مدیریت و برنامه ریزی فاکتور پیشرفت تحقیقات: تعاریف تحقیق: تحقیق عبارتست از روش های منظم به منظور عقاید یا کشف دانشی جدید که شامل بررسی های گوناگون می شود. تحقیق عبارتست از یافتن چیزی که قبلاً پیدا نشده و به طور کامل به استعداد و تکاپوی انسانی مربوط می شود.
اهمیت و جایگاه تحقیق و پژوهش در جهان:
پژوهش و تحقیق راه اساس بنیان و زیربنای هر حرکت و فعالیت علمی و اصولی در عرصه های مختلف اقتصاد، اجتماع و سیاست می دانند.
پژوهش و تحقیقات امروزه در جهان به ویژه از سوی کشورهای پیشرفته در مرتبه رفیعی قرار دارد و در این راستا سرمایه گذاری های کلانی صورت می گیرد، بر اساس آمارهای موجود بیش از 3 درصد درآمد ناخالص ملی شان را اختصاص به فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی می دهند.
اهمیت و جایگاه پژوهش در ایران:
اگر به سیر تکامل انسان از دوران ماقبل تاریخ تا به امروز نگاه کنیم یک عامل اساسی در تمام دوران در تکامل انسان نقش داشته و آن عامل اصلی چیزی جز تفکر، خرده ورزی و پژوهش و مطالعه نبوده است. در همه ی ادیان الهی و مکاتب به خصوص در دین مبین اسلام بر کسب علم و دانش و پژوهش تأکید و سفارش شده است. اگرچه طی چند سال گذشته، کوشش های بسیاری برای ارتقای جایگاه پژوهش و تحقیق در کشور صورت گرفته، نیرو، امکانات و بودجه فراوانی صرف آن شده
است. اما هنوز جایگاه و اهمیت واقعی پژوهش در بستر اجرایی آن قرار نگرفته و بیشتر در مرحله سیاست گذاری و برنامه ریزی باقی مانده است و می توان بیان کرد که جایگاه پژوهش در ایران از سطح متوسط در دنیا هم پایین تر است.
اهمیت و جایگاه تحقیق و پژوهش در بخش های آموزشی:
الف) دانشگاهها: در دانشگاه ها تحقیق می تواند مقدمه و مبنای آموزش باشد. به این معنی که آموزشی که مبتنی بر پژوهش و تحقیق باشد قادر است بیشترین دانش را منتقل نماید.
«توان بالقوه دانشگاههای کشور برای تحقیق و پژوهش بالاست ولی از نظر علمی مشکل داریم و ماهیت دانشگاههای ما پژوهش نشده است و در دانشگاهها بیشتر کار آموزشی صورت می گیرد. در صورتی که آموزش باید از دل پژوهش زاییده شود اما تحقیق و پژوهش در دانشگاهها بیشتر جنبه فرعی دارد و دانشگاه شبیه مدرسه عمل می کنند و به همین دلیل در بسیاری موارد بیشتر شبیه مصرف کننده عمل می کنیم.»
ب) آموزش و پرورش:
آموزش و پرورش با تأکید بر حافظه و مجبور کردن خود به تکرار آن چه در کتاب آمده است به تدریج خود را مطیع و رام و جامعه پذیرنده و مقلد می سازد. و توانایی های ذاتی انسان را در زمینه ساخت ذهنی و فرضیه سازی طلاق نابود می سازد.
مدیریت و برنامه ریزی عامل پیشرفت تحقیقات:
مدیریت عبارتست از طراحی، سازماندهی، هدایت و کنترل فعالیت های جمعی برای رسیدن به هدفی مشخص برنامه ریزی شامل تعیین هدف و رفع خط مشی، تبدیل هدف به صورت برنامه عملیاتی و پیش بینی چگونگی اجرای آن می شود.
اهمیت مدیریت تحقیقات:
اهمیت مدیریت تحقیقات رابطه مستقیم و تنگاتنگی با اهمیت خود تحقیقات دارد. تأکید بر مدیریت علمی و مجرب در مراکز تحقیقاتی به منظور افزایش بهره وری از ظرفیت های انسانی و فیزیکی و ارتقاء کیفیت و به کارآیی بخش تحقیقات بر می گردد.
