مفهوم واژه زيارت و زيارتگاه براي ما شيعيان داراي جايگاه و اهيمت خاصي است؛ به ويژه اگر زيارت اهل بيت و ائمه معصوم(ع) باشد. زيارت به منزله بهره‌مندي از درياي محبت پروردگار است. هركس بتواند دوستداري خود را با خدا و ائمه اطهار(ع) بيشتر كند، بهره‌اش از اين دريا افزون‌تر خواهد بود. در اين رابطه امام رضا(ع) مي‌فرمايند: «ان لكل امام عهدا في عنق اوليائه و شيعته و ان من تمامالوفاء بالعهد و حسن الاداء زيارة قبورهم؛ هر امام و رهبري، عهد و ميثاقي بر پيروان و دوستدارانش دارد و همانا يكي از اعمالي كه نمايان‌گر وفاداري و اداي ميثاق است، زيارت آرامگاه آنان است». (بحار، ج100، ص116)
مي‌توان با استناد به اين حديث زيارت را فقط به عنوان يك عمل عبادي به حساب نياورد بلكه نشان از وفاداري و اداي ميثاق با امام و معصوم است و چه ميثاقي بالاتر و برتر از اداي وفاداري به امام هشتم(ع) كه در روايات مختلف داريم كه زيارت ايشان افضل زيارت امام حسين(ع) مي‌باشد.
علي بن مهزيار از امام جواد(ع) پرسيد: زيارت امام رضا(ع) افضل است يا زيارت امام حسين(ع)؟
امام جواد(ع) فرمودند: زيارت پدرم امام رضا(ع). به دليل اين‌كه همه به زيارت امام حسين(ع) مي‌روند اما به جز شيعيان خاص به زيارت پدرم نمي‌روند. (كافي، ج ۴، ص ۵۸۴)
چرا كه همه فرقه‌هاى مذهب تشيع، امام حسين(ع) را از جهات مختلف مانند شهادت حضرت و فرزند بى‌واسطه حضرت زهرا(س) مورد احترام قرار مي‌دهند و فرقه‌هاى ديگر شيعه، از قبيل كيسانيه، زيديه، اسماعيليه، واقفيه و… امامت حضرت سيدالشهدا(ع) را پذيرفته‌اند؛ اما در اين ميان، شيعيان حضرت رضا(ع) به دليل ويژگى خاص ولايت ايشان بسيار اندك هستند و انشعابات تشيع از قبل ايشان بوده است. لذا در روايات ايشان «عارفاً بحقه» ياد شده‌اند؛ يعنى ايشان را امام واجب‌الاطاعه مي‌دانند.
بر طبق آيات قرآن و سخنان گهربار معصومان(ع) قيامت روز دشواري است؛ روزي است كه پردهها كنار مي‌رود و خداي متعال چهره واقعي آدميان را مينماياند و همه بايد پاسخ‌گوي اعمال خود باشند. اين روز بسي طولاني است و براي رهايي از دشواري‌هاي آن بايد از مراحل مختلف به سلامت عبور كرد.
برخي از اين مراحل هولناك عبارت است از هنگامي كه نامههاي اعمال گناهكاران و صالحان به آنان داده مي‌شود و زماني كه اين اعمال با ترازوهاي خاص سنجيده و وزن ميگردد و گاه عبور از پل صراط. بر پايه رواياتي كه محدثان بزرگ شيعه و سنّي روايت كردهاند، در آن شرايط حساس، حضرت رضا(ع) زائرانش را دستگيري كرده و نجات مي‌دهد.
پس براي زيارت چنين امامي بايد ابتدا اهميت زيارت اين معصوم را متذكر شد و پس از آن برخي از مقدمات، واجبات و آداب زيارت را در نظر گرفت.
آثار و بركات زيارت امام رضا(ع)
زيارت حضرت ثامن‌الحجج(ع) داراي آثار و بركات فراواني از جمله: نشاط و شادابي، آمرزش گناهان، شفاعت، نجات و فريادرسي و استجابت دعا مي‌باشد.
