مسئول تحقيقات دانشنامه 14 جلدي امام‌حسين (ع)، «خيرخواهي براي همگان»، «توجه به نكات اخلاقي در بحراني‌ترين شرايط»، «تبليغ سالم» و «صداقت و راستگويي در اعمال» را 4 درس قابل توجه در زندگاني امام حسين (ع) معرفي كرد.
حجت‌الاسلام سيد محمود طباطبايي، مسئول تحقيقات دانشنامه امام‌حسين (ع) ضمن عرض تبريك حلول ماه شعبان و اعياد و مواليد شعبانيه به 4 درس عمده كه از رفتار و زندگاني امام حسين (ع) فرا گرفته مي‌شود، اشاره كرد. وي در اين گفت‌وگوي تفصيلي، به برخي از شبهات پيرامون وقايع پس از كربلا نيز پاسخ گفت.
* درس اول؛ خيرخواهي براي همگان، حتي براي دشمن
حجت‌الاسلام طباطبايي، با تأكيد بر اينكه امام حسين (ع) نه تنها خيرخواه ياران و خانواده خويش بود، بلكه براي دشمن نيز طلب خير مي‌كرد، گفت: سرزنش دشمنان نيز بر همين اساس بود تا مبادا دستشان به خون آل‌الله آلوده شود. شايد عده‌اي تصور كنند؛ امام حسين براي جان خويش با دشمن چانه‌زني مي‌كرد، اما پذيرش توبه «حر» توسط ايشان و حضور او در ميان ياران امام (ع) نمونه مستدل و روشني از خيرخواهي امام براي نجات يك فرد از قعر جهنم است.
وي ادامه داد: «حر بن يزيد رياحي» زماني به لشكر امام پيوست كه اگر چندين مبارز ديگر نيز بدان مي‌پيوستند، باز هم برتري عددي و آماري از آن لشكر كفر بود و به حال امام سود نمي‌بخشيد. به شهادت تاريخ، حداقل 3 شخص حاضر به ياري امام نشدند، اما امام براي آنها طلب خير كرد كه از جمله آنها مي‌توان به «عبيدالله بن حر جعفي» و «عمرو بن قيس مشرقي» اشاره كرد.
اين پژوهشگر مؤسسه دارالحديث افزود: اين افراد پيشنهاد امام مبني بر ياري ايشان را نپذيرفتند، اما امام باز هم خيرخواهي براي آنان را مد نظر قرار داد و به اين افراد توصيه كرد؛ در كربلا و حوالي آن نمانند و در توضيح دليل اين كار به آنها فرمود: اگر اينجا بمانيد، صداي استغاثه ما را بشنويد و ياري نكنيد، به آتش جهنم گرفتار مي‌شويد اما اگر در اينجا نمانيد، بر بار گناهانتان افزوده نخواهد شد.
حجت‌الاسلام طباطبايي، «توجه به نكات اخلاقي در بحراني‌ترين شرايط» را يكي ديگر از ويژگي‌هاي بارز امام حسين (ع) عنوان كرد و گفت: در آستانه نبرد، شمر ـ كه با حضرت ام‌البنين نسبت قبيله‌اي داشت ـ حضرت ابوالفضل و برادرانش را با عنوان «خواهرزاده» مورد خطاب قرار مي‌دهد. اما حضرت عباس به وي پاسخي نمي‌دهد. در نقل‌هاي تاريخي آمده است كه در اين هنگام امام حسين (ع) خطاب به فرزندان ام‌البنين (س) فرمود: «أجيبوه وان كان فاسقاً فانّه من اخوانكم» يعني؛ اگر چه اين شخص فرد فاسقي است، اما پاسخ وي را بدهيد! چون با شما نسبت فاميلي دارد.
وي افزود: در واقع، «حق فاميلي» اين حق را ايجاد مي‌كند كه پاسخ شمر داده شود. اين موضوع كه امام حسين (ع) در آن شرايط نيز حق و حقوق خويشاوندي را فراموش نكرده‌اند، نشان از سجاياي اخلاقي آن حضرت دارد.
حجت‌الاسلام طباطبايي، با تأكيد بر پرهيز امام حسين (ع) از تبليغات دروغين و غير واقعي گفت: امام (ع) راه و هدف خود را براي افراد بيان مي‌كردند و آنها را براي پيوستن به كاروان حسيني دعوت مي‌كردند، اما به هيچ وجه براي اين منظور به تبليغات فريبنده متوسل نمي‌شدند.
