فصل اول
شناخت تولید و فعالیت های تولیدی
هدف های رفتاری
1- آشنایی با مفاهیم مختلف تولید.
2- آشنایی با عوامل تولید.
3- آشنایی با عوامل تولید از نظر اقتصاددانان.
4- آشنایی با عوامل انسانی در تولید.
5- آشنایی با ماشین آلات و وسایل در تولید.
6- آشنایی با مواد خام و اولیه تولیدی.
7- شناسایی با تکنولوژی ، مراحل ایجاد و انواع تکنولوژی.
8- آشنایی با سازمان تولیدی.
9- شناسایی شرایط محقق تولید به مفهوم صحیح ، جامع و کامل.
10- شناسایی عوامل موثر در نظام تولیدی.
مقدمه :
تولید یعنی تغییر در منابع خام و تبدیل آن به محصولات و ایجاد ارزش افزوده جهت ارضای نیازها . برای تولید نیاز به عوامل و سازمان تولیدی است .
تولید :
تولید عبارت است از : ساختن ، ایجاد کردن ، آفرینش ، صناعت و بوجود آوردن .
تولید از نظر اقتصادی :
تغییر در منابع خام جهت تبدیل به محصولات و ایجاد ارزش اضافی به منظور ارضای نیازهای جامعه .
ارزش افزوده :
مبلغی که به ارزش مواد خام برای تبدیل به کالای ساخته شده صرف شده و به آن اضافه می شود .
عوامل تولید :
مجموعه ای از منابع مادی و انسانی که نیازمندیهای مختلف اقتصادی را تامین می کند .
عوامل تولید از دیدگاه اقتصاددانان :
1- نیروی کار (Man) .
2- ماشین آلات ، تجهیزات ، ابزار و وسایل (Machines) .
3- مواد (Material) .
4- روش ها و شیوه های کار (Methods) .
5- مدیریت (Management) .
نیروی کار :
به افرادی که عملیات تولیدی را طبق برنامه ارائه شده انجام می دهند ، نیروی کار گفته می شود .
کار صنعتی :
به اجرای یک وظیفه مشخص در نظام انسان – ماشین به وسیله تاثیرات مشترک انسان ، مواد و قطعه کار، کار صنعتی گویند .
مهندسی عوامل انسانی ( ارگونومی ) :
بکارگیری علم زیست شناسی و تطابق آن با علوم فنی و مهندسی جهت رسیدن به تعادل به کار و کارگر که به اجرای صحیح کار منجر می شود .
مدیریت:
عبارت است از: طرح ریزی ، سازمان دهی ، رهبری و کنترل عملیات .وظیفه اساسی مدیریت هماهنگ کردن سایر عوامل تولید است .
ماشین:
عبارت است از : تمام وسایل مادی که در امر تولید مورد استفاده قرار می گیرد .
انواع ماشین :
ماشین آلات
ابزار و ادوات
ماشین ابزار
ماشین آلات :
تجهیزات و ابزاری که با نیروی محرکه مکانیکی یا الکتریکی کار می کند . ماشین آلات یا بصورت مستقل و یا به کمک انسان کار و تولید می کنند .
ویژگی های ماشین آلات :
– جسم زیاد
– وزن زیاد
– قدرت زیاد
– سرعت زیاد
ابزار یا افزار :
به انواع وسایل مادی که ساخته دست بشر است و کارگر در عملیات مختلف از آنها استفاده می کند .
انواع ابزار :
– انواع بیلها
– انواع آچارها
– انواع اهرمها
– انواع قیچیها
– انواع انبردستها
– و غیره
ابزاردستی :
به وسایلی مانند انبردست ، آچار ، بیل ، کلنگ و غیره اطلاق میگردد که کارگر از آنها در عملیات مختلف استفاده می کند .
ابزارآلات ماشینی :
به وسایلی مانند تیغچه ها ، مته ها و . . . اطلاق میگردد که روی ماشین تامین شده و در امور مختلف از آنها استفاده میگردد .
