روش‌ها. پژوهش به صورت توصيفي در دانشكده‌هاي پرستاري دانشگاه علوم پزشكي تهران، كاشان و يكي از واحدهاي دانشگاه آزاد صورت گرفت. انتخاب نمونه به صورت آسان انجام شد و 52 نفر از دانشجويان جديدالورود سال تحصيلي81-1380 با استفاده از پرسشنامه شغلي شخصيتي هالند مورد بررسي قرار گرفتند.
نتايج. شصت و سه و پنج دهم درصد از دانشجويان مؤنث و 5/36 درصد مذكر و داراي ميانگين سني 2/1±22 سال بودند. براساس نتايج به دست آمده، 2/44 درصد از دانشجويان به لحاظ شخصيتي خصوصياتي مناسب براي حرفه پرستاري نداشتند. 77 درصد از دانشجويان اظهار داشتند كه در موقع انتخاب رشته اطلاعات كمي در مورد آن داشته‌اند.
بحث. نزديك به نيمي از دانشجويان پرستاري، به لحاظ بارزترين خصوصيات شخصيتي با خصوصيات لازم براي حرفه پرستاري سازگاري نداشتند. پيشنهاد مي‌شود كه از أزمون‌هاي شخصيت و تستهاي رغبت‌سنج براي انتخاب بهترين دانشجويان از ميان افرادي كه صلاحيت‌هاي علمي و استعداد تحصيلي خوبي را نشان داده‌اند، براي تحصيل در رشته پرستاري استفاده شود.
واژه‌هاي كليدي. خصوصيات شخصيتي، دانشجويان پرستاري, حرفه پرستاري، اشتغال، تحصيل.
مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي 1383؛ 4(12): 5-11
مقدمه
هر حرفه‌اي، بسته به نوع توليدات يا خدماتي كه ارائه مي‌دهد، نياز به فراگيري دانش، مهارت و نيز ويژگي‌هاي خاص فردي دارد. اگر از ابتدا به تطابق ميان ويژگي‌هاي فردي افراد با شغل مورد نظر توجه كافي مبذول نگردد، سازگاري فرد با آن شغل دچار مشكل خواهد گرديد(1).
امروزه، براي گزينش افراد و دادن اجازه ورود به بسياري از حرفه‌ها، از آزمون استفاده مي‌شود. در ايران نيز، هر ساله آزمون ورودي دانشگاه‌ها براي تعيين صلاحيت افراد، براي ورود به دوره‌هاي آموزشي و مشاغل مختلف برگزار مي‌شود. به نظر مي‌رسد كه چند پيش‌فرض اساسي براي انتخاب دانشجويان براي رشته‌هاي مختلف وجود دارد كه شامل مواردي از قبيل: «داوطلبان در تعيين رشته به علايق، توانايي‌ها، خصوصيات روحي و جسمي‌خود و تناسب آن با شغل كاملاً توجه مي‌كنند»، «انتخاب يك رشته توسط داوطلب نشانگر شناخت او از آن رشته است»، «از روي نمرات كسب شده در آزمون، مي‌توان صلاحيت افراد را براي حرفه‌هاي مختلف شناسايي كرد»، «هر فرد كه نمره بالاتري در آزمون كسب نمايد، داراي صلاحيت براي حرفه‌هاي پراهميت‌تر و حساس‌تر است»، مي‌شود.
با توجه به اينكه شركت در آزمون و انتخاب رشته، آزاد و داوطلبانه است، انتظار مي‌رود كه افراد، داراي انگيزه كافي براي تحصيل در آن رشته بوده و پس از اشتغال در آن, خدمات با كيفيتي را ارائه دهند.
متأسفانه، گزارشات نشان مي‌دهد كه بسياري از دانشجويان پرستاري در مدت تحصيل، داراي انگيزه كافي نيستند، تمايل پرستاران براي اشتغال در اين حرفه كاهش يافته، و با وجود افزايش تعداد پرستاران در سطوح كارشناسي ارشد و دكترا, نه تنها كيفيت خدمات پرستاري به موازات آن افزايش نيافته، بلكه به نظر مي‌رسد كاهش هم يافته باشد(2و3). عوامل مختلفي، از جمله: اشكال در گزينش دانشجو، روش‌ها و محتواي تدريس و نيز چگونگي ارزيابي دانشجويان مي‌تواند در اين مشكل نقش داشته باشد(4).