وي با ابراز تأسف از اينكه امروزه، در شرق و غرب عالم، در عهد بيداري انسان‌ها و دموكراسي، براي برخي انتخابات محدود و سطح پايين نيز وعده‌هاي فريبنده داده مي‌شود، گفت: جالب اين است كه گاهي، اساساً اين وعده‌ها قابليت عملي شدن ندارند.
مسئول تحقيقات دانشنامه 14 جلدي امام‌حسين (ع) ادامه داد: حساسيت كار امام حسين با اينكه بسيار فراتر از يك انتخابات ساده بود و به مسئله مرگ و زندگي مرتبط مي‌شد، با اين حال ايشان هرگز حاضر نشد در طول مسير خود ـ چه از لحاظ مكاني، يعني از مكه تا كربلا و چه از نظر مدت زمان چند ماهه آن ـ به وعده‌هاي فريبنده و تبليغات دروغين متوسل شود و هرگز به كسي وعده پست و مقام و حتي پيروزي نداد.
وي تصريح كرد: حتي بايد منبري‌هاي ما نيز در نقل مطالب مرتبط با تاريخ تشيع، از آسيب غلو به دور باشند و تنها به ذكر مسائل واقعي و معتبر بپردازند.
حجت‌الاسلام طباطبايي با تأكيد بر «صداقت و راستگويي امام حسين (ع) در گفتار و شفافيت در اعمال» گفت: توجه به اين موضوع، براي افرادي كه پست‌هاي اجرايي دارند و همچنين اصحاب رسانه، قابل توجه و تأمل است. گاهي ممكن است براي مصالحي حقيقت را قلب كنيم و فكر كنيم به خير و صلاح دنيوي و اخروي امت است، اما امام حسين كه در سخت‌ترين شرايط قرار داشت، در طول مسير در مواجهه با دوست و دشمن كمترين ميزان غلو، مطلب دروغ و خلاف واقعيت را بيان فرمود. امام همواره با صداقت و با شفافيت تمام با مخاطبان رفتار كردند.
وي در بيان يكي از مصاديق صداقت و راستگويي امام حسين (ع) گفت: كاروان حسيني به سمت كوفه‌اي در حركت بود كه بر اساس نامه مسلم (ع) آماده پذيرش امام بود. عده‌اي در مسير به امام رسيدند و گفتند: خبر مهمي از كوفه داريم. به صورت خصوصي آن را اعلام كنيم يا در ملأ عام؟ امام حسين (ع) اعلام فرمودند مطلبي براي پنهان كردن از اصحاب وجود ندارد. اين افراد از شهادت قيس، مسلم و هاني خبر داده و اوضاع نابسامان كوفه و خيانت مردمان آن را بازگو كردند.
اين پژوهشگر مؤسسه دارالحديث افزود: امام مي‌توانست اين خبر را ـ كه براي روحيه افراد مضر بود ـ تكذيب كند و با اعلام خبر پيوستن افراد جديد به كاروان در آينده نزديك، اصحاب را دلگرم سازد، يا حداقل كار ممكن اين بود كه قول و بيعت افراد را يادآوري و آنها را براي ماندن در كاروان حسيني مجبور سازد. اما امام افراد و اصحاب خود را براي ماندن در كاروان و ادامه مسير مخير گذارده و بيعت خود را از گردن آنها ساقط كرد و در اين هنگام بيشتر افراد، كاروان حسيني را ترك كردند.
وي با اشاره به حديث «النجاة في‌الصدق» گفت: متأسفانه گاهي دروغگويي براي ما با توجيهات مختلف سهل و ساده مي‌شود، در صورتي كه ائمه معصومين ـ كه پيشوايان ديني ما هستند ـ هرگز در طول عمر مبارك خود حاضر به دروغگويي و توسل به مطالب خلاف واقع نشدند.
طباطبايي، امام حسين (ع) را شاگرد و تربيت‌يافته مكتب امير‌المومنين (ع) و پيامبر (ص) دانست و گفت: ائمه (ع) نيز در طول زندگي سخت و بحراني خود، هرگز راضي به دروغگويي نشدند و به همين دليل هزينه‌هاي سنگيني را پرداختند.