انواع ماشین ابزار :
– دریل برقی
– ماشین سنگ زنی
– قیچی برقی
– اره برقی
مواد تولیدی :
مواد خام و اولیه ای که در کارخانه تغییر شکل داده و به محصول تبدیل میگردد .
مواد خام :
موادی که مستقیما از طبیعت استخراج شده و هیچگونه تغییر و تبدیلی روی آن صورت نگرفته باشد .
انواع مواد خام :
– سنگ آهن
– نفت خام
– مواد معدنی
– پنبه
– گندم
– سبزی ها
– غیره
مواد اولیه :
موادی که محصول کارخانه ها و عملیات تولیدی دیگری است که پس از تغییر و تبدیل به محصول دیگر تبدیل می شود.
انواع مواد اولیه :
– چرم
– آرد
– گندم
– پارچه
– شمش طلا
– شمش آهن
مواد غیر تولیدی :
موادی که مستقیما در امر تولید دخالت نداشته ، ولی بطور غیر مستقیم در خدمت تولید و اداره امور سازمان است .
انواع مواد کمکی و مصرفی :
– مواد سوختی
– گازوئیل
– مازوت
– ذغال سنگ
– گیریس
– روغن موتور
– لوازم و ملزومات دفتری
– لوازم التحریر
– اثاثه
تکنولوژی :
مجموعه ای از تواناییهای علمی و فنی ، مهارتها ، ابزار و دانشهایی که یک ملت برای عرضه خدمت یا ساخت کالا بکار می برد.
اجزای تکنولوژی :
1- ماشین
2- نقشه ها و دانش استفاده از ماشین
مراحل ایجاد و تکامل تکنولوژی :
1- تحقیقات پایه ای و اساسی
2- تحقیقات کاربردی و عملی ( ایجاد کارخانه )
3- تحقیقات توسعه ای ( تولید انبوه )
انواع تکنولوژی :
1- سرمایه بر ( خودکار – استفاده از ماشینهای اتوماتیک )
2- مکانیزاسیون کامل( سرمایه بر- کاربر)
3- مکانیزاسیون ناقص( کاربر- سرمایه بر)
4- مکانیزاسیون دستی ( کاربر )
سازمان :
ترکیب صحیح منابع انسانی و مادی جهت رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده را سازمان گویند .
سازمان تولیدی :
واحد اقتصادی که با طرح ریزی منظم و علمی و با ترکیب بهینه عوامل تولید به قصد تولید کالاها و خدمات ایجاد می شود .
شرایط تحقق تولید :
1- فراهم آوردن منابع تولید به اندازه لازم و کافی
2- ایجاد سازمان تولید به نحو صحیح و منطقی
شرایط تحقق تولید :
فصل سوم
ارزیابی طرح های صنعتی
اهداف رفتاری :
1- جنبه های مختلف اقتصادی در بررسیهای اقتصادی تحلیل گردد.
2- لزوم ارزیابی رقبا تشریح گردد.
3- شرایط مناسب برای استفاده از روشهای سرمایه بر و کاربر تشریح شود.
4- اجزای بررسیهای فنی تشریح گردد.
5- عوامل مورد توجه در انتخاب روش تولید و تکنولوژی بررسی شود .
6- کلیات بررسی فنی در کشور ما تشریح گردد.
7- اهداف بررسی مالی شرح داده شود .
8-هزینه هایی که در بررسی مالی محاسبه می شود بیان گردد .
9- مواردی که برای بررسی مالی باید ارزیابی شود ، توضیح داده شود .
10-ارتباط بررسیهای مالی ، اقتصادی و فنی تحلیل شود .
11- ضرورت پیش بینی وضع طرح در سالهای آتی بررسی شود .
12-تفاوت به طرحهای صنعتی تشریح گردد .
13-بررسیهای لازم در تعیین محل اجرای طرح توضیح داده شود .
14- عوامل مربوط به بررسی جغرافیایی طرح تشریح گردد .
