بررسی تاثیر مشخصه های بازار اوراق بهادار و متغیر های اقتصادی

بررسی تاثیر مشخصه های بازار اوراق بهادار و متغییر های اقتصادی
بر تولید ناخالص ملی در ایران

 چکیده: بسیاری از مطالعات اقتصادی تایید می کنند که در صورت فقدان سرمایه کافی،رشد اقتصادی با مشکل جدی مواجه می شود.بسیاری از کشوهای در حال توسعه نیز با مشکل اساسی کمبود سرمایه روبه رو هستند.از آنجایی که انباشت سرمایه یکی از مهمترین منابع رشد مداوم اقتصادی یک کشور به شمار می رود،می توان از طریق بازار های مالی،فرآیند تشکیل سرمایه را تسریع نمود.بازارهای مالی به سبب نقش .منابع مالی و هدایت آنها به سوی مصارف و نیازهای سرمایه گذاری در بخش های مولد اقتصادی،مورد توجه قرار می گیرند.این مقاله به بررسی تاثیر حجم معاملات بازار سهام،میزان صادرات و واردات و نیز شاخص بازار اوراق بهادار،بر تولید ناخالص ملی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس ایران می پردازد.تولید ناخالص داخلی(GDP)،یکی ازشاخص های سنجش رشد اقتصادی محسوب می شود و در این تحقیق ،به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته میشود.حجم معاملات بازار(TV)،صادرات گمرکی(EXPORRT)،واردات گمرکی(IMPORT)،وشاخص های کل قیمت سهام(ALLSHARE)،نیز متغیر های مستغلتحقیق حاضر،محسوب می شوند.این تحقیق از حیث هدف،کاربردی و از حیث نوع روش،علی پس رویدادی است،جامعه آماری این تحقیق محدود به کشور ایران و شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد و سایر کشورهای جهان و بازارهای مالی آنها را در بر نمی گیردوقلمرو زمانی تحقیق از سال 1370 تا سال 1386 می باشد. بنابراین در این مطالعات 17 مورد ،مرکز داده وجود دارد.برای بررسی فرضیه های این تحقیق از نرم افزار SPSS استفاده گردید.پس اسز تجزیه و تحلیل داده ها،نتیجه ای که حاصل شد،وجود رابطه معنی دار بین متغیر های مستقل و متغیر های وابسته را تایید کرد . نیزدر مدل بهینه دو متغیر مستقل حجم معاملات و شاخص های سهام در راستای برازش مدل بهینه توسط نرمافزار حذف شده و مدل بهینه با دو متغیر مستقل صادرات و واردات بازش گردیدند و نتیجه حاصل ، بیان می دارد که،صادرات و واردات گمرکی تاثیر مثبت روی تولید ناخالص داخلی دارند.

