فصل اول
تعاريفي از سلامتي و بهداشت رواني
هدف :
آشنايي با انواع مختلف سلامتي و خصوصيات آن
آشنايي با عوامل مختلف ايجاد كننده مشكلات و موانع سلامتي
1- تعريف سلامتي از ديدگاه بهداشت جهاني
احساس آرامش در جسم روان در محيط (جامعه ، خانواده يا سازمان)
2 – تعريف سلامتي از ديدگاه اداري
وابستگي عاطفي و علاقه به سازمان و ارائه خدمت به ارباب رچوع
3- تعريف سلامتي از ديدگاه پزشكي
سلامتي از ديدگاه پزشكي يعني حالت تعادل نسبي در شكل ظاهري رفتار و تركيباب شميايي بدن
4- تعريف سلامتي از ديدگاه روان شناختي
روان شناسان صاحب نام شخصيت افراد سالم را در ازاي ويژگي هاي زير مي دانند .
الف) تحمل درك استرس و دردها و ناكامي ها را دارند
ب) اجازه نمي دهند حالتهايي مانند بد بيني ، سو ظن ، غرور و خود خواهي در آنها تقويت شود
ج) اين افراد روابط خود با مردم را حفظ مي كنند و آراستگي و انضباط از ويژگي اين افراد مي باشد .
5- سلامتي از ديدگاه اجتماعي
سلامتي اجتماعي از ويژگي هاي زير برخورداراست
الف) ارتباط موثر و انساني و مشاركت جويي
ب) توسعه و هويت در جايگاه اجتماعي
ج) قانونمندي و شايسته پروري در جامعه
6 – تعريف سلامتي از ديدگاه معنوي
بها ندادن به ارزشهاي الهي و انساني
آرامش و اطمينان درون
ج ) داشتن اهداف متعالي
7 – تعريف سلامتي از ديدگاه شغلي
اين سلامتي داراي نشانه هاي زير است .
الف) توانايي لذت بردن از كارخلاق و رفتار حرفه اي
ب) استفاده بهينه از زمان و داشتن وجدان كار
ج) سازگاري و تعلق سازمان ، كارآفريني و رعايت بهداشت كار
عوامل ايجاد كننده موانع سلامت اداري
يكي از مشكلاتي كه موجب برهم خوردن سلامت اداري در سازمانها مي شود مي توان استرس را ذكر كرد، و در ارتباط با استرس به نكات زير توجه مي كنيم
تعريف استرس :
در علم پزشكي و روان پزشكي واژه استرس به موقعيت هاي رواني و اجتماعي مختلف و متنوعي اشاره شده كه مي توان در فرد اختلالهايي در تعادل حياتي ايجاد كرده و در شرايط خاص بيماري زا شود . به طور كلي و اساسي هر محركي درانسان ايجاد تنش كند و موجب واكنشي در او شود استرس گويند .
بسياري از استرس ها به محيط كار ارتباط دارد مثل سرو صدا ، ترس از بروز حوادث ناشي از كار ، بيكاري شغلي
مهمترين عوامل بروز استرس
الف) عوامل درون سازمان
اين عوامل شامل
1- وجود قوانين خشك و غير انعطاف درسازمان
2- عدم امكان پيشرفت شغلي
3- نامساعد بودن شرايط كاري
4- ترس از عدم موفقيت در انجام وظايف
ب) عوامل برون سازمان
مهمترين اين عوامل شامل :
1- مشكلات اقتصادي
2- ناراحتي هاي عصبي
3- بيماريهاي طولاني
4- درگيريهاي خانوادگي
پيامدهاي استرس
ابتلا به استرس پيامدهايي به همراه دارد كه مهمترين آنها عبارتند از :
1- مشكلات جسماني
2- مشكلات سازماني
3- محيط كار
4- روابط حاكم بر محيط كار
اختلال اضطراب
وقتي فشار زندگي به حدي برسد كه شخص نتواند تعارض دروني و بروني خويش را حل كند ، اضطراب ايجاد مي شود و اين اضطراب رفتار فرد را تحت تاثير قرار مي دهد
راههاي مقابله با استرس
الف ) آرامش
عدم صبوري موجب ايجاد خشم ، ناراحتي و عصبانيت و عدم تعادل رواني را در پي خواهد داشت .
