از صدر اسلام تا کنون مسجد به عنوان مهم ترین مکان برای فعالیت های مذهبی شناخته شده است. مسلماً اين مكان مقدس تنها جایی برای عبادت، نماز، عزاداری و ساير فرايض نیست. از همان ابتدا نیز نبوده است. مسجد محیطی برای جمع شدن مسلمانان و هم فکری آنها در امور فرد و جامعه، کمک برای حل مشکلاتیکدیگر و انجام امور اجتماعی است. در زمان پیامبر اعظم(ص) نیز مسجد همین کارکرد را داشته است. رسیدگی به امور مردم، پاسخ به پرسش ها و مسائل آن ها، آموزش احکام اسلام، تقسیم بیت المال و تصمیم گیری های مهم درباره مسائل آن زمان همه و همه در مسجد صورت می گرفته است و هم اکنون نیز باید در جامعه اسلامی همین گونه باشد. رهبر كبير انقلاب اسلامي بر پايه شناختي كه از موقعيت و نقش مساجد دارند خطاب به¬مسلمانان جهان مي¬فرمايند: «اگر حرم وكعبه و مسجد و محراب و سنگر و پشتيبان سربازان خدا و مدافعان حرم و حرمت انبياء نيست پس مأمن و پناهگاه آنان در كجاست؟» بر این اساس نگاه تشکل های انقلابی و اسلامی می بایست بر اساس اندیشه متعالی امام خمینی به مساجد شکل بگیرد. بدین معنا که اصل این نکته پذیرفته شده باشد که مسجد مرکز ثقل کلیه فعالیت های اجتماعی، سیاسی و … آن هاست. و هر اقدامی در حوزه فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی که مسجد را به حاشیه می برد می بایست متوقف گردد.
به طور کلی در جامعه اسلامی مساجد می توانند نقش مهم و گسترده ای را ایفا نمایند. در حالی که می دانیم مسجد بهترین محل برای انجام امور اجتماعی مختلف است اما متأسفانه در جامعه کنونی این نقش کمرنگ شده است. مسأله قابل تأمل آن است که متأسفانه بعضاً شاهد یک غفلت ناخواسته از سوی برخی تشکل های فعال اسلامی- انقلابی هستیم که علی رغم باور خود آرام آرام فعالیت های آنها به گونه ای شکل گرفته اند که با رویکرد مسجد محوری فاصله دارد.
حال و هوای معنوی، همکاری و کمک خالصانه و بی چون و چرای مردم در مساجد را در کمتر جایی می توان مشاهده نمود. نقش مسجد باید پررنگ تر از حال حاضر باشد و به همه اقشار جامعه تعلق داشته باشد نه فقط قشر خاصی از مردم. جوانان مهمترین گروهی هستند که باید به مساجد جذب شوند زیرا آنها هستند که قرار است آینده این مملکت را بسازند و بسیار متفاوتند جوانانی که به مسجد می روند و در کارها و مشکلات به یکدیگر کمک می کنند با جوانانی كه با حضور در مجالس بی فایده تنها وقت و انرژی جوانی خود را هدر می دهند.
کارکردهای مسجد در جامعه جهت بهره برداری تشکل ها
همانطور که اشاره شد مسجد می تواند کارکرد های بسیاری داشته باشد. این کارکردها با توجه به اثرات اجتماعی که تشکل ها به دنبال آن هستند بسیار قابل توجه است. براین اساس مهم ترین کارکردهای مسجد در جامعه جهت بهره برداری تشکل ها عبارتند از؛
1. باخبرشدن از احوال یکدیگر: در شرایطی که پیامک و اینترنت جای دیدارها و با خبر شدن افراد از احوال یکدیگر را گرفته به یک محیط نیاز است تا افراد جامعه در آن جمع شوند، یکدیگر را ببینند، از احوال هم باخبر شوند و به مشورت با یکدیگر و کمک برای رفع مشکلات خود و محله و شهرشان بپردازند.
2.کارکرد سیاسی: مساجد از همان ابتدا کارکرد سیاسی و مبارزاتی داشتند. مشاوره ها و مذاکراتی که برای جنگ ها اتفاق می افتاد،جمع آوری سلاح، مذاکره سیاسی و دینی بین قبایل مختلف در مسجد صورت می گرفته است. امروزه نیز مسجد پایگاهی برای حفظ وحدت مسلمانان و کوشش آنها برای جلوگیری از توطئه های دشمنان است. در مسجد همه افراد بدون در نظر گرفتن سودهای شخصی و منفعت کسب و کار دورهم جمع می شوند و همین احساس یگانگی و وحدتی که در مسجد بوجود می آید مانع به ثمر رسیدن توطئه های دشمن می شود.