15- علت انتخاب محلهای نا مناسلب برای اجرای طرح شرح داده شود .
16-مهمترین عوامل عینی برای انتخاب محل کارخانه تشریح گردد .
مقدمه :
قبل از سرمایه گذاری برای یک فعالیت صنعتی لازم است در مورد آن امکان سنجی گردد که این بررسیها در زمینه های :
1- اقتصادی ، 2- فنی و 3- مالی انجام می شود.
جنبه های مختلف مورد بررسی در بررسیهای اقتصادی :
1- طراحی و انتخاب محل اجرای طرح
2- تعیین میزان و ترکیب محصول
3- برنامه ریزی
4- بازاریابی
5- تحلیل آثار اجرای طرح در مورد میزان اشتغال ، سطح قیمتها و …
شرط اول و لازم برای موفقیت یک طرح :
وجود بازار مناسب وکافی داخلی و خارجی برای عرضه محصولات تولیدی .
شرایط مناسب برای استفاده از روشهای سرمایه بر :
درمواردی که با کمبود کارگر مواجه ایم یا در مناطقی که مزد کارگر بسیار زیاد است از روشهای سرمایه استفاده میگردد.
شرایط مناسب برای استفاده از روشهای کاربر :
در کشورهایی مواجه با نیروی کار مازاد و عدم اشتغال کافی هستند ، استفاده از روش کاربر مناسب است .
موارد مطرح در بررسیهای اقتصادی :
1- پیش بینی میزان فروش.
2- قابلیت دسترسی به نیروی انسانی.
3- برآورد کمی و کیفی نیروی انسانی مورد نیاز .
4- بررسی کشش تقاضا .
5- چگونگی قیمت گذاری .
6- بررسی شیوه های بازاریابی و تبلیغات .
7- بررسی نظام توزیع .
بررسیهای فنی :
بررسی امکانات ساخت محصول با مشخصات فنی و کیفیت مورد نظر با توجه به دسترسی به وسایل و ماشین آلات ، نیروی انسانی و … .
اجزای بررسیهای فنی :
1- ماشین آلات فنی لازم
2- نیروی انسانی ماهر
3- مواد اولیه با توجه به مقدار و کیفیت مناسب
4- سوخت ، آب و برق
5- سایر عوامل و خدمات مورد نیاز
نکات مورد ارزیابی در بررسی فنی :
1- موجودی مواد اولیه
2- زمان نصب و استقرار کارخانه
3- زمان تولید آزمایشی و ورود به مرحله بهره برداری
4- روش تولید و تکنولوژی
5- زباله های ناشی از تولید
6- ضایعات مواد
7- آلودگی های صوتی
عوامل فنی موثر در روش تولید :
1- نوع و بازده کار ماشین
2- درجه و لزوم نظارت یا خودکار بودن
3- انعطاف پذیری خط تولید در ایجاد تنوع در محصولات
4- مواد اولیه
عوامل موثر در انتخاب روش تولید :
1- قابلیت به کارگیری تکنولوِژی پیشنهادی
2- نیروی انسانی ماهر
3- تاثیر تکنولوژی در سرمایه گذاری، نیروی کار و قیمت تمام شده
4- نحوه انتقال تکنولوژی
5- درجه وابستگی به منابع خارجی
6- امکان اخذ دانش فنی
هدف بررسی مالی طرح :
تعیین مطلوبیت اقتصادی طرح ازطریق تحلیل هزینه ها و فایده های حاصل شده در طول عمر اقتصادی طرح .
هزینه هایی که در بررسی مالی پیش بینی و محاسبه می گردد :
1- هزینه های سرمایه ای ( ثا بت) .
2- هزینه های بهره برداری .
3- کل سرمایه گذاری در طرح .