خشم و عدم آرامش يعني تحليل رفتن انرژي انسان
انسان انرژي بهتر مي تواند در مقابل مشكلات منطقي برخورد كند.
ب ) دوري از بغض (كينه )
بغض يا كينه حالتي است هيچاني كه آثار مخربي بر جسم و روان بر جسم مي گذارد
كينه بيشتر به خود فرد آسيب مي رساند تا به طرف مقابل بنابراين پرهيز از كينه در درمان استرس تاثير فراواني دارد .
ج ) كنترل خشم
توجه به نكات زير در كنترل خشم اثرات مثبتي دارد كه شامل :
1- در هنگام عصبانيت و خشم نبايد ادب را فراموش كرد
2- هيچ چيز به اندازه عدم نزاكت اعتبار و شخصيت خراب و زير سوال نمي برد
3- تصور نكنيد در هنگام عصبانيت ، خشم همواره باعث آرامش مي گردد .
4- اغلب اظهار خشم يا عصبانيت ممكن است يه موقعيت حساس را بحراني تر كند .
افزايش صميمت در محيط كار :
با به كارگيري توصيه هاي زير مي توان صميميت را در محيط كار افزايش داد .
1- اجتناب از تحقير كردن ديگران
2- ياري رساندن در رفع نقايص كاري كاركنان
3- خودداري از سركوب كردن استعدادهاي بالقوه كاركنان
مديريت تعارض
تعارض در سازمان يعني اختلاف كلي يا احساس بين نقش ها و هدفها و علاقه هاي يك يا چند فرد يا گروه
مفهوم تعارض يعني عدم تفاهم
مديريت تعارض ، يعني مديريتي كه بتواند در هر شرايطي تعارض وجود دارد به بهترين شكل سازمان را اداره كند .
اصول و مباني مديريت و سرپرستي
با توجه به فن اداره هر سازمان و اصول مديريت و سرپرستي در ارتقاء موفقيت و سطوح سلامت اداري به نكاتي از اصول مباني مي پردازيم .
1-مديريت يعني ((تحقيق اهداف با بهره گيري سيستم ارتباطات موثر ))
هنري فايول مديريت را اينگونه تعريف كرده است
2- علم و هنر و هماهنگ كردن بر نظارت كنترل فعاليت هاي دسته جمعي در رسيدن به هدف مشترك
تعريف سرپرست :
سرپرست كسي است كه شاهد و ناظر بر اعمال و رفتار و بازپرس وظايف افراد تحت سرپرستي خويش مي باشد .
مسئوليت هاي سرپرست :
1- مسئوليت در برابر كاركنان
2- مسئوليت در برابر سطح بالاي مديريت
3- مسئوليت در برابر وظايف و كار
4- مسئوليت در برابر محيط كار
مهارت هاي سرپرست :
الف ) مهارتهاي فني
ب ) مهارتهاي روابط انساني
ج ) مهارتهاي ادراكي
ويژگي هاي مديران موفق
مديران موفق ثابت قدم هستند .
مديران موفق از فرصت ها استفاده مي كنند
مديران موفق تصميم گيرندگان سريع و صحيح هستند .
رفتار جسورانه را مورد تشويق قرار مي دهند .
هرگز از قدرت خود براي تحقير پرسنل استفاده نمي كنند .
مديران موفق نياززمند كسب مهارتهاي چهار گانه زير هستند .
الف) مهارت تصميم گيري
ب) مهارتهاي انساني و ارتباطات
چ) مهارتهاي درك كلي
د) مهارتهاي برنامه ريزي
تعريف و ويژگي هاي برنامه ريزي
برنامه ريزي عبارت است :
تصميم گيري عقلايي در مورد كارهايي كه در آينده بايد انجام شود .
ويژگي هاي برنامه ريزي :
1- برنامه ريزي خودبه خود با پيش بيني همراه است .
2- برنامه ريزي زمينه را براي تصميمات فراهم مي كند .
مراحل برنامه ريزي :
گام اول : آگاه بودن از فرصت ها
گام دوم : تعيين هدف ها
گام سوم : تعيين خط مشي ها
هنر مديريت كاركنان
هنري كه بايد يه مدير داشته باشد .
