خلاصه كتاب: انتشارات : قم – مهدی نراقی- زمستان 1388- گرد آورنده : محمد بامداد- مقدمه: نماز بهترین وسیله برای قرب به خدا و جامع ترین مظهر عبودیت و بندگی و کامل ترین نمونه ی سپاسگزاری است . نماز عامل نیرومند و مؤثری است در صلاح حال فرد و جامعه. و عبادتی است که از جهت تربیت و سازندگیش راستی بی نظیر است و به تمام معنا موجبات سعادت و خوشبختی انسان را در تمام شئون زندگی فراهم می سازد و به حیات و زندگی او معنا و حقیقت می بخشد و به آن صلح و صفا و آرامش می دهد .و آدمی را از وقفه رکود و جمود به حرکت جنبش و پیشروی وا می دارد و از جهل و نادانی به علم و از غفلت ونا آگاهی به سوی بیداری و آگاهی سوق می دهد. نماز انسان را از بدیها و فحشا و منکرات و ظلم و ستم باز میدارد و اگر جامعه ی بشری نماز را به معنای حقیقی خود اقامه کند جامعه گلستانی می شود که هیچگونه خاری در آن یافت نمی شود و آن موقع است که زندگی در چنین جامعه ای به انسان نشاط و شادابی و آرامش میدهد . همه ی انبیای عظام و ائمه ی معصومین و علمای ربانی آن پویندگان راه حق و حقیقت به نماز سفارش نمودند1 .اقامه ی نماز در بعد اجتماعی که محصول حکومت دینی است ،یعنی تبلیغ و تبیین نماز، تشویق مردم به نماز ، فراهم ساختن زمینه های اقامه ی نماز ، توسعه ی نماز ، گرم شدن بازار نماز، شلوغی و پر رونقی مساجد و نماز های جمعه و جماعت ، حضور و تظاهر نماز و افزایش نماز خوانان در جامعه می باشد.
فلسفه نماز
شکی نیست که در زندگی بشر عواملی وجود دارد که انسان را غافل ساخته و از یاد خدا باز میدارد لذا در چند نوبت در شبانه روز به وسیله ی نماز با غفلت مبارزه می شود . انسان صبحگاهان که از خواب بر می خیزد خوابی که او را از همه چیز این جهان بیگانه کرده و می خواهد برنامه ی زندگی را شروع کند خداوند قبل از هر کار نماز را بر او واجب کرد تا با نماز زندگی را آغاز نموده و قلب و جان خود را با یاد خدا صفا دهد . زمانی که غرق در کارهای روزانه شد و درنیمه ی روز تلاش زندگی او را به خود مشغول کرد ناگهان با شنیدن حیّ علی الصلوة به سراغ نماز می رود و در برابر معبود به راز و نیاز می ایستد و گرد و غباری را که بر دل او نشسته از بین می برد .
در پایان روز و اول وقت مغرب هم چنین است و با گذشتن پاسی از شب نیز به نماز عشا می ایستد و یاد خدا را در دل زنده می کند . اقم الصلوة طرفی النهار و زلفا من اللیل انّ الحسنات یذهبن السّیّئات ذلک ذکری للذاکرین1 نماز را در دو طرف روز و اوایل شب بر پا دار چرا که حسنات سیئات را و آثار آن ها را برطرف می سازد . این تذکر و یادآوری است برای آنان که اهل تذکر هستند . الا بذکر اللّه تطمئنّ القلوب دل ها تنها با یاد خدا آرامش می یابد و بس . خداوند در این آیه ذکر خود را مایه ی اطمینان قلب و آرامش دل انسان بیان می کند . لذا در مواقع آمدن زلزله رعد و برق بادهای شدید و گرفتن خورشید و ماه برای انسان نماز واجب شد تا به وسیله ی نماز انسان آرامش خود را در یابد و از مشکلات ترس و وحشت هایی که به وجود می آید به راحتی بگذرد .
