فعالیت های یک تشکل در بستر سیاسی، فرهنگی و اجتماعی زمانی اثربخش و کارآمد خواهد بود که برای امور اجرایی و برنامه ای خود از پشتوانه علمی، تحقیقاتی و تئوریک برخوردار باشد. بدین صورت که این نظرات و مبانی تئوریک با علوم روز در ارتباط بوده و با دین مبین اسلام و احکام آن نیز همخوانی داشته باشد.
قاعدتاً در این صورت اجرای فعالیت های تشکل رسمیت و مشروعیت پیداکرده و قابل توجیه می گردد. از طرف دیگر اگر فقط نظریات و طرح ها و ایده ها در حد حرف باقی بماند و افراد صرفاً خود را درگیر نظریه پردازی ها و نظردادن ها نمایند قطعاً هیچ گونه پیشرفت و حرکتی شکل نخواهد گرفت و تشکل خروجی قابل مشاهده ای نخواهد داشت. و این آفتی دیگر برای فعالیت این گروه از تشکل ها به حساب می آید.
در حال حاضر متاسفانه برخی و یا بیشتر تشکل ها به این دو بعد عمل و نظر به صورت همزمان و هم راستا توجه نمی کنند. قطعاً فعالیتی که پشتوانه نظری خوبی نداشته باشد دارای ریشه و انتظام علمی نیز نخواهد بود و نمی توان به آن استناد نمود. از طرف دیگر اگر ما نظریات و ایده های خوب و متناسبی ارائه دهیم و به دنبال آن عمل وکوششی نباشد داشته های ما فقط در حد شعار و حرف باقی مانده و باز دچار مشکل می گردیم. و در واقع از آن همه ایده و نظر و حرف خروجی نداشته و صرفاً کلام باقی می ماند و حرف و نظری که در حد شعار باقی بماند فاقد ارزش می باشد. مسلماً استمرار این حالت در مروز زمان فعالان تشکل ها را دچار رخوت و سستی کرده و به تدریج دیگر از همان نظرات خوب و زیبا هم اثری باقی نمی ماند. در این بخش به دلیل اهمیت این موضوع به صورت مختصر برخی از این افراط و تفریط گری های نظری و عملی که از آن به عناوین نظرزدگی و عمل زدگی یاد می شود ارائه می گردد:
الف: عمل زدگی (عمل بدون پشتوانه علمی و نظری)
فعالان تشکل ها که بدون علم و اطلاعات دقیق و اصولی شروع به برنامه ریزی و اجرای فعالیت می نمایند مانند راننده ایی هستند که سوار بر مرکب خود شده و بدون این که راه و هدف اصلی خود را بداند دل به راه زده و راه می افتد!!! و حرکت او جزء به سختی کار و دور شدن از هدفش نمی انجامد. همان گونه که مولای متقیان حضرت علی علیه السلام در خطبه 154 نهج البلاغه می فرماید:
« فان العامل بغير علم كالسائر علي غير طريق فلايزيده بعده عن الطريق الواضح الاّ بعدا من حاجته، والعامل بالعلم كالسائر علي الطريق الواضح”نهج البلاغه، ترجمه مرحوم محمد دشتي، خطبه 154
عالمي كه در مرحله عمل، از راهنمايي علم خود مدد نگيرد و به غير علم خويش عمل نمايد، مانند جاهل سرگرداني است كه از بيماري جهل خود بهبود نمييابد.»
پس بنابراین یک مدیر تشکل و فعال فرهنگی باید توجه داشته باشد که برای هر چه مفید و سودمند تر گشتن فعالیت های خود بایستی از پشتوانه های علمی و نظری صحیح برخوردار باشد که این نظریات و نقشه راه می تواند تعبیری بر کلیدهای فرهنگی که رهبر معظم انقلاب به آن تاکید نموده باشند و یا منجر به ارائه نظریات صحیح فرهنگی شود که با روحیه انقلابی و اسلامی همخوانی دارد و می تواند در هرچه مفید تر و کارآمدتر شدن فعالیت هایشان کمک نماید.
ضمن اینکه مدیر تشکلی در اجرای فعالیت خود بایستی نقشه راه خود را در اختیار داشته باشد و به طور دقیق و شفاف بداند که چه فعالیتی را با چه هدفی، توسط چه وسیله ایی و برای چه مخاطبی انجام و اجرا می نماید. که اگر به جز این رفتار نماید دچار مشکل خواهد شد و فعالیت اجرا شده توسط وی و گروه همکارانش نتیجه و اثر مثبتی در پی نخواهد داشت. و در این صورت کمترین بهره و نتیجه مثبت را از صرف انرژی منابع انسانی و مادی می گیرد. عمل‌‌زدگی تشکل ها حاوی چند ویژگی اساسی است که در زیر به شناسایی و تبارشناسی آن می‌‌‌‌پردازم:
1- توهم سرعت: حالتی است که تشکل بدون پشتوانه تئوریک و عقبه کارشناسی لازم، دست به اجرا می‌‌‌‌زند و تصور می‌‌‌‌کند که صرف وقت برای کارهای کارشناسی اتلاف زمان و از دست دادن فرصت مناسب اجرا است.
