تجارت الکترونیک و خدمات دولت الکترونیک

پيشرفت فناوري اطلاعات و ارتباطات در دو دهة اخير و گسترش كاربردهاي آن در عرصه هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي موجب شك لگيري فصل نويني از روابط متقابل بين افراد، نهادها، شركت ها و دول تها شده است. مفاهيم جديدي در ادبيات اقتصادي و تجارت در حال ظهور هستند. روش هاي سنتي تجارت و كسب وكار در حال بازنگري بوده و در پرتو اين تحول، مشاغل و فعاليت هاي جديد اقتصادي در حال شكل گيري هستند( موکیر 1996 ).

چکیده :
هدف : هدف از انجام این پژوهش معرفی تجارت الكترونیك ،انواع آن و روشهای امنیت و نیز عوامل مؤثر و فواید  در ایجاد دولت الکترونیک می باشد.
روش : روش تحقیق به صورت تحلیلی و توصیفی می باشد. ابزار گردآوری دادها دو پرسشنامه یکی در رابطه با ارزشگذارى عوامل تعيين كننده ى فاكتورهاى موثر در افزايش قابليت محيط براى جذب افراد و دیگری در رابطه با ميزان حضور افراد در فضاهاى عمومى مجتمعشان مورد استفاده قرار گرفت. جامعه آماری این پزوهش نیز ساکنین مجتمع های مسکونی 128 واحدی الهیه و دیداس شهر بندرعاس بود که از بین آنها تعداد 100 نفر ( 50 نفر از هر کدام از دو مجتمع ) به عنوان حجم نمونه انتخاب گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز از آمار توصيفي مانند ميانگين و انحراف استاندارد ، رگرسیون براي خلاصه نمودن و توصيف اطلاعات وبرای آزمودن فرضیه‌های تحقیق نیز از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید.
یافته ها : نتایج نشان داد با توجه به سطح معنا دار بدست امده از جدول که کوچکتر از sig می باشد بین نگرش با  تمایلات رفتاری با 99درصد رابطه معنا داری وجود دارد. همچنین بین سودمندی با  تمایلات رفتاری ، نگرش ، اطلاعات دریافتی با 99درصد رابطه معنا داری وجود دارد  ، همچنین بین سهولت استفاده از خدمات الکترونیکی و تمایلات رفتاری با 99درصد رابطه معنا داری وجود دارد.
نتیجه گیری : نتایج پژوهش نشان می دهد دولت الکترونیک با به کارگیری فناوری های جدید ارتباطی و اطلاعاتی به بهبود فرآیندهای ارائه خدمات در بخش عمومی، تسریع ارائه خدمات به شهروندان، پاسخگوترشدن ماموران دولتی، شفاف شدن اطلاعات، کاهش فاصله میان مردم و دولتمردان، مشارکت اثربخش تر شهروندان و اعضای جامعه مدنی در فرآیند تصمیم گیری عمومی، گسترش عدالت اجتماعی از طریق فرصت های برابر افراد برای دسترسی به اطلاعات و…. کمک شایانی می کند
کلید واژه ها : تجارت، دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک، جهانی شدن
مقدمه
پيشرفت فناوري اطلاعات و ارتباطات در دو دهة اخير و گسترش كاربردهاي آن در عرصه هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي موجب شك لگيري فصل نويني از روابط متقابل بين افراد، نهادها، شركت ها و دول تها شده است. مفاهيم جديدي در ادبيات اقتصادي و تجارت در حال ظهور هستند. روش هاي سنتي تجارت و كسب وكار در حال بازنگري بوده و در پرتو اين تحول، مشاغل و فعاليت هاي جديد اقتصادي در حال شكل گيري هستند( موکیر 1996 ).