هدف از برگزاري آزمون، گزينش مناسبترين افراد براي يك رشته يا حرفه است. اين امر هنگامي به بهترين وجه تحقق مي‌يابد كه افرادي براي ورود به يك حرفه انتخاب شوند كه ويژگي‌هاي آنها با خصوصيات آن حرفه سازگاري داشته باشد(5).
مروري بر چگونگي پذيرش دانشجو در رشته پرستاري در كشورهاي مختلف نشان مي‌دهد كه اين مسأله مورد غفلت قرار گرفته است. در اسلووني، تنها داشتن ديپلم دبيرستان براي پذيرش دانشجوي پرستاري كافي است(6). مدارس پرستاري امريكا نيز از آزموني همانند ساير رشته‌ها و يا از آزمون‌هاي استعداد، و در برخي از موارد، از آزمون‌هاي معلم‌ساخته كه صرفاً توانايي‌هاي لازم براي كسب پيشرفت تحصيلي را مي‌سنجند، براي گزينش داوطلبان استفاده مي‌كنند(3و7).
در ايران نيز، آزمون سراسري، صرفاً به سنجش اطلاعات نظري و استعداد تحصيلي داوطلبان مي‌پردازد، در حالي كه هم شرايط تحصيل و هم شرايط كار پرستاري با ساير رشته‌ها متفاوت است. به دليل همين تفاوت، در سال‌هاي اخير، محققان تأكيد نموده‌اند كه لازم است افرادي براي تحصيل در اين رشته انتخاب شوند كه علاوه بر آمادگي و استعداد تحصيلي، درجاتي از ويژگي‌هاي شخصيتي و روانشناختي متناسب با اين حرفه را داشته باشند. از اين رو، استفاده از آزمون‌هايي كه علاوه بر استعداد تحصيلي، سنجش شخصيت را نيز شامل گردد، پيشنهاد نموده‌اند(7تا10).
بررسي مشاغل مختلف و شرايط محيط كار آنها، و تعيين خصوصيات شخصيتي لازم براي اين مشاغل، نشان مي‌دهد كه حرفه پرستاري نياز به شخصيتي اجتماعي دارد، اگرچه درجاتي از خصوصيات شخصيتي جستجوگر و هنري نيز لازم است(1).
با توجه به اهميت گزينش صحيح از ميان داوطلبان ورود به حرفه پرستاري و فقدان مطالعه قبلي در اين زمينه در ايران، اين مطالعه با هدف تعيين خصوصيات شخصيتي دانشجويان جديدالورود پرستاري و بررسي تناسب آن براي تحصيل و كار در اين حرفه انجام شده است. اميد است نتايج آن بتواند به عنوان گامي‌در راه ارتقاي خدمات پرستاري و افزايش رضايت حرفه‌اي شاغلين در اين حرفه و مددجويان آنها مفيد واقع گردد.
روش‌ها
پژوهشي توصيفي در دانشكده‌هاي پرستاري دانشگاه‌هاي علوم پزشكي تهران و كاشان و يكي از دانشكده‌هاي پرستاري دانشگاه آزاد اسلامي‌انجام شده است. انتخاب دانشكده‌ها بر اساس تفاوت رتبه آنها و در نتيجه تفاوت رتبه دانشجويان پذيرفته شده در آنها انجام شد. به اين ترتيب، كوشش شد تا نمونه پژوهش، نماينده‌اي از جامعه بزرگتر پذيرفته‌شدگان در رشته پرستاري باشد.
انتخاب نمونه در محل‌هاي پژوهش، به صورت آسان انجام شد. به اين ترتيب كه كليه دانشجويان جديدالورود پرستاري كه براي نيم‌سال اول سال تحصيلي81-80 در دانشكده‌هاي مذكور ثبت نام نموده بودند، به عنوان واحد پژوهش تلقي گرديدند (90 N=، 50 نفر تهران، 20نفر كاشان، 20 نفر آزاد). براي جمع‌آوري داده‌ها، در هر يك از محل‌هاي پژوهش، پژوهشگر با هماهنگي قبلي با مدرس مربوطه، در يكي از جلسات درسي اولين يا دومين ماه تحصيل دانشجويان نامبرده شركت كرد و پس از بيان اهداف پژوهش و كسب اجازه براي شركت در تحقيق, به معرفي پرسشنامه و توضيح درباره نحوه تكميل آن پرداخت و نيز توضيحاتي را درباره ويژگي‌هاي بارز هر يك از تيپهاي شخصيتي اجتماعي، هنري، قراردادي، واقعگرا، متهور و جستجوگر ارائه داد. آن گاه پرسشنامه در ميان دانشجوياني كه مايل به شركت در تحقيق بودند (75 نفر) توزيع و از آنها خواسته شد تا پس از 24 ساعت، پرسشنامه‌هاي تكميل شده را عودت دهند.