اثرات اقامه ی نماز
اگر نماز باشرایط ، مقدمات ، خضوع و خشوع و دیگر دستورات در رابطه باذکرهای آن کاملاً رعایت گردد ، اینجا است که نماز اقامه شده و انسان را از هرزشتی ، منکر ، ظلم و ستم باز می دارد و جامعه ، یک گلستان بدون خار می گردد .توضیح این که فرد نماز گزار باید لباس و بدن او پاک باشد . از نظر بهداشتی ، بیش تر مریضی ها و کسالتهایی که عارض انسان می شود ، در اثر رعایت نکردن بهداشت است .فرد نماز گزار در روز چند مرتبه نماز می خواند و بدن و لباس خود را باید تطهیر نماید و از نجاست و آلودگی ها پاک نگه دارد ؛ وضو بگیرد یا غسل کند و نماز بخواند . خود همین کار ، بیش ترین کمک رابه بهداشت در زندگی انسان می نماید1 .
مایه آرامش جان
انسان مجموعه عناصری است که از جسم و روح تشکیل یافته است همانطوری که برای جسم شادی ، نشاط ، سلامت و بیماری وجود دارد ، این حالات برای روح نیز پیش خواهد آمد . از سوی دیگر همانطور که جسم انسان به غذا ، دارو و خوراکی احتیاج دارد ، روح نیز به خوراک غذا و دارو محتاج خواهد بود ، با این تفاوت که اصولاً غذای جسم را همگان می توانند بدست آورند و شکم خود را سیر نمایند ، امّا دست یافتن به غذای سالم روح ، برای همگان به سادگی امکان پذیر نیست و این جهت یکی از علل مهم آشفتگی ها ، پریشانی ها و نابسامانی های جهان ماده زده ای است که اکنون در آن زندگی می کنیم 2.
اهمیت نماز در بهداشت روانی
بسیاری از گرفتاری ها و رنج های روحی و روانی انسان ، با توسل و استمداد از درگاه خداوند تسکین می یابد . از نظر اسلام ،منشأ قدرت و کمال روحی و روانی برای انسان و تنها عامل متعالی کردن بشر ، صرفاً توجه قلبی و درونی به سوی خالق خویش است و به جرأت می توان گفت که بخش عمده ای از بیماریهای روانی و مشکلات اخلاقی ، به طور کلی انجام آن چه پست شمرده می شود و روح و روان را آلوده می کند ، همه و همه ناشی از غفلت از یاد خدا و پرداختن به مسایل بی اهمیت و جزئی زندگی دنیوی است و بی جهت نیست که در دین اسلام ، انسان وظیفه دارد از صبحگاه تا شام گاهان از یاد خداوند و ذکر نعمات او غافل نباشد و در مرحله ی بالاتر ، اسلام انسان را موظف کرده است که در همه ی احوال از یاد خدای خویش غفلت نکند .
علّت تأکید اسلام بر ذکر پیوسته ی خداوند ، یکی این است که انسان در خلال زندگی دنیوی ، لحظه به لحظه ممکن است استرس ها و فشارهای روانی گوناگونی را تجربه کند ، که غلبه بر آن ها از قدرت روحی و روانی انسان به طور تدریجی کاسته و زمینه را برای بیماری های خطرناک روانی و گاه جسمی فراهم می سازد .بنابراین انسان باید با ارتباط دادن خویش به منبع و سرچشمه ی هستی و استمداد قلبی از او و در سایه ی دعا و نیایش ، پیوسته بر قدرت روحی خود بیفزاید و نه تنها بر مشکلات کنونی غلبه کند ، بلکه در گامی فراتر و در پرتو ایمان و نیایش به درگاه خدا به پیشرفتهای شگرفی دست یابد . کوتاه سخن اینکه ذکر و یاد قلبی خداوند نتایج و پیامدهای روحی و معنوی زیبا و دلنشین دارد و معمولأ با عمیق ترین و لطیف ترین احساسات و هیجانات روحی و روانی همراه است1.
وجوب نماز حتی در سخت ترین شرایط
در آیه ی « فَاِن خِفتُم فَرِجالاً اورُکباناً »1تأکید شده است که حتی در سخت ترین شرایط همانند صحنه ی جنگ ، نباید نماز را ترک کنید با این تفاوت که اگر در معرض خطر قرار گرفته باشید بسیاری از شرایط نماز ، هم چون رو به قبله بودن و انجام رکوع و سجود به طور متعارف و امثال آن ساقط می گردد و می توانید رکوع و سجود را با ایما و اشاره به جا آورید چنان که نقل شده است که امیرالمؤمنین (ع) در بعضی از جنگ ها دستور می دادند تا هنگام جنگ ، با ایما و اشاره نماز بخوانند2 .
