روش های پرداخت در بازرگانی بین المللی

نویسنده: دکترداریوش زارعی – مهدی اکبری

چکیده : در معاملات تجاری بین المللی وجهی که فروشنده در مقابل دریافت آن مالکیت کالا را به خریدار انتقال می دهد ، به شیوه های مختلفی پرداخت می گردد. روش های پرداخت برای به حداقل رسانیدن خطر عدم پرداخت در طول تاریخ تحولاتی را پشت سر گذاشته است. در این مقاله انواع روش های پرداخت در بازرگانی بین المللی مورد بررسی قرار گرفته و وضعیت هر کدام به لحاظ ریسک پذیری برای خریدار و فروشنده بیان گردیده است. هر کدام از این روش ها معایبی دارند که به صورت کلی به معایب نیز اشاره شده است.
واژگان کلیدی : معامله ، اعتبار اسنادی ، روش پرداخت، تجارت بین الملل

مقدمه :
تا اواخر قرن هجدهم میلادی داد و ستد ، روش ثابت و ابتدایی داشت. خریدار یا نماینده او شخصاً به فروشنده مراجعه می کرد و با پرداخت قیمت کالا به صورت نقدی ، کالا را تحویل می گرفت و با خود حمل می کرد. به این ترتیب هیچ یک از طرفین در معرض عهد شکنی و نقض عهد توسط طرف دیگر قرار نمی گرفت و هیچ خطری پرداخت وجه را تهدید نمی کرد. انقلاب صنعتی اروپا و آمریکا در تجارت بین المللی نیز انقلابی به وجود آورد که به علت ضرورت مداخله اشخاص و موسسات در حمل کالا از یک طرف و پرداخت وجه کالا از طرف دیگر ، اعمال روش های ابتدایی را غیرعملی نمود.
بعد از آن سعی شد تا نیازهای مردم کشورها از طریق کالا و خدمات برتر از سایر کشورها برطرف شود. اما هنگامی که این حرکت آغاز شد مشکلات فراوانی پیش روی تجار و بازرگانان قرارگرفت .این مشکلات سبب اختلال در روند معاملات بین المللی می گردید . بنابراین بر اساس شناخت بازرگانان از یکدیگر روشهای متفاوتی برای حل آن در نظر گرفته شد. مهمترین مشکلات یعنی چگونگی دریافت کالای واقعی و پرداخت وجه آن سبب شد که روش هایی برای پرداخت مالی وجوه حاصل از خرید کالای تجاری ایجاد گردد.

