مسجد از صدر اسلام مهمترین پایگاه موعظه و خطابه های پیامبر و ائمه اطهار(ع) بوده است. از این رو رسول اکرم از ظرفیت مساجد برای ارائه آموزه های اخلاقی به نحو احسن بهره می گرفتند. با گذر زمان و سیر جریانات سیاسی و اجتماعی کم کم کاربردهای اجتماعی و تربیتی مسجدنیز کاهش پیدا کرد و در برهه ای از زمان به صورت نامناسبی در انزوا قرار گرفت. شكل گيري مساجد از مصاديق بارز جامعه اسلامي است که همواره و در تمامي شئون سبب گسترش تمدن اسلامي بوده است. با پيروزي انقلاب بار ديگر مساجد هويت و منزلت خود را نسبت بهزمان حکومت پهلوي باز يافتند و از آغاز نهضت به عنوان سنگري شكست ناپذير ميعادگاه مسلمانان گردیدند. هر چند در سالیان بعد از انقلاب اقدامات خوبی در زمینه توسعه مساجد انجام پذیرفته است اما یقیناً نتوانسته ایم با بهره گیری از تمامی کارکردهای مساجد، جایگاه واقعی آن را ترسیم نماییم. اکنون ضرورت دارد حسب توصیه رهبر معظم انقلاب مبنی بر لزوم تبدیل مساجد به عنوان “منبر معارف اجتماعی و سیاسی” و همچنین “کانون موعظه و پرورش اخلاق” نهادها و مسئولان مربوطه در این زمینه راهکارهای مناسبی اتخاذ نمایند. برخی از مهمترین این راهکارها عبارتند از:
• شناخت نیازهای جوانان و توجه به شبهات فکری و دینی آن ها: آنچه در مسیر جذب جوانان به مساجد اهمیت دارد شناخت نیازهای جوانان است. برنامه ریزان فرهنگی باید متناسب شرایط محلی روحیات جوانان را مورد مطالعه قرار داده و نیازهای آنها را در حوزه فرهنگ دینی بشناسند. همچنین شبهات فکری و دینی فراوانی در ذهن جوانان نقش بسته است و آنان را به دنبال مکان هایی می کشاند که به شبهاتشان پاسخ دهد. راه اندازی گفتمانهای دینی در مساجد، دعوت از استادن مجرب و تشکیل جلسات مباحثه از راهکارهای مناسب در پاسخگویی به شبهات فکری آنهاست.
• ادغام سياست و عبادت از طريق مساجد: از منظر امام راحل عبادت و سياست به¬هم آميخته است در اين باره ایشان مي فرمايند: «در اسلام سياست در عبادت مُدغَم است و عبادتش در سياست مُدغَم يعني همان جنبه عبادي يك جنبه سياسي دارد. همين اجتماع در اعياد براي نماز، جنبه سياست دارد مسلمان¬ها بايد از اين اجتماعاتي كه هست از اين اجتماعات استفاده كنند در صدر اسلام مساجد محلي بوده است كه از همان مسجد ارتش راه مي¬افتاد براي جنگ با كفار و با قلدرها از همان مسجد آن¬جا خطبه خوانده مي شد و مردم دعوت مي¬شدند. و از همان مسجد راه مي¬افتادند و مي¬رفتند طرف دشمن. در خطبه نماز جمعه مقدرات مملكت بايد بيان بشود. مسايل سياسي كه در مملكت جريان پيدا مي¬كند مسايل اجتماعي كه در مملكت بايد جريان پيدا كند، گرفتاريهاي مسلمان¬ها و اختلافات مسلمان¬ها در آن خطبه¬ها بايد طرح شود و رفع بشود.»
• عمران مساجد و پرداختن به آرایه های معنوی و ظاهری: انسان مکان های پاکیزه، تمیز و دلپذیر را دوست دارد. بنابراین برای جذب مومنین به مساجد باید این مکان ها را آراسته و پاکیزه ساخت. مقام معظم رهبری در این ارتباط می فرمایند: «عمران مساجد و پرداختن به آرايه‌هاي معنوي و ظاهري آن، وظيفه همگان است. و هر كسي به اندازه توان و همت بايد در آن سهيم گردد. مردم، شهرداري‌ها و دستگاه‌هاي دولتي هر يك در آن بايد سهمي ايفا كنند و روحاني دانا و مسئوليت‌پذير و پرهيزگار مي‌تواند و مي‌بايد محور اين منظومه تلاش مقدس باشد.»