تاثیر نماز درتربیت فرد و جامعه
گر چه نماز چیزی نیست که فلسفه اش بر کسی مخفی باشد ولی درمتون آیات و روایات اسلامی مارا به ریزه کاری های بیشتری در این زمینه رهنمون میگردد .
1) روح،اساس،مقدمه، نتیجه و بالاخره فلسفه ی نماز همان یاد خداست . همان ذکر اللّه که در آیه ی 45 از سوره ی عنکبوت به عنوان برترین نتیجه بیان شده است: انّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر اللّه اکبر-نماز انسان را از زشتی ها و منکرات باز می دارد و ذکر خدا از آن هم برتر و بالاتر است .البته ذکری که مقدمه ی فکر و فکری که انگیزه ی عمل بوده باشد چنان که در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم که فرمود :ذکر اللّه عند ما احلّ و حرّم (یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام) یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد .
2) نماز وسیله ی شست و شوی از گناهان مغفرت و آمرزش الهی است چرا که خواه و ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته می کند .
3) نماز سدی در برابر گناهان آینده است چرا که روح ایمان را در انسان تقویت می کند و نهال تقوا را در دل پرورش می دهد .
4) نمازغفلت زدا است بزرگترین مصیبت برای رهروان راه حق آن است که هدف آفرینش خود را فراموش کنند و غرق در زندگی مادی و لذائذ زود گذر گردند اما نماز به حکم این که در فواصل مختلف و در هر شبانه روز پنج بار انجام میشود مرتّبا به انسان اخطار می کند هشدار می دهد هدف آفرینش او را خاطر نشان می سازد موقعیت او را در جهان به او گوشزد می کند و این نعمت بزرگی است که انسان وسیله ای در اختیار داشته باشد که هر شبانه روز چند مرتبه قویّا به او بیدار باش گوید .
5) نماز خود بینی و کبر را در هم می شکند چرا که انسان در هر شبانه روز هفده رکعت و در هر رکعت دو بارپیشانی بر خاک در برابر خدا می گذارد . خود را ذره کوچکی در برابر عظمت او می بیند بلکه صفری در برابر بی نهایت پرده های غرور و خودخواهی را کنار می زند تکبر و برتری جویی را در هم می کوبد به همین دلیل حضرت علی علیه السلام در آن حدیث معروفی که فلسفه های عبادت اسلامی در آن منعکس شده است بعد از ایمان نخستین عبادت را که نماز است با همین هدف تبیین می کند و می فرماید فرض اللّه الایمان تطهیرا من الشّرک و الصّلوة تنزیها عن الکبر (خداوند ایمان را برای پاک سازی انسان ها از شرک واجب کرده است و نماز را برای پاک سازی از کبر )1
6) نماز وسیله ی پرورش فضایل اخلاق و تکامل معنوی انسان است چرا که انسان را از جهان محدود ماده و چهار دیوار عالم طبیعت بیرون می برد به ملکوت آسمان ها دعوت می کند و با فرشتگان هم صدا و هم راز می سازد خود را بدون نیاز به هیچ واسطه در برابر خدا می بیند و با او به گفتگو بر می خیزد .
7) نماز به سایر اعمال انسان ارزش و روح می دهد چرا که نماز روح اخلاص را زنده می کند . زیرا نماز مجموعه ای است از نیت خالص گفتار پاک و اعمال خالصانه . تکرار این مجموع در شبانه روز ، بذر سایر اعمال نیک را در جان انسان می پاشد و روح اخلاص را تقویت می کند . لذا در حدیث معروفی می خوانیم که امیرالمؤمنین (ع) در وصایای خود بعد از آنکه فرق مبارکش با شمشیر ابن ملجم شکافته شد فرمودند:« اَللّه اَللّه فِي الصّلوة فَاِنَّها عَمودُ دِینِکُم» خدا را خدا را درباره ی نماز چون که ستون دین شماست
8) نماز، قطع نظر از محتوای خودش با توجه به شرایط صحت ، دعوت به پاک سازی زندگی می کند چرا که می دانیم مکان نمازگزار، لباس نمازگزار ، فرشی که بر آن نماز می خواند ، آبی که با آن وضو می گیرد و غسل می کند ،محلی که در آن وضو و غسل انجام می شود باید از هرگونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران مبرّا باشد .
9) نماز ، روح انضباط را در انسان تقویت می کند چرا که دقیقاً باید در اوقات معینی انجام گیرد که تأخّر و تقدّم آن ، هر دو موجب بطلان نماز است .