تجارت الکترونیک عبارتست از خرید، فروش، بازاریابی و سرویس دهی در زمینه محصولات و خدمات بر روی شبکه های کامپیوتری. تجارت الکترونیک یکی از عوامل کاربردی کسب و کار الکترونیک است که در تراکشنهای تجاری استفاده می شود. تجارت الکترونیک هدایت کننده ارتباطات کسب و کار های تجاری و مدیریت بواسطه روشهای الکترونیکی است. همانند تبادل الکترونیکی داده ها و سیستمهای جمع آوری خودکار داده ها.همچنین تجارت الکترونیکی با انتقال الکترونیکی داده ها بین صاحبان کسب و کار ارتباط دارد.
به عبارت ديگر تجارت الکترونیکی به مفهوم تسهیل معاملات بازرگانی بواسطه بهره گیری از شبکه جهانی اینترنت است. به عبارتی در محیط تجارت الکترونیک، کلیه فعالیتها و عملیات های توزیع، خرید، فروش، بازاریابی و ارائه خدمات و بسط فرآیندهای تولید، از طریق سیستم های الکترونیکی، بسته های رایانه ای و اینترنت انجام می شود. امروزه، در صنعت فناوری اطلاعات از تجارت الکترونیک به عنوان یک تجارت هدفمند ، سودمند و تسهیل کننده معاملات بازرگانی در عرصه های جهانی یاد می شود. انتقال الکترونیک وجوه، مدیریت زنجیره ای، بازاریابی الکترونیکی، بازاریابی روی خط، پردازش و فرآوری معاملات به صورت روی خط، مبادله داده های الکترونیکی سیستم های خودکار موجودی اموال و سیستم های مجموعه داده جزء مواردی هستند که در قالب تجارت الکترونیک می گنجند. در این میان فناوری های نوین ارتباطی نظیر؛ اینترنت، اکسترانت، پست الکترونیک، کتاب الکترونیک و تلفنهای همراه در گسترش و توسعه تجارت الکترونیک نقش بسزایی ایفا نموده اند. تحقیقات بعمل آمده حاکی از آن است که در سال ۲۰۰۳ تجارت الکترونیک، فروشی در حدود ۲/۱۲ میلیارد دلار ایجاد نموده است( جئورجیو و همکاران ، 2005).
ارتباط بین تجارت و تکنولوژی دیر زمانی است که وجود داشته و ادامه دارد. در واقع, یک پیشرفت تکنیکی باعث رونق تجارت شد و آن هم ساخت کشتی بود.در حدود 2000 سال قبل از میلاد, فینیقیان تکنیک ساخت کشتی را بکار بردند تا از دریا بگذرند و به سرزمین های دور دست یابند. با این پیشرفت, برای اولین بار مرزهای جغرافیایی برای تجارت باز شد و تجارت با سرزمین های دیگر آغاز گردید. یکی از محبوبترین در دنیای وب خرید اینترنتی است . ما میتوانیم در زمانهای پرت، در هرزمان و مکان حتی با لباس خواب می توانید اینکار را بکنید . به معنای واقعی هر کسی می تواند صفحه اینترنتی خود را بسازد و کالاهای مورد نیازش را در ان ارایه دهد . البته تاریخچه تجارت الکترونیک با تاریخچه اختراعات قدیمی مثل کابل، مودم، الکترونیک، کامپیوتر و اینترنت گره خورده است . تجارت الکترونیک به شکل کنونی در سال 1991 محقق شد . از آن زمان هزاران هزار کسب و کار و تجار وارد این دنیا شده اند . در ابتدا تجارت الکترونیک به معنای پروسه انجام اعمال تراکنش الکترونیکی مورد نظر را انجام دادن بود( خوش قامت ، 1388).
