بر اساس اصول راهبردي و سياست هاي كلي نظام كه از سوي مقام معظم رهبري تعيين مي شود يكي از نيازهاي اساسي كشور براي دستيابي به آينده اي روشن، تببين الگوي اسلامي ايراني پيشرفت و گفتمان سازی آن در جامعه است. براين اساس عوامل متعدد نرم افزاري و سخت افزاري در گفتمان سازي ايفاي نقش خواهند داشت كه يكي از مهمترين اين عوامل رسانه ها مي باشند. (كه دراين بين صدا و سيما داراي نقش ويژه اي خواهد بود.)در چند دهه اخير نقش رسانه ها در هدايت و كنترل افكار عمومي و ايجاد گفتمان اجتماعي به حدي قابل توجه بوده است كه برخي در نگاهي افراطي رسانه ها را هدايتگران اصلي جامعه ذكر كرده و افراد را در برابر خواست هاي رسانه اي تسليم مي دانند. هر چند نظرهاي افراطي در موضوع رسانه غير قابل قبول است اما اين نكته شايد بتواند نقش و اهميت رسانه ها را در زندگي انسان هايعصر ديجيتال به خوبي نشان دهد.
مفهوم شناسي ” گفتمان”
“گفتمان” مفهومي سيال دارد و مانند مفاهيمياز قبيل؛ فرهنگوجامعه اساساً مبهم است و دستيابي به معنا و چارچوب آن مستلزم بحث پيرامون مفاهيم ديگري مثل ايدئولوژي،ذهن، زبان و…مي باشد .گفتمان مفهومي است كه از آن براي شرح شبكه اي از رفتارها،پندارها و گزاره ها بهره مي برندتا به وسيله آن باورهاي معين يا مجموعه اي از ايده ها درباره يك مفهوم يا موضوعي خاص رابياننموده و استمرار بخشند تا بدين شكل به آن انگاره ها صورت طبيعي داده و به عنوان “نظرهاي پذيرفتني” معرفي نمايند.گفتمان يك نوع زبان و يك نظام بازنمايي است كه از لحاظ سياسي و اجتماعي توسعه مي يابد تا مجمو عه اي منسجم از معاني را درباره يك حيطه موضوعي مهم ايجاد و توزيع نمايد.اين معاني در خدمت منافع گروهی از اجتماع است كه گفتمان از درون آن سرچشمه مي گيرد و از طريق عملكرد ايدئولوژيكي اش تلاش مي كند،آن معاني را به عقل سليم تبديل نمايد. به بيان ساده تر هر گفتمان يك ساختار معرفتي است كه در شرايطي خاص در جامعه حاكم مي شود.
نقش رسانه ها در گفتمان سازي
آدمي در عصر مادو دنياي متفاوت را تجربه مي كند؛يكي دنياي طبيعي كه انسان ها از زمان پيدايش در آن زندگي و در آن الگوهاي اجتماعي،قانون و اصول اخلاقي ايجاد مي كنندو دنياي ديگر كه اكثر انسان ها امروزه در آن به سر مي برند،دنياي رسانه هاي گروهي مي باشد كهبصورت ناگهاني پديد آمده است.رسانه ها امروز بسيار گسترده شده و براي خود دنياي متفاوتي تشكيل داده اند. رسانه ها برمحدوديت هاي همچون زبان،فرهنگ و طبقه ي اجتماعي فائق آمده و دنياي زندگي طبيعي انسان را به شدت تحت تأثير قرار داده اند.يكي از اصلي ترين خواست هاي رسانه اي گفتمان سازي است. به بيان ديگر رسانه ها در فرآيند گفتمان سازي داراي نقش اساسي هستند. قدرت گفتماني رسانه از آن جهت است كه براي گفتمان هاي خاصي،ارجحيت و اهميت قايل مي شود و از وقايع جهان خارج فهم و دركي خاص توليد مي كند.عمل رسانه ها،بازنمايي امور پنهان يا باورها، ايدئولوژي ها و گفتمان هاست،اما به منظور تظاهر به انتخاب آزاد،فعاليت هايش را پوشيده نگه مي دارد و يا ارزش ها و ساختارهاي بنيادين را پنهان مي سازد.ساختارهاي بنيادين همان ايدئولوژي ها و گفتمان هاست كه پنهان مي ماند و درست و صحيح فرض مي شود.