رسول مهرباني‌ها، پيامبر اعظم(ص) زائران گنهكار و گرفتار امام رضا(ع) را بشارت داده و فرموده‌اند: «ستدفن بضعه مني بخراسان ما زارها مكروب الا نفس الله كربته ولا مذنب الا غفر الله ذنوبه؛ پاره تن من در خراسان دفن خواهد شد، هيچ گرفتار و گنهكاري او را زيارت نكند جز اين‌كه خداوند گرفتاري او را برطرف سازد و گناهانش را ببخشايد». (عيون اخبار الرضا، ج2، ص257)
در جايي ديگر امام هفتم، حضرت موسي‌بن‌جعفر(ع) فرموده‌اند: «ان ابني عليا مقتول بالسم ظلما مدفون الي جنب هارون بطوس من زاره كمن زار رسول‌الله صلي الله عليه و آله؛ همانا پسرم، علي با ظلم و جور به واسطه سم كشته مي‌شود و در كنار هارون در طوس دفن خواهد شد. هر كس او را زيارت كند، مانند كسي است كه پيامبر را زيارت كرده است». (عيون اخبار الرضا، ج2، ص260)
امام رضا(ع) لطف خود را به زائرانش تمام مي‌كند، در جايي كه اين‌گونه مي‌فرمايد: «من زارني علي بعد داري و مزاري اتيته يوم القيامه في ثلاثةمواطن حتي اخلصه من اهوالها اذا تطايرت الكتب يمينا و شمالا و عند الصراط و عند الميزان؛ كسي كه با دوري راه سرا و مزارم را زيارت كند، روز قيامت در سه جا (براي دستگيري) نزد او خواهم آمد و او را از بيم و گرفتاري آن موقف‌ها رهايي خواهم بخشيد: هنگامي كه نامهها به راست و چپ پراكنده شود، نزد صراط و نزد ميزان (هنگامسنجش اعمال)». (وسائل‌الشيعة، ج10، ص433)
با توجه به احاديث ذكر شده مي‌توان به اهميت و فوايد و فضيلت زيارت شمس‌الشموس، حضرت رضا(ع) پي برد و خود را هر چه بهتر و بيشتر نسبت به زيارت اين امام رئوف آماده ساخت.
فضيلت عبادات در حريم قدس رضوي
سرزمين طوس و ارض اقدس رضوي و آن‌جا كه فرزند بي‌همتاي موسي‌بن‌جعفر(ع) به خاك تيره سپرده شده، گوهري است گران‌بها كه خاك بهشت بر آن حسرت برد و فرشتگان براي زيارت آن گروه گروه از آسمان به زمين ميشتابند. فضاي معنوي و الهي حرم مطهر به گونهاي است كه جان زائران در زلال كوثران شستوشو داده خواهد شد و گناهشان خواهد ريخت. در واقع، آنان كه از سر صدق و براي زيارت پا در آن زمين قدسي ميگذارند، خداي عزوجل جامه ذلت معصيت را از تن‌هايشان ميكَند و بار سنگين گناه را از دوششان برميدارد.
اباصلت هروي گفت: حضرت رضا(ع) فرمودند: «من به زودي مظلومانه با سم كشته مي‌شوم و قبرم كنار قبر هارون خواهد بود. خداوند تربت مرا محل رفت و آمد شيعيان و اهل بيتم قرار خواهد داد. هر كه مرا در غربتم زيارت كند، بر من واجب خواهد شد كه در روز قيامت او را زيارت كنم. قسم به آن كسي كه محمد را گرامي داشته و او را از ميان جهانيان به نبوت برگزيده است، هركس در كنار قبرم دو ركعت نماز بگذارد، خداوند گناهانش را مي‌آمرزد».