تاكنون بيش از 400 تحقيق در كشورهاي مختلف با استفاده از پرسشنامه هالند انجام شده و روايي و پايايي آن مورد تأييد قرار گرفته و در مواردي نيز، از آن براي توزيع دانشجويان در رشته‌هاي دانشگاهي استفاده شده است كه هالند خلاصه‌اي از آنها را در يك كتاب راهنمايي شغلي به چاپ رسانده است(1).
ابزار جمع‌آوري داده‌ها داراي دو قسمت بود:
الف. پرسشنامه‌اي كه ضمن سؤالاتي درباره مشخصات دموگرافيك، دربردارنده سه سؤال بود. يك سؤال چند گزينه‌اي درباره نظر هر فرد در مورد تيپ شخصيتي خودش (از ميان تيپهاي شخصيتي اجتماعي، هنري، قراردادي، واقعگرا، متهور و جستجوگر)، يك سؤال در مورد اينكه در هنگام انتخاب رشته پرستاري تا چه حد درباره اين رشته اطلاع داشته و چه تصويري از اين حرفه در ذهن خود داشته است؟ و نيز يك سؤال درباره هدف فرد از انتخاب رشته پرستاري.
ب: پرسشنامه شغلي شخصيتي هالند. اين پرسشنامه شامل 3 بخش است:
بخش اول. طبقه‌بندي شغلي، حاوي ليستي از 500 شغل كه متناسب با تيپهاي شخصيتي به 6 طبقه: اجتماعي، هنري، قراردادي، واقعگرا، متهور و جستجوگر تقسيم شده‌اند.
بخش دوم. جستجوي خودفرمان، كه شامل 6 قسمت است:
1. آرزوهاي شغلي. در اين بخش كه به صورت سؤال باز است، از فرد خواسته مي‌شود تا تاريخچه‌اي از آرزوهاي شغلي خود را به ترتيب از جديدترين تا قديمي‌ترين آنها بنويسد.
2. فعاليت‌ها. در اين قسمت ليستي از فعاليت‌هاي اجتماعي، هنري، قراردادي، واقعگرايانه، متهورانه و جستجوگرانه وجود دارد كه فرد به صورت علاقه دارم يا علاقه ندارم، پاسخ مي‌دهد. در نهايت، جمع مواردي كه فرد ابراز علاقه نموده است، محاسبه مي‌شود.
3. صلاحيت‌ها. در اين قسمت، ليستي از فعاليت‌هايي كه فرد به خوبي قادر به انجام آنهاست ارائه شده كه به صورت بلي- خير جواب داده مي‌شود و در پايان، جمع جواب‌هاي مثبت حساب مي‌گردد.
4. مشاغل. در اين قسمت، ليستي از مشاغل ارائه شده كه فرد علاقه يا عدم علاقه خود را به صورت بلي خير ابراز مي‌دارد و در پايان جمع جواب‌هاي مثبت حساب مي‌شود.
5. خودسنجي. در اين قسمت، فرد توانايي‌ها و مهارت‌هاي مكانيكي، علمي، هنري، تدريس، فروشندگي، امور دفتري، دستي، رياضي، موسيقي، دوستي و تعاون و مديريت اداري خود را با همسالان مقايسه مي‌كند و در هر زمينه، به خود نمره‌اي از يك تا هفت مي‌دهد.
6. سازمان‌دهي پاسخ‌ها. در اين قسمت، مجموع نمرات بخش‌هاي مختلف محاسبه مي‌شود و در نهايت، يك كد اختصاصي سه حرفي براي هر فرد به دست مي‌آيد كه اولين حرف آن نشانگر بارزترين خصوصيت شخصيتي فرد بوده و با استفاده از آن مي‌توان در ليست مشاغل، مشاغلي را كه با خصوصيات شخصيتي فرد سازگارتر است، پيدا نمود.