2- توهم قدرت: حالتی است که تشکل ملزومات اجرا از جمله آموزش‌‌‌های مورد نیاز و فراهم کردن بسترهای اجرایی و غیره را نادیده می‌‌‌‌گیرد یا به‌طور کامل در نظر ندارد و تصور می‌‌‌‌کند که هر کاری شدنی است.
3- توهم دقت: حالتی است که تشکل نسبت به عوارض کاری که می‌‌‌‌کند، یا ناآگاه است، یا در سیستم کار گروهی عوارض بلندمدت را کمتر از حد انتظار برآورد می‌‌‌‌کند.
4- عدم بهبود رفتار در سیاست‌‌‌ها: حالتی است برای تشکل که در آن فرآیند یادگیری در سیستم مختل شده است. از این رو تشخیص نقاط ضعف و ایجاد بهبود در عملکرد و رفتار تشکل مختل می گردد.
آفات عمل زدگی (عمل بدون پشتوانه علمی و نظری)
عمل کردن بدون پشتوانه علمی و نظری و یا عمل گرایی مطلق که از آن به عنوان عمل زدگی تعبیر می گردد دارای آفاتی است. از این رو در احادیث دینی داریم دو رکعت نماز از عالم بهتر از هفتاد رکعت از جاهل است، زيرا فتنه به عالم روي ميآورد، و از آن بوسيلهي علمش خارج ميشود و به جاهل روي ميآورد، و او را از جاي کنده خرد ميکند و کسي که کم عمل و پر علم است بهتر از کسي است که پرعمل و کمعلم ميباشد و داراي شک و شبهه است! بر این اساس مرحوم مجلسي در جلد اول بحار، دوازده روايت در باب عمل به غير علم آورده است. که مناسب است در اين مجال به آفاتي چند که از آن روايات براي عمل بدون علم(یا عمل زدگی) استفاده ميشود اشاره ميکنيم:
1- گمراهي از جادهي مستقيم حق و دوري از آن: در روايتي از امام صادق(ع) رسيده که فرمودند:
«العامل علي غير بصيره کالسائر علي غير الطريق و لا يزيده سرعه السير من الطريق الا بعدا»؛
«عمل کنندهي غير بصير و نا آگاه و جاهل مثل سير کننده در غير راه است (و بيراهه ميرود) و عمل بدون علم سرعتي نميافزايد مگر دوري از مسير و راه را.»
در روايتي ديگر از آن حضرت است که می فرماید: «العامل علي غير بصيره کالسائر علي السراب بقيعه لا يزيد سرعه سيره الا بعدا»،
« عمل کننده از روي ناداني و ناآگاهي مثل راه رونده بر سرابي در زمين صافي است که سريع رفتن او به جز دوري از حقيقت و راه حق چيزي به همراه ندارد.»
در مقابل کسي که عمل از روي علم کند اميرالمومنين(ع) می فرمایند مثل راه رونده بر روي راه روشن است پس بايد ناظر ببيند سير ميکند يا عقبگرد ميکند «العامل بالعلم کالسائر علي الطريق الواضح فلينظر ناظر اسائر هو ام راجع».
2- عدم قبول عمل بدون علم و معرفت: امام صادق(ع) ميفرمود:
«لا يقبل الله عز و جل عملا الا بمعرفه و لا معرفه الا بعمل فمن عرف دلته المعرفه علي العمل و من لم يعمل فلا معرفه له، ان الايمان بعضه من بعض؛
خداوند عزوجل عمل را بدون علم و شناخت نميپذيرد و شناخت و معرفتي بدون عمل نيست(يعني اگر علم بدون عمل باشد، اصلاً علم نيست) و کسي که عمل نميکند معرفتي براي او نيست، همانا ايمان بعضش از بعض ديگر و مربوط به هم است»
3- لازمه ي عمل بدون علم فساد است: در روايتي از امام صادق(ع) آمده است که: از پدران خود نقل کردند که، رسول گرامي فرمودند:
«من عمل علي غير علم کان ما يفسده اکثر مما يصلح، کسي که عمل بدون علم انجام دهد فسادش بيشتر از صلاحش است و آنچه را افساد ميکند، بيشتر از چيزي است که اصلاح ميکند (عملي را که فکر ميکند خير و صلاح است از روي عدم علم فاسد ميکند).»
4- در جا زدن در مسير تکامل: اميرالمومنين (ع) ميفرمايد:
«المتعبد علي غير فقه کحمار الطاحونه يدور و لا يبرح، و رکعتان من عالم خير من سبعين رکعه من جاهل لان العالم تاتيه الفتنه فيخرج منها بعلمه و تاتي الجاهل فتنسفه نسفا و قليل العمل مع کثير العلم خير من کثير العمل مع قليل العلم و الشک و الشبهه» عبادت کننده و عمل کنندهي بدون علم مثل الاغ آسياب است که دور ميزند، و از جاي خود حرکت نميکند(درجا ميزند)، اگر هفتاد سال هم دور بزند وقتي چشمش را باز ميکند، ميبيند، در همان نقطهي اول است.
