نظارت همگاني يا امر به معروف و نهي از منكر
در جامعه شناسي مفهوم نظارت همگاني و اجتماعي يكي از مفاهيم پايه و بنيادي است چرا كه اين مفهوم آثار متعددي را از لحاط اجتماعي بر جامعه باقي مي گذارد نظارت را به دو بخش نظارت عام و خاص طبقه بندي مي كنيم . وظيفه مسؤولان هر سازمان و نهاد اجتماعي است كه با فرهنگ سازي لازم در اين زمينه مردم را به مشاركت اجتماعي و همگاني سوق دهند .
بايد همواره به اين اصل توجه داشته باشيم كه تحقق مفهوم نظارت همگاني در سازمان در نهايت به عنوان ابزاري براي افزايش كارآيي سازمان و در سطح ملي موجب افزايش كارايي نظام تبديل خواهد شد .
نظارت همگاني به مثابه يك سرمايه اجتماعي محسوب شده و براي تحقق آن به همكاري تمام مديران يك مجموعه نياز است در صورتي كه نظارت همگاني به خوبي در مجموعه سازمان نهادينه شود ما مي توانيم شاهد كاهش خلاف هاي اداري در سازمان و اداره خود از يك سو و همچنين افزايش اعتماد افكار عمومي از سوي ديگر باشيم . مسؤولان بايد بدانند كه نظارت همگاني يك فرصت است و نه يك تهديد چرا كه به كمك اطلاعات و مصالح بدست آمده از اين طريق امكان رسيدن به مديريت خوب سازماني نيز فراهم مي شود .
يكي از عواملي كه موجب معني دار شدن مفهوم نظارت همگاني مي شود ارتباط نظارت با پيشبرد اهداف سازمان مي باشد .هر فردي در جامعه در هر مقام ، موقعيت ، دانش و قدرتي كه قرار دارد بايد احساس مسؤوليت كند و نظارت همگاني جزء مسائلي است كه تمام اديان الهي به خصوص اسلام به آن تأكيد دارد .
امام خميني سره :
اصل امر به معروف و نهي از منكر ( نظارت همگاني ) براي همين است كه جامعه را اصلاح كند .
اسلام ، سه ضمانت اجرايي براي احكام خود دارد :
الف – قدرت حكومت عادل .
ب – نيروي باز دارنده ي دروني انسان مسلم يا تقواي خداي متعال .
ج – قدرت جامعه يا امر به معروف و نهي از منكر .
اميرالمؤمنين (ع) محتوا و مقصد امر به معروف و نهي از منكر را در عبارتي كوتاه بيان فرموده اند :
اي مؤمنان ! آن كه ببيند ستمي مي رانند يا مردم را به منكري مي خوانند و او به دل خود آن را نپسندد ، سالم مانده و گناه نورزيده و آن كه آن را به زبان انكار كرد ، مزد يافت و از آن كه به دل انكار كرد برتر است و آن كه با شمشير به انكار برخاست تا كلام خدا بلند و گفتار ستمگران پست گردد او كسي است كه راه رستگاري را يافت و بر آن ايستاد و نور يقين در دلش تافت .
نوع ديگري كه از برخورد با منكر بيان شده است انكار قلبي است اين نوع برخورد به منزله عكس العمل پيشگيرانه اي است كه از انحراف باطني مؤمن جلوگيري مي كند .
بزرگ ترين انگيزه و هدف نهضت هاي بزرگ و حركت هاي آزادي بخش ، امر به معروف و نهي از منكر و جهاد براي از بين بردن ريشه هاي فساد و تباهي و احياء ارزش ها و عوامل سعادت بوده است . عن الحسين (ع) : انما خرجت لطلب الاصلاح في امه جدي و اريد ان امر بالمعروف و انهي عن المنكر »
آنچه ذكر شد تنها برخي از ابعاد يكي از اساسي ترين روش هاي مشاركت كاركنان و مسؤوليت همگاني در نظام سياسي و اجتماعي اسلام است و شايسته است تمامي كاركنان در محيط سازماني در رابطه با امر به معروف و نهي از منكر كه ضامن استمرار حكومت حق و مصونيت از انحراف حاكميت ديني است تلاش نموده و نسبت به توطئه ها و نقشه هاي فرهنگي و سياسي دشمنان هشيار و آگاه باشند .
امر به معروف و نهي از منكر در اخبار
حضرت رضا (ع) مي فرمايد بايد امر به معروف و نهي از منكر كنيد بر شما بدهاتان مسلط مي شوند پس هر چه خوبانتان دعا كنند مستجاب نمي شود .
پيغمبر اكرم (ص) مي فرمايد : هر گاه امت من امر به معروف و نهي از منكر را ترك كنند پس رسيدن عذاب و قهر الهي را منتظر باشند . و نيز مي فرمايد خداوند دشمن مي دارد مؤمن ناتواني كه دين ندارد گفته شد يا رسول الله (ص) چنين شخصي كيست ؟ فرمود كسي است كه نهي از منكر نمي كند .
