سلامت ديجيتالي

1- مقدمه
سلامت الكترونيك (e-Health) يك زمينه نوظهور از برخورد انفورماتيك، پزشكى، بهداشت عمومى و تجارت است كه از طريق شبكه جهانى وب (world wide web) و تكنولوژى هاى مرتبط با آن ارتقا و تكامل مى يابد. سلامت الكترونيك را نه تنها به عنوان يك توسعه فنى بلكه به عنوان حالتى روحى، طرز تفكر و يك حركت عمومى جهانى مى توان توصيف كرد. براى توصيف واژه سلامت الكترونيك بايد از فناورى اطلاعات و ارتباطات (Information Comunication Technology) در بخش سلامت بهره برد. اطلاعات ديجيتالى در بخش سلامت و بهداشت براى مقاصد بالينى و آموزشى و مديريتى از طريق الكترونيكى، انتقال ذخيره و بازيابى مى شود.

2- تعريف سلامت الکترونیک
سلامت الكترونيكى يك زمينه جديد و روبه رشد از تلاقى اطلاع رسانى پزشكى ـ سلامت عمومى و مبادلات تجارى است كه به خدمات و اطلاعات سلامت ارائه شده و يا تقويت شده از طريق اينترنت و فناورى هاى وابسته اطلاق مى گردد. در مفهومى وسيع تر اين واژه نه تنها به توسعه فناورى اشاره مى كند بلكه زمينه اى جامع براى ارتقاى محلى ـ منطقه اى و بين المللى مراقبت بهداشتى با استفاده از فناورى اطلاعات و ارتباطات است.

3- تاريخچه سلامت ديجيتال
واژه e-Health ابتدا در دهه ۹۰ ميلادى كلمه اى عمومى بود و به تمام مسائل مشترك ميان كامپيوتر و پزشكى اطلاق مى شد. اين كلمه در ابتدا بيشتر به وسيله بخش صنعت و تجارت مورد استفاده واقع مى شد و كاربرد علمى آن بسيار كم بود. در آن زمان تمام خدماتى كه اينترنت براى سلامت جامعه مى توانست ارائه دهد در اين حوزه قرار مى گرفت. به عنوان مثال شركت Intel از e-Health به عنوان تلاشى مشترك از سوى مسئولان بهداشت جهانى و فناورى ياد مى كند، اما با گسترش نفوذ اينترنت در جوامع و افزايش گرايش كاربران به استفاده از اينترنت، سلامت ديجيتال نيز دچار تحولى عظيم شد و از كاربردى عمومى خارج شده و تبديل به يك زيرشاخه از بهداشت عمومى شد. پس از آن كاربران و متخصصان فراوانى به استفاده از e-Health روى آوردند و سلامت الكترونيكى به واژه اى علمى و آكادميك تبديل شد اما در ابتدا گروهى از دانشمندان و متخصصين با ورود اين واژه به لغات علمى و دانشگاهى مخالف بودند و آن را واژه اى صرفاً تجارى مى دانستند اما براثر توسعه دامنه كاربرد مجوز ورود صادر شد به گونه اى كه امروزه در بانك اطلاعات پزشكى دنيا (medline) صدها مقاله علمى مرتبط با حوزه سلامت الكترونيكى مى توان يافت.

4- حوزه هاى سلامت ديجيتال
فوايد فراوانى از سلامت الكترونيكى مى توان به دست آورد اما بايد اين نكته را نيز در نظر داشت كه توسعه و گسترش خدمات بهداشتى و درمانى بدون استفاده از رايانه و تكنولوژى هاى مرتبط عملياتى نخواهد بود. لذا براى تبيين بيشتر اين كاربرد در ۱۰ حوزه به شرح زير قابل تفسير است:

4-1- توانمندسازى
به دليل در دسترس قرار گرفتن اطلاعات و دانش پايه و مورد نياز پزشكى و بهداشتى از سوى شبكه هاى اطلاعاتى براى همگان، راه هاى جديدى به سوى درمان بيمار محور در جامعه اطلاعاتى ايجاد مى شود. مردم جوامعى كه اطلاعات صحيح و كافى را نسبت به مراقبت از سلامت خود دارند، كمتر دچار بيمارى شده و در صورت ابتلا به بيمارى نيز مى دانند كه در چه زمانى به چه متخصصى رجوع كنند. بدين ترتيب از مراجعه هاى مكرر آن ها به مراكز غيرمرتبط جلوگيرى به عمل آمده و در نتيجه شاهد ترافيك هاى بيهوده در محيط هاى بهداشتى نخواهيم بود، افزون بر اين افراد بيمار مى توانند آموزش هاى مورد نياز خود را در مورد برخورد با بيمارى و عوارض آن از طريق شبكه هاى اطلاع رسانى دريافت كنند.

