بررسی رابطه بازخورد یادگیری الکترونیکی در پیشرفت تحصیلی دانشجویان ارشد دانشگاه تهران

مقدمه: فعالیتهای آموزشی درکلاسهای الکترونیکی میتواند منبع مناسبی برای یافتن اطلاعات وپیشرفت تحصیلی دانشجویان درمقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی باشد، اساتید با ارزیابی دقیق این فعالیتها وارائه بازخورد ضعفها و تقویت توانمندی ها امکان ارتقاء سطح دانش و یادگیری دانشجویان را فراهم می آورند ، سنجش مداوم و روزانه در هرجلسه درس و نتایج حاصله از آن وضعیت دانشجو را برای اقدامات بعدی روشن میسازد ، اکثر اساتید ودانشجویان برقراری ارتباط بدون پرسش برایشان دشوار است، سوال کردن به استاد امکان میدهد میزان آموخته های دانشجو را در موضوع طرح شده بسنجد وزمینه های هدایت آن را فراهم کند. امروزه بازخورد ازطریق انواع سنجشها در کلاسهای درس اتفاق می افتد ، نگرانی مهم در این مرحله کیفیت اعتبار قضاوت دربارهء عملکرد دانشجویان است که نمیتوان صرفا با اتکا به انجام آزمونهای کوچک بیان کرد واینگونه بازخورد منجر به اصلاح فعالیتهای یادگیری نخواهد شد.تجارب نشان میدهد استفاده از سخنرانی، مباحثه ،…خلا تحصیلی را پرنمیکند ومواجه با ابهامات درسی، انگیزه را برای ادامه مطالعه ازدست میدهد و همین امر سبب افت تحصیلی میشود ، وجود منابع پاسخگو در افزایش کارایی واثربخشی دوره های مجازی حائزاهمیت است.

بیان مساله :
بررسی اهمیت مساله:
رواج یادگیری الکترونیکی درنظامهای آموزشی علل متفاوتی دارد ازجمله مهمترین آنها دسترسی غیرحضوری داوطلبان به مطالب درسی ورفع محدودیتهای زمانی،مکانی ومشکلات مربوط به حضور اجباری در دانشگاه ،دسترسی سریع،به موقع به حجم بالایی ازاطلاعات، کاهش برخی هزینه های آموزشی،تسهیل آموزش ویادگیری مادام العمر، میسر نمودن کارو تحصیل توامان برای افراد، امکان برقراری ارتباط با ادارات ومنازل وآموزش طیف وسیعی از مخاطبان دانست.
باوجود این چالشهایی فراروی نظامهای آموزشی قرار گرفته است ,آموزش الکترونیکی را بعنوان گزینه ای مناسب مطرح مینماید ازجمله این چالشها :
-افزایش تعداد دانشجویان – افزایش مشارکت زنان – افزایش تنوع تقاضا برای آموزش- کمبود فضای مناسب وتدارکات فرسوده وتاریخ گذشته برای اداره کلاسها است.
ازدلایل دیگررواج آموزش الکترونیکی لزوم توانمندی افراد جامعه در استفاده ازاطلاعات در مشاغل و پستهای گوناگون و نیاز به مهارتهای جدید در زمینه کارخود میباشد بعبارت دیگر جامعه به افرادی نیاز دارد که بتوانند اطلاعات مورد نیاز خودرا تشخیص دهند وپس از گزینش وارزیابی به مجموعه دانش پایه خود اضافه کنند .
باوجود محاسن فراوانی که برای آموزش الکترونیکی قابل تصور است، ضعفها وتهدیدهایی در این شیوه وجوددارد ازجمله ، نیاز مخاطبان به آموزش زبان غیربومی، مساله صدور واعتبار گواهینامه ها، لزوم استانداردهای خاص برای ارزیابی یادگیری فراگیران، نیاز به استفاده ازابزار وتجهیزات ویژه و  فرآیند تعامل در زمان ومکان مشخص .
نگرانی عمده منتقدان این است که آیا در آموزشهای مجازی یادگیری عمیق مواددرسی مشکل با توجه به فقدان تعامل زمانی ومکانی مشخص رخ میدهد؟ و آیا آموزش الکترونیکی دارای کارآمدی کافی است و منجر به نرخ های بالاتر ترک تحصیل نمیشود؟
علیرغم نگرانیهای فوق باید درنظر داشت که محیطهای یادگیری  Learning environment
درآموزشهای الکترونیکی ، دانشجو محور، متعامل وپویا وبرخوردار از کار گروهی بویژه درمورد مسائل جهان واقعی است ،آنچه دراین میان مورد غفلت قرارگرفته است، نقش اساتید ، نگرشها ومهارتهای آنان در این زمینه است چنانچه اساتید ازدانش ومهارتهای مناسب در آموزشهای مجازی برخوردار نباشند و ارتباط دوطرفه وآنلاین به نحو مطلوب انجام نشده وتبدیل به ارتباط یکطرفه از نوع سخنرانی شود، درپایان دوره به اهداف تعیین شده که ارتقاء وپیشرفت تحصیلی دانشجویان میباشد دست نخواهند یافت بدین لحاظ بررسی بازخورد این نوع آموزش در بین اساتید ودانشجویان حائز اهمیت است که در این پژوهش به آن پرداخته میشود .