جایگاه تحقیق در توسعه صنعتی تعریف تحقیق و توسعه:
تحقیق و توسعه عبارت از کار خلاقی است که به طور منظم برای افزایش ذخیره علمی و دانش فنی و نیز استفاده از این دانش در اختراع و طرح کاربردهای جدید انجامم می شود.
«تحقیق و توسعه نه تنها به انسان در تفکر و سطح هوشمندی او کمک می کند بلکه سبک زندگی وی را نیز شکل داده و تغییر می دهد.»
تاریخچه و تحقیق توسعه در جهان: تحقیق و توسعه در تاریخ تکامل و رشد خود 3 نسل را طی کرده است. نسل اول لابراتورها یا آزمایشگاههای ابتدایی دانشمندان بودند. «در این مرحله تحقیقات عمدتاً به صورت فردی انجام می گرفت که موجب اختراعات و تحولات عظیمی نیز شدند. نسل دوم واحدهای تحقیق و توسعه صنعتی در کارخانجات است. «در این دوره کارخانجات با محدودیت بازار و شدید بودن
رقابت روبرو بودن مشخصه تحقیق و توسعه از این دوره به بعد است که اینگونه تحقیقات تنها و تنها در بستر فعالیت خلاق و پویای مجموعه تکنولوزی های مرتبط با محصول و در پیوند با محصول و در پیوند متقابل و تنگاتنگ با صنعت معنی و مفهوم می یافتند .
نسل سوم واحدهای تحقیق و تو سعه ای هستند که و ظایف نقش و محتوایشان تحول نوینی پیدا کرده است. امروزه تحقیق و توسعه در سراسر دنیای پیشرفته صنعتی به یک فعالیت عمده صنعتی و دولتی تبدیل شده و به صورت سازمان هایی در امده است که علاوه بر احاطه و پاسخگویی به مسائل صنعتی و تکنولوزیکی با مسائل سیاسی امنیتی و فرهنگی در ارتباط بوده و یکی از ابزارهای قدرت به معنای در دست داشتن توسعه صنعتی و در پی ان توسعه اقتصادی جامعه تلقی می شود .
جایگاه تحقیق در توسعه صنعتی
روش تحقیق در توسعه ملی:
بسیاری از کشورهای در حال توسعه،در تکاپوی جبران عقب ماندگی و ساختار جامعه ای نوین هستند.از آمریکای لاتین تا آسیای جنوبی و جنوب شرقی و از آفریقا تا خاورمیانه،دولت ها در جستجوی توسعه ملی به برنامه ریزی مرکزی چند ساله و ایجاد اقتصاد و صنعت مختلط روی آورده اند.کشورهای متمایل به بلوک شرق هم با بهره گیری از ابزار تولیدی کاملا ملی شده،تلاش می کردند، تا فرایند تولیدی کل کشور را حتی در حد بسیار جزیی،هدایت کرده و از برنامه ریزی دستوری استفادا کنند.در حالی که کشور های متمایل به بلوک غرب تلاش میکردند تا به کمک مفاهیم آماری حساب های ملی و تحقیق در توسعه و تحلیل از بازار،درکی کلی از صنعت و اقتصاد کشور به دست آوردندبا تحقیقات ژرف،همواره با دخالت غیر مستقیم در موارد حساس و بخش های دولتی،به هدایت در حد کلیات بپردازند و از برنامه های ارشادی و انگیزش استفاده کنند.غالبا دیدگاه مسلط برای دستیابی به توسعه ملی به کشورهای در حال توسعه،دیدگاهی اقتصادی و تحقیقاتی کم عمق هستند و مبتنی بر برنامه ریزی جامع نیست.دولت های مرکزی تغییرات هدفمندی در نظر نمی گیرند؛بلکه کوتاه ترین راه،در کمترین زمان را برای توسعه در نظر می گیرند.کم کردن زمان و نداشتن تحقیقات،ایجاد اغتشاش در صنعت کرد.
