سایه ی شمس الشموس

مهم ترین ویژگی های امام هشتم(ع)؛: حضرت علي بن موسي الرضا(ع) مانند ديگر پيشوايان معصوم عليهم السلام به زيور فضايل اخلاقي و کمالات نفساني آراسته و از هر گونه زشتي و پليدي و رذايل اخلاقي منزه بود و در اين راه گفتار و رفتارش الگو سرمشق ديگران بود. بر این اساس اين مرقومه شرح حالي مختصر از زندگاني انساني شريف از تبار رسول الله است كه رفتار محترمانه و مهربانانه او با مردم زبانزد خاص و عام مي باشد. خورشيد فروزان آسمان ولايت، امام هشتم شيعيان حضرت علي بي موسي الرضا(ع)؛ بنا به روايات معتبر ايشان در روز یازدهم ذیقعده سال ۱۴۸ق در مدینه متولد شدند. مادربزرگوارشان «تکتم» نام داشت که بعد از تولد حضرت، از طرف امام کاظم(ع) طاهره نام گرفت. نام مادر حضرت را «نجمه» نیز گفته‌اند. نام حضرت علی، کنیه ايشان ابوالحسن الثانی و لقبشان رضاست. امامت ايشان در سال۱۸۳ در سن ۳۵سالگی آغاز شد و ۱۹ یا ۲۰سال به طول انجاميد. در رابطه با کرامات و ویژگی های شخصیتی ایشان روایات  زیادی در تاریخ آمده است. احمد بن عمر حلاّل می گوید: مردی به نام أخرس در مکه بود که پی در پی نام شریف امام هشتم(ع) را به زبان جاری می کرد و به دنبالش فحش و ناسزا می گفت. من وارد شهر مکه شدم و یک کارد برنده خریدم و او را نشان گرفتم تا در اولین فرصت او را به قتل برسانم. همین که سر راهش ایستاده بودم تا به محض مشاهده او را بکشم ناگاه نامه ای از حضرت امام رضا(ع) به من رسید که در آن نوشته شده بود که: « تو را به حق من بر تو، متعرض أخرس مشو پس بدرستی که خداوند تعالی، ثقه و معتمد من است و او را کافی است.»

مهم ترین ویژگی های امام هشتم(ع)
در یک نگاه کلی باید به این نکته اشاره کرد که زندگی و شخصیت امامان شیعه، دو جنبه ی ارزشی متمایز و مرتبط با هم دارد:
1- شخصیت عملی، علمی، اخلاقی و اجتماعی آنان که در طول زندگی ایشان، در نگاه عموم شکل گرفته است و فهم و ادراک آن نیاز به پیش زمینه های اعتقادی و مذهبی خاص ندارد، بلکه هر شکل گرفته است و فهم و ادراک آن نیاز به پیش زمینه های اعتقادی و مذهبی خاص ندارد، بلکه هر بیننده ی فهیم و دارای شعور و انصاف می تواند، ارزش ها و امتیازهای آنان را دریابد و بشناسد.
2- شخصیت آسمانی، معنوی و الهی آنان که ریشه در بذل عنایت ویژه ی خداوند متعال نسبت به ایشان دارد. شناخت این بعد از شخصیت اهل بیت نیاز به معرفت های پیشین دارد؛ یعنی نخست باید به رسالت پیامبر اعظم(ص) ایمان داشت و براساس رهنمودهای آن حضرت، ولایت عترت را پذیرفت و برای جایگاه عترت به روایات و راویان معتبر اعتماد کرد. کوتاه سخن این که بینش های مذهبی مختلف، می تواند مانع شناخت این بعد از شخصیت اهل بیت (ع) باشد.
بر این اساس باید به این مسأله اشاره کرد که پرهیز از دنيا و ساده زيستي، برجسته‌ترين صفات امام رضا(ع) بود. تمام راويان متفق القولند كه وقتي آن حضرت وليعهد مأمون شدند هيچ توجهي به جنبه ی قدرت و عظمت آن نداشتند. امام هشتم(ع) كه دوست و دشمن توان انكار شخصيت ملكوتي او را ندارند چند ویژگي خیلی مهم دارند؛
اول اینکه راضی و رضا هستند؛ یعنی زود مي‌گذرند. امام جواد(ع) فرمود: “به خدا سوگند! خدا پدرم را “رضا” نامیده، چون كه پسندیده خدا در آسمان بود و رسول خدا و أئمه هدی در زمین از او خوشنود بودند”. معروف ترین لقب امام هشتم رضاست. طبری و دیگران می نویسند، بعد از ولایتعهدی امام (ع) مأمون دستور داد به نام آن حضرت سکه بزنند. روی این سکه ها که الان درموزه آستان قدس است. نوشته شده: «الامیر الرضا ولیعهد المسلمین علی بن موسی»
مأمون، لقب رضا را از شعار «الرضا من آل محمد» گرفته بود. این شعاری است که اولین بار مختار درقیامش که به خونخواهی امام حسین(ع) بود، در کوفه از آن استفاده کرد(سال 76ق). این شعار یعنی «ما فقط به حکومت کسی از آل محمد راضی هستیم.» این شعار را بعدها داعیان عباسی (کسانی که برای قیام به نفع بنی عباس وعلیه بنی امیه دعوت می کردند، مثل ابومسلم خراسانی) هم به کار بردند وحالا مامون می خواست وانمود بکند که اوست که این شعار و آرزوی قدیمی را تحقق بخشیده است.