به دلیل اهمیت بازخورد آموزشهای الکترونیکی در این پژوهش سعی میشود موارد زیر مورد بررسی قرار بگیرد :
-چگونگی دادن ودریافت بازخورد.
-ارائه به موقع وسازماندهی شده بازخورد.
-تمرکز بر روی مفاهیم ومهارتهایی که باید اصلاح و تکمیل ، تغییر یا حذف شود.
-ارائه مصداقهایی در دنیای واقعی برای ایجاد تغییرات.
-تشویق دانشجویان از طریق تمرینهای مشترک پس از بازخورد.
-ارائه سوالات وآزمونها برای ارزیابی چگونگی و تاثیر بازخورد.

گزاره های تحقیق
هدف اصلی : «بررسی میزان بازخورد آموزشهای مجازی در پیشرفت تحصیلی  دانشجویان شاغل دانشگاه تهران در مقطع کارشناسی ارشد»
اهدف فرعی :
1-مشخص کردن میزان بازخورد آموزشهای مجازی در بین دانشجویان شاغل دانشگاه تهران در مقطع کارشناسی ارشد.
2-تعیین میزان آگاهی دانشجویان شاغل از آموزشهای مجازی درمقطع کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
3-تعیین میزان آشنایی دانشجویان و اساتید از  بازخورد ونحوهء تعامل و ارسال بازخورد در محیطهای الکترونیکی.
4-تعیین چگونگی و زمان بازخورد آموزشهای مجازی از طرف اساتید به دانشجویان
5-بررسی رابطه بازخورد در یادگیری الکترونیکی  از طرف اساتید به دانشجویان با میزان پیشرفت تحصیلی دانشجویان
سوالات تحقیق :
-بطور کلی در طول دوره های آموزش مجازی چه میزان بازخورد انجام شده است؟
– بازخورد ازطرف اساتید مربوطه طبق ملاکهای تعیین شده در آموزشهای مجازی انجام شده است؟
-چه اقداماتی جهت انجام فرآیند بازخورد از طرف اساتید صورت گرفته است؟
-آیا از نتایج نظرسنجی های دانشجویان برای رفع اشکالات درآموزشهای مجازی استفاده شده است؟ به چه میزان؟
-آیا محتوای مواد آموزشی ، ساعات کلاسها ، محتوا وارائه تکالیف از طرف اساتید با ساعات کاری دانشجویان شاغل هماهنگ میباشد؟

تعریف مفهومی متغیرها:
تعریف واژه ها : بازخورد – آموزش مجازی – پیشرفت تحصیلی – دانشجویان شاغل
تعریف بازخورد :
بازخورد ( پس‌فرست، بازفرست، پس‌خور، پس‌خوراند، یا فیدبک) نوعی برگشت پیام ارتباطی است که در آن، گیرنده به طور عامدانه یا غیرعامدانه به پیام فرستنده واکنش نشان می‌دهد. این پیام‌ها، به فرستنده امکان می‌دهند تا وضعیت ارتباطی خود را با مخاطبانش ارزیابی کند. « نوربرت وینر» ،بازخورد را، روشی برای کنترل یک سیستم (شکرخواه (1386) ، بوسیله ی وارد نمودن مجدد نتایج عملکرد گذشته ی سیستم به درون آن می داند.. اسپینک،( 1997)
در ارزش‌یابی تحصیلی ، بازخورد  عاملی است که در تحقق  اهداف آموزشی و بهبود کیفیت یادگیری ، ارتقای سطح کیفی آموزش و عملکرد فراگیران ، نقش بی بدیلی دارد و به عنوان مغناطیس توجه ، عامل مهمی است که توجه ی ذی‌نفعان(دانشجو، استاد ، خانواده وجامعه) را به خود جذب می نماید ؛چراکه در این حوزه ،بازخورد،آیینه ی بازتاب داوری وتصمیم ها ی استاد است .در حوزه ارزش یابی توصیفی نیز نه تنها واژه ای بیگانه ای نیست ، بلکه یکی از عناصر اصلی آن می باشد؛ که اگر فرایندی ، هدفمند و هوشمندانه ارائه گردد، در بهبود فرایند یادگیری دانش‌جویان نقشی سازنده ، مهم و رشد دهنده خواهد داشت .چراکه دانشجو خواهد فهمید که در چه موقعیتی قرار دارد و نیازمند انجام  چه فعالیت‌هایی می باشد تا انتظارات آموزشی را محقق گرداند .