هزینه های سرمایه ای :
1- دانش فنی
2- هزینه های قبل از بهره برداری
3- فاضلاب صنعتی و انسانی
تفاوت بین تحلیل های مالی و بررسی های اقتصادی :
تحلیل های مالی به محاسبه میزان بازده داخلی برای طرح ها می پردازد ولی در تحلیل های اقتصادی با توجه به وضعیت کل فعالیت های اقتصارن جامعه مورد توجه قرار می گیرد .
ضرورت پیش بینی وضع طرح در سالهای آتی :
ضروری است وضعیت طرح از نظر گسترش آینده نیز طوری پیش بینی گردد که از انعطاف لازم برخوردار باشد تا در آینده جهت گسترش با مشکلات و هزینه های زیادی روبرو نگردد .
برنامه ریزی اجرایی طرح های صنعتی :
عملیات اجرایی هر طرح باید به طور مداوم ، منظم ، هماهنگ و به کمک شیوه های جدید برنامه ریزی ( نظیر پرت و سی . پی . ام ) اجراگردد ، به نحوی که طرح در حداقل زمان به اجرا در آید .
نظارت بر طرح های صنعتی :
منظور از نظارت اجرای طرح مطابق مشخصات فنی تعیین شده و برای این منظور، معمولا امر نظارت را با حق الزحمه مشخص به سازمان دیگری سپرده می شود .
عوامل موثر در موقعیت جغرافیایی :
1- میزان تقاضا و ظرفیت کارخانه
2- مواد اولیه
3- طراحی پروژه ، تکنولوژی و تجهیزات
4- هزینه های فروش و اداری
5- نیروی انسانی
6- هزینه اجرای طرح
7- تجزیه و تحلیل مادی
عوامل موثر در هزینه های مکان یابی :
1- برآورد نیروی انسانی
2- گزینش تکنولوژی مناسب
عوامل عینی :
1- دسترسی به مواد اولیه
2- نزدیکی به بازارهای فروش
3- هزینه های زمین و ساختمان
4- قوانین و مقررات
5- توسعه آتی
6- حمل و نقل
7- آب ، برق ، …
8- نیروی انسانی
9- سایر عوامل
دلایل انتخاب نا مناسب محل اجرای طرح :
محل اجرای طرح تابع عوامل کیفی و ذهنی مانند علایق شخصی ، جنبه های سیاسی و سلیقه مستقیم سرمایه گذار است که بدون هیچگونه ضوابطی در انتخاب او تاثیر می گذارد.
مسایل ناشی از نا مناسب بودن محل اجرای طرح :
1- مشکلات مربوط به مواد اولیه
2- مشکلات مربوط به تامین نیروی انسانی
3- مشکلات مربوط به کیفیت محل
مشکلات مربوط به مواد اولیه :
فاصله زیاد مواد از محل اجرای طرح ، موجب ازدیاد هزینه ها و همچنین باعث حیف و میل مواد اولیه گردد .
مشکلات مربوط به تامین نیروی انسانی :
نبود یا کمبود نیروی انسانی ، پایین بودن سطح فکر کارگران محلی یا سایر موجب افزایش هزینه تامین نیروی انسانی از محلهای دیگر می شود.
مشکلات مربوط به کیفیت محل :
آب و هوای نا مناسب ، فقدان آ ب ، برق ، … ، عدم دسترسی به تعمیرکاران مجرب و سایر موجب لطمه به کالای نیمه ساخته یا کالای تولید شده می گردد .
فصل پنجم
تعمیرات و نگهداری
اهداف رفتاری :
1- دیدگاه فنی تعمیرونگهداری راشرح دهید.
2- مفهوم تعمیر، تعویض وتجدید و نوسازی را توضیح دهید.
3- دیدگاه مالی را توضیح دهید.
4- عوامل مد نظردر دیدگاه مالی را شرح دهید.
5- تعمیرات و نگهداری از دید مدیریت توضیح دهید.
6- تعمیرات حفاظتی و اتفاقی را شرح دهید.
7- فواید برنامه ریزی تعمیرات و نگهداری را شرح دهید.
8- ارتباط برنامه ریزی تولید با نظام تعمیرات و نگهداری را توضیح دهید.