چگونگي گفتمان سازي از طريق رسانه
رسانه ها با توليدات مختلف ديداري، شنيداري و مكتوب بر تصورات و رفتار مخاطبين خود تأثير مي گذارند. در اين راستا پنج فاكتور اساسي وجود دارد كهبا رسوخ در ذهن مخاطب و ايجاد تصورات ذهني به دنبال ايجاد گفتمان است. كه ضرورت دارداصحاب رسانه كشوربراي گفتمان سازي اسلامي ايراني اين فاكتورها را به خوبي شناسايي نمايند:
1- تفكر:به مفهوم كنار گذاشتن معلوماتي كه براي حل مجهول تناسب دارد.بديهي است نحوه كنار هم گذاشتن اين اطلاعات در تصورات ما موثر خواهد بود.
2- برخورد با عالم واقعي:آنچه در رسانه توليد مي گردد در برخورد با واقعيت موجب ايجاد تصوراتي مي گردد كه به دنبال آن رفتارهاي متفاوت ايجاد مي شود.
3- تجزيه و تركيب:نحوه تجزيه و تركيب واژه ها در تصورات ما موثر است.مثلاٌ ماشين را مي توان به اجزاي مختلف تجزيه كرد. يا مي توان صورت ها را باهم تركيب كرد.مثلاً صورت محسوس و غير محسوس.
4- تجريد و تعميم: تجريد به مفهوم بيان خصوصيات بدون مصاديق آنهاست.در تعميم هم ذهن صورتهاي دريافت شده ذهني را بصورت مفاهيم كلي در مي آورد.
5- يادآوري:يادآوري مفاهيم و تداعي آن هادر تصورات انسان موثر است.
اكنون مي توان اين سوال را مطرح نمود كه در عصر كنوني انسان،تعاريف و تجربيات خود را از چه طريقي بدست مي آورد؟انسان حيات را از طريق واژه ها و تصورات آنها درك مي كند و تصورات ما را تجربه هاي زيستيبا پنج عامل فوق تحت تاثير قرار مي دهند.اگر تصورات ما مورد تغيير و تحول واقع شد،درك ما از جهان نيز دگرگون مي شود.كه رسانه ها در اين نقطه مي توانند اثرگذار باشند. در جهان امروز آنچه بيش از همه بر شناخت و درك عموم از دنياي پيرامون تاثير مي گذارد،محتواي رسانه هاست. رسانه ها امروز واسطه و ميانجي بين آگاهي هاي فردي و ساختارهاي گسترده تر اجتماعي و سازنده معنا هستند. رسانه ها فراگيرترين نهاد توليد،بازتوليد و توزيع معرفت و آگاهي در جهان مي باشند. بر اين اساس اگر رسانه هاي كشور ما به دنبال تببين گفتمان اسلامي ايراني پيشرفت درجامعه هستند مي بايست از طريق شناخت و تأثير گذاري بر اين فاكتورها اقدام نمايند.
سخن پاياني
رسانه ها مي توانند با توليدات حرفه اي خود فضاي گفتماني جامعه را تحت تاثير قرار دهند. صاحب نظران معتقدند كه بعضی از فيلم ها و سريال ها نيز براي حمايت از يك گفتمان خاص و يا تضعيف يك گفتمان ديگر توليد و پخش مي شود. امروز متاسفانه در كشوربه دليل رسوخ ماهواره به منازل دو نوع گفتمان سازي در فضاي رسانه اي پيش رو داريم. از يك سو رسانه هاي خودي كه بايد گفتمان اسلامي ايراني را در جامعه گسترش دهد و از سوي ديگر رسانه هاي غربي كه به دنبال گفتمان مبتني بر دين زدايي، بي اعتمادي و… هستند.یکی از ضعفهای عمومی نظام مديريتي کشور بی توجهی به آینده پژوهی است. اكنون كه سخن پيرامون گفتمان سازي الگوي اسلامي ايراني پيشرفت بيشتر از گذشته است بايد به اين نكته اشاره كرد كه تحقق اين مهم بدون واكاوي اثرات امروز و فرداي رسانه ها غير ممكن خواهد بود.
نقش رسانه در گفتمان سازي الگوي اسلامي ايراني پيشرفت
http://www.khorasannews.com/News.aspx?type=1&year=1392&month=2&day=17&id=4857513