بازخورد آموزشی در یک تعریف کلی و ساده  به معنی  « بازگشت دادن » نتیجه‌ی عملکردهای دانشجویان توسط محیط ( استاد ،معلم- فراگیران و خود فراگیر) به وی می‌باشد  .بنابراین می توان گفت بازخورد عبارت است از انعکاس یا ارائه یا عرضه ی نظر و عکس العمل یا  نظر و واکنش استاد نسبت به وضعیت یادگیری دانشجو که به شکل کتبی و شفاهی( کلامی ) شامل صحبت ها و جمله های توصیفی منظوم استاد که در هر مرحله از فرایند یاد دهی- یادگیری از آن ها استفاده می شود . به واقع همان داوری های شناختی ، فراشناختی و عاطفی استاداست که دانشجو با دریافت به هنگام آن ها ، اطلاعاتی در خصوص میزان پیشرفت و موقعیت خود به دست می آورد ودرجهت  بهبودعملکرد خویش از آن ها یاری می گیرد.قره داغی (1388)

ادبیات پژوهش
تاریخچه ی بازخورد
بازخورد که اساسی‌ترین عنصر نظام‌های پویا می‌باشد، ریشه در علم کنترل و ارتباط (سیبرنتیک ) دارد و در توسعه ی بسیاری از مدل های سیبرنتیکی و اجتماعی از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است . ریچاردسون، (1991 ) سیبرنتیک یک مفهوم مرکزی در نظریه سیستم بوده و دارای مفاهیم استقلال، خود نظم‌دهی و تبادل متقابل می باشد که بازخورد، مبنای ساختار آن را تشکیل می‌دهد.
در قرن بیستم، مفهوم بازخورد اساساً همراه با اسم «نوربرت وینر» و ظهور حوزه ی سیبرنتیکی پس از جنگ جهانی دوم بوده است. اما در واقع قدمت بازخورد طولانی است، به قبل از سیبرنتیک برمی‌گردد و ریشه در یونان باستان دارد[.مایر، 1970به نقل از معتمدی
در تاریخ سیبرنتیک، بازخورد در سیستم های خود تنظیم‌کننده از مفهوم مهمی برخوردار بوده و تاریخ آن به سا های 1940 و 1950 برمی‌گردد. بازخورد بعد از جنگ جهانی دوم به عنوان یک مفهوم علمی مهم، توسعه ی بیشتری ‌یافت، به طوری که روشهای کنترل و تنظیم سیستم های کنترل بیولوژیکی و خودکار در قالب طراحی ماشین های محاسباتی جدید مافوق سرعت و تفکر بازخورد تجلی نمود.بطور کلی بازخورد یکی از شرایط اساسی برای مطالعه ی پدیده‌ها و سیستم های پویا بوده و یک روش اساسی برای اصلاح عملکرد سیستم می‌باشد؛ بطوری که صحت و سلامت عملکرد سیستم در گرو آن است. یک سیستم خودکار خود تنظیم‌کنند . Self-regulated) باید دارای راهنمای اصلی کنترلی ‌باشد. مرکز کنترل باید به پاسخ ها و نحوه ی پاسخگوئی شرایط محیطی آگاه و نسبت به جنبه‌های محیطی مهم در هدف‌یابی حساس باشد.اهمیت و حساسیت و ظرافت بازخورد گرچه در تمام بخش های نظام آموزشی در قیاس با سایر نظام ها کاملا آشکار است اما در بخش دانش آموزی اهمیت مضاعفی دارد .زیرا محصول نهایی نظام آموزشی با بهرمندی همه جانبه از منابع ، امکانات ، فرصت ها و … افراد برخوردار از تفکر و خرد در مسیر ارزش های حاکم بر نظام اجتماعی ، سیاسی جامعه است.
اگر بازخورد در بخش هایی از نظام آموزشی در مواقعی با مشکلاتی روبرو باشد و یا روش های مناسبی مورد استفاده قرار نگیرد ، امکان جبران دارد ،اما در حوزه ی دانش آموزان این امر امکان پذیر نمی باشد . چراکه بازخورد اثر خود را گذاشته و سالیان سال روح ،روان و فکر دانش آموز راتحت تاثیر قرارمی دهد.بنابراین مشاهده می کنیم؛بازخوردهای عددی(کمی)  در نظام های آموزشی دنیا،از جمله درکشورمان تاریخی بسیار کهن دارد.به تعبیری تاریخ بازخوردبه تاریخ تعلیم وتربیت برمی گردد .