برنامه تحقیقات در توسعه ملی،بر اساس شکوفایی استعداد است،که عموما به صورت زیر تعریف می شود:
((تلاش آگاهانه یک سازمان مرکزی برای تحت تاثیر قرار دادن،جهت دادن تحقیقات و یا در مواردی کنترل تحقیقات و اقتصاد،همراه با تغییراتی در متغیر های اصلی اقتصاد ( نظیر تولید ناخالص داخلی،میزان هدف،سرمایه گذاری،پس انداز-تحقیقات غیر ضروری و غیره) یک کشور و یا یک منطقه معین در طول زمان که بر طبق مجموعه هدف های از پیش تعیین شده صورت میگیرد.در واقع مدیریت اجتماعی بر مبنای تحقیقات جدید،و عقلانیت اقتصادی برقرار می شود. و درون مایه آن،استفاده کارآمداز منابع کمیاب،در نیل به مفهومتوسعه مورد نظر دولت می باشد.بر همین روال،مقایسه نمایانگرهای اقتصادی کلان بسیاری از کشورهای در حال توسعه،گویای آن است که برنامه ریزی مرکزی با تجهیز مازاغد مصرف برای سرمایه گذاری هماهنگ، آهنگ توسعه این کشورها را نسبت به دهه های گذشته شتاب داده است.این شتاب در دهه های 1950 الی 1960 اتفاق افتاد،که یکی از پایه های آهنگ شتاب،تحقیقات بود.
تحقیق و پژوهش،در توسعه ملی،یکی عامل اقتصادی است که در رقابت های بین المللی نقش تعیین کننده ای ایفا می کند.از این رو کشورهای پیشرفته ی صنعتی،به منظور حفظ موقعیت خود و کسب برتری در صحنه رقابت های بین المللی،همواره نیازهای فکری خود را،از طریق تحقیقات به دست میآورند.انگیزه ای که تحقیق در توسعه ی ملی را مهیا می کند،می تواند انگیزه اقتصادی یا علمی همراه با ارضای یک یک کنجکاوی فکری باشد.
تحقیقات نوین می تواند ساختار اقتصادی را تغییر داده و نظم اقتصادی را به همراه داشته باشد،که نظم رشد اقتصادی به رشد آن می انجلمد.
تجزیه سایر کشورهای جهان نشان می دهد که در بسیاری از کشورهای پیشرفته،بخش خصوصی سهم بسیار زیدی در تامین هزینه های تحقیقاتی و پژوهشی دارند.به طوری که در آمریکا 80 درصد،در آلمان 54 درصد،و در بسیاری از کشورهای اروپایی 50 درصد،در ژاپن 70 درصد،در کشورهای در حال توسعه 30 درصد(مانند کره،آمریکای جنوبی) از هزینه های تحقیقات و پژوهشی توسط بخش خصوصی پرداخت می شود.
نحوه اجرای تحقیقات،عموما به مراکز علمی و آموزش بر می گردد.در اکثر کشورها،تحقیق ویا پژوهش به عنوان کارکرد ضروری دانشگاه،پذیرفته شده است.
این کارکردها،در زمینه های مناسب جهت ایجاد روحیه آزاد در تحقیق و ایجاد به روز کردن دانش و علم است؛تا دانشگاهیان و بالطبع دیگر محققان از آخرین دستاوردهای علم مطلع شوند که این امر،به نوبه خود،معیارهای عقلانی آموزش و خود تجدید شوندگی اعضای هیئت علمی را تضمین میکند.
علاوه بر این،در مراکز غلمی این تحقیقات می تواند مقدمه و مبنای اموزش باشد،”تا پیش رفته ترین دانش را منتقل کند.تحقیقات در خصوص چگونگی ادغام فناوری برای کشورهای در حال توسعه،یک تحقیقات نوین است و ساختار ان باید از طریق مراکز علمی و صنعتی،سازمان یافته و مورد اجراگذاشته شود،مثلا مخارج تحقیقاتی منابع کشوری مانند ژاپن،از هزینه های سرمایه گذاری آن فراتر می رود و روز به روز به تعداد ائتلاف ها و تعاونی های تحقیقاتی ان کشور افزوده می شود،به طوری که در اثر تحقیقات درست و حساب شده،صنایع تولیدی به تدریجبه سازمان اندیشمند مبدل می شوند و بینش های صد ساله و برنامه تحقیقات بلند مدت همه و همه،ساختار نوین توسعه و ارتقای فناوری را تضمین نموده و همچنین توسعه ملی را به همراه دارد.