واژه های کلیدی : حجم صادرات،واردات،شاخص های سهام،GDP

مقدمه
سیستم های مالی به صورت کلی متشکل از بانک مرکزی،بانک های تجاری،سرمایه گذاری های دو جانبه،موسسات واسطه گری،موسسات تنزیل و بازار سهام می باشند.این موسسات با استفاده از ابزارهای مالی مانند پول رایج کشور،پول رایج کشور های خارجی،اوراق بهادار و غیره تجارت می کنند و در فرایند انحان کار خود،سرمایه ها را از واحد مازاد(عرضه کننده منابع مالی)به واحد دارای کسری(متقاضی منابع مالی)منتقل می کنند.این کار،به شرکت های تجاری کمک می کند که سرمایه گذاری خود را افزایش دهند و بنابراینتولید را بیشتر کنند و در نهایت باعث تسریع اقتصادی می گردد. در سالهای اخیر،شاهد واکنش های شدید اقتصادی ایران به سیاست گذاری ها و تغییرات دستوری بازارهای مالی بودیم.این موضوع نقش برجسته بازار های مالی را در اقتصاد ایران گوشزد می کند. دولتها در کشورهای صادر کننده نفت،با اتکا به درآمد نفتی امکان ورود گسترده به بازار های مالی تغییرات مختلف در آن را دارند.هدف اصلی سیاست گذاران از چنین تغیراتی،به حرکت در آوردن  اقتصاد است طبق نظریه های اقتصاد کلان،انباشت سرمایه فیزیکی یکی از شرایط لازم برای رشد اقتصاد ملی به حساب می آید.به عبارتی دیگر،به کارگیری مطلوب نیروی کار در فرایند تولید،تا حد زیادی به میزان سرمایه موجود بستگی دارد و انباشت سرمایه در تعیین میزان افزایش ستانه کل و ستانده سرانه نیروی کار نقش مهمی ایفا می کند.همراه با گسترش زمینه های افزایش تولید و بهروری در اقتصاد ایران ،میزان پیشرفت جامعه با میزان سرمایه گذاری انجام شده در آن،رابطه همسو و متناسب دارد.بسیاری از مطالعات اقتصادی تایید می کنند که در صورت فقدان سرمایه کافی ،رشد اقتصادی با مشکل جدی مواجه می شود.بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز با مشکل اساسی کمبود سرمایه  روبه رو هستند.از آنجایی که انباشت سرمایه یکی از مهمترین منابع رشد مداوم اقتصادی یک کشور به شمار می رود ،میتوان از طریق بازارهای مالی ، فرایند تشکیل سرمایه را تسریع نمود.بازارهای مالی به سبب نقش اساسی در گردآوری منابع از طریق پس اندازهای کوچک و بزرگ در اقتصاد ملی،بهینه سازی گردش منابع مالی و هدایت آنها به سوی مصارف و نیازهای سرمایه گذاری در بخش مولد اقتصادی مورد توجه قرار می گیرند محققین و سیاست گذاران تلاش های زیادی در زمینه بررسی طرح مختلف برای رشد اقتصادی انجام داده اند.حجم معاملات بازار سهام،صادرات و واردات گمرکی . همچنین شاخص قیمت سهام،به عنوان پارامترهای توسعه بازار سهام،در مدل های محققان مورد بررسی قرار گرفته است.مناقشات موجود در مورد نقش سیستم در اقتصاد ابتدا توسط شومپیتر(1912)مطرح شد.وی معتقد بود که در یک سیستم مالی که خوب کار خود ا انجام می دهد، بانک ها کمک میکنند که رشد اقتصادی تسریع شود.باگت(1873)،با تایید این نظریه اظهار کرد که توسعه بخش مالی به تحریک صنعتی سازی در انگلستان کمک می کند و این کار از طریق افزایش  دسترسی مردم به سرمایه ها انجام می شود،که به نوبه خود باعث می شود،مردم سرمایه گذاری  و پروژه های سرمایه گذاری اجرا شود.لوین(1991) بیان می کند که بازار سهام توسعه یافته ،هم باعث کاهش نقدینگی و هم باعث کاهش شوک بازدهی معاملات می شود.بنابراین از نظر این محقق،توسعه بخش مالی،تاثیر معنادار و قابل توجهی در رشد اقتصادی دارد و بر خلاف دیدگاه باگت و شومپیتر،برخی از محققان اعتقاد دارند که سیستم مالی واقعا تاثیری در رشد اقتصادی ندارد.به عنوان مثال،استگلیتز(1993) بیان می کند که نقدینگی بازار،باعث بهبود وضعیت شرکت ها نمی شود.به علاوه سینگ (1997) نیز تاکید می کند که نمی توان بازار سهام را در کسب رشد اقتصادی بیشتر،موثر و مهم دانست.با توجه به این دیدگاه های متناقض،این موضوع که آیا پارامترهای توسعه بازار در ایران،بر تولید ناخالص داخلی به عنوان معیار ارزیابی رشد اقتصادی ، تاثیری دارد یا خیر،به تحقیقات تجربی واگذار شده است.

