يک نهضت مردمي براي آنکه به اهداف خود برسد بايد ضمن ارزيابي مستمر و شناسايي نقاط مثبت و منفي خويش راه آينده را با ديدگان باز و در پرتو رفع نقايص طي کند. انقلاب اسلامي ايران نيز از اين قاعده مستثني نيست. بايد از خود انتقاد کنيم و ببينيم آيا راه را درست پيموده‌ايم يا نه؟ اگر درست طي کرده ايم در کجاي راه قرار داريم و تا مقصد چقدر فاصله است و اگر درست نبوده چگونه بايد به راه اصلي بازگرديم؟ اين ارزيابي و قضاوت، دو شرط اساسي دارد؛ اول رعايت انصاف و پرهيز از حب و بغض و ديگر داشتن اطلاعات کافي. يکي از مباحث اساسي در بررسي هر انقلابي، بحث اهداف آن انقلاب است. آيا اساساً انقلاب‌ها در جستجوي اهدافي شکل گرفته‌اند و يا مي‌توان براي آنها پس از گذشت مدت زماني از تاريخ وقوعشان اهدافي متصور شد؟ اين پرسش، مسأله‌اي است که در مورد انقلاب اسلامي نيز به صورت جدي خود را نشان مي‌دهد. گرچه در موضوع انقلاب ايران دو نکته وجود دارد که جايگاه بحث را کمي متفاوت مي‌کند؛ اول فرهنگي بودن اين انقلاب و تکيه آن بر اهداف مشخصي از جنس باور و اعتقاد و دوم پايبندي آن به راهکارهاي مبتني بر فرآيندهاي مردمي، به جاي جنگ و مبارزه مسلحانه است.
انقلاب اسلامي براي رسيدن به اهداف متعالي خود نيازمند جنبش نرم‌افزاري و توسعه انديشه معنوي در گستره دانش بشري است. به بيان ديگر اصالت انقلاب اسلامي ايران دو بُعد نظري(فکري) وعملي دارد؛ در بعد نظري آرمانها و رهيافت هاي اين انقلاب غيروارداتي و محصول جامعه و تاريخ ايران است. ايراني که از هزار و چهارصد سال قبل، اسلام را پذيرفته و عقايد اسلامي به عنصر اصلي فرهنگ و مليت آن تبديل گرديده است. در بُعد عملي نيز مردم با توکل به خدا و استعانت از نيرو و استعداد خويش بدون کمکهاي مالي و تسليحاتي شرق و غرب به پيروزي رسيدند. در واقع آنچه در بعد عملي مطرح مي شود، يکي از اهداف مهم اين انقلاب عظيم و مهمترين آرمان رهبر فقيد آن است که مي فرمايد؛ «انقلاب ايران آغاز يک حرکت و تحولي در سطح جهان است تا ضمن بر انداختن حاکميت هاي ظالمانه بشري، نهايت اسلام را به عنوان مترقي ترين مکتب، جايگزين مکاتب بشري و مادي نمايد» اين جنبش فکري، همان گونه که در روشِ بزرگاني همچون شهيد مطهري، بهشتي، مفتح و … بوده و اصل انقلاب را تحقق بخشيده حضورش در تحقق اهداف انقلاب نيز ضرورت دارد. در مطالعه ميزان و چگونگي تحقق اهداف انقلاب بايد به موارد زير توجه کرد:
شناخت انديشه هاي مرجع در حوزه تئوري انقلاب:
تحقق اهداف متعالي انقلاب تنها از مسير ژرف کاوي در آثار و نظرات انديشه هاي مرجع و صاحبان تئوري انقلاب اسلامي يعني بزرگاني همچون امام خميني(ره)، شهيد مطهري و… شکل مي گيرد. لذا مي بايست به جاي آنکه ذهن خود را درگير آراي دانشمندان غربي(که داراي نظرياتي با مباني مادي هستند) کنيم علوم انساني، اقتصاد، فلسفه، هنر و ادبيات را با مباني تفکر معنوي سامان دهيم.
اهداف انقلاب اسلامي: نگاه حداقلي يا حداکثري؟
مسلماً انقلاب اسلامي ايران نه تنها براي فروپاشي رژيم پهلوي، که به منظور بنا نهادن ساختارهاي نوين اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي در چارچوب ارزش‌ها واحکام اسلامي شکل گرفت. حقيقت اين است که انديشه پردازان انقلاب اسلامي، هرگز به نگاه حداقلي در انقلاب يعني سقوط طاغوت قانع نبودند و در تبيين اهداف و آرمان هاي انقلاب بسيار فراتر از آن مي‌انديشيدند. بر اين اساس اگر بخواهيم انديشه انقلاب اسلامي را جهاني سازيم، مجبوريم در جهت حل مشکلات بينشي و خلاء معنوي جهان امروز به زبان رايج علمي صحبت کنيم. بدين سان انقلاب اسلامي مي تواند ارزش هاي معنوي را به شهر آشفته دانش بشري تسري داده و با رشد و کمال علمي و معنوي انسان، بناي بي بنياد علوم سکولار را فرو ريخته و حيات فردي و جمعي را متحول ساخته و به کمال تمدن سازي برسد.