1- به افراد كمك كند تا از كارش لذت ببرد
2- تا جايي كه ممكن است بهترين شرايط كاري را ايچاد كند
3- به افراد كمك كند تا كارشان را درك كند .
4- همواره جديدترين تجهيزات اداي در اختيار پرسنل خود قرار دهد .
5- امنيت شغلي را ايجاد كند .
6- اختلاف بين كاركنان را برطرف كند .
شناخت تفاوت شخصيت ها و نحوه ارتباط با آنها
1- شخصيت منصب جو و اقتدار طلب
با افراد مقتدر با احترامي كه خود را در آن مي شناسد رفتار كنيد ، درگفتگو با آنها به اصل مطلب بپردازيد و فقط از نتايج كار با خبرشان سازيد.
2- شخصيت افراد خونگرم و اجتماعي
در اين افراد از ارائه كاراهاي طولاني و وقت گير خودداري كنيد و اجازه دهيد در كارها سهيم شوند و فضاي آكنده از شادماني و لذت فراهم كنيد و با آنها مانند يه دوست رفتار كنيد .
3-شخصيت افراد ثابت قدم و محافظه كار
با اينگونه افراد با دقت و درايت به سخنانشان گوش كنيد و به آنها توجه كنيد
4- شخصيت افراد فكور و وظيفه شناس
اين افراد منظم و مقرراتي هستند و از آنها نبايد انتظار داشت با شتاب و بي مطالعه كارها را به اتمام برسانند .
5-شخصيت افراد واقع گرا :
اكثر اين افراد اعتماد به نفيس ، شاد و پر تحرك ، شكيبا و انعطاف پذير هستند و براي مقابله با هر بحراني مي توان از مشاوره و راهنمايي آنها استفاده كرد .
7- شخصيت افراد مسامحه كار و تنبل :
علل تنيلي و مسامحه كاري اين افراد مي توان به سه گروه تقسيم كرد .
الف ) عوامل گرايش :
اين عوامل عبارتند از:
عدم تمايل به قبول زحمت ، ترس از عدم موفقيت ، ترس از شكست
ب ) عوامل شناختي :
اين عوامل عبارتند از :
اطلاعات ناكافي ، عدم تشخيص اولويت ها و عدم اطمينان در باره ناتواني
ج ) شرايط محيطي كاري
اين عوامل عبارتند از سردرگمي ، سرو صدا ، فشار زياد كاري ، نبود ابزار كار لازم
شخصيت افراد عصبي
از خصوصيات اين افراد عبارتست از :
1-اكثريت اين افراد واقعيت ها را قبول نكرده و به خود دروغ مي گويند .
2-به جاي اينكه به موفقيت بيانديشند به شكست فكر مي كنند و خود و ديگران سرزنش مي كنند .
3-از نظم و ترتيب و برنامه ريزي در انجام وظايفشان استفاده نمي كنند
4-اينگونه افراد وقت خود را صرف كارهاي بيهوده و بي ثمر تلف مي كنند .
شخصيت افراد مثبت :
اين افراد :
1- باعث ايجاد انگيزش ديگران شده و سعي دارند كار خود را بدون عيب و نقص انجام دهند .
شخصيت افراد دقيق
اين افراد به جزئيات خيلي اهميت مي دهند ، و افراد حساس و منظمي هستند.
مهارت مديران در گزينش و انتصاب مديران
مهادت جانشين پروري
مهارت جذب استخدام
مهارت ارزيابي عملكرد
مهارت برنامه ريزي در جهت توانمند سازي
شش مرحله اساسي در فرايند و توانمندسازي كه بايد از آنها جهت تقويت نيروي انساني استفاده كرد ، شامل :
1- هدف گذاري و تدوين راهبردها
2- تعريف وابلاغ
3- آموزش كاركنان
4- تطبيق ساختار سازمان
5- تطبيق نظام سازمان
6- ارزيابي و اصلاح
مهارت نظارت كنترل
كنترل فرايندي است كه از طريق آن مي توان اطمينان داشت كه عملكرد افراد و سازمان با فعاليتها ، برنامه ها و دستورات صادره از طرف مديريت مطابقت دارد .