نقش تحقیق و توسعه در انتفال و توسعه فناوری ها:
تحولات چند دهه اخیر در جهان،باعث پیدایش روندی شده است که صنعت را به طور روز افزونیبه علوم و فنون پیشرفته متکی می نماید.در اولین انقلاب صنعتی،صنعت؛متکی بر تجربه و مهارت ها و فنونی بود که چندان ارتباط مستقیم و منتقی با علم نداشت و بیشتر مبنای تجربی داشت.لیکن امروزه فناوری هایی که در صنعت به کار گرفته می شوند،ارتباط تنگاتنگ با علوم پیشگام دارند و بدون بکارگیری این علوم،صنعت نمیتواند به حیات خود ادامه دهد.در جهان امروزه محور اصلی توسعه اقتصادی صنعت است.بی گمان صنعت و پیشرفت های آن، برای حفظ اسقلال اقتصادی و سیاسی ضرورتی حیاتی دارد،نمی توان و نباید در صنعت همه چیز را از صفر شروع کرد.علم و فناوری،میراثی است جهانی،که همگان حق دارند به عنوان جانمایه صنعت خویش از آن بهره گیرند. دستیابی به فناوری و دانش فنی ساخت و تولید محصولات صنعتی بدون حمایت و تقویت بخش تحقیقات امکان پذیر نخواهد بود.پس ملت ها چه بخواهند چه نخواهند، ناگزیر می باشند که سطح فناوری خود را متناسب با جهان قرار دهند،حتی اگر مصرف کننده باشند،که این مسئله وظیفه مراکز تحقیق و توسعه را خطیر تر می نماید.
علم و تکنولوژی دو محصول فعالیت های تحقیق و توسعه:
فعالیت های علمی و تحقیق و توسعه به مفهوم عام،همیشه دو. نوع محصول به همراه دارد،یکی معلومات و دانش و دیگربی تکنولوژی و فناوری.
در لغت نالمه علم به معنای “کسب معلوماتی به صورتی سیستماتیک و تنظیم یافته” تعریف می گردد.گرچه تعاریف بسیار زیادی می توان برای علم قائل شد.بعضی ها علم را به معنای “ایجاد خلاقیت”،برخی دیگر علم را در یک نوع فعالیت فکری و اجتماعی و برخی دیگر علم را “یک تحول فرهنگی” دانسته اند.
اوایل قرن هجدهم،شروع ارتباط بین علم و تکنولوژی بود و از آن به بعد فعالیت های تحقیق و توسعه یر منشاء رشد تکنولوژی گردید.ارتباط سیستماتیک بین علوم و تکنولوژی از طریق انجام فعالیت های تحقیق و توسعه،در واقع پس از جنگ جهانی دوم برقرار شد،و قبل از آن،تکنولوژی از طریق سعی و خطا و یا به صورت تصادفی و یا حتی از طریق تفکر مطلق،نسیب بشریت گردیده است.
تجارت چند دهه گذشته،نشان داده است که آن دسته از کمپانی هایی که ارتباط بین علم و تکنولوژی را در علم برقرار نموده اند،از رشد سریع تری نسبت به سایرینبرخوردار بوده اند.
البته فاصله زمانی بین بکارگیری نتیجه تحقیقات،در تولید تکنولوژی در ابتدای امر بسیار زیاد بوده است،که بعضا به یک قرن هم رسید،اما بعد ها این زمان از چند سال تجاوز نمود.
فی المثل بین کشف “پلی کربنات” و به کار گیری آن در صنعت،تنها دو الی پنج سال فاصله بود.
تحقیق و توسعه در کشورهای پیشرفته صنعتی:
نقش علوم و تحقیقات در توسعه،یک نقش تک بعدی نبوده و از زوایای مختلف در یک برنامه ریزی توسعه،تاثیر و دخالت مستقیم دارد.عمده کارشناسان توسعه هم معتقدند که شرط لازم و کافی برای ایجاد شتاب در امر توسعه،نهادی کردن علم و تحقیق در کلیه شئون حیات اجتماعی و اقتصادی جامعه است.
بنابراین می توان از نهاد تحقیق و توسعه به عنوان شاخص بنیادین توسعه نام برد.
در این راستا،کشورهایی که قدم های اساسی در توسعه را برداشته اند و به تکنولوژی های لازم دست یافته اند،این باور را پذیرفته اند که توانایی حرکت همگام با دیگران و پیش افتادن از آنها،بستگی به مهارت های نوآوری برای توسعه دارد که بزرگترین منبع نوآوری،فعالیت های تحقیق و توسعه ای است.
