اشاره: «من وقتي در وضع كشور خودمان نگاه مي كنم مي بينم يكي از چيزهايي كه مي تواند جلوي اين بي عدالتي را به شكل منطقي و اصولي سد كند همين كار تعاوني است به همين خاطر است كه من به تعاون اعتقاد دارم نه از باب اين كه دنيا تعاون را پذيرفته يا فرضاً فلان كشور ها تعاون مي كنند. نه آن ها براي خودشان مي كنند ما هم براي خودمان مي كنيم ما كشور خودمان، مردم، تاريخ و فرهنگ و معارف خودمان را در داريم، آن ها هم براي خودشان دارند. ممكن است آن ها كاري بكنند كه ما آن را رد كنيم پس از اين باب نيست. از اين باب است كه من مي بينم در اين وضعي كه متأسفانه گرفتارش هستيم تعاون در كشور ما مي تواند سرانگشت گره گشايي باشد» اين ها بخشي از سخنان مقام معظم رهبري در ارتباط با اهميت تعاون است.
مفهوم شناسی تعاون
تعاون در اصطلاح “ياوري و همراهي متقابل” مي باشد. اين واژه از “عون” به معني ياري نمودن و در باب تفاعل با معناي به همديگر كمك کردن و همياري نمودن آمده است. به عبارت ديگر، کار گروهي، داوطلبانه و نظام مند را تعاون مي گويند. سازوکارهای مورد استفاده در تعاونی‌ها متناسب با اهداف اجتماعی تعاون است. آزادی، نيكوكاري، دموكراسي و مشارکت همگاني اصول و ارزش های اساسي هستند که در اداره امور تعاونی‌ها به کار برده می شوند. تعاون در مفهوم اقتصادي خاص آن روش يا به تعبير شهيد دكتر بهشتي «بهتر است بگوييم شيوه اي در اقتصاد» است که در دو قرن اخير در چارچوب ساختارهاي رسمي مرسوم شده و تأثيرات مهمي در زندگي اجتماعي و اقتصادي انسان ها برجاي گذاشته است .در حقيقت تعاون شيوه اي در اقتصاد است که راهي بين نظام اقتصاد سرمايه داري و نظام سوسياليستي در نظر گرفته شده و به “راه سوم” مشهور گرديده است. تحليل واژه راه سوم نيز نشان مي دهد تعاون، به سامانه -اقتصادي، اجتماعي و مديريتي – مالکيتي نو و متفاوت از راه هاي قبلي بخشيده است. هدف تعاونی ها بر خلاف سایر بنگاه های تجاری دستیابی به منفعت و ثروت نیست بلکه در تعاونی ها علاوه بر بهبود وضعیت زندگی و تامین نیاز اعضا، اهداف اجتماعی همچون عدالت، مسئولیت پذیری و همکاری گروهی نیز دنبال می شود. واژه «تعاون» در مفاهيم زير به كار برده شده است؛
• همكاري؛ به يكديگر را ياري رساندن و مشاركت در جهت ارضاي نياز مشترك
• كنش متقابل و پيوسته؛ كه در جهتي يگانه صورت مي گيرد.
• خودياري؛ و منتظر كمك ديگران ننشستن
• همياري؛ توفيق خود را در گرو موفقيت ديگران دانستن
• مفهوم سازماني؛ عملي كه در داخل يك شركت تعاوني صورت مي گيرد.
• كمك به ديگري؛ كلماتي چون معاون، اعانه، استعانت و مستعان بيانگر«تعاون» به معناي اخير بكار گرفته مي شوند.