درواقع تجارت الکترونیک برای اسان سازی معاملات اقتصادی به صورت الکترونیک تعریف شد. استفاده از این فناوری مانند  تبادل الکترونیکی اطلاعات (EDI )  و انتقال الکترونیکی سرمایه (EFT)  ، که هر دو در اواخر 1970 معرفی شده اند. و به شرکتها و سازمان ها اجازه ارسال اسناد الکترونیکی را داد . و اجازه تجارت کردن با ارسال اسناد تجاری مثل سفارشهای خرید یا فاکتورها را به صورت الکترونیکی، می دهد . با رشد و پذیرش کارت اعتباری ماشین تحویلدار خودکار ،(ATM )   و تلفن بانک در دهه 1980 باعث فرم گیری تجارت الکترونیک شد . نوع دیگر تجارت الکترونیک سیستم رزرواسیون هواپیمایی بوسیله سابر  در امریکا و تراویکام  در بریتانیا، ارایه شده است . از دهه 1990 به بعد تجارت الکترونیک شامل اضافاتی مثل سیستم برنامه ریزی منابع سرمایه  (ERP)   ، داده کاوی  ، انبار داده  شده است . در 1990 ، تیم برمرس لی  مرورگر وب جهان گسترده را اختراغ کرد و شبکه ارتباطی اکادمیک را به سیستم ارتباطی هرروز و برای هر شخص در جهان وسیع دگرگون ساخت که اینترنت یا دابیلو دابلیو دابلیو   خوانده می شود . سرمایه گذاری تجاری بروی اینترنت بخاطر کافی نبودن سرمایه گذاری کاملا محدود شده بود . اگر چه اینترنت محبوبیت جهانی گسترده ای در حدود 1994 با استفاده از مرورگر وب Mosaic پیدا کرده بود . معرفی پروتکلهای امنیتی و DSL (اشتراک خط دیجیتال ) که ارتباط مستمر را با اینترنت را اجازه می داد حدود 5 سال طول کشید . . البته در سال 2000 بحران The dot-com bust باعث برشکستگی خیلی از شرکت های تجاری بزرگ و نتایج ناگواری را بوجود اورد، باعث بازبینی قوانین و افزایش مزایا و امکانات تجارت الکترونیک کردند و تا انتهای سال 2000، خیلی از شرکتهای تجاری امریکایی و اروپایی سرویس هایشان را از طریق اینترنت ارایه دادند .از ان موقع مردم به کلمه ای به عنوان تجارت الکترونیک با توانایی خرید کالاهای گوناگون از طریق اینترنت با استفاده از پروتکل های امنیتی و سرویس های پرداخت الکترونیکی که در ان مشارکت کردند، اشنا شدند . واز این زمان رقابت شدید بین شرکت ها و سازمانها شدت گرفتو با گذشت زمان هم اینرقابت تنگتر شده است . جالب این که تا پایان سال 2001 بیش از 220 بیلیون دلار معاملات مالی توسط صدها سایت تجاری بر روی اینترنت انجام پذیرفته است و در همین سال مدل تجارت الکترونیک B2B دارای در حدود 700 میلیارد تراکنش بود . و در سال 2007 سهم تجارت الکترونیک در خرده فروشی کل دنیا 3.4 % بوده است که انرا در سال 2010 ، 5.1 % اعلام نمودند که این امار رشد سریع این شیوه تجارت کردن را می رساند.
اساساً تجارت الکترونیکی به مفهوم تسهیل معاملات بازرگانی بواسطه الکترونیک است. البته بدیهی است که با گذشت زمان « تجارت الکترونیک» از نظر معنا، مفهوم و فرِآیند تغییر بطنی و تکاملی داشته است. بگونه ای که در دهه ۱۹۷۰ از معاوضه داده های الکترونیکی (EDI) جهت ارسال سندهای تجاری همچون سفارشهای خرید یا صورت حسابهای الکترونیکی استفاده شده است. بعداً با گسترش کاربرد آن لغت «تجارت از طریق شبکه وب» به جهت خرید کالا و خدمات از طریق شبکه جهانی وب و پشیبانی سیستم امنیتی (نظیر https؛ پروتکل مخصوص ارائه خدمت که داده خیلی محرمانه سفارشی را برای حمایت از مشتری و پرداخت الکترونیکی، نظیر کارتهای اعتباری و واگذاری پرداخت بواسطه کارت اعتباری) پدید آمد.
