سبک زندگی و اقتصاد خانواده

خانواده نهادی است اجتماعی که امروزه به لحاظ وظیفه کوچک شده است. از دیر باز مهم ترین وظیفه ی خانواده، وظیفه ی اقتصادی بوده و اعضای خانواده حول سرمایه ی اقتصادی خانواده به فعالیت و تولید مشغول بودند که امروزه این کارکرد به بنگاه های اقتصادی سپرده شده و عموماً  اعضای خانواده عضو این بنگاه های اقتصادی هستند.با این همه توجه به اقتصاد خانواده به جهات دیگر اهمیت یافته است؛

اول اینکه به تحلیل رفتاراقتصادی خانواده می پردازد؛
و دوم به ترویج رفتار اقتصادی اهمیت می دهد.
و به همین منظور به عنوان یک رشته ی علمی مورد توجه قرار گرفته است. مفهوم سبک زندگی در غرب متفاوت از آن چیزی است که ما به دنبال آن هستیم. چرا که سبک زندگی از دیدگاه غربی بر یک سری مفاهیم فردی تکیه دارد که محدود در بهداشت، اجتماعات، غذاخوردن و … می‌باشد. این تلقی از سبک زندگی تمامی شئون زندگی فرد را در بر نمی‌گیرد. به عنوان مثال شامل نحوه رفتار در بازار و کسب و کار نخواهد شد و در مورد آنها بحث نمی‌کند. حال آنکه سبک زندگی مورد نظر رهبری تقریباً تمامی شئون معیشتی انسان را در مدنظر قرار داده و دامنه این مفهوم را به بخش نرم افزاری تمدن گسترش می دهد. می‌توان ادعا کرد که دو بخش سخت افزاری و نرم افزاری تمدن متاثر از هم می‌باشند و تصحیح هر یک می‌تواند زمینه تغییر و تحول در دیگری را ایجاد کند.
اگر از این منظر به سبک زندگی بنگریم می توان گفت که سبک زندگی تمامی شئون زندگی را در برمی گیرد و دامنه ای بسیار گسترده دارد از جمله؛ اقتصاد خانواده که به مفهوم بررسی رفتار فردی و الگوهایی که در درون خانواده مطرح می شود اشاره داشته و بنا به تعریف چگونگی سازماندهی و مدیریت منابع خانه می باشد. اقتصاد خانواده محدود به قشرخاصی از جامعه نیست، این علم حتی برای اقشارکم درآمد کاربرد بیشتری می تواند داشته باشد در صورتی که به الگوهای مصرف و اصول تعیین شده عمل شود. در بیان سبک زندگی و اقتصاد خانواده با برخی واژگان روبرو می شویم که نیاز به مطالعه دقیق تری دارند. که عمده ی آن عبارت است از:

برنامه ریزی مالی: لازمه ی داشتن زندگی هدفمند برنامه ریزی است. اقتصاد خانواده را باید با برنامه ریزی همراه کرد. بدون برنامه عمل کردن یعنی به وجود آمدن عادت های غلط در حوزه های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی که به تبع مشکلات بعدی را به همراه خواهد داشت پس می توان نتیجه گرفت یکی از راهکارهای درست شناخت عادت هاست.

قناعت و صرفه جویی: تا زمانی که اقتصاد خانواده به گشایش نرسیده است قناعت می تواند برای اقتصاد خانواده الگویی مناسب باشد البته در هر سطح معیشتی، خانواده باید الگوی صرفه جویی و قناعت را در نظر بگیرد. همان طور که در توصیه های اسلامی و سیره ی معصومین و آیات قرآنی پیداست، اسراف و تبذیر امری نکوهیده شمرده شده است و همگان توصیه به صرفه جویی شده اند.

اولويت بندي نيازها و اصلاح الگوي مصرف: مصرف یعنی استفاده درست و به اندازه از منابع طبیعی برای زنده ماندن و زندگی کردن. مصرف كردن محصول، انرژي، خدمت و يا هرچيز ديگري ناشي از احساس نيازي است كه در انسان پديدار مي گردد و الگوی مصرف در واقع همان نیازهای ماست که بر اساس فرهنگ موجود در هرجامعه اولویت بندی می شود. محورهای مهم الگوی مصرف در اقتصاد ایران شامل مصرف انرژی،آب و مواد غذایی است.اصلاح الگوی مصرف نیز باید در این زمینه های مهم انجام گیرد.البته اصلاح الگوی مصرف و صرفه جویی به منظور کم مصرف کردن و سخت گیری نیست زیرا همانطور که اسراف در شرع و نزد عقلاً ناپسند است تفریط و بخل نیز مذموم شمرده شده است و آیه شریفه«کلوا و اشربوا و لا تسرفوا»ساده ترین مصداق و شاهد گواه بر این ادعاست.

مصرف گرایی: امروز با توجه به گسترش تبلیغات، رسانه ها، شرکت های تولیدی و بازرگانی و … در بحث اقتصاد خانواده موضوع مهمی تحت عنوان مصرف گرایی مطرح می شود که به معنی استفاده از کالاها به منظور رفع نیاز ها و خواسته هاست. برای مصرف گرایی مقدار زیادی وقت، انرژی، پول و خلاقیت و نوآوری تکنولوژیکی صرف می شود. مصرف گرایی به شکل بی رویه یک آسیب اجتماعی است که مستلزم شناخت و درمان است.