3.آموزش و تبلیغات: مسجد کارکرد دیگری نیز دارد و آن آموزش و تبلیغات است؛ بسیاری از آموزش ها می تواند در مسجد انجام شود چه آموزش احکام نماز و قرآن و وضو به کوچکترها باشد و چه آموزش مسائل تربیتی و حتی موضوعات علمی که بزرگترها به آنها احتیاج دارند. مسجد تنها جایگاه جمع شدن افراد برای شنیدن روضه نیست. گاهی می توان مردم را پای سخنان یک روان شناس یا مدیر موفق در مساجد نشاند. مگر تنها مراکز علمی مثل دانشگاه ها یا مراکز فرهنگی نظیر فرهنگسراها و مراکز مشاوره هستند که برای آموزش یا پیدا کردن پاسخ پرسش های خود باید به آنها مراجعه کرد؟ آیا نمی توان برخی از شب ها از متخصصان علوم و حوزه های مختلف در مساجد دعوت کرد تا به مخاطبان مسجد آموزش دهند؟ این کار همواره با صرف هزینه های گزاف همراه نیست چرا که در بسیاری از مواقع در بین مسجدی ها چنین افرادی وجود دارند. استفاده از یک استاد علوم تربیتی، پزشک، معلم، مدیر موفق و … در مساجد نه تنها برای مسجدی ها بلکه برای آنهایی که در بسیاری از مواقع ممکن است به مسجد نروند نیز مفید است زیرا کم کم آنها را به مسجد کشانده و علاقمند می کند.
4. اشاعه فرهنگ دینی: بهترین راهکار برای اشاعه فرهنگ دینی استفاده از مسجد است بعنوان مرکزی که محل تجمع تمام معارف دینی است و می تواند در این راستا مؤثر واقع شود.
5. بکارگیری جوانان: اگر می خواهیم جوانان را که مهمترین سرمایه های انسانی ما هستند بجای مجالس و پارتی ها به مسجد جذب کنیم باید از خودشان استفاده نماییم زیرا جوانان به هم سن و سالان خودشان بیشتر جذب می شوند تا افرادی با سن بالاتر.گاهی می توان در مسجد میدان را به جوانان داد و از آنها کمک گرفت درمواردی از قبیل؛ مباحث علمی، مداحی ها، روضه خوانی هاو….
6. برگزاری جشن ها و جلسات مهم: باید به یاد داشته باشیم که مسجد جایگاه عزاداری نیست و می توان جشنهایی را نیز با حفظ شأن مسجد در آن برگزار نمود. گاهی بهتر است که مسئولان به جای بجای برگزاری جشن ها و مراسم کوچک و بزرگ در تالارهای مجلل از یک مسجد مرتب و زیبا استفاده کنند.
7. نقش اقتصادی: نقش اقتصادی مساجد نیز قابل توجه است. از صدر اسلام افراد نیازمند به مسجد می رفتند و به آنها کمک می شد.هم اکنون نیز صندوق های قرض الحسنه ای که در مساجد شکل گرفته اند و به مردم نیازمند از طریق آنها کمک می شود یکی از مهمترین و بهترین کارکردهای مسجد است. چرا که علاوه بر کمک به مسلمانان حس نوع دوستی و وحدت آنها را نیز بیشتر می کند. از طرفی مردم با اعتماد کامل از این صندوق ها وام دریافت می کنند زیرا می توانند بدون پرداخت مبلغی اضافی بعنوان سود بدهی های خود را به مسجد پرداخت کنند.