وي با ذكر يك نمونه تاريخي از دوران پيامبر (ص) ادامه داد: رسول‌الله (ص) در دوران غربت، به سراغ قبيله‌اي رفتند تا به دين اسلام بپيوندند. آن قبيله پيوستن به دين محمد را بلااشكال دانست؛ تنها به اين شرط كه پس از پيامبر حكومت جامعه اسلامي به قبيله آنها واگذار شود. شايد هر سياستمداري در اين شرايط، شرط مذكور را لفظاً يا به طور مبهم مي‌پذيرفت و با خود مي‌انديشيد؛ بعداً راهكاري براي فرار از آن پيدا خواهد كرد. اما پيامبر (ص) هيچ وعده‌اي به آنها نداد و فرمود: جانشين پس از من از سوي خدا تعيين مي‌شود.
اين حديث‌پژوه معاصر به ذكر نمونه ديگري از راستگويي ائمه (ع) اشاره كرد و گفت: امير‌المؤمنين (ع) نيز در شورايي كه توسط «عمر بن خطاب» تعيين شده بود، براي پذيرفتن خلافت، حاضر به دروغگويي نشد. چرا «عبدالرحمن‌بن عوف» كه مسئول اصلي اين كار بود، ابتدا به علي (ع) پيشنهاد داد كه در صورت عمل به كتاب خدا، سنت رسول‌الله (ص) و سيره شيخين حاكم شود، اما آن حضرت وعده دروغين به كسي نداد و به اين ترتيب، عثمان به عنوان خليفه سوم انتخاب شد و علي (ع) بيش از 10 سال از خلافت دور ماند.
حجت‌الاسلام طباطبايي در بخش ديگري از اين گفت‌وگو به عملكرد مردم كوفه و دلايل تنها ماندن فرستادگان امام حسين (ع) در اين شهر اشاره كرد.
وي با تأكيد بر اينكه سفر حضرت مسلم (ع) به كوفه و به جان خريدن خطرات آن كار مشكلي بوده است، گفت: معمولاً افرادي كه جزو عقلا محسوب مي‌شدند، امام حسين (ع) را از رفتن به كوفه نهي مي‌كردند و به همين دليل، مشخص مي‌شود كه اين كار، كار ساده‌اي نبوده است.
وي با بيان اينكه ممكن است عده‌اي ايراد بگيرند كه چرا حضرت مسلم (ع) نتوانست اوضاع كوفه را مديريت كند، ادامه داد: ماموريت حضرت مسلم اين بود كه اوضاع كوفه را بررسي كرده و بازگردد. وي قصد انقلاب در كوفه را نداشت. به همين دليل نيز مخفيانه وارد اين شهر شد.
طباطبايي، ايستادن تا آخرين لحظه در ركاب دين و حقيقت را مشكل خواند و گفت: عملكرد مردم كوفه بايد براي ما درس عبرت باشد و بدانيم كه وفاداري به بيعت بسيار مشكل است.
وي افزود: با ورود «ابن زياد» به شهر كوفه، حضرت مسلم همچنان به مأموريت خود ادامه مي‌دهد، اما مردم از دور وي پراكنده مي‌شوند. با دستگيري «هاني»، حضرت مسلم قيام خود را با 4 هزار نفر آغاز مي‌كند، اما آنها نيز آرام‌آرام صحنه را ترك مي‌كنند، به طوري كه در تاريخ آمده است، تنها 10 نفر در كنار حضرت مسلم باقي مي‌مانند.
مسئول تحقيقات دانشنامه امام حسين (ع) با بيان اينكه ماجراي كوفه درس‌هاي بسياري دارد، گفت: امام حسين (ع) در روز هشتم ذي‌الحجه به سمت كوفه در حال حركت بود كه در اواسط راه، خبر شهادت حضرت مسلم را به ايشان رساندند و وي را از شرايط نابسامان شهر كوفه مطلع ساختند.
طباطبايي ادامه داد: جالب اين است كه وقتي قصد اعلام اين خبر را داشتند، از امام سئوال مي‌كنند كه مخفيانه بيان كنيم يا در جمع بگوييم و امام مي‌گويد كه من چيزي ندارم كه از اصحابم مخفي كنم.
اين پژوهشگر حديثي با تاكيد بر اينكه امام حسين (ع) خبر شهادت مسلم را تكذيب نكرد تا بخواهد روحيه اصحابش را حفظ كند، ادامه داد: امام (ع) مي‌توانست به اصحاب خود اميد واهي بدهد يا اينكه از آنها بخواهد چون بيعت كرده‌اند بايد تا آخرين لحظه ايستادگي كنند، اما امام اين كارها را نمي‌كند و جالب اين است كه مي‌گويد من بيعتم را از شما برداشته‌ام و اگر مي‌خواهيد باز گرديد، برويد.