حدیثی هم از امام جواد(ع) در «عیون اخبار الرضا» هست که درجواب سوالی که می گوید چرا پدر شما را رضا نامیده اند، فرموده اند: «زیرا مورد رضایت خدا در آسمان ومرضی رسول خدا وائمه او درزمین بود». آن شخصی به سوالش اصرار می کند. می پرسد مگر باقی پدران شما مرضی خدا ورسول نبودند؟ امام جواب می دهند: «چرا، اما فقط پدرم بود که مرضی موافقان ومخالفان قرار گرفت.» بعدها مضمون این حدیث بیشتر مورد توجه قرار گرفت.
دوم اینکه عالم آل‌محمد(ص) هستند؛ اباصلت از محمدبن اسحاق بن موسى بن جعفر علیه السلام نقل كرده است: « امام موسى بن جعفر علیه السلام، به فرزندانش مى فرمود، برادرتان، على بن موسى، داناى خاندان پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم است. نيازها و پرسش هاى دينى خود را از وى فرا گيريد و آنچه را به شما تعليم داد، به خاطر بسپاريد، چه اين كه بارها پدرم امام صادق‏ علیه السلام به من فرمود: داناى خاندان پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم در نسل توست و اى كاش من او را درك كرده و مى‏ديدم.»
بر این اساس ايشان همچون نیاکان بزرگوارشان، از مقام علمي ‌بسيار والایی برخوردار بودند، تا آنجا که ايشان را عالم آل‌محمد(ع) لقب داده‌اند. بیست و چند سال بیشتر نداشتند که در مسجد رسول‌ا…(ص) به فتوی مي‌نشستند. علمشان بی‌کران و رفتارشان پیامبرگونه و حلم و رأفت و احسانشان شامل خاص و عام بود.
دورانی که امام رضا(ع) در آن زندگي مي‌كردند عصر شکوفایی علم و سرازیر شدن علوم مختلف ملت‌ها و تداخل فرهنگی مردمان آن روزگار بود. در این زمان پیشرفت علوم باعث پیدایش افکار و عقايد انحرافی و مشرب‌های فکری گوناگون کلامي ‌و فلسفی شده بود که همین امر چالشی جدی در برابر عقايد و آموزه‌های ناب اسلامي ‌و شیعی به‌شمار مي‌رفت. امام رضا(ع) با درک این خطرات و تهدیدها از فرصت پیش‌آمده نهایت بهره‌برداری را كردند و به روشنگری‌های فراوان در زمینه تبیین عقايد اسلامی و نمایاندن راه مستقیم الهی دست زدند.
تاریخ، بسیاری از مناظرات علمی و مباحثات فکری آن حضرت را که موجب پیروزی بر دشمنان اسلام شده، برای ما بیان کرده است و نیز افاضات آن حضرت را در انواع دانش ها که مورد استفاده ی بزرگان علم و رجال فکر قرار گرفته، شرح داده است. امام ثامن الحجج(ع) دانش خود را از جد بزرگوارشان پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) به ارث برده اند و او سرچشمه جوشانی از علم و فضیلت بود که تشنگان دانش و معرفت از او بهره می بردند و تشنگی خود را برای فهم مشکلات و حلّ معضلات، بدو فرو می نشاندند. او بر تمام علوم و دانش های احاطه ی کامل داشت.
سوم ایشان امام رأفت و مهربانی هستند؛ یاسر خادم امام(ع) می گوید: آن بزرگوار به ما فرموده بود اگر بالای سرتان ایستادم و شما به غذا خوردن مشغول بودید برنخیزید تا غذایتان تمام شود. به همین جهت بسیار اتفاق می افتاد که امام ما را صدا می کرد، و در پاسخ او می گفتند به غذا خوردن مشغولند و آن حضرت می فرمود: بگذارید غذایشان تمام شود.