این نوع از بازخورد به دلیل قدمتی که دارد توانسته حتی در ادبیات کوچه و بازار نیز نفوذ کند و جایگاه ویژه ای  نیز برای خود  بنمایاند. به عنوان نمونه گاه می شنویم یکی که می خواهد اخلاق خوب ، رفتار نیک و ….یکی را تایید کند ، سنگ تمام را این گونه می گذارد که:  فلانی ‘ رفتارش  بیست ِ بیست است  ‘ . پیداست که تغییر در این نوع نگاه نیاز به زمانی به درازای شکل گیری آن دارد . گرچه همه ی عوامل دست به دست هم داده و خواهد داد, تا این زمان را کوتاه وکوتاه تر  گرداند . لیکن آن چه واقعیت دارد و مورد انتظار ، مصداق همان بیت ماندگار «سعدی» است که گفته اند  :
سعدی به روزگاران مهری نشسته در دل
بیرون نمی توان کرد الا به روزگاران
انواع بازخورد
بازخورد در نظام های آموزشی نیز، همانند سایر حوزه ها  ،چنان که اشاره شد ، قدمتی به اندازه تاریخ آن دارد . یادگیرندگان در نظام های غیررسمی ، رسمی ، سنتی ، پیشرفته و … درخصوص وضعیت و عملکرد خود ، بازخوردهایی را از معلمان ، والدین ، دوستان و … دریافت می نمودند .مسلم است که  نوع بازخوردها در هر دوره، متأثر از سطح آگاهی ، تجربه و فرهنگ  معلمان آن دوره بوده است . به تعبیری جغرافیای فرهنگی و اجتماعی هر دوره ای، عامل اصلی و تعیین کننده ی گونه ای یا گونه هایی از بازخورد ها بوده است . آن چه هست و شکی در آن نیست این است که بازخورد در نظام های مختلف پایه و اساس پیشرفت ، تعالی و پویایی است .در نظام آموزشی نیز این عامل از اثرگذارترین عوامل می باشد که می توان گفت یک مفهوم زیربنایی و اساسی است .
در منابع  موجودی که در خصوص  ارزش یابی نگاشته شده ، بازخورد را به انواعی تقسیم بندی نموده اند .به عبارتی از هر زاویه ای به آن نگاه گرده اند، تقسیماتی را ارائه داشته اند . به عنوان نمونه:
ازمنظر ابزار ارتباطی آن را به  کتبی و  شفاهی ، از منظر محتوا به  شناختی ،عاطفی  و  فراشناختی ، از منظر  منبع به استاد، معلم ، والدین ، همکلاسی  ها و دانشجو ، دانش آموز  و بالاخره از منظر زمان  به فرایندی  و پایانی . ویا دو نوع کمی(نمره ای ) و توصیفی  یا بازخورد‌ها ی ملاک- وابسته و ملاک- آزاد  و… تقسیماتی ارائه شده .
ساده ترین تقسیم بندی بازخوردبه دو نوع:
الف) بازخورد فرایندی( کلاسی )  
ب) بازخورد پایانی
الف) بازخورد فرایندی( کلاسی) :
بازخوردهای فرایندی،همان بازخوردهای توصیفی شناختی و فرا شناختی است که استاد به منظور بهبود روش ها و نحوه ی یادگیری و آگاه شدن دانشجو  از قوت ها و ضعف های یادگیری مطالب و مباحث دروس مختلف به دانشجو ارائه می نماید ؛ و دانشجو با استفاده از این بازخورد های پیوسته، هدفمند ، متنوع ، توصیفی و ساده و قابلِ فهمِ  استاد ،پی می برد که در چه وضعیتی قرار دارد ؛ و چه فعالیت هایی را باید انجام ده قره داغی(1388) . به عبارتی دیگر بازخورد ها باید به گونه ای باشد که  فراگیر آنها را درک  کند و در او انگیزش لازم را به وجود آورد.  لذا استاد  با در نظر داشتن اهداف یادگیری و با توجه به سن و سطح درک فراگیر و اوضاع و شرایط خاص روحی و روانی و نوع عملکرد دانشجو , با استفاده از بازخورد ،او را به نتیجه عملکرد خود آگاه می گرداند. بازخوردی که نقش غذای رشد دهنده را دارا می باشد ؛ بدان معنا که دریافت آن توسط یادگیرنده او را یک گام به جلو پیش براند . یادمان باشد بدون  دیدن توانایی ها ، موفقیت های  آن ها ،انتظار تغییر و اصلاح داشتن ، تصور بیهوده ای است.