علل اجتماعی غفلت از نماز
هر عمل ورفتار درست یا نادرست افراد جامعه به نحوی یامربوط به فرد است یا مربوط به خانواده و یامربوط به اجتماع .
اجتماع و تأثیراتی که افراد از آن می پذیرند ، می تواند منشأ صلاح یا فساد گردد و افق های سعادت یا تیرگی و شقاوت را به دنبال داشته باشد .
اگر شرایط ، زمینه ها ، عملکرد افراد جامعه و به طور کلی فضای عمومی و فضای خاص هر محیط سالم و به دور از گناه ، فساد ، خرافه و مانند آن باشد ، قطعاً رشد افراد در چنین جامعه ای به سوی معنویت ، ایمان و عبادت پروردگار سبحان سوق پیدا می کند . جامعه سالم که از آلودگی ، ظلم و فساد به دور است ، شخصیت را به بهترین وجه رنگ الهی به خود گرفته و به سوی کمال الی الله و رسیدن به قله های معرفت انسانی آسان خواهد بود .
در این مختصر برخی از مهم ترین علل اجتماعی غفلت از نماز را یادآور می شویم :
دوستان و معاشران : بسیاری از رفتارها و افکار متأثر از فکر و رفتار اطرافیان است . وقتی فرد هم قطاران خود را در اجتماع می بیند و با آنها آشنا می شود خواسته یا ناخواسته از آنان تأثیر می پذیرد و عمل آنان را برای خود الگو قرار می دهد . تحقیقات نشان می دهد هر قدر نزدیکترین دوستان افراد در سنین نوجوانی به اقامه ی نماز پایبندی بیشتری داشته باشند بر روی آنان تأثیر مستقیم خواهد گذاشت . و به عکس هر چه نگرش منفی نسبت به نماز داشته باشند بر روی آنها تأثیر منفی گذاشته و از گرایش آنها به نماز خواهد کاست .
تبلیغات مسموم علیه دین : افراد در نوجوانی از طرفی به واسطه آمادگی پذیرش هر نوع اندیشه و رفتار ارائه شده و از طرف دیگر به واسطه ضعف و ناتوانی عقلی و علمی ، قادر به تجزیه و تحلیل و تشخیص درست از نادرست نیست در چنین وضعیتی اگر در معرض وساوس و تبلیغات مسموم مخالفین از اسلام ناب محمدی (ص) و ارزش الهی ، خاصه نماز قرار گیرد دچار شک و تردید شده و در نهایت نسبت به دین و عبادت خدا بی اعتنا می گردد.
ارائه نکردن الگوی عملی در اجتماع : افراد وقتی به اجتماع پا می گذارند برای تحقق آرزوهای مختلف خود از فرد یا افراد الگو می پذیرند شایسته است افراد وارسته ای را به عنوان الگوهای معنوی خود بشناسیم تا روحیه ی الگوپذیری در ما اشباع شود و بتوانیم مصداق عینی بنده ی صالح و نماز گزار حقیقی را دریابیم 1.
آثار نماز جماعت
نماز جماعت دارای آثار و برکات متعددی است که به ذکر برخی از آنها می پردازیم .
1- تبلیغ و ترویج نماز
اقامه ی نماز جماعت ، خود راه بسیار مؤثر و خوبی است برای تثبیت و تقویت و حاکمیت نماز در جامعه . به عنوان نمونه ، اقامه ی نماز جماعت های با شکوه در مدارس ، از عوامل مؤثر در اقامه ی نماز است ، زیرا حضور در مراسم نماز جماعت مدرسه و مشاهده ی آن تجمع و هماهنگی ، بطور طبیعی نوجوانان و جوانان را به سوی نماز جلب می نماید . در حالی که شاید تبلیغ و درخواست یک پدر از فرزند خود برای اقامه ی نماز این اندازه مؤثر واقع نگردد1 .
امام رضا (ع) درباره ی نماز جماعت می فرمایند :
انما جعلت الجماعة لئلا یکون الاخلاص و التوحید و الاسلام و العباده لله الّا ظاهراً مکشوفاً مشهوراً
«نماز جماعت برای آن بوجود آمد که اخلاص و توحید و اسلام و عبادت در جامعه ظاهر گردد.»