اخلاق و سيره رضوي
در كتاب «اهل‌بیت عرشیان فرش‌نشین» در مورد ايشان آمده است؛ « امام‌رضا(ع) کسی را با عمل و سخن خود نمي‌آزرد، تا حرف مخاطب تمام نمي‌شد سخنش را قطع نمي‌کرد. هیچ نيازمندی را مأیوس باز نمي‌گرداند. در حضور ميهمان به پشتی تکیه نمي‌داد و پای خود را دراز نمي‌کرد. هرگز به غلامان و خدمه دشنام نمي‌داد و با آنان مي‌نشست و غذا مي‌خورد. شب‌ها کم مي‌خوابید و قرآن بسیار مي‌خواند. اکثر شب‌هایش را از سر شب تا صبح بیدار بود. شب‌های تاریک در مدینه مي‌گشت و مستمندان را کمک مي‌کرد. در تابستان بر حصیر و در زمستان بر پلاس زندگی مي‌کرد. نظافت را در هر حال رعایت مي‌فرمود و عطر و بخور بسیار به کار مي‌برد. جامه ارزان و خشن مي‌پوشید، ولی در مجالس و برای ملاقات‌ها و پذیرايی‌ها لباس فاخر در بر مي‌کرد. غذا را اندک مي‌خورد و سفره‌اش رنگین نبود. در هر فرصت مقتضی، مردم را به وظايفشان آگاه مي‌کرد.»
كانون مهر و عاطفه به مردم
امام رضا(ع) كانون مهر و عاطفه به مردم و مظهر عشق و محبت به آنان بود. از این رو، در زیارتنامه آن حضرت یکی از ویژگی‌هایش رأفت و مهربانی یاد شده است و چنین مي‌خوانیم؛ «السلام علی‌الامام الرئوف»، سلام و درود بر امام و پیشوای با رأفت و مهربان (مفاتیح‌الجنان). به‌راستی باید گفت این لقبی است که از سوی پروردگار به آن بزرگوار عنایت شده است. مهربانی، محبت و رافت آن حضرت بر کسی پوشیده نیست. ایشان یاور درماندگان و پناه بی پناهان بود؛ چه بسا یتیمانی که گرمي ‌دست او را بر سر و صورت خود احساس کرده‌اند و چه بسیار مستضعفان و گرفتارانی که در سایه یاری رساندن‌های او به خیری دست یافتند.
حق همسايگي امام ابوالحسن الرضا(ع)
از هزار واندي سال پيش كه قلب نازنين امام ابوالحسن‌الرضا(ع) از تپش ايستاد و از آن لحظه كه پيكر پاكش را به آغوش خاك تيره سپردند و شيعيان و دوستداران حضرتش گرداگرد قبر مطهرش بي‌قرار در مدار عشق او جاودانه مي‌گرديدند تا به امروز، حضور مباركشان در ايران و وجود مرقد مطهر و بارگاه ملكوتي ايشان در ارض اقدس رضوي همواره مايه بركت و مباهات مردم ايران زمين بوده و اين نعمتي بس بزرگ براي ايرانيان است كه كسي در اين ميان نتواند «از عهده شكرش به درآيد». همسايگي و مجاورت ايرانيان با امام مهرباني‌ها و عالم آل‌محمد حضرت رضا(ع) توفيق و نعمتي است كه بي‌شك خداوند متعال از چگونگي بهره‌مندي ما از اين فرصت در روز قيامت سئوال مي‌كند. مگر نه اين است كه براساس آموزه‌هاي ديني ما همسايه بر همسايه حقي دارد كه بايد نسبت به اداي آن اهتمام ورزد؟ پس اكنون كه ايرانيان در همراهي با بهترين همسايه توفيق داشته‌اند بايد فرهنگ رضوي را در همه ابعاد زندگي فردي و اجتماعي خود جاري سازند و خود را در محضر امام ببينند و رفتار و گفتار و كردار خويش را با آموزه‌هاي رضوي همسو و هماهنگ كنند و بر خود ببالند كه امروز سايه امام هشتم(ع) بر سرزمين ايران و بر دل ايرانيان مستدام است:
سزد كه بر سر خورشيد سايه اندازيم
كنون كه سايه شمس‌الشموس بر سر ماست
*پایگاه اطلاع رسانی آستان قدس رضوی

http://news.aqr.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx?Object=NEWS&ID=e50d013f-6736-4683-8417-8b7d322d4601&WebPartID=82a9b31f-8f22-4aab-949c-e1d863af6e97&CategoryID=29384c5e-15d2-403f-bc93-c6e6517c6ca9