مبانی نظری و پیشینه تحقیق
در ای بخش تلاش می شود تا مبانی نظری و هم کارهای تحقیقی انجام شده در زمینه ی توسعه ی بازار سهام و رشد اقتصادی مرور گردد. پیش تر محققانی مانند شومپیتر(1912) ،روی اهمیت سیستم مالی در رشد اقتصادی تاکید کرده اند.هیکز،معتقد بود که پیشرفت فرآیند صنعتی سازی در انگلستان متاثر از توسعه ی بخش مالی بوده است،زیرا این بخش مالی باعث افزایش دسترسی مردم و دولت به سرمایه گذاری هایی شده است که از آن برای پروژ] های سرمایه گذاری مالی استفاده گردیده است و این پروژه ها منجر به بهبود و توسعه اقتصادی شده اند.لوین(1993)  معتقد بود بهبود بازار های سهام هم باعث کاهش شوک نقدینگی و هم باعث کاهش شوک بهره وری می گردد.این امر به نوبه خود باعث افزایش دسترسی تاجران به سرمایه گذاری و نیز افزایش ظرفیت تولید اقتصادی می شود که در نهایت منجر به رشد اقتصادی بیشتر می گردد.کینگ و لوین (1993)این دیدگاه که توسعه مالی باعث بهبود و رشد اقتصادی می شود را تایید کردند.حمید مهتدی و همکاران (1998) ارتباط بین توسعه بورس و رشد اقتصادی را برای بیستو یک بازار نوظهور در عرض بیست و یک سال بررسی کرده و نتایج،ارتباط مثبتی را بین چندین شاخص کارایی بورس و رشد اقتصادی،هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیر مستقیم نشان داد،این رابطه به صورت ترغیب رفتار سرمایه گذاری خصوصی انجام گردید.تاراونژی(2007)مشاهده کرد که کشور هایی که بازار های سرمایه گذاری عمیق تر و بهتری داشتند در چرخه ی تجاری خود با کسادی سودی که شدت آن،کمتر از کشور هایی با بازار های کمتر توسعه یافته بود مواجه بودند و شانس کمتری برای رکود اقتصادی آنها وجود داشت.مطالعه ای که توسط محمد شهباز و همکارانش(2008)انجام گردید،نشان داد که ارتباط طولانی مدتی بین توسعه بازار های سهام و رشد اقتصادی در پاکستان مشاهده می شود.در کنیا نیز اولونی و همکارانش(2011) به ارتباط یک طرفه،از جانب شاخص های سهام GDP دست یافتند.همچنین،صلاح الدین (2011)طی تحقیقات خود در پاکستان بین بازار های کارای سهام و رشد اقتصادی،در کوتاه مدت و همچنین در بلند مدت ارتباط مثبت معنی داری مشاهده نمود. او همچنین بیان می دارد که،”بی ثباتی مالی و تورم”،تاثیر منفی روی رشد اقتصادی داشته و پارامتر های “سرمایه انسانی و سرمایه گذاری خارجی”روی رشد اقتصادی تاثیر مثبت دارند.

• روش شناسی تحقیق
روش تحقیق از حیث هدف،کاربردی و از حیث نوع روش علی پس رویدادی است.جهت آزمون نرمال بودن داده ها،از آزمون کولموگروف_اسمیرنف استفاده می شود،که در مرحله بعدی در صورت نرمال بودن متغییر ها از آزمونپیرسون و در غیر اینصورت از آزمون اسپیرمن استفاده می شود.جامعه آماری ما در این تحقیق محدود به کشور ایران و عموما شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراقبهادار تهران می باشد و سایر کشور های جهان و بازار های مالیآنها را در بر نمی گیرد ضمن تاثیر متغیر های مستقل این تحقیق فقط به رشد اقتصاد ایران مد نظر قرار می گیرد و تاثیر آنها بر اقتصاد سایر کشور ها مورد بررسی قرار نمی گیرد .قلمرو زمانی از سال 1370 تا سال 1386 می باشد.بنابراین در این مطالعات 17 مورد،مرکز داده وجود دارد از نرم افزار SPSS برای آزمون فرضیه های تحقیق،استفاده می شود.تولید ناخالص داخلی(GDP)،یکی از شاخص های سنجش رشد اقتصادی محسوب گشته و در این تحقیق،به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته می شود.حجم معاملات بازار(TV)،صادرات گمرکی (EXPORRT)،واردات گمرکی (IMPORT)،و نیز شاخص کل قیمت سهام(ALLSHARE)،متغیر های مستقل تحقیق حاضر،محسوب می شوند.