انوع روش های پرداخت
شیوه های پرداخت در معاملات بین المللی ، نظر به عوامل مختلف ، متفاوت است. طرفین با در نظر گرفتن میزان اعتمادی که به همدیگر دارند و نیز با ملاحظه اوضاع و احوال اقتصادی و سیاسی ، یکی از انواع شیوه های پرداخت را در معامله خود انتخاب می نمایند.( رسول ابافت ، ص 92 پیک نور ، ضمیمه زمستان 1386 )
1- پرداخت نقدی یا پیش پرداخت
2- پرداخت بر روی حساب باز یا وعده دار
3- پرداخت بر روی برات
4- پرداخت ازطریق اعتبار اسنادی (L/C)
1- پرداخت نقدی یا پیش پرداخت : در این حالت خریدار کالا ، تمام وجه آن را همراه با سفارش کالا در اختیار فروشنده قرار می دهد. بعد فروشنده کالا را برای وی ارسال می نماید که در این روش عمده ریسک متوجه خریدار به نفع فروشنده است. ( که از معایب عمده آن نیز می باشد) در صورتی که فروشنده اقدام به ارسال کالا نکند یا کالای ارسالی او دارای ویژگی ها و مشخصات مورد نظر در هنگام معامله نباشد، مشکلات فراوانی ایجاد شده و خریدار ضرر می کند البته این روش پرداخت زمانی می تواند مناسب باشد که : اولا ً خریدار به فروشنده اعتماد کامل داشته باشد. ثانیاً: مقررات کشور خریدار اجازه پیش پرداخت وجه به طور کامل فراهم نماید و ثانیاً خریدار و فروشنده اطمینان داشته باشند که دولت محدودیت هایی بر صادرات و واردات کالایا خدمات ایجاد نکند. (رضایی و محترم ، 1391 ، ص 20 )
2- پرداخت بر روی حساب باز : این روش از نظر ریسک و اعتماد ، درست در مقابل روش پیش پرداخت قرار دارد. در اینجا فروشنده بر اساس تفاهمی که با خریدار نموده است اقدام به ارسال کالا نموده و مالکیت خویش را با ارسال کالا و اسناد حمل از دست می دهد و در اختیار خریدار قرار می دهد. خریدار نیز بر اساس تفاهم اقدام به پرداخت مطابق شرایط قرارداد می نماید. در این حالت فروشنده اطمینان کامل به خریدار داشته و نیز دولت محدودیتهایی بر صادرات و واردات کالا ایجاد نمی نماید. ( رضایی و محترم ، 1391 ، ص 19).با این حال ریسک این روش پرداخت بر دوش فروشنده می باشد که برای کاهش ریسک می تواند کالا را در چند مرحله ارسال نماید و پس از دریافت وجه مقدار کالای حمل شده مابقی کالا را ارسال نماید.
3- پرداخت بر اساس بروات (وصولی – اسنادی ) : برای اطمینان بیشتر معامله (نسبت به دو روش ذکر شده ) و صحت کالای ارسالی، طرفین می توانند از طریق برات معاملات خویش را انجام دهند. بدین منظور فروشنده اقدام به ارسال کالا نموده و اسناد حمل را مستقیماً برای خریدار ارسال می کند و همراه آن براتی در وجه خریدار صادر می کند ( برات وصولی یا ساده ). با این حال فروشنده کالا به منظور حصول اطمینان بیشتر سعی در ارسال کالا از طریق بروات اسنادی می کند.( زمانی فراهانی ، 1385 ، ص 49)
پرداخت بر اساس برات اسنادی : در این حالت فروشنده اسناد را از طریق بانکی ارسال می کند ، یعنی از بانک کارگزار خود می خواهد که اسناد را همراه با برات به بانک کارگزار در کشور خریدار ارسال نماید که پس از وصول آن اسناد توسط بانک بر اساس نوع برات ( دیداری – مدت دار ) اسناد در اختیار خریدار قرار می دهد . در این حالت بانک کارگزار خریدار در مقابل برات دیداری هنگامی اسناد را به خریدار تحویل می دهد که وجه آن را از وی دریافت نماید و در مقابل برات مدت دار ، ظهرنویسی و قبول خریدار را گرفته و اسناد را به وی تحویل می دهد و در سر رسید مبلغ برات را گرفته و تحویل بانک کارگزار فروشنده قرار می دهد . بنابر این در برات اسنادی چهار طرف : فروشنده ، بانک کارگزار فروشنده ، بانک کارگزار خریدار و خریدار دخیل می باشند. البته این بانکها در خصوص مندرجات اسناد و … مسئولیتی نداشته و تنها ریسک فروشنده در دریافت وجه کالا را کاهش می دهد. در برخی کشورها بانک کارگزار نام خویش را بر روی برات در کنار نام خریدار درج می نماید که بیانگر تضمین پرداخت وجه برات در زمان سررسید آن می باشد و تضمین صادر کننده را افزایش می دهد. ( رضایی و محترم ، 1391 ،ص 34و35 )
4- پرداخت ار طریق اعتبارات اسنادی (L/C)  : اعتبار اسنادی قراردادی است که به موجب آن وارد کننده کالا به بانک گشاینده اعتبار دستور می دهد وجه کالا را به صادر کننده بپردازد. بانک گشاینده اعتبار به محض ارائه اسناد مقرر مستقیماً یا با واسطه بانک دیگر (معرفی شده) که در کشور صادرکننده واقع است وجه کالا را به صادر کننده می پردازد.

مزایایی که این روش برای خریدار دارد : 1- توانایی بررسی اینکه صادر کننده به شرایط معامله عمل نموده یا خیر 2- بارگیری کالا در خلال یک برهه زمانی مشخص و کوتاه انجام می شود 3- کالا با استانداردها و رویه های جهانی و قیمت مناسب تولید و فروخته می شود 4- دریافت وام و اعتبار از بانک جهت پرداخت فوری وجه اعتبار به فروشنده 5- از طریق بانک راهنمایی شده و توصیه های حرفه ای دریافت می کند.