ضرورت بازگشت مسجد به جایگاه خود؛ چه باید کرد؟
شئون بنيادي زيست شهري تا حدي در همه جوامع يكسان است. اما آنچه كه وجه اجتماعي «مسجد» را در عرصه زيست شهري تقويت مي‌كند، همانا بسط روحيه عطوفت گرايانه و گسترش حس يكپارچگي ميان شهروندان است. در جوامع اسلامي، كاركرد اجتماعي مسجد گاه يك كاركرد كاملاً «مدني» است. بدين معنا كه جداي از خصايص قدسي و لاهوتي كنش ديني در «مسجد»، اين مكان مقدس در حيطه كنش اجتماعي مسلمانان نيز تاثيرگذار است. مسجد در «شهر» مي‌تواند بدل به جايگاهي براي جامعه پذيري و تطابق هنجاري شهروندان با جامعه باشد. در کشور ما «مسجد» در روستاها نقش پررنگ تري نسبت به‌شهرها دارد. روستاهاي ايران هنوز بافت مذهبي خود را تا حد زيادي حفظ كرده‌اند. اگرچه پارادايم «سنت ديني» هنوز در ابعاد عقيدتي روستاها نمود بيشتري دارد، ولي اندك‌اندك «سنت ديني» و «احساس مذهبي» به سمت تاكيد بر «وجوه متوني دين» و «درك مذهبي» پيش مي‌رود. به همين دليل اكنون در روستاهاي ايران «مسجد» جداي از اينكه وجه قدسي خود را مستحكم‌تر از قبل حفظ كرده است، به نوعي در حال ايجاد يك كاركرد اجتماعي براي خويش است. از همين منظر مي‌توان گفت كه وجه كاركرد اجتماعي «مسجد» كه در سيره پيامبر(ص) و امامان شيعه(ع) نهفته بود، امروزه بعد از روزگار درازي كه مغفول واقع شده بود، در حال بازيابي خويش است. اما در شهرها اين امر كمتر ديده مي‌شود.
آنچه از بررسي نقش مسجد در صدر اسلام بدست مي آيد، جامعيت مسجد در همه زمينه هاي عبادي سياسي، فرهنگي، آموزشي، نظامي، قضايي و… بوده است؛ و محور همه آنها امامت و پيشوايي در مسجد است كه به عنوان مهم ترين مسئله در ساختار و پيكره اين مكان مقدس مطرح است و كوچكترين غفلت ولو جزئي، سرانجام به لوث شدن هدف كلي و پايمال گشتن مقصد نهايي خواهد شد. اهميت اين موضوع در ساختار مسجد به اندازه اي است كه در زمان حضور پيامبر(ص) در مدينه، شخص ايشان عهده دار اداره مسجد النبي(صلي الله عليه و آله) بود و در غياب حضرت(ص) امامت مسجد برعهده كسي بود كه توسط آن بزرگوار معين مي گرديد.( محمد مهدی فجری ، روزنامه – کیهان تاريخ شمسی نشر 03/08/1383) مسجد باید به جایگاه گذشته خود بازگردد. جایگاهی که در صدر اسلام باعث می شد مساجد به سنگرهای مسلمین تبدیل گردد و در هر مسأله ای ابتدا نام مسجد بود که برده می شد. اما برای رسیدن به این جایگاه به اقداماتی نیاز است از جمله:
نوسازی و تجهیز مساجد؛ متاسفانه حتی در نقاط پیشرفته و مرفه شهر می توان مساجدی را یافت که حتی دروپنجره سالم نیز ندارند چه برسد به سیستم های گرمایشی و سرمایشی وتزییناتی برای زیبایی. این ها شایسته خانه خدا نیست. مسلماً هیچگاه حتی خود مسجدی ها نیز به چنین مساجدی جذب نمی شوند چه رسد به جوانان و نوجوانان. زیبایی، خود یکی از عوامل مهم جذب افراد به یک مکان است. بنابراین لازم است مسئولان بیشتر به تجهیز مساجدکمک کنند.
رفتار و برخورد مسجدی ها با دیگران؛ یکی از مسائلی که گاه باعث دلزدگی جوانان از حضور در مسجد می شود نوع برخورد مسن تر ها و مسجدی ها با آنان است.کوچکترین اشتباه نوجوانان و جوانان در مسجد حتی در انجام برخی مستحبات باعث واکنش های تند و سرزنش های دیگران می شود. درحالی که جذب جوان به مسجد با زور و پرخاش ممکن نیست. باید مسجدی ها با رفتار مناسب خود سایرین را به مسجد علاقمند کنند.زیرا رفتار آنها نشان دهنده تاثیری است که مسجد بر آنها می گذارد و کسی که بخواهد به جایی جذب شود ابتدا به این نکته توجه می کند که افرادی که در آنجا هستند چه رفتاری دارند و اخلاق آنها چگونه خواهد بود و مسجد نیز از این قاعده مستثنا نیست. ارتباط و دوستی مسجدی ها با جوانان بخصوص امام جماعت با آن ها که شخص اول هر مسجد است می تواند در جذب افراد به مساجد کمک کند.