ب: علم(نظر)زدگی (افراط در نظریه پردازی)
“أعوذ بك من علم لاينفع”
پروردگارا از دانشي كه سودي ندارد به تو پناه ميبرم.
با توجه به نیایش حضرت رسول صلی الله وعلیه و آله توجه می شویم که چقدر دانشی که سودی ندارد زیان بار و باعث خسران می شود. و سود علم به عمل به آن است همان گونه که در سخنان قصار366 امام علی علیه السلام آمده است
وَ قَالَ (عليه السلام): الْعِلْمُ مَقْرُونٌ بِالْعَمَلِ فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ وَ الْعِلْمُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَإِنْ أَجَابَهُ وَ إِلَّا ارْتَحَلَ عَنْهُ .
و آن حضرت فرمود: علم را با عمل بستگى است، هر كه دانست عمل كرد. و علم عمل را صدا مىكند، اگر اجابت كند مىماند، و گر نه از آن كوچ مىكند.
پس با توجه به ارتباط بین علم و عمل می توان گفت علمی اثربخش و مفید است که به عملی بیانجامد و قوام و پایداری علم به اجرا وانجام آن است وگرنه طی گذر زمان از بین رفته و به فراموشی سپرده می شود و در واقع از ارزش آن کاسته می شود و به مرور زمان از بین خواهد رفت!
و در رابطه با یقین به علم حضرت علی علیه السلام می فرماید:
«لاتجعلوا علمكم جهلاً و يقينكم شكا، اذا علمتم فاعلموا و اذا تيقنتم فأقدموا»
«علم خود را به جهل و يقين خويش را به شك تبديل نكنيد، هنگامي كه عالم شديد، به علم خود عمل كنيد و زماني كه يقين برايتان حاصل شد، (براساس آن) اقدام كنيد.»
با استناد به این سخن ارزشمند امام علی علیه السلام بایستی تشکل ها با تحقیق و تفحص نسبت به اصل موضوع و علم خود به یقین رسیده و پس از اینکه به یقین رسیدند به اجرای آن اقدام نمایند. و اگر غیر از این باشد نه تنها خود علم ازبین می رود بلکه باعث بی رغبتی مردم به فراگیری علم می شود زمانی که مردم عالمان بی عمل می بینند همان گونه که امام علی علیه السلام می فرماید:
انما زهّد الناس في طلب العلم كثرة ما يرون من قلة من عمل بما علم”
يعني تنها چيزي كه مردم را نسبت به فراگيري علم بيرغبت كرده است، اين است كه بسيار ميبينند كه عالم عامل و كسي كه به آنچه ميداند عمل نمايد اندك است.
پس یک تشکل فعال و پویا در چارچوب ارزش ها و آرمان های خود حتماً بایستی بر اجرایی نمودن نظریات و افکار و دانش خود دقت کرده و به علوم و مفاهیم نظری که دارند جامه ی عمل بپوشانند چرا که علوم که به اجرا و عمل نرسد به مرور زمان از بین رفته و ارزش ساقط می شود.
نتیجه گیری
با توجه به اهمیت فعل و قول و یا علم و عمل، ضرورت پرهیز از افراط و تفریط و رعایت تعادل و توازن در داشتن هر دوی این موارد باید مورد توجه قرار گیرد. ضروری است که یک تشکل فعال حد اعتدال را در تمامی فعالیت های خود رعایت نموده و به دور از هر گونه افراط و یا تفریط در عمل و حرف به اثربخشی فعالیت های خود تمرکز نموده و انرژی گروه را بر روی آن متمرکز سازد. که باعث نگردد خیلی از نظریات درست و صحیح در حد حرف و شعار باقی مانده و از آن طرف سیلی از برنامه های فرهنگی بدون هیچ پشتوانه علمی دقیق و منظمی اجرا گردد که هر دو این ها آفات فعالیت های تشکلی خواهد بود که مغز و هسته تشکل را دچار مشکل و مورد می کند. و در این صورت تشکل هیچ خروجی مثبت و سازنده ای نخواهد داشت. بنابراین مسئولین و فعالان فرهنگی و اجتماعی خصوصاً در بستر تشکل ها باید به این نکته توجه کامل و کافی داشته باشند تا دچار این دو آفت بزرگ عمل زدگی و یا نظرزدگی نشوند و بتوانند با پشتوانه نظری و تئوریک و علمی، فعالیت های قوام دار با اثربخشی متناسب و کامل ارائه دهند.
*پایگاه شجر
http://shajar.ir/tabid/385/View/973/id/3334/Default.aspx