یادگیرنده تا احساس خوبی نسبت به خویش نداشته باشد، موفقیت های خود را نشناسد با تصویر گرفتن و مرور آن ها ، دلگرم و تحریک نشود ،به انجام فعالیت های مورد نظر معلم راغب نخواهد شد.براین اساس در بازخوردها ابتدا سعی کنیم اعتماد به نفس ،حس لیاقت و داشتن کفایت در آن ها رشد دهیم .یعنی این که  جملاتی که به کار بگیریم که تاثیر مثبت خود را بر روان دانشجو  بگذارد . برای این منظور بازخورهای معلم  باید خالصانه و صادقانه  بیان شوند. اگر دانشجو احساس کند بازخوردها توام با ریاکاری است و عبارات غیر واقعی و اغراق آمیز استفاده شده ، باید پذیرفت که استاد  ندانسته  ، با این عمل  دیواری شده فرا روی رشد و پیشرفت  دانشجو  .به عنوان مثال اگر دانشجویی متوجه شود که استاد جمله ی: «عزیزم !!!کارت خیلی خوب است »را گرچه خود کلی و مبهم است اما  به شکلی غیر ارادی و بدون هر گونه احساس واقعی بر زبان آورده نه این که در او انگیزشی را بیدار نخواهد کرد که او را دچار ناراحتی و نا امیدی شدید می نماید. دانشجو  در این مواقع فکر می کند که استاد واقعاً از موفقیت هایش خوشحال نشده و به او توجهی ندارد. و…
________________________________________
آموزش مجازی :
تاریخچه :
آموزش از راه دورریشه در زمانهای قدیم داشته و به عقیده برخی از صاحبنظران به زمان افلاطون وشاگردانش ، دیونسیس میرسد، شواهد نشان میدهد اولین آموزش از راه دور به شیوه پستی ومبادله مواد آموزشی و پرسش وپاسخ از طریق پست در سالهای 1728 میلادی انجام گرفته است از آن زمان تا حال شکلهای مختلفی از آموزش به صورتهای ترویجی ، ارشادی و آکادمیک از طریق مکاتبه ، ضبط صوت ، برنامه های تلویزیونی ، ویدیویی و اخیرا ماهواره ای و… انجام پذیرفته است . اما آموزش ازراه دور به شیوه های جدید یعنی با بهره گیری ازتکنولوژی نوین کامپیوتری واز همه مهمتر، اینترنت پدیده ای نو است. مرکز آموزش مجازی ابیاما، بنیاد آموزش مجازی و الکترونیکی ایرانیان (1392)
عصرحاضررا باید تلفیقی ازاطلاعات وارتباطات دانست. عصری که درآن بشر بیش از گذشته نیاز به اطلاعات وبرقراری ارتباط برای کسب اطلاعات مورد نیاز دارد امروز افراد بادر اختیار داشتن امکانات  واطلاعات پیشرفته امکان برقراری ارتباط وتبادل سریع اطلاعات بیش از پیش میسرگردیده است، بی شک بیشترین تاثیرپدید آمدن فناوری اطلاعاتی وارتباطی، به محیطهای آموزشی بوده است که این امرسبب شده است تا محیطهای آموزشی به سوی مجازی شدن سوق پیدا کند چنین تغییری دارا بودن امکانات پیشرفته (کامپیوتر، اینترنت و…) ومنابع اطلاعاتی غنی تر میباشد ، در بحث کلان دیری نخواهد پایید تا این تاثیربرابعاد مختلف آموزش حرفه ای بین المللی چهره موثر خودرا بعنوان یک انقلاب نمایشی ، به نمایش بگذارد (مجله الکترونیکی اصفهانی امیررضا ، حمیدی ، علی)
اندیشه تاسیس آموزش مجازی ازسال 1996 در جهان مطرح شد ، اولین دانشگاه مجازی درسال 2000میلادی شکل گرفت . طرح آموزش مجازی را اولین بار انگلستان مطرح کرد اما آمریکاییها به طور عملی برای اولین بار به آن پرداختند.آموزش رایانه ای اگراز طریق اینترنت باشد آموزش شبکه ای واگرازطریق فناوری اطلاعات باشد ، آموزش مجازی نامیده میشود.
نخستین گام درراستای آموزش مجازی، فرهنگ سازی ، ایجاد اعتماد وباورمردم نسبت به کیفیت بالای آموزش عنوان کرد(نمایه،کاهانی،محسن)
توسعه آموزش مجازی
دربسیاری ازکشورهای جهان سالهاست که آموزش مجازی شکل گرفته واجرا شده اما توسعه واقعی این آموزش درایران به زمانی برمیگردد که اینترنت جهانی شد.