پنج توصيه براي داشتن كاركنان عالي
1- با آنها دوستانه رفتار كنيد . ولي در عين حال به آنها مانند يه دوست صميمي رفتار نكنيد .
2- همه چيز را به آنها بگوييد ، حتي مسائل محرمانه و خصوصي
3- كاركنان از شما انتظار رئيس بودن را دارند واز خود انتظار كادمند بودن
4- هيچگاه انقدر خود را مشغول به كار نكنيد كه فرصت خنديدن پيدا نكنيد هيچ چيزبه اندازه يه خنده نميتواند كارمند از بحران نجات دهد.
5- لزوم قدرت نفوذ مديران موفق
نفوذ فرآيندي است كه رفتار شخص را تحت تاثير قرار مي دهد .
راههاي نفوذ در ديگران در 4 گروه مي توان طبقه بندي كرد .
1لف) از طريق اعمال قدرت و اختيار
ب) نفوذ از راه تهديد و اجبار
ج) نفوذ از راه همكاري و همياري
د) نفوذ از راه مهارت و استادي
لزوم برقراري ارتباط موثر
ارتباط يكي از عناصر مديريت در سازمانهاي موفق است . از محاسن برقراري ارتباط موثر به چند نكته اشاره مي كنيم .
1- تقويت حس همبستگي
2- ارتقاء سطح دانش و آگاهي
3- افزايش ميزان اعتماد متقابل
شيوه هاي برقراري ارتباط
تمايل انسان به ادراك دنيا پيرامونش از طريق سيستم حسي برقرار مي شود ، و بر همين اساس افراد را مي توان به دسته هاي زير طبقه بندي كرد .
الف) افراد تصويري :
اينگونه افراد دنياي خود را با تصاوير تنظيم مي كنند .
ب) افراد احساسي :
گروه ديگر دنياي خود را با حالت دروني و بيروني ترسيم مي كنند .
ج ) افراد شنيداري :
اينگونه افراد تمايل به تنظيم دنياي خود با اصوات دارند .
د ) افراد زباني و ارقامي
اينگونه افراد از طريق كمالات و ارقام رابطه برقرار مي كنند .
انواع ارتباطات :
1- ارتباط كلامي
2- ارتباط غير كلامي
اين نوع ارتباطات شامل نكات زير است :
الف ) زبان بدن (حركت گفتاري )
از طريق ژستي كه مي گيريم مثل راه رفتن ، ايستادن ، اين تغيير حالت در چگونگي تركيب اين تغيير براي برقراري ارتباط مورد استفاده قرار مي گيرد .
ب ) چهره
صورت انسان مهمترين بخش ظاهري بدن است كه مي تواند حالات و احساسات دروني را منتقل كند . مانند نگراني ، آرامش ، شادي و غم
ج ) چشم ها
چشم ها نيز از ميان ساير وجوه ظاهري آشكارتر هستند ، چشم ها حتي بدون اينكه خود بخواهيم ارتباط برقرار كنيم ، ارتباط برقرار مي كند . به طور مثال وقتي مردمك چشم گشاد مي شود ، صميمي تر و جذابتر به نظر مي رسد . ولي وقتي روي چيز ناراحت كننده متمركز باشد تنگ مي شود كه نشان دهنده خستگي و بي حوصله گي است .
توصيه ها در برقراري ارتباط موثر
وقتي بدانيم گوينده وشنونده و گيرنهد پيام چه كساني هستند و چه تاثيري مي توان بر آنها گذاشت بديهي است كه موقعيت خود را در يك ارتباط راحت و موثر تر درك خواهيم كرد .
هر ارتباطي با توجه به تاثير و فكر و انديشه انسان بر ديگري اثرگذاري آن بيشتر است . يعني وقتي تفكر ما در جهت مثبت باشد خواسته و ناخواسته ارتباط مثبت دريافت خواهيم كرد اگر ذهنيت ما منفي باشد خواه و ناخواه ارتباط منفي دريافت خواهيم كرد . و چون كلمات بار معنوي دارند كاربردشان در طرف مقابل ايجاد حس مي كند .
