انسان موجودی است اجتماعی که نیاز به انس و الفت دارد و از تنهایی می گریزد. به هین دلیل زود با دیگران اخت می شود و خو می گیرد و زندگی اجتماعی آغاز می کند. معاشرت با دیگران سبب می شود تا بسیاری از امکانات بالقوه ی انسانه به منصه ی ظهور برسد و جنبه ی فعلیت به خود بگیرد. آداب معاشرت مسئله مهمی است که در نگاه دین و اسلام جایگاه مشخصی دارد. بر اساس روایات تاریخی مهم ترین عامل نفوذ سخنان پیامبر اعظم(ص) در جان افراد رعایت ادب و به نرمی سخن گفتن است. ایشان هیچ وقت نسبت به مردم درشت خویی نداشتند و با معاشرت صحیح زمینه جذب مردم به اسلام را محقق ساخته اند.
انسان با افراد جامعه و محیط اطرافش، سرنوشت مشترکتی دارد و هر عملی که از وی صادر شود می تواند اثری در جمع داشته باشد و بالعکس کار جمع بر وی تاثیر گذار باشد. برای مثال ارتباط روحی عمیق بین انسان ها بسیار پیچیده است به گونه ای که تغییر در حالات یک فرد می تواند در خلقیات و روحیات جمعی اثر بگذارد.
معاشرت و ارتباط با دیگران در هر صورتی که باشد انسان را به رعایت حقوقی در برابر هم نوعان خود وا می دارد. به بیان دیگر لازمه ی داشتن جامعه ای سالم، روابط سالم است. روابط و ارتباطات اجتماعي سالم، بنياد جامعه را مي سازد. روابط اجتماعي، افزون بر اينكه تاثيرات شگرفي بر روان شخص به جا مي گذارد و روحيات وي را متاثر مي كند، همچنين تاثيرات بسزايي نيز بر جامعه به جا مي گذارد. هر چه شخصيت فرد قوي و استوارتر باشد، تاثيرات وي بر جامعه بيشتر خواهد بود. كاهش يا افزايش دايره نفوذ هركسي بر جامعه ارتباط تنگاتنگي با خصوصيات و صفات وي دارد.
اولین نگاهی که اسلام نسبت به ارتباط با دیگران دارد انسانیت افراد است یعنی بدون توجه به دین، رنگ و مذهب افراد، مهمترین رکن، انسان بودن اطرافیان است. خداوند در سوره مبارک نحل اشاره ای به سبک زندگی مومنانه انسان ها دارد و ویژگی هایی که برای آن متصور می شود جهت دهنده به سمت حیات طیبه ای است که معرف سبک زندگی مومنان است. در سبک زندگی اسلامی برای معاشرت با افراد مختلف یک سری توصیه های عمومی وجود دارد از جمله؛ راستگویی، صداقت، رعایت امانت که مهمترین ارکان آداب معاشرت هستند و باید نسبت به هر انسانی رعایت شوند. همچنین نسبت به جایگاه افراد در معاشرت ها نیز دقت شده است. مثل ارتباط با والدین، معلم، مهمان، بزرگ ترها و .. مثلاً اسلام عقیده دارد در ارتباط با معلم -چه مسلمان و چه غیر مسلمان- باید رعایت معاشرت حسنه را اعمال کرد. همچنین اگر پدر و مادر انسان افرادی غیر مسلمان باشند نباید روابط حسنه را با آنها ترک کرد.
یکی از نکات اساسی در معاشرت های اجتماعی در سبک زندگی انسان مسلمان مقوله ارتباط با جنس مخالف است. اسلام برای سالم سازی جامعه و رشد انسان ها، توجه و اهتمام ویژه ای به موضوع محرم و نامحرم نشان داده است. رواج فرهنگ غرب در کشور ما باعث شده بعضی از مسائل دینی کمرنگ شود. جدایی زن و مرد نامحرم، یکی از دستورهای صریح قرآن و رسول خداست که در سلامت جامعه تاثیر فراوان دارد. بدون تردید حفظ «عفت عمومی» برای پایداری هر جامعه ای ضرورتی انکارناپذیر است و یکی از راه های جلوگیری از نفوذ شیطان و وسوسه های آن، ایجاد حریم میان زن و مرد ، دختر و پسر و رعایت پوشش لازم است. این مسئله از نظر ادیب نامدار سعدی نیز بسیار حساس شمرده شده و او را به نگرانی وا داشته بود:
پسر چون زده، بر گذشتنش سنین زنا محرمان،گو فراتر نشین
بر پنبه،آتش نباید فروخت که تا چشم بر هم زدی،خانه سوخت
معاشرت بزرگترین عامل تغییر رفتار است و تاثیر آن هم در جهت مثبت و هم در جهت منفی است یعنی هم آثار نیک دارد و هم آثار سوء و این امری اجتناب ناپذیر است. معاشرت چون نیاز روح است بایستی عطش روح را بنشاند. معاشرت و هم نشینی صحیح و لذت بخش تابع قواعد و مقررات است و مراعات نکردن این قوانین، موجب می گردد تا نه تنها روح و نیاز هایش ارضاء نشود بلکه خستگی و دلخوری و آزردگی هایی پیدا کند به طور مثال رعایت نشدن حریم بین دختر و پسر موجب بروز مشکلاتی خواهد شد. معیار اجتماعی، پسر و دختر خوب را طوری می شناسد که هیچ گونه ارتباط و معاشرت غیر لازم با هم نداشته باشند. معاشرت های دختران و پسران در دوره ی نوجوانی در شهرهای کوچک باخطرات کمتری همراه است ولی هر چه به سوی جوامع و شهر های بزرگتر، که زیر فشار تکنولوژی هستند، نزدیک تر شویم این مناسبات پیچیده تر و خطرناک تر می شود. متاسفانه با به وجود آمدن باور های غلط، امروزه انواع و اقسام آشنایی ها بین دختران و پسران دیده می شود که این باور ها می تواند از جامعه یا خانواده منتقل شده باشد.