به همین جهت این کشورها،تاسیس نهاد های تحقیق و توسعه و سرمایه گذاری بر روی آنها را به اندازه ی سرمایه گذاری مستقیم در صنایع مهم دانسته واین امر را به عنوان عامل مهم صنعتی شدن وبه عنوان یکی از ابزارها و مکانیسم های مهم برای آفرینش محیطی که فعالیت های توسعه تکنولوژی را جامعه عمل می پوشاند؛قلمداد می نمایند.
در واقع اهمیت سرمایه گذاری بر روی تحقیق و توسعه در کشورهای پیشرفته صنعتی،به عنوان امری مسلم و بدیهی فرض گردیده است و امروزه این تحقیق و توسعه است که چگونگی تخصیص بودجه،هزینه سازی و مسائل مالی را تعیین می کند،در حالی که در گذشته عکس این امر صادق بود.قبلا این توسعه بود که به زبان مالی تعیین می کردفبه چه میزان تحقیق شود و در چه حوزه ای…..؟
اما اکنون این تحقیق است که به زبان مالی تعیین می کند،چقدر باید توسعه یافت؟به چه میزانی باید هزینه شود و در کجا؟
بنابراین در کشورهای پیشرفته سازماندهی،هدایت و تشویق توسعه در اختیار تحقیقات قرار گرفته است.زیرا در این جوامع،واحد ها و سازمان های تحقیق و توسعه هستند کهضعف های جامعه را در می یابند.در جهت رفع و انطباق با عصر کنونی عمل می کنند و به ابزاری موثر در تمام وجود دفاعی و صنعتی،بدل گشته اند.بودجه ها و سرمایه گذاری های کلان بر روی تحقیق و توسعه در کشورهای پیشرفته ی صنعتی که به عمل آمده است موید این ادعاست.
راه کارها:
1) منابع فرهنگی: مجلات فرهنگی در کشور به صورت منضبط شناسایی و مشخصات آنها ضبط شود و در معرض آگاهی علاقه مندان قرار گیرد تا پیش از هرگونه سفارش نسخه ای مقالات خارج از کشور از نبود آنها در کشور یا دشواری دست یابی به آن اطمینان حاصل شود.
2)ایجاد نظم انگیزشی متناسب با شأن محقق در واحدهای تحقیقاتی
3) اصلاح نظام ترفیع و پاداش دهی در آموزش و پروش (در راستای تحقیق نوآوری و خلاقیت و اختراع علمی فارغ از کپی برداری و تقلید ترجمه ها)
4) پرورش محقق در فضاهای مناسب از پایه ای ترین مراحل در امر تحقیقات
5) ایجاد امکان انتشار نتایج تحقیق
6) ایجاد نظام اطلاع رسانی به منظور تبادل اطلاعات فنی و علمی بین واحدها
7) بی تردید ایجاد جاذبه های اقتصادی در جهت رفع نیازهای معیشتی از مهم ترین مولفه های اساسی در گسترش فرهنگ در جلمعه است . متاسفانه در کشور ما هنوز در بیشتر مراکز و موسسات تحقیقاتی حق التحقیق به ازاء کارهای فکری بر اساس ساعت است نه ارزش کار و جالب این که بدانیم اصلی ترین مرحله تحقیق زمانی است که محقق به ظاهر به کار اشتغال ندارد نشسته و فکر می کند
8)استفاده از الگوی سازمان های ماتریسی و هسته ای فعالیت برای اداره تحقیقات در کشور به منظور موانعی از جمله :
الف) ارائه تصویر روشن از سیاست گذاری های کلان تحقیقاتی کشور
ب) عدم درک مدیریت ها از خواست های متخصصین
ج) درگیری های اجرایی مدیران و اشنا ماندن با مشکلات محققین
د) نبودن جایگاه خاص برای تحقیقات و عدم استفاده از نتایج تحقیقات
گرد اورندگان :
پریسا عبدی
سیده سیما علیزاده جواهر
سرشناسنامه: کریمی،منصوره 1363
عنوان و پدیدآورنده: مدیریت و برنامه ریزی فاکتور پیشرفت تحقیقات
مشخصات نشر: مشهد-قاف مشهدالرضا(ع) 1386.
مشخصات ظاهری: 152 ص،مصور.
شابک: 0-25-8855-964
وضعیت فهرست نویسی: فیپا
موضوع: تحقیق-مدیریت
موضوع: تحقیق و توسعه
رده بندی کنگره: 4 ک 4م 55/180 Q
رده بندی دیویی: 42/001
شماره کتابخانه ملی: 1127308