تعاون در اسلام
در دين شريف اسلام تعاوني از دو منظر مورد توجه و تأكيد قرار گرفته است. اول مباني اخلاقي و اعتقادي رويكرد تعاون است. و دوم از نظر فقهي نيز كه مجوّز فعّاليت تعاوني‌ها صادر شده است. همچنين بخش تعاون در قانون هاي مصوب نظام جمهوري اسلامي ايران، به ويژه قانون اساسي جايگاه ويژه اي دارد. امروزه تقريباً غالب كشورهاي جهان با موضوع تعاون مرتبط بوده، در پي گسترش و تقويت اين بخش اقتصادي هستند. تعاون يك واژه ي مقدس است كه با عنايت به توجه ويژه قرآن كريم به آن در نگرش اسلامي اهميت زيادي دارد. مبحث تعاون و همكاري و ديگرياري به عنوان اصلي مهم براي بهبود امور، كاهش محدوديت ها و مشكل ها و ضمانت دهنده ي دوام و بقاي انسان ها مورد توجه اديان شريف الهي بوده و همواره به صورت هاي مختلف مورد تأكيد قرار گرفته است. خالق مهربان در كتاب آسماني قرآن مجيد موضوع تعاون و همكاري مردم را مطرح كرده و مخلوقات خود را به همكاري در كارهاي نيك و حسنه برمبناي تقوا و عصمت و پرهيز از همكاري در كارهاي مشركانه و گناه آلود دعوت نموده است. بر اين اساس تعاون با دين مبين اسلام رابطه عميقي دارد. در دين عزيز اسلام حاكميت توحيدي در همه ي عرصه هاي حيات فردي و اجتماعي انسان، والاترين هدف به شمار مي رود كه تحقق آن در زندگي اجتماعي به اين است كه انسان همه را بنده خدا و خود را نيز عضوي از پيكره ي عظيم آن ها دانسته و در صورت تعارض يا تداخل منافع اجتماعي با منافع او، مصالح اجتماعي را بر منافع شخصي و گروهي ترجيح دهد كه اين اقتضاي عقل سالم است. با مطالعه زندگي ائمه اطهار اصول تعاون به شرح زير در سيره ي اجتماعي آنان مشاهده مي شود؛ توجه به مشكلات آحاد جامعه، حمايت از مردم و تعجيل در تأمين نيازهاي آن ها، تأمين نيازمندي هاي محرومان جامعه، پرهيز جامعه از غفلت نسبت به يكديگر، ترويج روحيه مواسات، انفاق به فقرا و محرومان، مقدّم داشتن ديگران بر خويشتن، ترويج خدمات پنهان اجتماعي، تأمين امنيت رواني نيازمندان، توجه به نيازهاي مالي خواص و رفع مشكلات آن ها.
تعاون در زندگی اجتماعی
با استناد به مباني، هدف ها و ارزش‌های ملحوظ نظر در تعاون می‌توان گفت تعاون فرهنگ و شیوه کار و زندگی اجتماعي است. این اصول، اهداف و ارزش‌های مختص تعاون در همه جوامع بشری مورد پذیرش قرار گرفته و به صورت حركتي جهانی درتمام کشورها علیرغم شیوهای متفاوت سیاسی و فرهنگی تعميم یافته است از این رو اشاعه و تعمیق فرهنگ تعاون، کسب مهارت ها و توانائی به کاربردن روش های تعاونی در سطح جامعه تنها به مدد آموزش قابل تحقق می‌باشد. هر چند بر مبناي يافته هاي عقلي کار تعاون و دستاوردهاي آن براي سعادت جوامع بشري و مفاهيمي از قبيل؛ عدالت و هم افزايي اجتماعي و اقتصادي نسخه قابل قبولي است، اما ترويج فرهنگ تعاون در جوامع انساني از جمله در جامعه اسلامي ايران تا اندازه اي با مشکلات همراه است. فرهنگ تعاون مانند هر مبحث ديگري، به آداب، سنت ها و شيوه هاي آن موضوع مربوط است. اين که انسان ها در رفتار، سنت هاي اجتماعي و اقتصادي خود به اقدام ها، فعاليت ها و رفتارهايي برسند که شيوه جمعي کارکردن و به نفع جمع انديشيدن را همواره مد نظر داشته داشته باشند، التزام به فرهنگ تعاون است. از طرفي چون جا گرفتن و جا انداختن يک فرهنگ امري دفعي و مقطعي نيست؛ خود به اساسي ترين شيوه ها براي ماندگاري نيازمند است. در قانون اساسي و در قالب اصل هاي چهل و سوم و چهل و چهارم تعاوني به صورت بخش اصيل و مهم در اقتصاد، كنار بخش دولتي و خصوصي بيان شده و از آن به عنوان يكي از مهمترين مسيرهاي رشد اقتصادي و تأمين كنندة عدالت اجتماعي ياد شده است. تعاون بر اساس مباني بنیادین انديشه ي بشري از قبيل عدالت، آزادی، برابری و جمع‌گرایی استوار است. مباني ارزشي که ریشه در فطرت پاک بشر و آرمان های تاریخی انسان دارد .