2-شکوه و عظمت اسلام
بدیهی است زیباترین و عارفانه ترین نماز ها در داخل منزل ، تنها یک حرکت فردی است و هیج جلوه ای از شکوه اسلام ندارد . آن نمازی که مایه ی عظمت اسلام است ، نماز جماعت است و لذا مورد تأکید قرار گرفته است3 .
امام صادق (ع) در پاسخ شخصی که از ایشان می پرسد : که نماز فرادی در مسجدی که ثواب هر رکعت آن معادل هزار رکعت نماز است بهتر است یا نماز جماعت در مسجد محل که از امتیاز کمتری برخوردار است ؟ امام می فرمایند : نمازت را با جماعت بخوان1 .
نماز در منزل ، تنها بیانگر حاکمیت دین و مکتب در وجود یک انسان است ، اما نماز در جماعت ، بیانگر حاکمیت دین و مکتب در وجود انسان ها و جامعه است . یعنی همان چیزی که دشمنان اسلام سخت از آن ناراحتند و به وحشت می افتند و نهایتاً آن ها را عاجز می سازد .
چنانچه ما از این دیدگاه به نماز جماعت بنگریم ، نماز جماعت های ما با نشاط بیشتری برگزار می گردد و هر گامی که به سوی نماز جماعت بر می داریم ، قدمی در جهت تقویت اسلام خواهد بود2 .
3-تعاون
در ادامه ی حدیث ، امام می فرمایند :مع ما فیه من المساعدة علی البر و التقوی3
با تأملی در نماز جماعت ها در طول تاریخ ، آنها را پر از امور خیر مشاهده می نماییم . نمازهای جماعت یکی از فعالترین و زیباترین صحنه های تعاون و همکاری در جامعه ی بشری بوده است . آمار کارهای خیریه ای که به برکت نماز های جماعت در طول صدها سال انجام شده ، قابل مقایسه با موارد دیگر نیست . بدیهی است که انجام این امور خیر رهین اقامه ی نماز جماعت و از آثار آن است و اگر افراد به اقامه ی نماز به صورت فرادی می پرداختند ، این خیرات تحقق نمی پذیرفت .
4-جلوگیری از گناه
امام می فرمایند : یکی دیگر از آثار و برکات نماز جماعت ، جلوگیری از گناه است . «والزجر عن کثیر من معاصی الله عزوجل1 »
طبیعت نماز جلوگیری از گناه است ، همان اثر در نماز جماعت شدت می یابد . انسان هنگامی که در صفوف الهی نماز جماعت حضور پیدا نمود ، به گونه ای که حتی خود او نیز متوجه نشود ، از گناه و مراکز آن فاصله می گیرد2 .
در حقیقت اسلام به سه اجتماع بزرگ اهمیت می دهد :
1) اجتماعات روزانه که در نماز جماعت حاصل می شود .
2) اجتماع هفتگی که در مراسم نماز جمعه است .
3) اجتماع حج که در کنار خانه ی خدا هر سال یک بار انجام می گیرد .
سیمای نماز جمعه در قرآن
برای تبیین جایگاه و اهمیت این فریضه ی بزرگ الهی که خوشبختانه احیای آن یکی از برکات عظیم انقلاب اسلامی در میهن ماست ، ابتدا آیه ی مشهور آن را از قرآن نقل می کنیم و مورد بررسی قرار می دهیم . قرآن در سوره ی جمعه می فرماید :
یٰا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا اِذٰا نُودِیَ لِلصَّلٰوةِ مِن یَّومِ الجُمعَةِ فَاسْعَوا اِلٰی ذِکرِ اللهِ و ذَرُوا البَیعَ2
قرآن در این آیه ی شریفه ضمن اشاره به عوامل فلاح و رستگاری ، برنامه ی روز جمعه مسلمانان را این گونه ارائه می نماید .