فرآيند پنج گانه تحقّق اهداف انقلاب اسلامي:
فرآيند تحقّق اهداف انقلاب اسلامى، يک فرآيند طولانى و البته دشوار است. در اين مسير انسان به طور نسبى به اهداف نزديک مى شود؛ اما تحقّق آنها، بسيار طولانى است. بنا به تعبير مقام معظم رهبري تحقق اهداف انقلاب اسلامي فرآيندي پنج مرحله اي دارد؛ مرحله اول «انقلاب اسلامي» و مرحله دوم نيز «تشکيل نظام اسلامي» است. با اين تفسير انقلاب اسلامي، هم اکنون از اين دو مرحله عبور کرده است. ايشان مرحله سوم تحقق اهداف انقلاب را «تشکيل دولت اسلامي» دانسته و معتقدند انقلاب اسلامي هم اينک در اين گام قرار دارد. لذا علاوه بر تشريح و تبيين مرحله سوم، تکاليف مردم و مسئولين در اين مرحله بايد به آنها يادآوري شود. ايشان، مراحل چهارم و پنجم را «تشکيل کشور اسلامي» و «تشکيل دنياي اسلامي» ذکر نموده که براي رسيدن به آنها، وظايف و انتظاراتي از مردم و کارگزاران نظام اسلامي توقع مي رود.
صدور انقلاب:
اصطلاح «صدور انقلاب» ساخته امام خميني(ره) و پرداخته استراتژيست هاي جمهوري اسلامي، به حقيقتي نظر دارد که انقلاب را مکلّف به توجه امور مسلمانان و مستضعفان جهان نموده و ايدئولوژي انقلاب را به ديگر کشورها به عنوان مدل جديدي از تغييرات بنيادين صادر مي نمايد. در اوايل انقلاب در چگونگي راهبرد صدور انقلاب، بحث هاي بسياري مطرح بود تا اينکه امام تکليف اين بحث ها را با تأکيد بر «صدور معنوي انقلاب» يکسره کردند. از آن پس تا به حال، دولت ها کمابيش، اصل صدور انقلاب را با استفاده از چهار استراتژي؛ الگوسازي، آموزش، تبليغ و آگاه سازي و حمايت از نهضت هاي آزادي بخش پيش برده اند.
برآورد اهداف انقلاب به وسيله پرسش و تحليل گفتار:
راههاي مختلفي براي برآورد اهداف انقلاب وجود دارد؛ يکي از اين راهها پرسش از رهبران انقلاب و مردم(به ويژه عده‌اي که در زمان انقلاب بوده‌اند) و تحليل گفتار آنان است. پرسش از نسل بعدي انقلاب نيز راهکار مهمي است که سبب شناخت نظرات نسل بعد از انقلاب در مورد اهداف پدرانشان و همچنين پيوند بين آنها مي شود. پاسخ علمي و دقيق به اين سوالات مي‌تواند ميزان تحقق اهداف انقلاب و راه پيش رو را مشخص نمايد؛ آيا انقلاب اسلامي ايران در تحقق اهداف خود موفق بوده است؟ آيا نتايج اين انقلاب با آرمان هاي آن انطباق دارد؟ آنچه براثر رخداد انقلاب حاصل شد، چه ميزان با اهداف مردم، رهبران و انديشه پردازان انقلاب فاصله دارد؟ و…
تحقق عيني اهداف انقلاب بيش از هر چيز به همدلي، اخلاص، خودباوري، رشد فکري و علم و تجربه مديريتي در سطوح گوناگون جامعه نياز دارد. اينک که سي و چند سال از عمر نهضت مي گذرد ماييم و انقلاب اسلامى که يادگار امام و شهداست. ماييم و رهبرى که درخروش و خلوص و درايت و صلابت، جانشين شايسته امام راحل است. ماييم و نسلى جوان که ذخيره انقلاب است. ماييم و جنگ فرهنگ ها و جبهه‌هاى متعدد سياسى، نظامى، فرهنگى و اقتصادى در برابر انقلاب که اين مرحله، بيش از گذشته، بصيرت وآمادگى مى‌طلبد. اگر ما پيمان نشکنيم و عوض نشويم، نه بيم شکست انقلاب هست، نه خوف سست شدن بنيان‌هاى آن و نه هراس به ثمر نرسيدن اهدافش. رسالت رساندن اين نهضت به صاحب اصلي آن بر دوش ماست. پيمان بستگان با آرمان دهه فجر بايد بيش از اين تلاش و تحرک و همبستگى نشان دهند تا کارهاي بر زمين مانده انقلاب به سرانجام رسيده و زمينه تحقق اهداف متعالي آن فراهم گردد.
سرمقاله روزنامه خراسان – مورخ شنبه 1392/11/12 شماره انتشار 18613
نويسنده: مهدي ياراحمدي خراساني mahdiyarahmadi@gmail.com