در اين پژوهش، پرسشنامه اطلاعات فردي همراه با قسمت‌هاي دو تا پنج از پرسشنامه هالند براي پاسخ‌گويي در اختيار دانشجويان قرار گرفت و سازمان‌دهي پاسخ‌ها توسط محقق انجام شد.
تجزيه و تحليل داده‌ها به شيوه دستي و با استفاده از آمار توصيفي انجام شد. براي تعيين تناسب شخصيتي دانشجو با حرفه پرستاري، بارزترين ويژگي شخصيتي فرد كه در بخش سازمان‌دهي پاسخ‌ها به دست آمد، مورد استفاده قرار گرفت. به اين ترتيب، هرگاه دانشجو داراي يكي از تيپهاي اجتماعي، جستجوگر و هنري بود، از نظر شخصيتي با حرفه پرستاري سازگار تلقي مي‌شد. افرادي با ساير تيپهاي شخصيتي، براي اين حرفه مناسب تلقي نشده‌اند.
تجزيه و تحليل پاسخ دانشجويان به سؤالات باز به روش تحليل محتوا انجام شد. به اين منظور، پس از چند بار مطالعه هر پاسخ، مفهوم و معناي اصلي موجود در آن استخراج و به صورت كدهايي ثبت گرديد، سپس كدهاي مشابه در يك طبقه قرار گرفت.
نتايج
از مجموع 75 پرسشنامه تحويل داده شده، 52 نفر پرسشنامه را تكميل و عودت دادند (ميزان برگشت 1/68 درصد) كه 5/63 درصد از آنها مؤنث و 5/36 درصد مذكر و داراي ميانگين سني 2/1±22 سال بودند. جدول يك توزيع تيپهاي شخصيتي را در نمونه پژوهش، براساس نظر افراد و نيز نتايج حاصل از پرسشنامه شغلي- شخصيتي هالند نشان مي‌دهد. چنان كه مشخص است، بيش از 44 درصد از واحدهاي پژوهش، خود را داراي شخصيتي واقعگرا مي‌دانستند ولي براساس پرسشنامه، اين ميزان در حدود 25 درصد بوده است. همچنين مشخص شد كه در مجموع 8/55 درصد از دانشجويان داراي شخصيت اجتماعي يا جستجوگر و يا هنري بوده‌اند، در حالي كه در حدود 45 درصد از دانشجويان به لحاظ شخصيتي، خصوصياتي مناسب براي حرفه پرستاري نداشته‌اند.
جدول 1. توزيع درصد تيپهاي شخصيتي در نمونه پژوهش براساس نظر افراد و نتايج حاصل از پرسشنامه شغلي- شخصيتي هالند.
تيپ شخصيتي نظر افراد پرسشنامه هالند
اجتماعي (4/15)8 (25)13
جستجوگر (5/11)6 (2/21)11
هنري (8/5)3 (6/9)5
واقعگرا (2/44)23 (25)13
متهور (5/13)7 (5/13)7
قراردادي (6/9)5 (7/5)3
در پاسخ به اين سؤال كه در هنگام انتخاب رشته پرستاري چقدر در مورد آن اطلاع داشتيد؟ در حدود 23 درصد از افراد اطلاعاتي در حد متوسط و بالا داشته‌اند و 77 درصد اظهار نمودند كه در موقع انتخاب ين رشته، اطلاعات كمي در مورد آن داشته‌اند. اكثر اين افراد اطلاعات درستي در مورد حرفه پرستاري نداشته و در ذهن خود از اين رشته تصويري نزديك به پزشكي داشته‌اند بگونه‌اي كه داده‌هاي مربوط به ذهنيت افراد در ارتباط با حرفه پرستاري در چهار طبقه «فقدان اطلاع و ذهنيت خاص» (8/30 درصد)، «وجود تصوير نزديك به پزشكي» (4/40 درصد)، «كمبود اطلاع» (3/17 درصد) و «شناخت كافي» (5/11 درصد) قرار گرفت. در ارتباط با هدف از انتخاب رشته پرستاري به ترتيب: ورود به دانشگاه (توسط 2/21 درصد)، تصور اينكه اين رشته زمينه ادامه تحصيل در رشته پزشكي را فراهم مي‌كند (توسط 2/21 درصد)، يافتن شغل (توسط 2/19 درصد)، عدم دقت در انتخاب رشته (توسط 4/15 درصد)، خدمت به انسانها (توسط 4/13 درصد) و انتخاب رشته توسط ديگران (توسط 6/9 درصد) به عنوان مهمترين دلايل ذكر شده بودند.