فرضیه های تحقیق :
1-حجم معاملات بر تولید ناخالص ملی تاثیر دارد.
2- صادرات بر تولید ناخالص ملی تاثیر دارد.
3- واردات بر تولید ناخالص ملی تالثیر دارد.
4- شاخص بورس اوراق بهادار بر تولید ناخالص ملی تاثیر دارد.
آزمون همبستگی و همچنین قبل از برازش یک مدل خطی ،بایستی نرمال بودن توزیع متغیر ها ،مورد آزمون قرار گیرد.برای آزمون نرمال بودن متغیر ها از آزمون کولوگروف  اسمیرنوف استفاده شده است. با توجه به sig محاسبه شده برای تمامی متغیر ها، از متغیر وابسته  (تولید ناخالص داخلی)که بیش از005 می باشد ،نرمال بودن متغیر ها رد نمی شود.نتیجه آزمون توزیع متغیر ها در جدول شماره 1 است.
جدول شماره 1 : نتیجه آزمون کولوگروف اسمینوف

گی آنها با تولید نا خالص ملی مورد آزمون قرار گرفت.با توجه به اینکه توزیع تمامی متغیر نرمال بود،از آزمون همبستگی  پیرسون استفاده گردید.همانطور که خروجی SPSS در جدول شماره 2 نشان داده شده است،در سطح اطمینان 99درصد بین متغیر های حجم معاملات ، صادرات،واردات و شاخص سهام با تولید ناخالص ملی رابطه مستقیم و معنی داری وجود داشت و میزان همبستگی این  متغیر ها با تولید ناخالص ملی به ترتیب ،6/80 درصد،99 درصد و 87 درصد محاسبه گردید.
جدول شماره 2 : آزمون همبستگی
GDP
TV
export
import
ALLSHARE
GDP
Pearson Correlation
1
.866(**)
.992(**)
.996(**)
.876(**)
Sig. (2-tailed)
.666
.666
.666
.666
N
17
17
17
17
17
TV
Pearson Correlation
.866(**)
1
.747(**)
.862(**)
.968(**)
Sig. (2-tailed)
.666
.661
.666
.666
N
17
17
17
17
17
export
Pearson Correlation
.992(**)
.747(**)
1
.974(**)
.822(**)
Sig. (2-tailed)
.666
.661
.666
.666
N
17
17
17
17
17
import
Pearson Correlation
.996(**)
.862(**)
.974(**)
1
.912(**)
Sig. (2-tailed)
.666
.666
.666
.666
N
17
17
17
17
17
ALLSHARE
Pearson Correlation
.876(**)
.968(**)
.822(**)
.912(**)
1
Sig. (2-tailed)
.666
.666
.666
.666
N
17
17
17
17
17
با بررسی خروجی های نرم افزار،با توجه به وجود همبستگی بین متغیر های مستقل با متغیر های وابسته ،اثر این متغیر ها را به صورت همزمان بر تولید ناخالص ملی موردارزیابی قرار داده و با در نظر گرفتن حجم معاملات،صادرات،واردات و شاخص سهام به عنوان متغیر های مستغل و تولید ناخالص داخلی به عنوان متغیر وابسته،به برازش مدل اقدام شد.ابتدا برای دخالت دادن تمام مذکور از روش Enter استفاده گردید که نتایج بدست آمده در جدول زیر ارائه شده است :