آثار امر به معروف و نهي از منكر
معرفي حكومت اسلامي موجب نابودي حكومت هاي ستمگر : بايد كوشش كنيم تا طرز حكومت اسلام و رفتار حكام اسلامي را با ملت هاي مسلمان به اطلاع برسانيم تا زمينه فراهم شود كه حكومت عدل و انصاف به جاي اين حكومت هاي استعمار زده كه اساس آن بر ظلم و چپاول است ، برقرار شود. اگر قشرهاي جوان از هر طبقه كه هستند جهت حكومت اسلام را كه با كمال تأسف جز چند سالي در زمان پيغمبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم و در حكومت بسيار كوتاه اميرالمومنين عليه السلام جريان نداشت بفهمند ، اساس حكومت هاي ظالمانه استعماري و مكتب هاي منحرف كمونيستي و غيره خود به خود برچيده مي شود .
شخصيت و ارزش هر ملتي در سايه مبارزه با فساد است . اگر در ملتي و كشوري فساد رواج داشته باشد ، آن ملت هيچ وقت مترقي و ارزشمند نخواهد شد . خداوند اين حقيقت را در آيه زير بيان فرموده است : آل عمران 3 : 110
« شما در ميان ملت ها در صورتي بهترين ملت و امت هستيد كه مردم را به نيكي دعوت كنيد و از كارهاي زشت باز داريد » .
حضرت علي (ع) مي فرمايد :
« گروهي نه با زبان ، نه با قلب و نه با دست با منكرات مبارزه نمي كنند ، اينها در حقيقت مردگان زنده نما هستند . »
امر به معروف و نهي از منكر و مبارزه با گناه و فساد ، و فداكاري در طريق اصلاح جامعه ، موجي بسيار بزرگتر از ايمان در اجتماع به وجود مي آورد . گاهي يك جامعه را از لب پرتگاه نجات مي بخشد . گاهي يك رهبر سياسي ، يك راهنماي مذهبي ، با نظارت هاي پي گير ، يك ملت چند ميليوني را از ناكامي ها و محروميت ها نجات مي دهد . حضرت امام حسين (ع) نيز يكي از اهداف سياسي خود را مبارزه با فساد و احياء اين دو فريضه الهي مي داند و مي فرمايد : « اريد ان امر بالمعروف و انهي عن المنكر »
« هدف از قيام ، مبارزه با فساد و حكومت ظالمين است كه از طريق امر به معروف و نهي از منكر ، آن مبارزه را شروع خواهم كرد . »
شيوه هاي عملي امر به معروف و نهي از منكر
هدف اساسي در امر به معروف و نهي از منكر تحقق معروف و زدودن منكر است . براي رسيدن به اين هدف بايد به دنبال مؤثرترين شيوه باشيم .
1 – تبليغ عملي :
مهمترين عامل موفقيت پيامبر اكرم ( ص ) و ائمه (ع) در گسترش اسلام در همين نكته نهفته است و پيامبر اكرم ( ص ) در حفر خندق و ساختن مسجد قبل ازاين كه ديگران را تشويق به اين كار كند خود پيشقدم بود . همين طور امامان معصوم ( عليه السلام) .
2 – احترام به شخصيت افراد :
دومين اصلي كه در تأثير امر به معروف و نهي از منكر شايان توجه است ، احترام به شخصيت افراد مي باشد .
مرتكبان منكر تا وقتي كه متجاهر به گناه نشده اند و علني دست به آن نيالوده اند محترم هستند و نبايد به هتك حرمت آنها پرداخت .
3 – ارشاد تدريجي :
اين توقع نابجايي است كه بخواهيم كساني را كه در گرداب منكرات غلطيده اند يك باره از گرداب در آوريم و از آنها مسلمان زمان سازيم . اصولا” تربيت ، امري تدريجي است و رذايل و فضايل هيچ كدام يك مرتبه در جان انسان ها به وجود نمي آيند . و از رموز مهم نزول تدريجي قرآن همين است ، زيرا قرآن كتاب تربيت است .
4 – نرم خويي و محبت
از شيوه هاي بسيار مؤثر و مهم در امر به معروف و نهي از منكر ، نرم خويي و محبت است : خصلتي كه موفقيت پيامبر اكرم (ص) بنا به تصريح قرآن كريم مرهون آن بوده است .