4-۲ـ امكان تبادل اطلاعات ميان مؤسسات بهداشتى
در اين حوزه از سلامت ديجيتال امكان تبادل اطلاعات و اسناد پزشكى ميان مؤسسات بهداشتى و درمانى فراهم خواهد شد به نحوى كه همواره از آخرين تغييرات دارويى، نسخه هاى درمانى، آموزش هاى پرستارى و مراقبتى و ديگر اطلاعات مورد نياز آگاه شوند، بانك هاى اطلاعاتى (Data Base) اين مؤسسات همواره به روز بوده و از آخرين تجربيات همكاران خود در هر گوشه از جهان مى توانند استفاده كنند.

4-۳ـ اصول اخلاقى
سلامت الكترونيكى الگوهاى نوين ارتباطى ميان پزشك و بيمار؛ پزشك و پزشك را ايجاد خواهد كرد و چالش ها، تهديدها، تحولات ونيز فرصت هاى جديدى از جنبه اخلاق را به وجود مى آورد. از جمله اين چالش ها بحث اخلاق پزشكى در درمان هاى online، محرمانه ماندن اطلاعات بيماران، محرمانه نگه داشتن مهارت هاى تخصصى پزشكان و نيز رضايت پزشك و بيمار در درمان است.

4-۴ـ كارآيى
خصوصياتى همچون حافظه، سرعت در پردازش و تحليل و توانايى انجام حجم زيادى از عمليات موجب خواهد شد كه مديريت خدمات بهداشتى و درمانى با استفاده از رايانه بتواند پيشرفت هاى قابل ملاحظه اى در راه توسعه و پيشرفت بردارد. براى تصميم گيرى در عرصه ارائه خدمات سلامت اصل نخست جمع آورى اطلاعات مناسب است. در زمان هاى گذشته در اثر يك مورد بيمارى جديد زمان زيادى را به خود اختصاص مى داد، اما امروزه به عنوان اقدامى فورى در بخش سلامت ديجيتال، قابل انجام است.

4-۵-آموزش online
يكى از حوزه هاى سلامت الكترونيكى كه ارتباط بسيار نزديك و تنگاتنگى نيز با آموزش الكترونيكى learningـe دارد حوزه آموزش online سلامت است. در اين بخش از سلامت ديجيتال متون آموزش پزشكى، آموزش سلامت، اطلاعات بهداشتى و درمانى و نيز اطلاعات پيشگيرى از وقوع بيمارى ها به صورت online و به شكل متن، صدا، تصوير و فيلم بر روى شبكه جهانى وب (world wide web) قرار مى گيرد تا همه كاربران به آن دسترسى داشته باشند. همچنين جديدترين مسائل و يافته هاى پزشكى دنيا نيز بر روى شبكه جهانى قرار مى گيرد تا پزشكان و متخصصان با مراجعه به آن اطلاعات پزشكى و درمانى خود را به روز نگاه دارند.

4-۶- ارتباطى جديد
سلامت ديجيتال نوعى ارتباط جديد ميان بيمار و پزشك برقرار خواهد كرد . ارتباطى تمام وقت و ۲۴ ساعته كه اين ارتباط در روزهاى غيركارى و تعطيل نيز قابل انجام است. بيمار از طريق آدرس اينترنتى كه پزشك معالجش در اختيار او قرار داده، مى تواند آخرين اطلاعات را درباره بيمارى خودبه دست آورده و با آخرين و جديدترين درمان ها آشنا شود. افزون بر اين مى تواند علايم و نشانه هاى جديد را كه خود مى بيند و دردهايى را كه در بدن خود احساس مى كند به صورت online در اختيار پزشك معالج خود قرار دهد و پزشك نيز راهنمايى هاى خود را به صورت online انجام دهد، بدون اين كه نياز به حضور فيزيكى هر يك از دو طرف در مطب و يا بيمارستان باشد. همچنين در صورت حاد شدن مشكل مريض مى تواند با ارسال درخواستى براى پزشك معالج خود، تقاضاى حضور فيزيكى ايشان را در منزل و يا محل كار خود بنمايد.
اين نوع از ارتباط كه شكل جديدى از ارتباط ميان پزشك و بيمار است به نوعى مشاركت تبديل شده و منجر به اتخاذ تصميمات مشترك نيز خواهد شد كه اين امر در بيمارى هاى جديد موجب افزايش سطح علمى پزشك و معالجه زودتر بيمار خواهد شد.