اين كارشناس علوم ديني، «شفاف‌سازي» امام حسين (ع) را كاري استثنايي اعلام كرد و ادامه داد: امام مي‌دانست با اعلام اين خبر، عده زيادي از كاروان خارج مي‌شوند، اما اين امر مانع از بيان حقيقت توسط امام نشد.
وي افزود: متاسفانه در جامعه امروز ما، گاهي براي كارهاي كوچك، آمار و اخباري غيرواقعي و غيرشفاف اعلام مي‌شود و به همين دليل، بايد عمل امام حسين (ع) را سرلوحه امور خويش قرار دهيم.
طباطبايي در پايان تصريح كرد: امام حسين (ع) در طول مسير حركت، كمترين وعده پيروزي، پست و مقام به اصحاب خويش نمي‌دهد و همواره بر صداقت تأكيد دارد.
حجت‌الاسلام طباطبايي در بخش پاياني اين گفت‌وگو به برخي شبهات پيرامون سرگذشت اسرا پس از شهادت امام حسين (ع) و 72 تن از ياران باوفاي ايشان پاسخ گفت.
وي در پاسخ به اين سؤال كه بعد از واقعه عاشورا بر كاروان اسرا چه گذشت، گفت: از جهت تاريخي اخبار چنداني از ماجراي سفر اسرا نداريم. در چند نقل آمده است كه كاروان اسرا روز اول صفر به شام رسيده‌اند، اما اينكه دقيقاً چند روز در راه بوده‌اند و از چه مسيري خود را به شام رسانده‌اند دقيقاً مشخص نيست.
وي ادامه داد: بين شام و كوفه حداقل سه مسير اصلي وجود داشته است و احتمالاً كاروان اسرا از يكي از اين سه مسير خود را به شام رسانيده‌اند. كوتاه‌ترين مسير موجود، مسير «بادية‌الشام» است كه تقريباً 800 كيلومتر است.
طباطبائي با اشاره به دو مسير ديگر تصريح كرد: مسير دوم مسير كناره فرات است كه به آب نيز دسترسي داشته و حدود 1200 كيلومتر مسافت آن بوده است. اين همان مسيري است كه حضرت علي (ع) براي جنگ با معاويه از آن استفاده كرد و «صفين» در آن قرار دارد.
طباطبائي در مورد مسير سوم گفت: طولاني‌ترين مسير، اين مسير است كه 1600 كيلومتر درازا دارد و از شهرهايي مثل تكريت، موصل و نصيبين عبور مي‌كند. در واقع اگر نقشه امروزي اين مسير را ملاحظه كنيم از چندين كشور عبور مي‌كند.
مسئول تحقيقات دانشنامه امام حسين (ع)، احتمال عبور كاروان از «بادية‌الشام» را بيشتر دانسته و گفت: با توجه به اينكه از مواجهه مردم با كاروان اسرا روايات اندكي نقل شده است به احتمال قوي مسير عبور كاروان، «بادية‌الشام» بوده است. البته در برخي منابع متأخر «مقتل ابي مخنف» ماجراهايي نقل شده است كه براي ما سنديت ندارد.
طباطبائي با اشاره به اين نكته كه ورود اسرا به شام با توهين و پايكوبي همراه بوده است گفت: برخورد شجاعانه اسرا و درايت حضرت زينب (س) باعث تغيير جو حاكم شده و يزيد مجبور به تبرّا جستن از اين جنايت شد. بنابراين مقصر اصلي را عبيدالله زياد معرفي و او را لعنت مي‌كند.
وي ادامه داد: يزيد بعد از اين ماجرا تا حدودي وسايل رفاه و آسايش اهل بيت عليهم السلام را فراهم آورد. بنابراين ضمن دستور به نومان ابن نصير (مسئول كاروان) مبني خوش برخوردي با اسرا، اختيار مسير برگشت را به خود كاروانيان سپرد.
مسئول تحقيقات دانشنامه 14 جلدي امام‌حسين (ع) در پاسخ به اين سؤال كه برگشت اسرا از شام چند روز به طول انجاميده است، گفت: اگر بنا را بر اين بگذاريم كه اسرا براي اربعين به كربلا رفته باشند، مسير برگشت باديه نزديك به دو برابر مي‌شود.
