يازدهم ذى القعده سال 148 هجری پرتوى از نور درخشان امامت بر زمين تابيد و امام هشتم حضرت خورشید به عنوان سرچشمه اى از نيكى، مهربانى و هدايت دیده به جهان گشود تا پناهگاه مومنان و خداجویان باشد. امام رضا(ع) به زيور فضايل اخلاقي و کمالات نفساني آراسته و از هر گونه رذايل اخلاقي منزه بود به گونه ای که دوست و دشمن توان انكار شخصيت ملكوتي اش را ندارند. بیست و چند سال بیشتر نداشتند که در مسجد رسول‌ا…(ص) به فتوی مي‌نشستند. علمشان بی‌کران و رفتارشان پیامبرگونه و حلم و رأفت و احسانشان شامل خاص و عام بود. آن حضرت شبها كم می خوابید، قرآن بسیار تلاوت می كرد، چون به آیه ای می رسید كه در آن یادی از بهشت و دوزخ بود، از خداوند بهشت می طلبید و از دوزخ به او پناه می برد. ایشان چند ویژگي خیلی مهم دارند؛
- اول؛ راضی و رضا هستند؛ امام جواد(ع) فرمود: “به خدا سوگند! خدا پدرم را رضا نامیده، چون كه پسندیده خدا در آسمان بود و رسول خدا و أئمه هدی در زمین از او خوشنود بودند.
- دوم؛ عالم آل‌محمد(ص) هستند؛ اباصلت از محمدبن اسحاق بن موسى بن جعفر نقل كرده است: «امام هفتم(ع)، به فرزندانش مى فرمود، برادرتان، على بن موسى، داناى خاندان پيامبر(ص) است. نيازها و پرسش هاى دينى خود را از وى فرا گيريد و آنچه را به شما تعليم داد، به خاطر بسپاريد، چه اين كه بارها پدرم امام صادق(ع) به من فرمود: داناى خاندان پيامبر در نسل توست و اى كاش من او را درك كرده و مىديدم» بر این اساس ايشان همچون نیاکان بزرگوارشان، از مقام علمي بسيار والایی برخوردار بودند، تا آنجا که حضرت را عالم آل‌محمد(ع) لقب داده‌اند.
- سوم؛ امام رئوف هستند؛ امام هشتم كانون مهر و عاطفه به مردم هستند. از مصادیق این مهربانی حدیث معروفی است که ایشان فرمود: «هر کس با معرفت مرا زیارت کند، من به هنگام سکرات موت، شب اول قبر و در هنگام محکمه قیامت به دیدارش خواهم آمد»
بر این اساس از سيره اخلاقي و شيوه هاي تربيتي امام رضا(ع)، نمي توان يك تابلوي كامل و تمام عيار ارائه داد. لذا تنها گوشه ای از آموزه های تربیتی حضرت به شرح زیر بیان می گردد:
•سنجش بر اساس تقوا: امام انسان ها را با تقوا و عمل الهي و انساني سنجيده و ميان سياه و سفيد، فقير و غني و هر گروه و طايفه با هر اصل و نسبي فرق نمي گذاشتند و تنها برتري را در تقوا و خداباوري راستين و عمل شايسته مي دانستند. در عیون اخبار الرضا آمده است: «فردي به امام(ع) گفت: به خدا سوگند، در روي زمين از نظر نياكان و نسب كسي از شما برتر نيست، امام(ع) به آن مرد فرمودند: تقوا به آنان برتري داد و فرمانبرداري خدا آنان را به آن پايه و مقام رسانيد.»
•مهمان نوازی و پذیرش دعوت دیگران: در درةالبیضاء آمده است: «برای حضرت رضا(ع) میهمانی آمد و نزد او نشست و با ایشان قسمتی از شب را مشغول گفتگو بود. ناگهان، چراغ عیب پیدا كرد. مرد میهمان دستش را دراز كرد تا چراغ را اصلاح كند. حضرت مانع شد. و خود به تنهایی چراغ را اصلاح كردند و فرمودند: ما میهمان را به كار وا نمی داریم.» همچنین امام هشتم دعوت دیگران را متواضعانه می پذیرفتند. محمد طائی روایت كرده كه مردی امام را به منزلش دعوت كرد. حضرت(ع) فرمود: با سه شرط این دعوت را می پذیرم: «آنكه از خارج منزل چیزی تهیه نكنی، آنچه در منزل موجود است، از ما مضایقه نكنی و به عیال و فرزندان سخت نگیری كه از حق آنها برای پذیرایی میهمان كم كنی. مرد این سه شرط را پذیرفت و حضرت نیز دعوت وی را قبول كردند.»
•عمل به جای سخن: از حضرت نقل است كه فرمودند: «سوگند مي خورم به قرابتي كه با پيامبر خدا(ص) دارم، اگر كسي گمان كند من بهتر از اين هستم (اشاره به يكي از غلامان سياه خود فرمودند) درست نيست، مگر اينكه من داراي عمل شايسته باشم، تا اين كه بهتر از او باشم.»
•خلق و خوی پسندیده و مهربانی به مردم: ابراهیم بن عباس می گوید: «هیچگاه ندیدم که امام رضا(ع) در سخن بر کسی جفا ورزد، و نیز ندیدم که سخن کسی را پیش از تمام شدن قطع کند، هرگز نیازمندی را که می توانست نیازش را بر آورده سازد رد نمی کرد، در حضور دیگری پایش را دراز نمی فرمود، هرگز ندیدم به کسی از خدمتکاران و غلامانشان بدگوئی کند، خنده ی او قهقهه نبود بلکه تبسم بود، چون سفره ی غذا به میان می آمد همه ی افراد خانه حتی دربان و مهتر را نیز بر سفره ی خویش می نشاند و..»
•جدال احسن و برخورد منطقی: تکیه بر منطق و کلام عقل پسند، در دلهای مستعد و بی مرض و غرض، مؤثر میافتد. احتجاجات مفصل حضرت رضا(ع) با پیروان فرق و مذاهب و مخالفان گوناگون، و استدلالها و برخوردهای منطقی وی، بسیاری را به «راه» آورد و در برابر «حق» قانع و خاضع ساخت و این شیوه مؤثر اخلاقی، حتی گاهی دشمنانی چون خوارج را هم رام میکرد.
•برخورد مناسب با خادمان: یاسر خادم امام(ع) می گوید: آن بزرگوار به ما فرموده بود اگر بالای سرتان ایستادم و شما به غذا خوردن مشغول بودید برنخیزید تا غذایتان تمام شود. به همین جهت بسیار اتفاق می افتاد که امام ما را صدا می کرد، و در پاسخ او می گفتند به غذا خوردن مشغولند و آن حضرت می فرمود: بگذارید غذایشان تمام شود.
اين مرقومه شرح حالي مختصر از سبک زندگي انساني شريف از تبار رسول الله بود كه به قول فیض کاشانی؛ «مناقبش والا، صفات شریفش درخشان، مكارمش حاتم گون، طبیعت و سرشتش اخزمی، اخلاقش عربی، نفس شریفش هاشمی، تبار ارجمندش نبوی است، از مزایای او هرچه برشمارند، بزرگتر از آن است و از مناقبش هرچه گویند والاتر از آن است» بی شک سبک زندگی حضرت رضا(ع) اسوه و الگوی فکری، اعتقادی، عملی و اخلاقی و مسیر رستگاری در زندگی است.
موضوع: گزیده ای از آموزه های تربیتی امام رضا(ع)
عنوان: به سبک خورشید
منبع: ماهنامه جریان امروز – موسسه جوانان آستان قدس رضوی- شماره 8- مرداد94