4-۷- گستره جغرافيايى
توسعه گستره مراقبت هاى بهداشتى به فراتر از مرزهاى جغرافيايى در مقوله سلامت الكترونيكى بيماران مفهوم جديدى است از پزشكان بى مرز.
در حوزه e-Health مراقبت هاى درمانى به فراتر از مرزهاى قراردادى بشرى، پزشكان را قادر مى سازد تا به آسانى مراقبت هاى پزشكى خود را به صورت online از طريق اينترنت پيگيرى نمايند و نيز دسترسى بيماران را به دليل نبود حضور فيزيكى پزشك معالج، محدود نخواهد كرد. همچنين پزشكان قادر خواهند بود تا با حضور مجازى در كشورهاى عقب مانده به مشكلات بيماران اين كشورها رسيدگى كنند. بدون آن كه حضور فيزيكى خود را در كشورشان از دست بدهند. اين امر منجر به افزايش سطح جهانى سلامت بهداشتى خواهد شد.

4-۸- افزايش كيفيت خدمات سلامت
به دليل ثبت و نگهدارى اطلاعات پزشكان و مراكز بهداشتى در حافظه رايانه ها، مقايسه ميان ارائه كنندگان خدمات بهداشتى درمانى راحت تر خواهد بود. زمانى كه اين مقايسه صورت مى گيرد مشتريان به سوى مراكزى كه خدمات با كيفيت ترى ارائه مى دهند، هدايت خواهند شد و اين امر سبب ازدحام جمعيت در مراكز بهداشتى و لزوم نوبت دهى براى مراجعه، اعلام نتايج آزمايشگاهى و امكان بحث و بررسى راه هاى درمانى از طريق اينترنت را فراهم مى آورد و به دليل استقبال مردم از مراكز درمانى با كيفيت تر، ديگر مراكز نيز به سمت تعالى پيش خواهند رفت.

4-۹- مبتنى بر مدارك بودن
معالجات در محيط e-Health بايد براساس مستندات صورت بگيرد به اين معنى كه اگر براى بيمار روش درمانى خاصى پيشنهاد شود اين روش بايد با يافته هاى علمى روز مطابقت داشته باشد همچنين پيش بينى يك روش درمانى نيز براساس آخرين اطلاعات و دانش پزشكى روز ميسر خواهد شد. البته در اين حوزه نياز به كار زيادى وجود دارد تا بسترهاى علمى آن فراهم شود.

4-۱۰- افزايش دسترسى به خدمات تأمين عدالت
استفاده از خدمات e-Health سبب خواهد شد كه افراد خدمات سرويس هاى بهداشتى درمانى مورد نياز خود را از ارائه دهندگان آن در هر نقطه از جهان دريافت كنند. اين خدمات مى تواند شامل مشاوره هاى ساده و ابتدايى تا معالجات پيچيده ترى در بيمارى هاى مزمن باشد. به اين ترتيب فردى كه تاكنون تنها امكان استفاده از خدمات بهداشتى را تنها در شهر خود داشته است اكنون توانايى استفاده از اين خدمات را در هر كجاى دنيا دارد و دسترسى استفاده كنندگان به مراكز بهداشتى راحت تر شده و بدين ترتيب امكان برقرارى عدالت فراهم خواهد شد.

5- زيرساخت هاى e-Health
بحث سلامت الكترونيك رابطه نزديكى با زيرساخت هاى ديجيتالى هر كشورى و نيز فرهنگ ديجيتالى آن كشور دارد. براى برقرارى نظام سلامت ديجيتالى هر كشورى زيرساخت هاى مخابراتى و اينترنتى آن كشور نقش تعيين كننده اى دارد. درصد كاربران از اينترنت، ميزان نفوذ فيزيكى اينترنت در كشور، سايت هاى ارائه دهنده اطلاعات پزشكى و درمانى، سرويس دهندگان اينترنت و غيره از عوامل مهم در توسعه سلامت الكترونيكى هستند. همچنين نقش وزارتخانه ها و سازمان هاى درگير در حوزه سلامت الكترونيكى مانند وزارت فناورى اطلاعات و ارتباطات (ICT ) و وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكى و ديگر سازمان هاى مرتبط بسيار مهم خواهد بود.
منبع : روزنامه ايران،‌ يكشنبه 23 ارديبهشت 1386، سال سيزدهم، شماره 3636، صفحه 16.كليدواژه : سلامت الكترونيك ؛ e-Health ؛ سلامت ديجيتال