کیفیت زندگی تحصیلی

کیفیت تحصیلی مطلوب باعث اشتیاق به تحصیل و در نهایت اشتیاق به علم می شود. یک زندگی تحصیلی با کیفیت و مطلوب رابطه مستقیم با سطح رضایت مندی دانش آموزان در مقاطع مختلف دارد. طبق مطالعات در کشور ما هرچه به سمت مقاطع بالاتر تحصیل می رویم سطح رضایت مندی کاهش می یابد زیرا با چالش های جدی «تناقض، عدم یکپارچگی و دستپاچگی» در آموزش روبه رو هستیم. اگر زندگی تحصیلی دانش آموزان در مقاطع پایین تر از کیفیت مناسب برخوردار نباشد در مقاطع بالاتر نتیجه ای جز شکست سیستم آموزشی را به دنبال نخواهد داشت. درعوض اگر کیفیت تحصیلی بالا باشد سبب آرامش و امنیت دانش آموزان، افزایش اعتماد به نفس، قدرت و قاطعیت در تصمیم گیری، احساس خود ارزشمندی و ریسک پذیری می شود. کودکان در فرایند تحصیل مقدماتی سه مرحله را طی می کنند:

مرحله اول: انسان از سال اول تولد جهان اطراف خود را از طریق حس، تقلید، براساس هوش و از طریق تخیل دریافت می کند. در هر مرحله از یادگیری علاوه برتوانایی در آن مرحله توانایی مراحل قبلی را نیز دارند. مثلاً کودکی که در مرحله یادگیری براساس تخیل است علاوه برتخیل می تواند ازطریق حواس، توانایی کشف و تقلید هم داشته باشد.
مرحله دوم: از هفت سالگی کودک چیز دیگری را درک خواهد کرد به نام عقل. یعنی مرحله ای از یادگیری که در ذهن تقریباً تا به حال وجود نداشته است. رشد عقل به خودی خود اتفاق نمی افتد و فقط از طریق آموزش فراهم می شود.
مرحله سوم: اگر تا هفت سالگی کودکی نسبتاً خوبی داشته باشد، رشد عقلی که از هفت سالگی شروع می شود تا ۱۸سالگی به کمال خود می رسد و ما شاهد انسانی خواهیم بود عاقل، صاحب آزادی، دارای مسئولیت، بااخلاق و بهره مند از وجدان انسانی.

برای رسیدن به «کیفیت زندگی تحصیلی مطلوب» باید مطابق با نیازهای هر مرحله و شرایط محیطی اقدامات مؤثر در جهت افزایش کیفیت زندگی تحصیلی صورت پذیرد. به عنوان مثال در ایام کرونا با پدیده ای به نام فضای مجازی مواجهیم که تا دیروز دانش آموزان را در آن محدود می کردیم و امروز می بایست ساعت ها با آن در ارتباط باشند. امری که به دلیل عدم تجربه بسیاری از مدیران و معلمین در چگونگی کیفی سازی آن، در بسیاری موارد سبب خسته شدن روح و روان دانش آموزان وخانوادۀ آن ها شده است.

مثلث کیفیت تحصیل:
کیفیت تحصیل مثلثی است که از سه ضلع کیفیت زندگی تحصیلی، خودپنداره تحصیلی و اشتیاق (انگیزه) تحصیلی تشکیل شده است.
•    اول؛ کیفیت زندگی تحصیلی: به صورت مستقیم بر اشتیاق تحصیلی اثرگذار است و در این میان خود پنداره تحصیلی می تواند نقش میانجی در افزایش یا کاهش انگیزه تحصیلی ایفا نماید.
•    دوم؛ خودپنداره تحصیلی: دانش آموزان با خودپنداره تحصیلی مثبت  به تلاش برای کسب موفقیت های تحصیلی تمایل بیشتری دارند. بین کیفیت زندگی تحصیلی و اشتیاق تحصیلی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و کیفیت زندگی در مدرسه و مولفه های آن پیش بینی کننده انگیزه تحصیلی است و در این میان خودپنداره تحصیلی نقش واسطه دارد.
•    سوم؛ اشتیاق تحصیلی: یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر عملکرد تحصیلی و یکی از ملزومات یادگیری اشتیاق تحصیلی است که از عوامل مثبت در موفقیت تحصیلی محسوب می شود و معمولاً به عنوان ساختار انگیزشی کاربرد دارد که منعکس کننده تعهد یادگیرنده نسبت به تحصیل است. مفهوم اشتیاق تحصیلی در حوزه روانشناسی مثبت نگر قرار میگیرد و سازه ای است که برای اولین بار جهت درک و تبیین افت و شکست تحصیلی مطرح گردید و به عنوان پایه ای برای اقدامات اصلاح گرایانه در آموزش و پرورش مورد توجه قرار گرفت.

دیوار شخصیت دانش آموزان:
برای افزایش کیفیت تحصیلی دانش آموزان باید نیازهای سنی، شخصیت و قابلیت های آن ها مورد توجه قرار گیرد. در فضای آموزشی از ۷ تا ۱۸ سالگی با 6 موضوع اساسی مواجه هستیم که مستقیماً چگونگی زندگی تحصیلی دانش آموزان را مشخص می کند. این موارد عبارتند از: «علم»، «هنر و مهارت»، «آمادگی جسمانی و ورزش»، «ارتباطات و گروه دوستی»، «والدین» و «رسانه ها و عوامل محیطی».

راهکارها و راهبردهای افزایش کیفیت زندگی تحصیلی:
دیوار شخصیت دانش آموزان شامل مواردی است که بر اساس آن ها شخصیت دانش آموز ساخته می شود. درکنار این 6 اصل که شخصیت دانش آموز را می سازد راهکارها و راهبردهای دیگری به شرح زیر وجود دارد که باید به آنها پرداخته شود تا کیفیت زندگی تحصیلی دانش آموزان افزایش یابد:

سخن پایانی:
سرمایه انسانی مهم ترین عامل رشد و پیشرفت جوامع محسوب می شود. خصوصاً با توجه به پنجره جمعیتی پیش رو و کاهش چشمگیر آمار زاد و ولد کیفیت نیروی انسانی حاضر اهمیت صد چندان یافته است. بر این اساس باید کیفیت زندگی تحصیلی نسل حاضر در بالاترین سطح ممکن تعریف و ترسیم گردد تا آمادگی آن ها برای مواجهه با چالش های محیطی و ارزش آفرینی اجتماعی به صورت حداکثری افزایش یابد. نسلی که قرار است آینده کشور را رقم بزند باید از نظر ذهنی، جسمی، روحی و عقلی در بالاترین سطح باشد و بخش قابل توجهی از این مهم در دوران تحصیل شکل می گیرد. باید انسانی را پرورش دهیم که از «قدرت مشاهده»، «تفسیر پدیده ها»، «اندیشه» و «روحیه تلاش حداکثری» برخوردار باشد تا خودش مسیر زندگی اش را ساخته و پرداخته و آنچه ما برای آینده به آن نیاز داریم را رقم بزند که «آینده ساختنی است» و کیفیت زندگی تحصیلی امروز نقش مهمی در رفاه و پیشرفت فردا ایفا می نماید.

منبع: وزارت آموزش و پرورش، فصلنامه آموزشی، تحلیلی و اطلاع رسانی مشاور مدرسه، دوره هفدهم، شماره 2، زمستان 1400