با استفاده از كلمات مي توان حسن خوب و پسنديده به وجود آورد .
1- به خاطر داشته باشيد ارتباط شناخت را به دنبال خواهد داشت .
2- شناخت مي تواند نفوذ را به دنبال داشته باشد وقتي انسان به طور اثر بخشي ارتباط برقرار كند شناسايي به وجود مي آيد .
برقراري دوستي با همكاران
چتد توصيه در ايجاد رابطه موثر در محيط كار
1- هميشه گشاده رو باشيد ، و پرسش هاي كاركنان خود را پاسخ دقيد .
2- كمتر بگوئيد اما مهمترها را بيان كيند
3- در مورد هر چيزي در هر زماني و تحت شرايطي اظهار تمايل كنيد .
4- به موضوعات مورد بحث همكارنتان علاقه نشان دهيد .
5- هميشه از گفتار مثبت استفاده كنيد
روشهاي مقابله با اختلاف در سازمان
اختلاف عقايد عدم توافق ناسازگاري ، هماهنگي ، امري است متداول كه با ارائه چند روش مي توان آن را حل و فصل كرد .
الف) روش برد – برد
مبناي اين روش بررسي مسايل و جست و جو براي يافتن زمين هاي مشترك است .
ب ) روش برد – باخت
مي تون راه حل مورد نظر را برديگري تحميل كرد كه نتيجه جز جبهه گيري و كينه توزي ندارد . كه در چنين شرايطي طرف مقابل در موضع دفاعي قرار خواهد گرفت و فكر راه حل مي افتد .
ج ) روش باخت – باخت
اگر طرفين در پرداختن و رسيدگي به اختلاف امروز و فردا كنند و بي توجهي نشان دهند اختلافات قوت گرفته و به ناراحتي و مشكلات ديگري تبديل مي شوند .
تشويق و تنبيه و آثار آن در كاركنان
تشويق وتنبيه دو عامل انگيزاننده و بازدارنده مورد توجه در مديريت بوده است .
تنبيه و اثرات آن :
هنگامي كه از تنبيه سخن به ميان مي آيد .دو مفهوم كلي مورد نظر است .
1- نوع آموزش كه هدف آن بهبود رفتار باشد .
2- سرزنش فرد
توجه به ارزش هاي اخلاقي در ارتقاي سلامت اداري
اگر عالم انسان را با عالم حيوانات مقايسه كنيم اختلاف عمده اي كه برتري انسان را بر آنها مشخث و روشن مي كند ، همان عالم ارزشهاست زيزا تنها انسان است كه اشخاص و اشياء را با ميزان تاثير آنها در رسيدن به هدف ها و ارضاي اميال خود مي سنجد و براي هر يك ارزش تعيين مي كند .
تعريف ارزش :
تعاريف مختلفي از ارزش ارائه شده كه به پاره اي از آنها مي پردازيم .
ارزش عبارت است :
اظهار قدر و قيمت به موجود قابل ارزش
انچه هر فرد آرزو مي كند
بنابرين مي توان گفت ارزش هرچيزيست كه به علل اقتصادي ، رواني وواجتماعي مورد توجه شخص قرار مي گيرد .
طبقه بندي ارزشها
1- ارزش اقتصادي
اين ارزش با پول تعيين مي وشد
2- ارزش بدني
اين ارزش مربوط به سلامت جسمي و روحي انسان مي شود .
3- ارزش ارتباطي
شامل روابط انساني ، دوستي ها خويشاوندي ها ، زند گي خانوادگي
به طور كلي ارتباطات وسيع جهاني بوده و به اين ارزشها ،(ارزش اجتماعي ) نيز گفته مي شود .
4- ارزش ذهني :
ارزشي است كه به معرفت و جستجو كردن ر رسيدن به حقيقت مربوط مي شود .
توصيه هاي زير جهت برقراري ارتباط موثر ارائه شده است .
سعي كنيد به افرادي كه مشكل دارند ياري و كمك كنيد تا راه حل مناست و رضايت بخش بيابند.
مطمئن باشيد كه انتقاد پذير هستيد در غير اينصورت هرگز نمي توانيد منبعي معتبر و ارزشمند براي انتقاد كردن از ديگران باشيد .