دانشگاههای صنعتی شریف ، امیرکبیر،علم وصنعت،فردوسی مشهد وعلامه طباطبایی دراین راه پیشگام هستند.
مهمترین موانع این نوع آموزش ، فراهم نبودن زیربسترهای مخابراتی ،نیروی انسانی متخصص درتدوین برنامه آموزشی، عدم تدوین استراتژی مشخص،کیفیت محتوای آموزش وعدم گسترش فرهنگ استفاده از،آی – تی، میداند.(ایرنا)
تعاریف :
آموزش مجازی: هوارد بلوک : آموزش مجازی توجه به یادگیری ازطریق اینترنت.    
الیت تروندسن : آموزش مجازی(الکترونیکی) نیروی شبکه را بکارمیگیرد تا برای کسانی که به تکنولوژیهای اینترنتی تکیه دارند ، درضمن کار با شبکه آنها را قادر به یادگیری نیز میکند.
دست اندرکاران سیستمهای Lcisco  اینگونه معتقدند که :آموزش مجازی یک یادگیری اینترنتی است که شامل رساندن مطالب درچندین شکل مدیریت شده ویک مجموعه شبکه شده ازدانش آموزان وتعدادی توسعه دهندگان وکارشناسان خبره میباشد ، آموزش مجازی یادگیری را سریعتر با هزینه کمتر میسرمیسازد بعلاوه دستیابی به آموزش برای همه ، شرکت کنندگان درفرآیند یادگیری را مهیا میسازد ( مرکزالکترونیکی پرشیا)

مزایای مهم آموزش الکترونیکی:
1- عدم نیاز به کلاس درس خاص : هرزمان فراگیراراده کند میتواند به سایت آموزش متصل شود ودروس را دریافت کند. این سیستم برای افراد شاغل که وقت آزاد محدودی دارند ، کاملا مناسب است.
2-عدم نیاز به حضور فیزیکی استاد در کلاس درس.
3-پشتیبانی از تعداد زیادی فراگیر دریک درس : بعلت محدودیت کلاسها وبازخورد این مشکل وجوددارد که ممکن است نتوانند دردروس ثبت نام کنند ولی در آموزش مجازی این مشکل وجود ندارد وفراگیران ثبت نام شده دریک کلاس یا یک درس میتوانند هزاران نفرباشند.
4-بالا بردن سطح علمی جامعه : درآموزشهای حضوری بعلت محدودیت امکانات ازلحاظ مکان، اساتید و….. هرساله تعداد محدودی دانشجو ازطریق آزمون موفق ورود به ذانشگاه میشوند درصورتی که دردانشگاه مجازی این محدودیتها وجود ندارد وتمامی افراد علاقه مند به ادامه تحصیل شانس ورود به دانشگاه را پیدا میکنند که این امرقطعا درارتقاء سطح علمی جامعه موثراست.
5-دسترسی به کتابخانه های دیجیتالی : دراین نوع کتابخانه ها دیگرنیازی به برگرداندن کتاب نمیباشد ودرسریعترین زمان مطالب مورد نظرخود را جستجومیکنیم درکتابخانه های دیجیتالی امکان فرسوده شدن کتابها نمیباشد(مرکزآموزش الکترونیکی پرشیا،اینترنت،دیلمقانی، میترا).

انواع آموزشهای مجازی : به 2 دسته تقسیم میشود :
1-سیستمهای آموزشی همزمان
2- سیستمهای آموزشی غیرهمزمان
1-سیستمهای آموزشی همزمان:
الف – کنفرانس ویدیویی دو طرفه : دراین روش استاد ودانشجویکدیگررا می بینند ومی توانند باهم صحبت کنند درچنین حالتی به پهنای باند زیادی یرای انتقال صوت وتصویر نیاز هست .
ب- کنفرانس صوتی دوطرفه: دراین روش استاد ودانشجو تصویریکدیگررا نمی بینند و فقط اسلایدها را می بینند و میتوانند به گفتگو بپردازند.
ج- روش دیداری- شنیداری : ازترکیب دو روش قبلی استفاده میشود.
2-سیستمهای آموزشی غیرهمزمان :
دراین روش محتوای آموزش از قبل تهیه شده و به گونه ای ذخیره میشود که فراگیران میتوانند به آن گوش دهند . این حالت یادگیری با روشهای گوناگون قابل اجراست.  (مجله الکترونیکی،اصفهانی،حمیدی )
انوع کاربرد آموزش مجازی:
-آموزش عالی : کاربران این نوع آموزش اغلب دانشجویان ،اساتید ، پرسنل ستادی دانشگاه یا متقاضیان دوره های آموزش عالی مجازی ودیجیتالی هستند.