همچنين: «زائران قبر من در روز قيامت گرامي‌ترين وارد شوندگان بر خداي تعالي هستند. هر مؤمني كه مرا زيارت كند و در راه زيارت قطره‌اي از آسمان بر صورتش بچكد، خداوند بدنش را بر آتش جهنم حرام مي‌كند». (بحار، ج102، ص36)
ضمن اين‌كه خواندن نماز جعفر طيار در حريم قدس رضا سفارش شده است همان‌گونه كه در سيره خود حضرت بوده است كه ايشان در سفر خراسان هر شب بعد از هشت ركعت نماز، چهار ركعت نماز جعفر طيّار مى‌خواندند… (عيون اخبار الرضا، ج2، ص178)
در جايي ديگر مرحوم علّامه مجلسى مىگويد: به خط شيخ حسين بن عبدالصمد يافتم آن‌چه را كه عبارتش چنين است:
«شيخ ابوطيّب حسين بن احمد فقيه ذكر نموده كه هر كس حضرت امام رضا(ع) يا يكى ديگر از ائمه طاهرين(ع) را زيارت كند و در حرم آن بزرگوار نماز جعفر طيّار بخواند، براى او در برابر هر ركعت نوشته شود ثواب كسى كه هزار حج و هزار عمره انجام داده و هزار بنده آزاد نموده، و هزار وقوف با پيامبر مرسل در راه خدا به‌جاى آورده باشد، و به هر گامى كه برداشته ثواب صد حج و صد عمره و آزاد كردن صد بنده در راه خدا به او دهند و صد حسنه برايش بنويسند و صد گناه از نامه عملش پاك نمايند». (بحار الأنوار، 137/100)
آداب زيارت حضرت علي بن موسي الرضا(ع)
از مكان‌هايي كه همواره رحمت و عنايت خاص الهي بر آن فرود ميآيد و از نورانيت ويژه و صفاي معنوي بي‌بديلي برخوردار است، حرم مطهر علي‌بن‌موسي‌الرضا(ع) است كه اوضاع و احوال و شرايط و اوصاف اين مكان زمينه را فراهم ميآورد و شرايطي را رقم ميزند كه زائر به خداي متعال نزديك شود و زمينه‌ي به هدف رسيدن دعاهاي او فراهم آيد. پاكيزگي روحي و جسمي از آداب زيارت است كه روحمان را جلا مي‌دهد. ادب معنوي و ظاهري نيز در رفتن به زيارت بسيار مؤثر است.
«و هذه البقعة روضة من رياض الجنة و مختلف الملائكة لايزال فوج ينزل من السماء و فوج يصعد الى ان ينفخ فى الصور؛ بارگاه من باغى از باغ‌هاى بهشت و محل رفت و آمد فرشتگان است كه مرتباً فوج فوج تا روز قيامت از آسمان نزول مى‌كنند و فوجى ديگر به آسمان صعود مى‌نمايند».
براي ورود به ارض اقدس رضوي و زيارت حضرت بايد آداب خاصي را رعايت نمود كه طهارت و حضور قلب مهم‌ترين آن است:
طهارت
رعايت طهارت در لباس و بدن و كلام مهم است و به عنوان يك مقدمه براي حضور هر چه بهتر و زيباتر محضر علي‌بن‌موسي‌الرضا(ع) مي‌باشد.
طهارت در بدن
غسل، وضو، نظافت و پاكيزگي اين‌ها هم مي‌تواند از طهارت‌هاي بدن باشد كه بسيار لازم و ضروري است كه زائر اين موارد را رعايت نمايد تا مقدمه زيارت مطلوبي را براي خود فراهم آورد.
طهارت در لباس
اين مسلم است كه لباسي را كه زائر به تن مي‌كند، بايد پاك و مباح و بدون هيچ شك و شبهه‌اي باشد و از حلال‌ترين پول‌ها خريداري و تميزترين و پاك‌ترين لباس‌ها باشد كه لباس و جامعه يكي از مهم‌ترين مسائلي است كه زائر بايد به آن توجه كند.
طهارت در كلام
زائري كه قصد زيارت امام رضا(ع) را دارد و به زيارت ايشان مي‌رود، نبايد كلامش را ناپاك كند با دروغ، غيبت و خداي نكرده با تهمت! و زبان خود را تطهير كند با ذكر و دعا و ثنا و صلوات.