تغییر نگرش؛ باید طرز فکرها را تغییر داد. متأسفانه در حال حاضر اگر کسی خارج از وقت نماز در حال رفتن به مسجد باشد اولین فکری که به ذهن دیگران می رسد این است که شخص برای عزاداری به مسجد می رود. در حالی که این طرز تفکر و این فرهنگ در خور مسجد و جامعه اسلامی نیست.
حضرت امام در جهت تبيين ترفند¬ها و حيله¬هاي دشمنان و نقش محوري مساجد در خنثي¬سازي دسيسه¬هاي آنان در فرازي از سخنان خويش مي¬فرمايند: « اين¬ها از مسجد مي¬ترسند، من تكليفم را بايد ادا كنم به¬شما بگويم، شما دانشگاهي¬ها شما دانشجو¬ها، همه¬تان برويد مساجد را پر كنيد سنگر هست اين¬جا ، سنگرها را بايد پر كرد» بر این اساس به نظر می رسد علاوه بر مردم که نسبت به مسجد تکالیفی دارند گروهای مختلف مثل جوانان و دانشجویان نسبت به این مهم باید دقت مضاعف و احساس تکلیف بیشتری نمایند. از این روست که سالهاست مقام معظم رهبری به شاخص های مسجد طراز اسلامی اشاره دارند و گروه های مختلف فرهنگی و تشکلهای اجتماعی را به سمت مساجد سوق می دهند.
اعضای تشکل ها باید قبل از شهرت به عنوان عضویت در یک تشکل به عنوان “بچه مسجدی” شناخته شوند. اصطلاحی که بیانگر این معناست؛ تشکل مشتمل از جوانانی است که سنگر و مرکز فعالیت های آنان در مساجد تعریف و تبیین گردیده است. زیرا مسجد خانه خدا و محل رفت و آمد مردم در مناسبت های مختلف است. زمانی که گروه جوانان تشکل ها به عنوان گردانندگان اصلی مساجد تعریف می شوند اندیشه و عملکرد آن ها مسجد را به یک مکان اجتماعی برای حضور همه مردم تبدیل می کند نه جایی برای عبادت یک عده افراد منزوی و خشک مذهب که می پندارند مسجد جای جوانانی که ممکن است کمی چهره های متفاوت تری از بچه مسجدی ها داشته باشند نیست. هنر این است که همین جوان ها را به مسجد جذب کنیم. جذب و کمک به دختران و پسرانی که ممکن است در مسیر اشتباه حرکت کنند به مسجد اهمیت دارد و گرنه آنهایی که خودشان به مسجد می آیند و به قولی مسجدی هستند که نیاز به جذب به مسجد ندارند. مساجد پایگاه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و عبادی در جامعه اسلامی هستند. این پایگاه ها برای افزایش کارایی خود به تجهیز نیاز دارند. نه تنها تجهیزات مادی بلکه تجهیز به منابع انسانی. جذب افراد و اقشار مختلف جامعه به مسجد در شرایط کنونی اهمیت ویژه ای دارد. مساجد ما نباید به انزوا کشیده شوند بلکه باید پایگاهی فعال و پویا برای حفظ وحدت و انسجام ملت مسلمان باشند و برای این منظور به همکاری همه اقشار جامعه نیازمندیم.از مسئولان گرفته تا مردم و بخصوص تشکل ها و جوانان.
در آخر کلام امام خمینی(ره) تداوم حرکت و حیات تشکل هایی که در دامنه ارزش های انقلابی و اسلامی فعالیت می کنند به صورت شفاف مشخص می نماید. ایشان می فرمایند: «اين مساجد بود كه اين پيروزي را براي ملت ما درست كرد، اين مراكز حساسي است كه ملت بايد به¬آن توجه داشته باشند اين¬طور نباشد كه خيال كنيم حالا ديگر ما پيروز شديم ديگر مسجد مي¬خواهيم چه كنيم؟ پيروزي ما براي اداره مسجد است»
http://shajar.ir/tabid/386/View/969/id/3380/Default.aspx
*سایت شجر