در سال ۲۰۰۵ ، تجارت الکترونیک در عمده شهرهای کشورهای آمریکای شمالی، اروپای غربی، آسیای شرقی، خیلی خوب توسعه یافته است.لیکن هنوز در برخی از کشورهای صنعتی نظیر استرالیا و همچنین کشورهای در حال توسعه به خصوص ایران می بایست زمینه برای رشد سریع فراهم گردد.
هدف از انجام این پژوهش ارتقای کیفی تعاملات اجتماعی در فضاهای جمعی مجتمع های مسکونی می باشد در اين زمينه نكات و موضوعات زيادي از جمله موارد زير بررسي ميشود:
• اينترنت هزينه مبادله را كاهش مي دهد.
• اينترنت ورود به بازار را تسهيل ميكند، بنابراين به نفع كارآفرينان كوچك و متوسط است.
• تجارت الكترونيكي مبتني بر اينترنت مي تواند ساختار كسب وكار را تغيير دهد.
• تقاضا براي تجارت مبتني بر اينترنت با هزينه پايين تر مبادله (نظير هزينة تحقيق، زمان تحويل و هزينة سفر) رونق مي گيرد.
• هزينه كمتر مبادله موجب تشويق رقابت در داخل يا سطح بين المللي خواهد شد كه نتيجة آن كيفيت بهتر و قيمت پايين تر است.
روش پژوهش :
روش تحقیق به صورت تحلیلی و پیمایشی بود . جامعه آماری این پژوهش مشتریان استفاده از خدمات بانکداری الکترونیکی در سال 1393 از این خدمات در شهر بندرعباس استفاده نمودند. ابزار گردآوری دادها ابزار گردآوری داده ها از طریق پرسشنامه که توسط  فنگی و همکاران ( 2011 ) طراحی شده و پایایی و روایی آن در پژوهشی  که پیرامون موضوع انجام شده و به اثبات رسیده  ، استفاده شده است این پرسشنامه شامل دو قسمت می باشد . بخش نخست مربوط به مشخصات فردی ، اجتماعی و شغلی  بوده و قسمت دوم شامل16 سوال جهت بررسی  تمایل  به  پذیرش دولت الکترونیک  از سوی شهروندان می باشد که براساس طیف 5 امتیازی لیکرت (خیلی زیاد ، زیاد ، تا حدودی  ، کم  و خیلی کم  ) تنظیم گردیده است، 8سوال آن جهت اندازه گیری  تمایل افراد برای استفاده از خدمات دولت الکترونیک  ، 13سوال در باره سهولت استفاده از خدمات ، 3 سوال نیز به بررسی شناخت و آشنایی و سوی شهروندان می باشد ضریب پایایی برای پرسشنامه 85/0 بدست آمده است. برای آزمودن فرضیه‌های تحقیق نیز از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید.
نتایج :
شرکت کنندگان در این پژوهش شامل 114 نفر زن و 116 نفر مرد بودند. که از این بین 153 نفر در رده سنی 20 تا 30 سال ، 61 نفر در رده سنی 31 تا 40 سال و 16 نفر نیز در رده سنی بالای 40 سال بودند. همچنین در بین پاسخ گویان  بیشترین میزان تحصیلات مربوط به مدرک دیپلم با تعداد 108 نفر و کمترین میزان مدرک نیز مربوط به مدرک فوق لیسانس تنها با 9 نفر بود. در خصوص فراوانی شغل پاسخ گویان نیز به ترتیب شغل کارمند بیتشرین فراوانی  و شعل های آزاد ، بازاری و کارگر در رده های بعدی بودند.
جدول 1: جدول آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین نگرش با  تمایلات رفتاری