معیشت انسانی، جایگاه رزق و سبک زندگی: رزق در زندگی از یک منظر مهم‌ترین مسئله و از منظری دیگر ساده‌ترین مسئله می‌باشد، و به همین علت است که اگر نگاه خود را نسبت به رزق تصحیح نکنیم ممکن است طلب آن، تمام زندگی ما را اشغال کرده و هدف زندگی گردد. از این رو برای نجات از چنین مهلکه‌ای باید با دقت هرچه تمام‌تر جایگاه رزق را در زندگی و معیشت خود بشناسیم و وظیفه خود را نسبت به آن به درستی انجام دهیم. مساله معیشت و تامین مالی زندگی در غرب یکی از دغدغه های اصلی مردم می‌باشد و این مساله در زندگی انسانی بسیار موثر واقع شده است. به همین دلیل مسایل اقتصادی به یکی از شالکه های اصلی زندگی تبدیل شده و بسیاری از علوم را متاثر کرده است. صنایع جدید برای کاهش هزینه ها و کاهش دغدغه های بشر ایجاد شده اما هنوز نتوانسته اند آرامشی برای هزینه ها و زمان های از دست رفته ایجاد کنند. یکی از عمده مسایل این نگرانی، دور شدن از مفاهیمی نظیر رزق و عدم فهم واقعی معیشت انسانی می‌باشد.
مدیریت مالی: به فرآیند مدیریت بر منابع و مصارف و یا به تصمیمات مالی که یک فرد یا یک خانواده در راستای دستیابی به بودجه، پس انداز و منابع پولی خرج شده در طی زمان اتخاذ مینمایند، اطلاق می گردد.

تعادل بین هزینه ها و درآمد: باید دریابیم از لحاظ درآمد و هزینه چه شرایطی داریم. پس از آن به بررسی وضع مطلوب می پردازیم و اهداف اقتصادی خانواده را مشخص می کنیم. سپس بر اساس آن رفتار اقتصادی خانواده تنظیم می گردد.

زنان و هدایت رفتارِ اقتصادی خانواده: برای جاری کردن سبک صحیح زندگی در اقتصاد خانواده باید به نقش زنان که بنا بر گفته ی امیرالمومنین(ع)، مدیریت داخلی خانه را بر عهده دارند اشاره کرد. زنان در مدیریت و برنامه ریزی الگو های مصرفی در خانواده نقش اصلی را دارند چرا که با به کار گیری جایگاه خود و به دست گرفتن احساسات و عواطف خانواده می توانند نقش مهمی در هدایت رفتار اقتصادی اعضای خانواده داشته باشند. با توجه به این که زن در خانواده به عنوان مادر و فردی که در انتقال ارزش های اخلاقی به نسل های بعد موثر است می تواند در مدیریت رفتار اقتصادی خانواده نقش مهمی داشته باشد.

خانواده و سواد اقتصادی: زنان باید به فرزندان خود اقتصاد آموزش دهند و لازمه ی این امر داشتن سواد اقتصادی است. سواد اقتصادی منجر به فهم شرایط و افزایش بهره وری و خلاقیت در خانواده، کاهش هزینه ها با مدیریت صحیح در خانواده خواهد شد و شیوه ی زندگی جدیدی را برای فرد و جامعه رقم می زند. مادران باید به کودکانشان بیاموزند که مهم ترین عامل تولید ثروت است پس باید به درستی از آن استفاده کرد پس نباید بیکار ماند و یا از دست رنج دیگران استفاده کرد چون مانعی برای توسعه و تکامل اقتصادی است. یک مادر باید به فرزندش بیاموزد که چطور پس انداز کند تا کودک دریابد عامل اصلی تهیه سرمایه خود است.در این راستا باید به فرزندانشان اعتماد به نفس دهند و حس اجتماعی آنان را تقویت کنند.از طرفی دیگر فرزندان از خانواده(مادر و پدر ) نیز درست عمل کردن را می آموزند یعنی اگر خانواده ای الگو هایی داشته باشد و این الگو ها و طرز استفاده از این الگو ها را به فرزندانش بیاموزد ولی خودش به گونه ای دیگر عمل کند روشی آموزش غیر مستقیم نامیده می شود این آموزش بی فایده است و سودی نخواهد داشت، مادری مصرف گرا فرزندی مصرف زده خواهد داشت. اگر از دید اسلامی به این موضوع بنگریم توجه به عمل گرایی در خانواده روشی مهم در اصلاح سبک زندگی است.خداوند متعال به پیامبر (ص) دستور می دهد که جهت تغییر در سبک زندگی پیرامون خود بهترین روش در کنار مواعظ و دستورات عملگرایی است.

سخن پایانی
این که در راستای تنظیم رفتار اقتصادی و ایجاد سبک مناسبی از اقتصاد خانواده مردم تابع رفتار حاکمان و سرشناسان جامعه هستند، هر گاه سران جامعه به سمت صلاح حرکت کنند و از ثروت اندوزی پرهیز نمایند آرامش به اقتصاد روی آورده و امنیت روحی ایجاد می شود. اهمیت اقتصاد خانواده در این است که، تلاش می كند علاوه بر بیان ویژگی ها و وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده ها مواردی همچون ارائه ی تحلیل هایی از روندهای موجود، آشنایی با برخی از مفاهیم اقتصادی ضروری برای خانواده ها، شیوه های استفاده بهینه از منابع محدود خانواده با هدف به دست آوردن حداكثر مطلوبیت را برای اعضای خانواده به تصویركشد.