نهاد خانواده به عنوان یکی از مکانیسم های اساسی جامعه پذیری و انتقال ارزش ها و نگرش های جامعه به نسل های جدید و جوان همواره مورد تاکید بوده است. خانواده عامل پیوند دهنده نسل های متفاوت به یک دیگر معرفی شده است. دوستی های خیابانی و آشنا شدن دختران و پسران به دور از چشم والدین یکی از معضلات اجتماعی است که آثار و پیامدهای زیر را به همراه دارد:
•جاذبه ها مانع شناخت است؛ ابزار شناخت عقل است اما جاذبه هایی که بین دو جنس مخالف وجود دارد(مثل؛ عواطف، هیجانات و احساسات) دید عقل انسان را ضعیف می کند.
•رفتار ها تصنعی است، هر کدام می کوشد خود را بهتر از آن چیزی که هست نشان دهد.
•زمینه ی نفوذ و وسوسه ی شیطان را فراهم می نماید.
•لطمه های مالی، زمانی، شغلی و تحصیلی را در پی خواهد داشت.
•سبب ضایع شدن استعداد ها و سرما یه های معنوی می گردد.
•سبب دادن وعده های دروغین برای حفظ رابطه و قرار گرفتن در موضع تهمت می شود.
•فشار عصبی ناشی از پنهان کاری ایجاد می نماید.
•سبب کم شدن میل به ازدواج در پسر ها و بالا رفتن سن دختر ها می گردد.
حال اگر این ارتباطات و دوستی ها منجر به ازدواج نشود با خطرات احتمالی همچون؛ لطمه های عاطفی شدید، افسردگی، اعتیاد، خودکشی، بدبینی به جنس مخالف و منصرف شدن از ازدواج، تهدید، نفرت، انتقام، مقایسه های غلط، دلسردی در زندگی مشترک و ورشکستگی عاطفی روبروست. و اگر منجر به ازدواج بشود ممکن است تبعاتی همچون؛ کم شدن عزت و احترام نزد خانواده ی همسر، سوء ظن و بدبینی، کم شدن شکوه ازدواج و فرجام ناگوار به همراه داشته باشد.
از منظر اسلام روابط دختر و پسری که نامحرم هستند، نگاه کردن یا صحبت نمودن آنها با قصد لذت جایز نیست چنان که توقف نمودن و خلوت کردن آنها در محیطی که محل رفت و آمد نیست، حرام می باشد. در مجموع این نوع رابطه از نظر اسلام حرام است و قرآن و آیین ما دوستی بین دختر و پسر و این گونه روابط را نهی کرده است، زیرا عفت عمومی جامعه با این گونه روابط آسیب جدی می بیند و پایه های ازدواج و خانواده سست می شود و مفسده ی اخلاقی برای دختر و پسر به همراه خواهد داشت.
دوستی های خیابانی دختران و پسران چه به منظور شناخت قبل از ازدواج و چه دوستی ای ساده فرجام ناگواری را در پی خواهد داشت و تاثیر و عواقب آن هم در زندگی قبل از ازدواج و هم در زندگی مشترک به دنبال فرد خواهد بود. معاشرت نیز دارای آدابی است که با رعایت آن زندگی سالمی را خواهیم داشت.
سخن پایانی اینکه سبک زندگی یعنی معرفی هویت انسان در مقابل دیگران است که با رعایت آداب معاشرت مشخص می شود. اسلام معتقد است که آنچه که برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند یعنی آداب و معاشرت نشان دهنده هویت انسان است. برای رعایت آداب معاشرت انسان باید نسبت به حقوق خود بادیگران اطلاع کافی داشته باشد. رساله حقوق امام زین العابدین(ع) بهترین منبع شناخت و رعایت آداب معاشرتی است.