وي ادامه داد: در مورد اربعين بين علما اختلاف است. عده‌اي با وجود مسير طولاني امكان حضور كاروان اسرا در كربلا در روز اربعين را منتفي مي‌دانند. عده‌اي نيز اين امكان را ميسر دانسته و معتقدند اگر كاروان اسرا اول صفر در شام بوده باشد مي‌توانسته از مسير باديه خود را در اربعين به كربلا برساند.
مسئول تحقيقات دانشنامه امام حسين (ع)، حضور كاروان اسرا در كربلا را قطعي دانسته و گفت: نكته‌اي كه مشخص و بارز است اين كه اهل‌بيت (ع) به كربلا رفته‌اند. چرا كه در نقل‌هاي تاريخي نيز ملاقات جابر بن عبدالله انصاري (صحابي بزرگ رسول خدا) با اهل بيت (ع) در كربلا تأئيد شده است.
حجت‌الاسلام طباطبائي در پايان با اشاره به روايتي كه يكي از نشانه‌هاي مؤمن را زيارت اربعين عنوان مي‌كند، تصريح كرد: از آنجايي كه اصل و بناي حادثه كربلا مبني بر ماندگاري آن بوده است، هر اتفاق و نكته‌اي كه يادآور امام حسين (ع) باشد، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و بايستي گرامي داشته شود.
* دانشنامه امام حسين (ع)، كتابي با بيش از 4 هزار روايت معتبر
با توجه به اينكه حجت‌الاسلام طباطبايي در اين گفت‌وگو به روايات موجود در دانشنامه 14 جلدي امام حسين (ع) استناد كرده است، كيفيت و چگونگي اين دانشنامه را به صورت گذرا مرور مي‌كنيم.
در اين دانشنامه، به هيچ عنوان از كتاب‌هاي متأخر و ضعيف استفاده نشده است و استفاده از منابع معتبر و مورد وثوق نيز خود به صورت رتبه‌بندي و اولويت‌دهي است. يعني منابعي كه در رتبه دوم اعتبار قرار دارند، در پاورقي ذكر شده است.
يكي ديگر از ويژگي‌هاي اين دانشنامه نقد متون كهن است و هر متني كه در منابع كهن آمده باشد، قابل قبول و مشروع نيست و بايد به صورت كامل بررسي شود. ضمن اينكه در مواردي كه از اين متون استفاده شده است، ترجمه آن نيز بيان شده است و در مواردي كه نياز به توضيح بيشتر است، در پاورقي مطالبي عنوان شده است.
يكي ديگر از ويژگي‌هاي بارز اين دانشنامه، تهيه 5 نقشه از مسير حركت كاروان امام حسين (ع) و اسراست كه نقشه‌هايي با اين دقت، كيفيت و ذكر جزئيات تاكنون تهيه نشده بود.
دانشنامه امام حسين (ع) در 15 بخش اصلي و 138 فصل همراه با ترجمه فارسي تدوين شده است.
تدوين اين دانشنامه 10 سال به طول انجاميده است و به طور متوسط، 5 نفر به صورت مستمر در تدوين آن شركت داشته‌اند.
اين مجموعه 14 جلدي، 4 هزار و 169نقل در 6 هزار و 662 صفحه و دو زبان فارسي و عربي را در بر دارد كه 15 بخش اصلي دانشنامه امام حسين (ع) عبارت از زندگي خانواده سيدالشهداء، فضيلت‌ها و ويژگي‌هاي امام حسين(ع)، دلايل امامت امام حسين(ع) و فرزندانش، امام حسين (ع) پس از پيامبر (ص) تا شهادت پدر، امام حسين (ع) پس از شهادت پدر تا قيام عاشورا، خبر دادن پيشاپيش از شهادت امام حسين (ع)، خروج امام حسين از مدينه تا رسيدن به كربلا است.
رسيدن امام حسين (ع) به كربلا تا شهادت ايشان، وقايع پس از شهادت امام حسين (ع)، بازتاب شهادت امام حسين(ع) و فرجام كساني كه در كشتن او و يارانش نقش داشتند، عزاداري و گريه براي امام حسين (ع)، نمونه مرثيه‌هايي كه در سوگ امام حسين(ع) و يارانش سروده شده‌اند، زيارت امام حسين (ع)، مزار امام حسين(ع) و حكمت‌هاي رسيده از امام حسين (ع) ديگر بخش‌هاي اين دانشنامه را تشكيل مي‌دهند.
چاپ اول دانشنامه 14 جلدي امام حسين (ع) در قطع وزيري تهيه شده است و در آينده نزديك، نسخه نرم‌افزاري آن نيز توليد مي‌شود.
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8904240496