-کمک آموزشی : کاربران این نوع آموزش اغلب دانش آموزان مقاطع مختلف، معلمان دبیران یا اولیای دانش آموزان هستند.
-آموزش عمومی : کاربران این نوع آموزش ، افراد عادی، خانگی برای افزایش مهارتهای فردی ازابزارهای فناوری اطلاعات استفاده میکنند.
-آموزش کارکنان(ضمن خدمت) : کاربران این نوع آموزش ، پرسنل وکارکنان شرکتها موسسات وسازمانهای دولتی وغیردولتی با نیروی انسانی زیاد مطرح است. (روزنامه دنیای اقتصاد ، ضمیمه ارتباط پویا ، حقیقی ، احمدرضا ).
پیشرفت تحصیلی :
چنانچه آموخته های فرد متناسب با توان و استعدادهای بالقوه اش باشد یا فاصله ای بین توان بالقوه وبالفعل فراگیر نباشد، میگوییم پیشرفت تحصیلی واقع شده (علیزاده ، حسین،خرداد93)
پیشرفت تحصیلی به معنی این است که : سطح مورد انتظار آموزشی برآورده شود و سازمان آموزشی به اهداف ازپیش تعیین شده نزدیکترشود. پیشرفت تحصیلی یعنی افزایش میزان یادگیری ، افزایش سطح نمرات وقبولی فراگیران دردروس وپایه تحصیلی.(الهه روح پرور،خرداد1390)
دانشجویان شاغل:
درپژوهش حاضر منظوراز دانشجویان شاغل ، این است که این گروه ازدانشجویان درمشاغل دولتی یا غیردولتی زیر نظر سازمان مربوطه و براساس ساعات موظف ، مشغول به کار وانجام وظیفه میباشند.
تعاریف عملیاتی:
درپژوهش حاضر ازطریق ابزارهای اندازه گیری مانند پرسشنامه ،مصاحبه ومشاهده میزان بازخورد آموزشهای مجازی دربین اساتید و  دانشجویان شاغل اندازه گیری میشود .بابررسی نمرات ومعدل دانشجویان درقبل وبعد از شرکت دردوره های مجازی دردروس مختلف پیشرفت یا عدم پیشرفت تحصیلی آنها تعیین میشود.

راهبردها :
در محیطهای مجازی افزایش عمق یادگیری به واسطه اشتراک گذاری آموزش ویادگیری افزایش می یابد وبدلیل نبودن ارتباط فیزیکی وحضوری باید شیوه های متفاوت را برای رسیدن به نتایج یادگیری مثبت وپیشرفت تحصیلی بکاربرد.
دراین میان نقش اساتید ومربیان ودستیاران فنی یرای دستیابی به بینش ونگرش صحیح و هماهنگ با شرایط آموزش مجازی دانشجویان بسیاراهمیت دارد. بنابراین علاوه برتخصص ومهارت درحیطه علمی،داشتن مهارتهای ارتباطی وتسهیل کننده ازاهمیت بسیاری برخوردار است . Bajjlay s (2005)

مبانی نظری تحقیق :
طبق نظریه هلمبرگ : آموزش الکترونیکی مبتنی بر7 اصل اساسی است :
1-برقراری ارتباط دائم میان استاد ودانشجو
2-ارتباط مذکورباید از طریق مواد آموزشی مناسب وتعامل از طریق فناوریهای ارتباطی حمایت شود.
3-انگیزش لازم برای نیل به اهداف دوره ایجاد میشود.   
4-ایجاد جو صمیمانه ومبتنی برصداقت دربحث وگفتگوها.
5-ارتباطهای دوستانه فهم و یادگیری را تسهیل میکند وعامل مهمی برای افزایش انگیزش فراگیرندگان است.
6-استفاده صحیح و اثربخش ازرسانه ها.
7-برنامه ریزی درسی صحیح برای هدایت وسازماندهی کل دوره های آموزش مجازی.

1-ارتباط دائم دانشجو واعضای هیات علمی :
تدریس درهرمحیطی مستلزم چیزی فراتر از فراهم نمودن محتوای درسی برای دانشجویان است –
تدریس مستلزم هدایت و راهنمایی دانشجو برای تحلیل ، ترکیب و قضاوت ارزشی است ، دستیابی به این مهارتها نیازمند سطح بالایی از تعامل و کنش متقابل میان استاد و دانشجو است و آنچه بیش از روابط درون کلاسی ، روابط برون کلاسی ( به دلیل افزایش انگیزش ، تعهد و رشد شخصی دانشجو) در یادگیری او تاثیر واقعی دارد .