ويژگي هاي عملیاتی مورد نیاز جهت دستیابی به تعاوني مطلوب
ترويج فرهنگ تعاون در جوامع انساني از جمله در جامعه اسلامي ايران تا اندازه اي با مشکلات همراه است. فرهنگ تعاون مانند هر مبحث ديگري، به آداب، سنت ها و شيوه هاي آن موضوع مربوط است. اين که انسان ها در رفتار، سنت هاي اجتماعي و اقتصادي خود به اقدام ها، فعاليت ها و رفتارهايي برسند که شيوه جمعي کارکردن و به نفع جمع انديشيدن را همواره مد نظر داشته داشته باشند، التزام به فرهنگ تعاون است. از طرفي چون جا گرفتن و جا انداختن يک فرهنگ امري دفعي و مقطعي نيست؛ خود به اساسي ترين شيوه ها براي ماندگاري نيازمند است. برای نهادینه کردن فرهنگ تعاون باید ویژگی های عملیاتی تعاونی مطلوب را شناخت. که اهم آن عبارتند از:
1- براي موفقيت تعاوني ها مهمترين شرط رعايت اصول تعاون مي‌باشد.
2- مشاركت اعضاء چه در بعد اقتصادي و چه در ساير ابعاد يكي از نكته های مهم براي موفقيت تعاوني ها مي‌باشد. قدرت و موفقیت يك تعاوني به اعضاي آن، وحدت و اتفاق نظر في‌مابين، شناخت آنها از نقش مردم در فعاليتهاي گروهي، اطمينان به رهبران خود و هم چنين توانايي و آمادگي آنها به از خود گذشتگي و فداكاري بستگي دارد.
3- توجه به مديريت درتعاوني (در سطح كلان و خرد) و ايجاد انگيزه اقتصادي جهت عضویت افراد جدید.
4- مشخص كردن حدود و فعاليت هاي مجموعه های تعاونی وايجاد كميته‌هاي برنامه ريزي جهت رفع مشكلات موجود تعاوني ها و تعيين استراتژي هاي توسعه در هر منطقه با مشاركت مديران، متخصصان و دانشگاهيان.
5- بهره مندی از كاركنان شايسته كه با دستمزدي مناسب و كافي، امور روزانه شركت تعاوني را اداره نمايند.
6- ازدياد اعضا در بين بعضي تعاوني ها منجر به هرج و مرج مي‌شود و ماهيت تقريبا دولتي به آن مي‌دهد لذا بايستي بستري فراهم بشود تا ازدیاد اعضا به صورت برنامه ریزی شده صورت گیرد.
سخن پایانی
يكي از مشكلاتي كه زندگي اجتماعي انسان ها هميشه بدان مبتلا بوده و از آن رنج برده فاصله طبقاتي حاكم در ميان اعضاي جامعه است. به صورتي كه همواره در زندگي اجتماعي دو گروه انسان ها وجود داشته اند؛ گروه اول؛ عده اي محروم و تهي دست كه در تهيه اساسي ترين اسباب و لوازم زندگي خود از قبيل غذا، مسكن و لباس با مشكل مواجهند و دوم گروهي كه آن قدر ثروتاندوخته دارند و غرق در ناز و نعمت هستند كه حساب آن از دستشان خارج است. از اين رو، مكتب اسلام تعاون را به عنوان يكي از ضرورت هاي تفكر هنجاري مورد توجه قرار داده و بر خيرخواهي، تقوا و شتاب در همكاري، همياري و ديگرياري مؤمنان تأكيد نموده و آن ها را از هرگونه تعاون در بدي ها و دشمني ها، كه به نابرابري و بي عدالتي اجتماعي دامن مي زند، برحذر داشته است. از منظر انساني و اسلامي جامعه صالح و مبتني بر ارزش هاي والاي اخلاقي جامعه اي است كه همه ي افراد در آن از نعمت هاي الهي برخوردار باشند و ترحّم و تعاون در بين آن ها حاكم باشد؛ زيرا هدف از زندگي اجتماعي، كمك افراد به همديگر براي آسان تر شدن راه نيل به كمال است. وفرجام سخن اين كه اقتصاد تعاوني در قانون اساسي كشورما جايگاه رفيعي دارد و به لحاظ تأثير بالاي آن در تحقّق عدالت اجتماعي و تسريع روند رشد ، داراي اهميت فوق‌العاده‌اي است كه بايد مورد توجه دست اندركاران و مديران كشور قرار گيرد.
http://www.khorasannews.com/Page.aspx?pageid=16&type=1&year=1391&month=6&day=13