با توجه به سطح معنا دار بدست امده از جدول که کوچکتر از sig می باشد نتیجه می گیریم بین نگرش با  تمایلات رفتاری با 99درصد رابطه معنا داری وجود دارد وهمبستگی با توجه به ضریب همبستگی بدست امده در جدول برابر 0.69 مثبت وقوی می باشد.

جدول2: جدول آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین سودمندی با  تمایلات رفتاری

با توجه به سطح معنا دار بدست امده از جدول که کوچکتر از sig می باشد نتیجه می گیریم سودمندی با  تمایلات رفتاری با 99درصد رابطه معنا داری وجود دارد وهمبستگی با توجه به ضریب همبستگی بدست امده در جدول برابر 0.55 مثبت وقوی می باشد.
جدول 3: جدول آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین سودمندی با  نگرش

با توجه به سطح معنا دار بدست امده از جدول که کوچکتر از sig می باشد نتیجه می گیریم بین سودمندی با  نگرش با 99درصد رابطه معنا داری وجود دارد وهمبستگی با توجه به ضریب همبستگی بدست امده در جدول برابر0.33 مثبت وقوی می باشد.
جدول 4: جدول آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین سهولت استفاده از خدمات اینترنت  و  نگرش

با توجه به سطح معنا دار بدست امده از جدول که کوچکتر از sig می باشد نتیجه می گیریم بین سهولت استفاده از خدمات اینترنت  و  نگرش با 99درصد رابطه معنا داری وجود دارد وهمبستگی با توجه به ضریب همبستگی بدست امده در جدول برابر 0.59 مثبت وقوی می باشد.
جدول 5: جدول آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین کفیت سیستم اطلاعاتی الکترونیکی و سودمندی

با توجه به سطح معنا دار بدست امده از جدول که کوچکتر از sig می باشد نتیجه می گیریم بین کفیت سیستم اطلاعاتی الکترونیکی و سودمندی با 99درصد رابطه معنا داری وجود دارد وهمبستگی با توجه به ضریب همبستگی بدست امده در جدول برابر 0.39 مثبت وقوی می باشد.
جدول 6: جدول آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین اطلاعات دریافتی و سودمندی

با توجه به سطح معنا دار بدست امده از جدول که کوچکتر از sig می باشد نتیجه می گیریم بین اطلاعات دریافتی و سودمندی با 99درصد رابطه معنا داری وجود دارد وهمبستگی با توجه به ضریب همبستگی بدست امده در جدول برابر 0.69 مثبت وقوی می باشد.
جدول 7: جدول آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین سهولت استفاده از خدمات الکترونیکی و تمایلات رفتاری