مزایایی که این روش برای فروشنده دارد : 1- درصورتیکه شرایط مندرج درL/C را رعایت کند هیچ خطری در خصوص عدم دریافت وجه وجود ندارد 2- پرداخت وجه در بانکی در کشور خودش انجام می شود 3- توانایی دریافت وجه کالا بعد از بارگیری انجام می شود4- از طریق بانک توصیه های حرفه ای دریافت می کند. البته این روش دارای معایبی است از جمله : وقت گیر بودن مراحل گشایش اعتبار و پرهزینه بودن آن

گروهها و افراد موثر در روش اعتبار اسنادی
1- خریدار : پس از انتخاب فروشنده و مذاکره اولیه و یک توافق بین آنها شکل می گیرد و خریدار با دردست داشتن پیش فاکتور ( در ایران نیاز به مجوز ثبت سفارش ) به بانک گشاینده اعتبار مراجعه و تقاضای گشایش اعتبار اسنادی می نماید.
2- بانک گشاینده : این بانک در کشور خریدار واقع است و در صورتی که فروشنده به تعهدات خود عمل نماید وجه معامله را به نیابت از خریدار پرداخت می نماید.
3- بانک کارگزار : این بانک در کشور فروشنده واقع است و در اصل نماینده بانک گشاینده است و وظیفه ابلاغ اعتبار اسنادی به فروشنده و دریافت وجه از بانک گشاینده و انتقال به فروشنده را برعهده دارد.
4- فروشنده : که متعهد می شود طبق شرایط اعتبار اسنادی کالا را در برهه زمانی مشخص تولید و جهت استفاده خریدار ارسال نماید.

انواع اعتبارات اسنادی از نظر تعهدی
1- اعتبار اسنادی برگشت پذیر : که بدون اطلاع قبلی ذینفع قابل اصلاح یا ابطال می باشد که ریسک فروشنده در آن زیاد است.
2- اعتباراسنادی غیرقابل برگشت: که جهت هرگونه اصلاح یا ابطال نظر موافق اعضاء ال سی لازم است.
3- اعتبار اسنادی غیرقابل برگشت تایید شده : که فروشنده درخواست تضمین بیشتر از سوی بانکهای کشور خودش را دارد.

انواع اعتبار اسنادی از لحاظ مدت و زمان پرداخت وجه L/C
1- اعتبار اسنادی دیداری : بعد از ارسال کالا و اسناد طی مراحل وجه کالا ردوبدل می شود.
2- اعتبار اسنادی مدت دار: در مدتی مشخص در اعتبار وجه کالا رد و بدل می شود.
3- اعتبار اسنادی ریفانیانس : بانک وجه را پرداخت می کند و در مدت مشخص شده وجه و بهره را از خریدار میگیرد.
4- اعتبار اسنادی یوزانس : بانک با گرفتن وثیقه از خریدار وجه را پرداخت می کند و بعد در سررسید مشخص وجه و بهره را از خریدار می گیرد.

نتیجه گیری :
برآیند مقایسه اعتبارات اسنادی با سایر شیوه های پرداخت آن است که به طور قطع روش اعتبار اسنادی مطلوب ترین ، مطمئن ترین و در عین حال پیچیده ترین روش برای بسیاری از بازرگانان است ولی با توجه به معایبی که دارد در بعضی از کشورها که تعاملات خوب با همدیگر دارند از این روش کمتر استفاده می شود اما در کشور ما ایران با توجه به دور بودن از بازارهای جهانی به لحاظ بعد مسافت و همچنین با در نظر گرفتن اوضاع سیاسی کشورهای همسایه این روش برای کاهش ریسک جایگاه خاصی دارد و به عنوان مهمترین روش واردات کالا مطرح می شود.
با توجه به فرآیندهای پیچیده روش اعتبار اسنادی و عدم اطمینان از روش های پیش پرداخت و حساب باز ، نهادهای متولی بازرگانی بین الملل به دنبال ایجاد روش جدیدی به نام pbo  افتادند که این روش چارچوب را جهت بهره گیری از فرآیندهای اعتبار اسنادی را مد نظر دارد که بسیار پویاتر و سریعتر از روش اعتبار اسنادی به کار گرفته خواهد شد. که عمده مزایای آن سرعت ، سهولت و قابل اتکا بودن و در عین حال کاهش هزینه ها می باشد. (رضایی و محترم ، 1391 ، ص 23 )

منابع :
1- رضایی ، پیمان و مهرام ، رحیم ، روش های خرید و پرداخت در بازرگانی بین المللی ، چاپ اول ، 1391
2- شیرازی ، فریدون ، اعتبار اسنادی رمز موفقیت در تجارت بین المللی
3- حقیقی ، محمد ، بازرگانی بین الملل نظریه و کاربردها
4- زمانی فراهانی ، مجتبی ، اعتبارات اسنادی و مسائل بانکی ، چاپ چهارم ، 1385 ، انتشارات ترمه
5- ابافت ، رسول ، اعتبارات اسنادی و ماهیت حقوقی آن در حقوق تجارت بین الملل، پیک نور ، ضمیمه زمستان 86