بحث
نتايج پژوهش نشان داد نزديك به نيمي‌از واحدهاي پژوهش به لحاظ بارزترين خصوصيات شخصيتي با خصوصيات لازم براي حرفه پرستاري سازگاري نداشتند. مطالعات ديگر نيز، نتايج تقريباً مشابهي را گزارش نموده و استفاده از آزمون‌هاي شخصيت‌سنج را براي پذيرش دانشجو در رشته پرستاري و پزشكي پيشنهاد نموده‌اند(10تا13).
بر اساس داده‌ها، تفاوت محسوسي ميان نظر افراد درباره تيپ شخصيتي خود و نتايج استخراج شده از پرسشنامه شغلي شخصيتي هالند وجود داشت. اين مسأله احتمالاً تا حدي ناشي از آن است كه واحدهاي پژوهش در سن جواني بوده و ضمن اينكه هنوز بلوغ شخصيتي كافي نيافته‌اند، شناخت كافي نيز از خود ندارند. مارلو (Marlow) دوره نوجواني و جواني را دوره‌اي مي‌داند كه افراد به لحاظ شخصيتي هنوز در حال شكل‌گيري بوده و ثبات كاملي ندارند(14).
همچنين يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه بيشتر واحدهاي پژوهش در هنگام انتخاب رشته، آگاهي مناسبي در مورد حرفه و شرايط كار پرستاري نداشته‌اند، به نظر مي‌رسد همان گونه كه ديگران بيان نموده‌اند، بسياري از دانشجويان پرستاري با بينش عاميانه وارد اين رشته مي‌شوند(2). افرادي كه با شناخت ناكافي وارد حرفه‌اي مي‌شوند، نه تنها قادر نخواهند بود سطح فعاليت را به حد نصاب و استاندارد لازم برسانند، بلكه در معرض فشارهاي رواني نيز قرار مي‌گيرند(5). بنابراين، لازم است كه مسؤولان رويه‌هايي را در پيش گيرند كه به افراد كمك كند تا قبل از انتخاب يك رشته در آزمون سراسري، اطلاعات مناسبي در مورد آن حرفه و شرايط كاري آن به دست آورند. متخصصان هدايت شغلي هر نوع انتخاب شغل و راهنمايي حرفه‌اي را مستلزم شناخت خصوصيات شغل و شناخت خصوصيات شخصيتي، رغبتي و سوابق افراد، هم از سوي گزينش‌كنندگان و هم از سوي داوطلبان مي‌دانند. در غير اين صورت، ناسازگاري شغلي شخصيتي منجر به عملكرد ضعيف شاغل شده و ممكن است امنيت و رفاه ديگران را به خطر اندازد(5). حرفه و شرايط كار پرستاري به شخصيت‌هايي اجتماعي، هنري و جستجوگر و به خصوصياتي مانند صبر و خويشتن‌داري، صميميت، رفتار اجتماعي، روحيه همكاري و كمك به ديگران، احساس مسؤوليت، عشق به انسانها و… نياز دارد(1) كه چنين خصوصياتي در آزمون‌هاي معمول گزينش براي اين حرفه سنجيده نمي‌شود. مطالعات ديگر با اشاره به اين مطلب, آن را از علل فقدان انگيزه در دوران تحصيل و نيز ترك شغل و بي ميلي پرستاران براي اشتغال در اين حرفه پس از اتمام تحصيل دانسته‌اند(2و7).
هدف از برگزاري آزمون سراسري ورود به دانشگاه‌ها آن است كه آمادگي داوطلبان براي ورود به حرفه‌ها و دوره‌هاي آموزشي بررسي و مناسبترين افراد براي يك حرفه انتخاب شوند. با اين حال، اين آزمون براي رشته‌هاي مختلف بطور يكسان برگزار شده و خصوصيات شخصيتي و ويژگي‌هاي روحي- رواني لازم براي حرفه‌هاي مختلف را نمي‌سنجد. از اين رو، با توجه به نتايج اين پژوهش، پيشنهاد مي‌شود كه از آزمون‌هاي شخصيت و تستهاي رغبت‌سنج براي انتخاب بهترين دانشجويان از ميان افرادي كه صلاحيت‌هاي علمي و استعداد تحصيلي خوبي را نشان داده‌اند، براي تحصيل در رشته پرستاري استفاده شود. به عبارت ديگر، بهتر است پس از سنجش توانايي‌هاي علمي داوطلبان ورود به دانشگاه, از ميان افرادي كه رشته پرستاري را انتخاب كرده‌اند، اسامي دو برابر ظرفيت هر دانشكده اعلام شود و سپس با استفاده از آزمون‌هاي شخصيت و تستهاي رغبت‌سنج، مناسبترين افراد براي تحصيل در رشته پرستاري انتخاب شوند. اين كار مي‌تواند از ريزش دانشجويان در طي تحصيل كاسته و تا حد زيادي رضايت شغلي و كيفيت مراقبت ارائه شده پس از اشتغال آنها را تضمين نمايد.