آمار دوربین واتسون که بین 5/1 و 2 می باشد،نشان می دهد که بین متغیر های مستقل خود همبستگی وجود ندارد.
Sig محاسبه شده برای آمار F که کمتر از 005 می باشد که مدل خطی برازش شده معنی دار می باشد.
Sig محاسبه شده برای آمار T  ضرایب متغیر های مستقل نشان می دهد که ضرایب متغیر حجم معاملات،واردات و شاخص سهام ، در این مدل معنی دار نمی باشد و تنها ضریب صادرات معنی می باشد.
با توجه  به اینکه در مدل برازش شده فوق به یک مدل با ضرایب معنی دار دست نیافتیم در ادامه برای برازش مدل بهینه ، از روش Forward استفاده شد که نتایج آن به صورت زیر است :
در دو مدل برازش شده که با شماره 1و2 در جدول خروجیspss مشخص شده است،مدل شماره 2 مدل بهینه می باشد.با توجه به آمار دوربین واتسن این مدل 5/1 و 1 می باشد نشان می دهد که بین متغیر های خود همبستگی وجود ندارند.همچنین ضریب تعیین مدل بهینه 5/99 درصد می باشد.
Sig محاسبه شده برای آمار F مدل بهینه که کمتر از 005 می باشد نشان می دهد که مدل خطی برازش شده معنی دار می باشد.
Sig محاسبه شده برای آمار T ضرایب متغیر ها مستغل نشان می دهد که ضرایب تمام متغیر های مدل بهینه معنی دار می باشد.ضمن اینکه در مدل بهینه متغیر های مستقل حجم معاملات و شاخص سهام در راستای برازش مدل بهینه توسط نرم افزار حذف شده اند.و مدل بهینه با دو متغیر مستقل صادرات و واردات برازش شده است.خلاصه  این مدل به صورت زیر می باشد:
GDP=-96566849384685.8+16.93Export+2.964Import
با توجه به نتایج تجربی به دست آمده در بالا،همه متغیر های مستقل اعم از حجم معلات بازار،شاخص کل قیمت سهام،صادرات و واردات گمرکی رابطه معنی با تولید ناخالص ملی دارند همچنین،صادرات و واردات گمرکی ،از نظر آماری روی تولید ناخالص ملی تاثیری مثبت دارند.این امر نمایانگر این است که سرمایه گذاری بیشتر در بازار سهام  ایران،نرخ رشد بیشتر تولید ناخالص داخلی در طول زمان را در پی نخواهد داشت.که نتیجه این تحقیق در ایران،در راستای نتایج تحقیقات استگلیتز (1993)و سینگ(1997) می باشد.