9- مزایای نظام تعمیرات و نگهداری راشرح دهید.
10- دلایل بهبود تعمیرات و نگهداری را شرح دهید.
11- ارزش و اهمیت قطعات یدکی را توضیح دهید .
12- علت ضرورت شناخت منابع عرضه قطعات یدکی را شرح دهید.
مقدمه :
تعمیرات و نگهداری صحیح یا ایمنی محیط کار را به مقدار زیادی بالا برده و از ایجاد حوادث حین کار جلوگیری می کند.
دیدگاههای مربوط به تعمیرات و نگهداری :
– دیدگاه فنی
– دیدگاه مالی
– دیدگاه مدیریتی
دیدگاه فنی :
آشنایی با سه واژه تعمیر ، تعویض و تجدید و نوسازی یا 3Rیا 3ت لازم و ضروری است.
تعویض :
در تعویض ، تقریبا تمام ماشین پیاده شده و قسمتهای اساسی که خراب شده اند ، تعویض می گردد . درتعویض تعمیرات اساسی و سنگین در مورد ماشین انجام می شود.
تجدید و نوسازی :
درتجدید و نوسازی ابزار و ماشین آلات جدید با ظرفیت ، کیفیت و طرز کار جدا جایگزین ابزار و ماشین آلات فرسوده می گردد .
مالی :
از دیدگاه مالی جزء هزینه های دوره می باشد ولی تعویض وتجدید و نوسازی جزء کالاهای سرمایه ای که منافع آن برای چندین سال استهلاک درنظر گرفته می شود.
دیدگاه مالی :
تعمیر جزءهزینه های دوره، ولی تعویض وتجدید و نوسازی جزء کالاهای سرمایه ای است و منافع آن برای چندین سال است و استهلاک نیز برای آنها محاسبه می گردد.
عوامل مد نظر در دیدگاه مالی :
– دوره بازگشت سرمایه
– ریسک
– هزینه سرمایه گذاری
– ارزش فعلی
– میزان بازگشت
– سایر عوامل
دیدگاه مدیریت :
از دیدگاه مدیریت تعمیر عبارت است از : افزایش قابلیت اعتماد وسایل و ماشین آلات .
عملیات که موجب افزایش قابلیت اعتماد و اطمینان ماشین آلات می گردد :
– اجرای تعمیرات.
– ذخیره قطعات یدکی.
– تامین گروههای تعمیراتی.
تعمیرات حفاظتی :
طبق برنامه زمان بندی شده برای تعمیرات و نگهداری ، وقتی که عمر مفید قطعات به پایان رسید ، تعویض می شوند .
تعمیرات اتفاقی :
زمانی تعمیرات انجام می شود که ماشین خراب شده و احتیاج به تعمیر و تعویض قطعه دارد.
فواید برنامه ریزی تعمیرات و نگهداری :
1- افزایش عمرمفید ماشین ها .
2- کاهش هزینه تعمیرات .
3- سالم سازی محیط .
4- پیشگیری از حوادث .
5- تقلیل زمان از کارافتادگی .
مزایای نظام تعمیرات و نگهداری :
– حفظ سرمایه های مادی
– افزایش بازدهی
– افزایش عمرمفید کارخانه
– افزایش امنیت شغلی کارکنان
– نظارت بهتر بر هزینه های تعمیرات
– ایجاد محیطی امن برای کارکنان
ارزش و اهمیت قطعات یدکی :
برای حفظ قدرت تولید و افزایش ضریب ایمنی ، لازم است ماشین آلات در بهترین وضعیت باشند وقطعات و لوازم آنها درموعد مقرر تعویض شوند.
روش تهیه قطعات یدکی :
– تنظیم شناسنامه برای ماشین آلات .
– تنظیم فهرست قطعات یدکی مورد نیاز .
– تنظیم برنامه تعمیرات و نگهداری.
– تنظیم به موقع سفارشات و دادن سفارش خرید .