• ارتباط مناسب امام جماعت با مردم: در گذشته مساجد به عنوان پایگاه های فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی به شمار می رفتند و در واقع بستری برای مدیریت و توسعه دین بوده اند، در حال حاضر مساجد احیاء سنتهای دین را دنبال می کند اما باید یک نقش دیگر را نیز در دستور کار خود داشته باشد و آن انتقال و ارتقاء مفاهیم فرهنگی متناسب با شرایط روز است. که اين مهم توسط امام جماعت محقق خواهد شد. امام جماعت نقش کليدي و محورين در تعميق و احياي کارکرد مسجد دارد. عاملي که جذابيت ويژه به مساجد مي بخشد. برای جذب مردم به مسجد خصوصاً در محلات امام جماعت باید با جوانان بجوشد، از احوالشان با خبر و با آنها دوست باشد و آنان را مورد تشویق قرار دهد.
• قرین شدن علم با عبادت در مساجد: قبل از اينكه دانشگاه ها در ايران تاسيس شود، حوزه ها و روحانيان با اكثر علوم روز آشنا بودند. ايشان با علوم مختلفي چون اسطرلاب، هيئت، نجوم، فلسفه، طب، فقه، اصول، ادبيات فارسي، عربي، عبري و فرانسه آشنايي داشتند. از همین روست كه در روایات اسلامی، تأكیدی خاصّ بر نمازگزاردن پشت سر عالم و دانشمند شده است. مساجد و حسينيه‌ها بايد بر فعاليت‌هاي علمي خود بيفزايند و پا به پاي زمان حركت كنند و علاوه بر مراسم عبادي خاص، فعاليت‌هاي علمي نيز صورت گيرد. هم عبادت نشاط آور است و هم علم روح پرور و فرح بخش، قرين شدن علم و عبادت در مكان مقدس مسجد زيبايي و لطف ويژه اي دارد.
• مشارکت دادن جوانان در فعالیت های جمعی و گروهی: نظر به اینکه جوانان مشتاقند در فعالیت های گروهی شرکت نمایند باید از آنها در انجام کارهای مسجد نظیر پیگیری فعالیت های عمرانی و فرهنگی دعوت به عمل آمده و آنان را در این ارتباط ترغیب و تشویق کرد. برگزاری اردوهای علمی، تفریحی، زیارتی و … برای نوجوانان و جوانان توسط هیأت امناء مساجد و با حضور امام جماعت و با همکاری مدارس در جذب و تربیت دینی دانش آموزان بسیار مؤثر است.
• به روز بودن مساجد و استفاده از شیوه های تبلیغی جدید: در دوراني كه عصر اطلاعات و ظهور و هجوم فرهنگ ها و انديشه هاي مختلف است، روحاني و متولیان مسجد بايد از علومروز آگاه باشد تا بتواند مشكلات فكري جوانان را پاسخ گويد. معمولاً در انجام تبلیغات به اولین چیزی که فکر می کنیم سخنرانی است. هر چند که سخنرانی در جای خود با رعایت اصول آن بسیار مؤثر است اما با توجه به روحیه کودکان، نوجوانان و جوانان، آنان حوصله و علاقه ای برای شنیدن از خود نشان نمی دهند و باید از شیوه های تبلیغی دیگری استفاده کرد.
• برخورد مناسب خادمان و متولیان مساجد: اندیشه و عملکرد مسئولان و مسجدی هاست که مسجد را به یک مکان اجتماعی برای حضور همه مردم تبدیل می کند یا جایی برای عبادت یک عده افراد منزوی و خشک مذهب که می پندارند مسجد جای جوانانی که ممکن است کمی چهره های متفاوت تری از بچه مسجدی ها داشته باشند نیست.
خوشبختانه با نگاهی گذارا به طرحهایی که در چندسال اخیر در مساجد کشور درحال اجراست می توان به این نکته اشاره کرد که اگر همین روند با سرعت بیشتری پیش برود با توسعه برنامه های فراغتی و فرهنگی در مساجد سرعت جذب گروه های مردمی خصوصاً جوانان و تبدیل مسجد به کانون برجسته اخلاق آنها نیز فراهم می شود. بصيرت افزايي و بالا بردن آگاهي‌هاي سياسي و اجتماعی مردم از جمله كارويژه‌هاي اساسی مساجد است که باید نسبت به آن برنامه ریزی و اهتمام ویژه صورت پذیرد.البته برای این کار باید به این نکته توجه داشت كه مساجد اگرچه بايد منبر معارف اجتماعی و سياسی باشند اما نبايد وارد بازي‌هاي سياسي به ويژه رقابت‌هاي درون‌گروهي و حزبی شوند. چرا كه تنها ثمره اين‌كار وحدت شكني و ايجاد اغتشاش بين مسجدي‌ها و مسلمانان است.
سرمقاله روزنامه خراسان
خراسان – مورخ پنج‌شنبه 1392/05/31 شماره انتشار 18483
به قلم مهدی یاراحمدی خراسانی
www.khorasannews.com/News.aspx?type=1&year=1392&month=5&day=31&id=5046840