هيچ كس را در موقعيت دفاعي خود قرار ندهيد ، همه عقايد ارزشمند هستند .
توجه و مراقبت خود را ابراز داريد و سعي كنيد روشهايي در اختيار افراد قرار دهيد تا بتوانند شانس موفقيت خود را افزايش دهد .
مقايسه ويژگي هاي رهبران و مديران موفق
در سازمانهاي نوين به تديريج رهبران جايگزين مديران مي شوند ، رهبران در سازمانهاي نوين طوري عمل مي كنند كه كاركنان ، خودشان را در شمار پيروان آنها مي دانند و آنان را نه در مقابل رئيس ، بلكه به عنوان همراه و راهبرد قبول وبا آنها به همكاري مي پردازند .
ويژگي هاي مديران و رهبران
1- مديران دريغ مي كنند – درحالي كه رهبران سهيم مي كنند .
2- مديران ايجاد نياز مي كنند – در حالي كه رهبران القا مي كنند .
3- مديران عكس العمل نشان مي دهند –در حالي كه رهبران قانونمند عمل مي كند .
4- مديران نظر مي دهند – در حالي كه رهبران تشكر مي كنند .
5- مديران از شكست واهمه دارند – درحاليكه رهبران از شكت مي آموزند و آنها را به فرصت تبديل مي كنند .
ويژگي هاي كاركنان موفق
1- تعهد سازماني
2- تعهد احساسي
تعهد احساسي شامل نكات زير است :
الف) تعهد عاطفي
ب) تعهد مستمر
ج)تعهد تكليفي و مستمر :
به اين معني كه چه مقدار اين تعهد بر اساس احساس وظيفه و انجام تكاليف است .
استعداد :
تركيبي است از تجربه علم ، تجزيه و تحليل واطلاعات ذاتي را استعداد گويند .
قبول مسئوليت :
در فرهنگ لغت فرد مسئول كسي است كه داراي ويژگي زير باشد .
1- آمادگي همه جانبه جسمي و رواني
2- شناخت ابعاد مختلف كار محوله
3- دارا بودن ترس تلقي مثبت نسبت به انجام كار
خلاقيت :
عبارتست از قدرت حل مسائلي كه در ذهن ، كه هنوز وجود ندارند .
يعني توانايي تركيب ايده ها دريك روش منحصر به فرد و ايجاد همبستگي بين آنها
فرآيند تفكر به سه قسمت شعور آگاه ، نيمه آگاه (نيمه هوشيار ) و بخش سوم ذهن يا (مركز خلاقيت وسازندگي است ).
مراحل مهم فرآيند تفكر شامل :
1- حفظ سلامت روان
2- پيدا كردن جواب صحيح براي حل مسائل
3- برانگيختن شخص به طرف هدفهاي خود
ويژگي افراد خلاق :
حس كنجكاوي و يادگيري
استقلال فكري و شخصيتي
داشتن تفكر شهودي
قدرت تاثير گذاري بر ديگران
علاقه مندي به رعايت نظم و ترتيب در كارها
خصوصيات كاركناني كه اعتماد به نفس دارند .
براي خود و كار خود ارزش قائل هستند ، سقف تحمل خود را مي شناسند و در مورد شرايط خود بحث و تبادل نظر مي كنند ،براي داشتن استعدادهاي واقعي خود ارزش قائلند و مي خواهند از اين توانايي خود استفاده كنند .
معتقدند فرصت ها براي همه برابر است و مبارزه با هر نوع بي عدالتي را دارند .
چگونه شادي را (( عادت )) خود سازيم .
الف ) خوش بين ها
خوش بين ها معتقدند كه شكست يه عقب نشيني موقت و تجربه است
ب ) بدبين ها :
اين گروه هر كاري كه انجام مي دهند و نتيجه نگرفته را خراب مي كنند ، نتيجه اشتباه خودشان است و خيلي راحت اشتباه خودشان را قبول مي كنند و به همين جهت بيشتر احساس شكست و ناكامي مي كنند .
به ياد داشته باشيم :
افراد سالم و كساني كه توانايي خود را افزايش مي دهند در زندگي موفق هستند .