حضور قلب
زيارت يك ملاقات دو طرفه است. اگر نامه‌اي را براي دوستانمان بنويسيم و با پست به دستش برسانيم، مي‌گويند، نامه داده‌ايم. نامه ارسال كردن يك طرفه است. اما زيارت يك ملاقات دو طرفه مي‌باشد. يعني وقتي ما به زيارت امام حسين(ع) مي‌رويم، تنها ما نيستيم كه ايشان را زيارت مي‌كنيم، ايشان هم ما را مي‌بينند. وقتي به زيارت امام رضا(ع) مي‌رويم، فقط ما نيستيم كه به آن‌جا مي‌رويم و مي‌بينيم، ايشان نيز ما را مي‌بينند.
«اشهد انك تشهد مقامي و تسمع كلامي و ترد سلامي؛ سلامم را جواب مي‌دهي، حرف‌هايم را مي‌شنوي (اصلاً داري مرا مي‌بيني)».
چه لذتي بيشتر از اين‌كه آدم در زمان‌هايي حس كند كه ائمه(ع) دارند نگاهش مي‌كنند؟! دست و چشم حمايتي آن ولي‌الله اعظم هوايش را دارد كه در واقع همه چيز از همين يك نگاه حاصل مي‌شود. زائر علي‌بن‌موسي‌الرضا(ع) مي‌داند كه به پابوسي امام حي و حاضر و ناظر خود مي‌رود و كسي است كه يَسْمَعُونَ كَلامِي وَ يَرُدُّونَ سَلامِي(و سخنمان را مىشنود و سلاممان را پاسخ مىدهد) و بايد با بند بند اذن دخول، قلب خود را جهت تشرف هر چه بهتر و بيشتر مهيا نمايد.
از آيت‌الله بهجت در مورد دخول حرم حضرت رضا(ع) پرسيدند و ايشان فرمودند: «به قلب خود رجوع كنيد؛ زماني كه در قلبتان حضور را احساس كرديد، وارد شويد» و ايشان آن زمان را اين گونه بيان مي‌كنند: «زماني كه به اين بخش از اذن دخول رسيديد، «أَ أَدْخُلُ يَا رَسُولَ‌اللَّهِ» اشك در چشمانتان باشد؛ همين اشك چشم نشان از حضور قلب است».
كلام آخر
حضرت رضا(ع) از بزرگ‌ترين مؤمنان، شهيدان، صالحان، صديقان و يكي از معصومان(ع) است. بر طبق روايات و آيات قرآن كسي كه حتي يكي از صفت‌هاي ياد شده را داشته باشد، نزد خداي متعال جايگاه ممتاز و بلندي دارد و به طور كلي زيارت قبرش مطلوب و داراي آثار معنوي است.
روايات در بر دارنده‌ي فضيلت زيارت آن حضرت، شگفتانگيز و بسيار مهمتر از آن چيزي است كه در اينباره گفته‌اند. زيارت امام هشتم(ع) براي زائراني كه از سر شوق و عشق به بارگاه ملكوتي و قدسي آن حضرت مشرف شده‌اند دلانگيز و سرشار از معنويت است و جذبههايش آن‌چنان تأثيري بر جان زائر ميگذارد كه به مقدار ظرفيتش مي‌تواند از آن چشمه جوشان معنويت بنوشد و در نتيجه اندوه نشسته بر جان او زدوده شده و غم‌ها از جانش رخت برميبندد. به قول شاعر:
از زماني كه به درگاه تو راهم دادند/ آبرومند شدم عزت و جاهم دادند
به مقامي كه سلاطين نبردند رهي/ من مسكين به خدا رفتم و راهم دادند
* پایگاه اطلاع رسانی آستان قدس رضوی
http://news.aqr.ir/Portal/home/?news/50392/134114/146197/%D8%A2%D9%85%D8%AF%D9%85%20%D8%A7%D9%8A%20%D8%B4%D8%A7%D9%87%20%D9%BE%D9%86%D8%A7%D9%87%D9%85%20%D8%A8%D8%AF%D9%87!