با توجه به سطح معنا دار بدست امده از جدول که کوچکتر از sig می باشد نتیجه می گیریم بین سهولت استفاده از خدمات الکترونیکی و تمایلات رفتاری با 99درصد رابطه معنا داری وجود دارد وهمبستگی با توجه به ضریب همبستگی بدست امده در جدول برابر 056 مثبت وقوی می باشد.
نتیجه گیری :
نتایج پژوهش نشان می دهد دولت الکترونیک با به کارگیری فناوری های جدید ارتباطی و اطلاعاتی به بهبود فرآیندهای ارائه خدمات در بخش عمومی، تسریع ارائه خدمات به شهروندان، پاسخگوترشدن ماموران دولتی، شفاف شدن اطلاعات، کاهش فاصله میان مردم و دولتمردان، مشارکت اثربخش تر شهروندان و اعضای جامعه مدنی در فرآیند تصمیم گیری عمومی، گسترش عدالت اجتماعی از طریق فرصت های برابر افراد برای دسترسی به اطلاعات و…. کمک شایانی می کند و حکومت ها چنانچه بخواهند در مسیر تحقق حکومت داری ایده آل حرکت کنند باید به ابزار نیرومندی همچون دولت الکترونیک مسلح باشند.دولت الکترونیک می تواند به حکومت ها در بهبود ارتباطات و تامین رضایت مردم ، همچون ایجاد ارتباط دو طرفه بین مردم و مسئولان از راه های مختلف را میسر می سازد. اطلاع رسانی و آگاه کردن مردم از مصوبات ، مقررات و مجموعه وظایف و اختیارات دولت و نیز مشارکت آنان در تقسیم سازی از طریق نظرسنجی الکترونیکی و ایجاد صندوق شکایات از طریق پست الکترونیکی ، پاسخگویی سریع به خواسته ها و شکایات مردم ، شیوه هایی است که دامنه ارتباطات مردمی را بیش از پیش گسترده و بهینه می کندو عرضه خدمات عمومی به صورت الکترونیک ، مانند پرداخت هزینه های آب ، برق ، تلفن ، قبض جریمه ، رزرو بلیت و صدور گذرنامه مزایایی از جمله صرفه جویی در وقت و نیروی انسانی ، کاهش ترددهای درون شهری و بین شهری و کاهش بار ترافیک دارد و این امور می تواند در روش زندگی مردم و تامین رفاه و رضایت آنان تاثیر بسزایی داشته باشد.که در نهایت می تواند موجبات توسعه و رشد اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی را در کشور فراهم سازد متمرکز شدن فعالیت های دولتی در امور اقتصادی ، شفاف بودن ضوابط و مقررات ،که خویشاوندسالاری و زدوبندها و رانت جویی را تا حد قابل توجهی از میان می برد.شایان به ذکر است تحقق و توسعه دولت الکترونیک مستلزم روابط عمومی الکترونیک است تا بتواندمسئو لیت های اطلاع رسانی را به عهده بگیرد و در زمینه های مختلف توسط روش های نوین با هزینه های کم ودر عین حال کارآمدنقش ایفا کند .همچنین آمادگی الکترونیکی در سازمان ها و تبع آن در جامعه ،در این مقوله امری مهم تلقی می شود.
لذا جهت بهبود کار پیشنهادهای زیر ارائه می شود :
•    آموزش فرهنگ استفاده از تجارت الکترونیک از طریق نشریات، صدا و سیما و مراکز آموزشی
•    ارتباط با شبکه های اطلاع رسانی اقتصادی و بازرگانی خارجی
•    حمایت ارگان های دولتی برای در اختیار قرار دادن اطلاعات بازرگانی
•    ایجاد هماهنگی و ارائه آمار و اطلاعات به هنگام و ارائه شده توسز ارگان
•    اصلاح و تقویت زیرساخت های مخابراتی کشور و ایجاد خطوط مخاراتی سریع، مطمئن و با حجم بالا
•    بررسی و تغییر و تحول در نظام بانکی کشور به منظور سهولت استفاده از تجارت الکترونیکی
•    ایجاد وب سایتی توسط دولت که اطلاعات مفصلی را در مورد تجارت الکترونیک ارائه دهد.
و در نهایت سیاست های تشویقی دولت برای استفاده ا ز تجارت الکترونیک: به عنوان مثال شرکت هایی که مرود تایید هستند، از امتیازات مالیاتی برای درآمد برون مرزی ناشی از مبادلات از طریق اینترنت برخوردار باشند. برای آنکه شرکتها به عنوان واجد شرایط تعیین شوند، باید در ایران سرمایه گذاری کرده و ایران را به عنوان مرکز فعالیت های تجارت الکترونیک خود قرار دهند. در این حالت تجارت الکترونیک فقط ایجاد یک وب سایت و گرفتن سفارش از طریق ایمیل نیست و باید بیش از اینها باشد.در چنین شرکتی، زیرساختهای لازم برای پاسخ گویی سفارش، ارزیابی محصولات، ارائه خدمات پس از فروش آنلاین، ایمنی مبادلات و … باید وجود داشته باشد تا یک شرکت بتواند به عنوان واجد شرایط برای این طرح تایید شود.

منابع :
زرگر، محمود(1386). مدلهای راهبردی و راهکارهای تجارت در اینترنت، انتشارات بهینه.
نیکبخش تهرانی ، محمد حسن؛ آذر صابری، مهدی(1388) آشنایی با تجارت الکترونیک و زیر ساختهای آن، انستیتو ایز ایران.
صنایعی، علی(1386) تجارت الکترونیک در هزاره سوم، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان.
احمدی، حسین(1385) وم. ویرجینیاری، تجارت الکترونیک، مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
علیپور حافظی، مهدی(1387) تجارت الکترونیکی در مراکز اطلاع رسانی، سخنرانی، همایش جهانی شهرهای الکترونیکی و اینترنتی  جزیره کیش، 11-13 اریبهشت ماه.
قزل ایاغ، مژده(1387). تجارت الکترونیکی مبتنی بر اینترنت، همایش جهانی شهرهای الکترونیکی و اینترنتی.
میرابی، وحید رضا ؛ سرو سعیدی، سهیل(1387). مدیریت بازاریابی بین المللی در هزاره سوم، انتشارات اندیشه های گوهر بار.