اين پژوهش اولين گام در راستاي بررسي تناسب شغلي شخصيتي دانشجويان پرستاري بوده و بر روي نمونه محدودي از دانشجويان صورت گرفته است. همچنين با توجه به داوطلبانه بودن شركت در پژوهش و پاسخ 1/68 درصد از دانشجويان به تحقيق و محدود بودن دانشكده‌هاي پرستاري مورد بررسي، نتايج به دست آمده ضرورتاً به همه دانشجويان پرستاري قابل تعميم نيست. انجام پژوهش مشابه در سطح وسيعتر مي‌تواند اطلاعات بيشتري را در اين زمينه فراهم نمايد.
منابع
1. حسينيان س، يزدي م. در ترجمه: حرفه مناسب شما چيست؟ راهنمايي و مشاوره به انضمام پرسشنامه. هالند ج‌ال (مؤلف). چاپ اول. تهران: صاحب اثر. 1373.
2. Ghazi F. , Henshaw L. How to keep student nurses motivated. Nursing Standard 1998; 13(8): 43-8.
3. National League for nursing. Official guide to undergraduate and graduate nursing schools. Boston: Jones & Bartlet Co. 1999.
4. عاليخاني ش. چگونه مي‌توان انگيزه دانشجويان پرستاري را حفظ نمود. فصل‌نامه پرستاري دانشكده پرستاري ارتش جمهوري اسلامي‌ايران 1379؛ (9): 1-8.
5. اردبيلي ي. راهنمايي و مشاوره حرفه‌اي و روش‌هاي كسب و كاربرد اطلاعات شغلي. تهران: نصر. 1374.
6. Dornik E, Vidmar G. Impact of nursing education in Slovenia on nurses’ publishing in their professional Journal. Stud Health Technol Inform 2003; 95: 794-9.
7. Ehrenfeld M, Rotenberg A, Sharon R, Bergman R. Reasons for student attrition on nursing courses. Nursing Standard 1997, 11(23): 34-8.
8. Stuart CC. Assessment, supervision and support in clinical practice. Edinburgh: Churchill Livingstone Co. 2003.
9. سنجري كرهرودي ا. طراحي مجدد شغل در مديريت منابع انساني. تدبير 1380؛ 118: 20-26.
10. ذوالفقاري ب؛ اديبي پ. ملاكهاي پذيرش دانشجويان پزشكي. مجله دانشكده پزشكي. ويژه‌نامه چهارمين همايش آموزش پزشكي. 1379: 203.
11. Long NR. , Gordon CJ. Variables important in the selection of New Zealand nurses: implementation and evaluation of a multivariate selection technique. Int J Nurs Stud 1981, 18(4): 227-35.
12. Fujita M, Uchino Y, Ohara H. Study on personality characteristics of nursing students (1). A comparison of student groups of various nursing courses at the time of school admission. Kango Kyoiku 1987; 28(3): 167-71.
13. Martin MJ, Vila J, Capellas R. Studies of the personality of nursing students. Rev Enferm 2000; 23(9): 643-6.
14. Marlow DR, Redding BA. Textbook of pediatric nursing. 6th ed. Philadelphia: WB Saunders Co. 1988.
آدرس مكاتبه. دكتر محسن اديب حاج‌باقري (استاديار)، دانشكده پرستاري و مامايي، دانشگاه علوم پزشكي كاشان، كاشان.
e-mail: adib1344@yahoo.com
منصور ديانتي (مربي)، دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي كاشان.
اين مقاله در تاريخ 18/6/83 به دفتر مجله رسيده و در تاريخ 14/10/83 پذيرش گرديده است