نتیجه گیری
طبق نظریه های اقتصاد کلان، انباشت سرمایه فیزیکی یکی از شرایط لازم برای رشد اقتصاد ملی به حساب می آید به عبارتی به کارگیری مطلوب نیروی کار در فرایند تولید،تاحد زیادی به میزان سرمایه موجود بستگی دارد و انباشت سرمایه در تعیین میزان افزایش ستانده کل و ستانده سرانه نیروی کار نقش مهمی ایفا می کنند. همراه با گسترش زمینه های افزایش تولید و بهره وری در اقتصاد ایران ، میزان پیشرفت جامعه با میزان سرمایه گذاری انجام شده در آن ،رابطه همسو و متناوب دارد. بسیاری از مطالعات اقتصادی تایید می کنند که در صورت فقدان سرمایه کافی، رشد اقتصادی با مشکی جدی مواجه می شود .بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز با مشکل اساسی کمبود سرمایه روبه رو هستند .ار آنجایی که انباشت سرمایه یکی از مهمترین منابع رشد مداوم اقتصادی یک کشور به شمار می رود ،میتوان از طریق بازار های مالی، فرآیند تشکیل سرمایه را تسریع نمود. مسائل بیان شده عموما در اکثر اقتصادهای دنیا مصداق عینی دارند.اما نتیجه حاصل از این تحقیق،نتیجه ضد و نقیضی در مورد کشور ایران بیان میکند. رابطه حجم ماملات در بازار سهام،صادرات و واردات گمرکی و نیز شاخص کلی قیمت سهام به عنوان پرامتر هایی از توسعه بازار سهام ،تولید ناخالص داخلی به عنوان معیاری از توسعه اقتصادی، در ایران مورد بررسی قرار گرفت که در آن ار آزمون کولموگروف-اسمیرنف و نیز آزمون پیرسون از نرم افزار spss ، استفاده شد. دو مدل برازش شده و مدل بهینه برای تعریف رابطه بین متغیر ها مشخص گردید و نهایتا رابطه معنی دتری بین همه متغیر هایی مستقل اعم از حجم معاملات بازازر شاخص کل قیمت سهام ، سصادرات و واردارت گمرکی با متغیر وابسته تولید ناخالص ملی مشاهده گردرد. ضمن اینکه در مدل بهینه متغیر های مستقل حجم معاملات و شاخص سهام در راستای برازش مدا بهینه توسط نرم افزار حذف شده و مدل بهینه با دو متغیر مستقل صادرات و واردات برازش گردید و مشاهده گردید که متغیر های مستقل صادرات و واردات گمرکی تاثیر مثبت روی متغیر وابسته یعنی تولید ناخالص داخلی دارند .نتیجه این تحقیق در راستای نتایج تحقیقات استگلیتز(1993) و سینگ(1997) میباشد .تحقیق حاظر نشان می دهد که حجم بالای معاملات و شاخص قیمت سهام تاثیری بر تولید ناخالص داخلی ندارند وقتی ادعا میگردد بازار سرمایه آینه اقتصاد است و یا نبض اقتصاد در بازار سرمایه است،باشد شاخص رو به رشد منتج به افزایش رفاه اقتصادی گردد. در حالی که با توجه به نتایج بدیست آمده از این تحقیق مشاهده می شود مه بازار سرمایه در ایران از عواملی غیر از عوامل اقتصادی متاثر می گردد از جمله عواملی مانند عامل عرضه و تقاضای بدون ضابطه ،رویدادهای سیاسی ،شایعات و عوامل دیگری که انجام تحقیق در مورد آنها به محققان آتی پیشنهاد می گردد در کشور در حال توسعه ای مانند ایران که شدیدا نیازمند رشد بازارهای سرمایه جهت توسعه اقتصاد خود است بی اثر بودن مشخصه های بازار سرمایه مانند میزان معاملات بازار و شاخص قیمت سهام بر مشخصه های رشد اقتصادی امتیازی منفی تلقی می شود البته در مورد این که این دو مشخصه بر خلاف اکثر اقتصاد های دنیا تاثیری بر تولید ناخالص داخلی ندارد باید اشاره کرد این رفتار ناشی از سازگاری اقتصاد ایران با شرایط سخت تحریم های سنگین علیه اقتصاد ایران در سالهای اخیر می باشد چرا که اقتصاد ها در همه دنیا به نسبت های گوناگون از سیاست های دولت های خود متاثر میگردد، و این موضوع در مورد ایران به خاطر شرایط ویژه ای که داراست ، دارای شدت بیشتری می باشد . به دست اندرکاران سیاست گذاری در این حیطه توصیه می گردد ، با ایجاد زیرساخت های مناسب جهت رفع این مشکلات  گردد.تا شاهد پویایی و رشد هر چه بیشتر اقتصاد کشور در سالهای آتی باشیم.

منابع:

0- Schumpeter, R. (0101). Theorie der Wirtschaftlichen Entwicklung, Liepzig, Dunker and Humblot (TheTheory of Economic Development). Harvard University Press, 0123.
1- Bagehot, W. (0332). Lombard Street, Homewood, IL: Richard D. Irwin (0151 edition).
2- Levine, R. (0110). Stock Markets, Growth and Tax Policy. Journal of Finance, Vol. XLV0, pp.0334-0354.
3- Stiglitz, J. (0112). The Role of the State in Financial Markets. Proceedings of the Annual Bank Conference on Development Economics, pp. 01-41.
4- Singh, A. (0113). Financial Liberalization, Stock Markets and Economic Development. The Economic Journal, 013, pp. 330-331.

استاد راهنما: دکتر داریوش زارعی
نویسنده: علی جعفری دانشجوی کارشناسی ارشد رشته مدیریت اجرایی علوم تحقیقات هرمزگان