1-حضور در نماز جمعه و شرکت در بزرگترین نمایش قدرت اسلام
2-دست کشیدن از کسب و کار هنگام برگزاری نماز جمعه
3-حرکت به دنبال کسب روزی و فضل خدا پس از نماز جمعه3
قرآن از مسلمانان می خواهد که پس از برگزاری نماز جمعه ، به دنبال درآمد و کسب خود روان شوند .فَاِذٰا قُضِیَتِ الصَّلٰوةُ فَانْتَشِرُوا فِی الاَرضِ و ابْتَغُوا مِن فَضلِ اللهِ
4-همیشه به یاد خدا
آن گاه قرآن از مسلمانان می خواهد که همچنان و در هر حال یاد خدا را در درون خود زنده نگه دارند و همیشه به یاد خدا باشند . «وَ اذکُرُوا اللهَ کَثیراً» اینها عوامل فلاح و رستگاری است که جامعه با مراعات و انجام آنها به سعادت می رسد
ممانعت از حضور در نماز جمعه
بازداشتن دیگران از حضور در نماز جمعه از اموری است که در روایات متعدد ، منع شده و
به شدت مورد مذمت واقع گردیده است . ما در اینجا به نقل یک روایت اکتفاء می کنیم .امام صادق (ع) می فرمایند : و من استأجر اجیراً ثم حبسه عن الجمعه یبوء باثمه «هر کس اجیری را در روز جمعه به کار گیرد و او را از نماز جمعه باز دارد ، مرتکب گناه شده است1 . »
آن گاه امام (ع) فرمودند : و ان هو لم یحبسه اشترکا فی الاجر2 «چنانچه مانع حضور او در نماز جمعه نشود ، در ثواب نماز جمعه او شریک و سهیم است .»
ترک نماز جمعه
همان گونه که روایات متعددی در ترسیم چهره ی زیبای نماز جمعه و بیان آثار و ثواب بر پاداشتن آن داریم ، روایات بسیاری در مذمت ترک نماز جمعه و سرزنش تارکین آن وجود دارد . در اینجا به نقل چند حدیث اکتفاء می کنیم .
ـ تارک نماز جمعه کارهایش روبراه نمی شود
پیامبر اسلام (ص) می فرمایند :ان الله تبارک و تعالی فرض علیکم الجمعه فمن ترکها فی حیاتی او بعد موتی استخفافاً او جحوداً لها فلا جمع الله شمله «خداوند نماز جمعه را بر شما واجب کرد ، پس هر کس آن را در زمان حیات و یا ممات من از روی انکار و یا استخفاف ترک نماید ، خداوند امور او را جمع و جور و روبراه نمی سازد. »
ـ زندگی او بی برکت می گردد
پیامبر اسلام (ص) در ادامه ی حدیث بالا می فرمایند :و لا بارک له فی امره «خداوند برکت
را از کار او برمی دارد1 »
ـ اعمال او پذیرفته نمی شود
آن گاه پیامبر اسلام (ص) می فرمایند :الا و لا صلاة له و لا زکوة له الا و لا حج له الا و لا صوم له الا و لا بر له حتی یتوب2 «آگاه باشید برای چنین کسی که نماز جمعه را ترک نموده است ، نه نمازی است و نه روزه ای و نه زکاتی و نه حجی و نه عمل صالح دیگری ، مگر آنکه توبه نماید و دست از این عمل خود بردارد . »
ـ ترک نماز جمعه نشانه ی نفاق است
امام باقر (ع) می فرمایند : صلاة الجمعه فریضة و الاجتماع الیها فریضة مع الامام فان ترک رجل من غیر علة ثلاث جمع فقد ترک ثلاث فرایض و لا یدع صلاة فرایض من غیر علة الا المنافق3 «نماز جمعه واجب است و حضور در آن که با جماعت برگزار می شود نیز واجب است . هر کس سه هفته ی متوالی آن را بدون علت ترک نماید ، در حقیقت سه فریضه ی الهی را ترک نموده است و هیچ کس نماز های واجب را بدون علت ترک نمی کند ، مگر شخص منافق
نتیجه گیری
در مجموع آن چه باید در نظر داشت و برای اصلاح و ساماندهی جامعه در امر نماز به کار بست ، آموزش و ترویج نماز در خانواده و اجتماع است و جلوگیری از نفوذ افکار بیگانه و شیطانی که با تهاجمات پیشرفته کنونی در جامعه مسطور گردیده ، مد نظر داشت . آن چه می تواند فرهنگ یک جامعه را به سوی یگانه پرستی و سجود در مقابل خالق برساند احساس مسئولیتی است که از خانواده آغاز و تا حاکمان گسترش می یابد ،پس بر ماست تا با تربیت فرزندانی صالح و صادق علاوه بر ادای دین الهی وظیفه ی خود را در جامعه به انجام رسانده باشیم . با احیای فرهنگ نماز در جامعه می توان اعاده ی حق نمود و از فروپاشی اجتماع در انحرافات اخلاقی که سر منشأ آن غفلت از یاد خداست جلوگیری نمود .