سخن تا تواني به آزرم گوي درشتي مكن در سخن نرم گوي
به شيرين زباني و لطف و خوشي تواني كه پيلي به مويي كشي
5 – تشويق به ارزشها :
از امتيازات مكاتب الهي همين تشويق به خوبيهاست . پيامبر اكرم (ص) از عنصر تشويق براي پيشبرد اهداف خود فراوان استفاده مي كرد . براي آنان كه دو ركعت نماز براي خدا خوانده بودند جايزه تعيين مي كرد . پُست هاي حساس سياسي ، فرهنگي و نظامي را به افراد لايقي مي سپرد و بدين ترتيب ، امت را به نيكي و پاكي دعوت مي فرمود كه اساقه بن زيد و جده ساله را فرمانده لشكر قرار دارد و …
6 – ايجاد فضاي امر و نهي :
بدون ترديد ، محيط هر چند نقش زيربنائي ندارد ، ولي در پرورش فضايل و رذايل نقش اساسي دارد . رسالت انبياء نيز مبتني بر اصل بود كه محيط را به گونه اي آماده سازند تا خود مردم « قائم به قسط و عدالت » باشند . ليتوم الناس بالقسط » . لذا پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد : كلكم راع و كلكم مسئوول عن رعتيه » .
7 – برخورد عملي با مرتكبان منكر
اگر در كنار شيوه هاي گذشته ، اين شيوه را مد نظر نداشته باشيم بدون شك امر به معروف و نهي از منكر و بي ثمر خواهد ماند .
مراتب امر به معروف و نهي از منكر
امر به معروف و نهی از منکر یکی از دستورات مهم و اساسی در فرهنگ دینی است. در قرآن کریم آیات متعددی در زمینه امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد و جزو ویژگی‌های مومنین شمرده است. امر به معروف و نهی از منکر دارای مراتبی است که دقیقاً باید رعایت شود؛ به نحوی که اگر با رعایت یک مرتبه از آن، به وظیفه شرعی عمل شد، نوبت به مرتبه دیگر نمی‌رسد.
اولین مرتبه آن است که کاری انجام دهیم که دلخوری خود را از عمل انجام‌شده برسانیم. همین مرتبه نیز می‌تواند مراحلی داشته باشد مانند این که با مشاهده عمل زشت او، چشم خود را ببندیم یا اخم کنیم یا چهره در هم بکشیم …
دومین مرتبه امر به معروف و نهی از منکر، امر و نهی به وسیله زبان است که این مرتبه خود نیز دارای درجاتی است. اگر با موعظه و ارشاد و گفتار ملایم مقصود به دست می آید نوبت به مراتب بعدی نمی‌رسد.
سومین مرتبه اقدام عملی است. این مرتبه نیز دارای مراحلی است که دقیقاً باید رعایت شود. کسی که متصدی امر به معروف و نهی از منکر است، باید در تمام مراتب این واجب دینی، همانند پزشک دلسوز و مهربانی برخورد کند که جز کمک به بیمار و نجات او انگیزه دیگری ندارد؛ زیرا انسانی که مرتکب منکر می‌شود یا نسبت به معروف بی‌توجه است یا علیه آن موضعگیری می‌کند، مبتلا به نوعی بیماری روحی و روانی است و باید با ابراز امر به معروف و نهی از منکر او را از چنین بیماری نجات بخشید.
امام صادق (ع) می فرمایند: می‌فرماید: تنها کسی می‌تواند امر به معروف و نهی از منکر کند که سه ویژگی داشته باشد.
1- آگاه بودن از آنچه به آن امر یا از آن نهی می‌کند.
2- اجرای عدالت در امر و نهی.
3- مراعات رفق و مدارا در امر و نهی.
چگونه امر به معروف و نهی از منکر کنیم؟
اگر بدانيم كه شخصي نمازش را صحيح نمي خواند مثلا مردي كه حمد و سوره نماز مغرب و عشا را آهسته ميخواند يا تلفظ كلمات و حروف را به درستي انجام نميدهد آيا واجب است كه بر حسب وظيفه امر به معروف ونهي از منكر به او يادآوري كنيم؟اگر توانايي اين كار را نداشته باشيم چي؟مثلا به علت خجالت كشيدن نتوانيم اين موضوع را با او در ميان گذاريم.وآيا اين وظيفه يعني امر به معروف و نهي از منكر واجب فوري است يا اينكه هر وقت كه ديديم موثر تر واقع ميشود آن را انجام دهيم؟
امر به معروف و نهی از منکر یک سری مراتب وجوب داره و یک سری شرایط برای شخص آمر و ناهی:
مهمترینش اینه که خود شخص آمر و ناهی باید عامل باشه.یعنی خودش به تذکری که می ده عمل کنه
شرط دومش اینه که با تمانینه و صبر و آرامش از منکر نهی کند
.بعدی اینه که تندی و توهین نکند.
دیگر اینکه مشکل طرف رو تشخیص بده و بی گدار به آب نزنه.
بعد اینکه نصیحت گونه صحبت نکنه.
دیگری اینکه نگاهش از بالا به پایین نباشه…