ویلسون(WILSON )  و همکاران معتقدند روابط وتعامل اساتید ودانشجویان در خارج از کلاس درس می تواند بخشی از تدریس باشد اما آنچه درباره آموزشهای الکترونیکی ناخوشایند است کاهش چهره به چهره افراد است. (1975(
2-انعطاف پذیری درارتباطهای غیرهمزمان باعث میشود که در هر زمانی به مواد درسی دسترسی داشته باشد.
به دانشجو زمان لازم برای تامل وتفکر داده میشود.
با رویکرد یادگیری مشخص ، دانشجویان می توانند زمینه های بحث را با محیط کار خود هماهنگ ومرتبط کنند.
Mckenzie   دربارهء راههای موثربرقراری ارتباط دانشجویان واساتید درآموزشهای الکترونیکی تماس رودر رو را درکنار بکارگیری سایرروشهای ارتباطی مهم تلقی کرده  در این تحقیق96.7% از اساتید مورد بررسی ، ترتیب دادن جلسات دیدار حضوری را با دانشجویان بسیار مهم و ضروری میدانستند.
2-افزایش همکاری وهمیاری میان دانشجویان
3-ارتقای یادگیری فعال
Larid  خط مشی های ارائه تکلیف در آموزش الکترونیکی را مورد بحث قرار داه است به نظر وی تکالیف محوله باید برتلفیق وترکیب موضوعات علمی با تجارب دانشجو متمرکز شود ، به جای آنکه برگردان محتوای ارائه شده در شکل مکتوب باشد بعبارت دیگرهر برنامه تکلیفی باید حداقل دارای یک بعد تجربی باشد ، کار کردن درمحیط اینترنت هم یکی از ملزومات اساسی یادگیری است که باید با فعالیتها ترکیب شود.
فیلمهای ویدیوئی – بازیهای نرم افزاری ، مقالات ونوشته ها ازجمله شیوه هایی هستند که درفهم ودرک و یکپارچه سازی مفاهیم بسیار موثراست و با اتکا به نمونه های تجارب واقعی موجب رشد یادگیری وانتقال آن به موارد مهمتر میشود.
4-ارائه بازخورد : کجا بودم ، کجا هستم و به کجا میروم سوالاتی است که دانشجویان باید درخلال یک دوره تحصیلی به آن دست یابند. Hattie J, Timperley H (2007)
چه درآموزش سنتی وچه درآموزش الکترونیکی دانشجویان باید بطور پیوسته میزان درک خود از محتوای دورهء تحصیلی و میزان برآوردن انتظارات را بررسی کنند این امر با ارائه بازخورد ازطرف آموزش دهنده یا استاد تسهیل میشود.
« بدون وجود تصویری روشن ازپیشرفت تحصیلی  ، دانشجویان  نگران میشوند و ممکن است مسیر خود را گم کنند به خصوص در آموزش الکترونیکی که احساس تنهایی و دورافتادگی دارد .»
Gamson   و Chickering   دریافتند که استفاده از بازخوردهای فوری در دوره های تحصیلی آموزش الکترونیکی ارتباط مستقیمی با پیشرفت ورضایت ورضایت دانشجو دارد. زیرا آنان را فعال و درگیر یادگیری می کند .; 1991
به جز فوریت ، بازخورد باید متناسب باشد و دانشجویان باید ازنوع ، میزان وکیفیت دانسته های خود آگاه شوند. Lemley D (2007)
به نظر آندرسون و باور( Anderson & Bauer) از آنجا که استاد پیش از ارائه بازخورد به ارزیابی فعالیتهای دانشجو میپردازد ، بکارگیری معیارهایی برای ارزیابی لازم است.
نکته مهم اینست که دانشجویان درابتدای دوره باید نحوه ارزیابی ازکارشان را بدانند مثلا اهمیت مشارکت ، ارائه مقالات ونوشته ها ، شرکت دربحث ها و غیره.
استفاده از کارپوشه های دیجیتالی digital Proffolios   برای ارزیابی کار دانشجو توصیه میشود که حاوی کلیه فعالیتهایی است که دانشجو در طول دوره انجام میدهد دانشجویان باید از وجود این کارپوشه آگاه باشند.
5-تاکید بر زمان انجام کار: باید اهمیت زمان انجام تکالیف برای دانشجویان مشخص شود.
6-تفهیم انتظارات دورهء آموزشی
7-احترام به استعدادها وسبکهای مختلف یادگیری: از آنجا که در آموزش الکترونیکی ومجازی دانشجو میتواند جریان دریافت اطلاعات را کنترل نماید واحدهای مطالعاتی به بخشهای کوچکتر به دانشجویان فرصت میدهد تا درباره آنچه دریافت می کنند به تفکر وتأ مل بپردازندARIK )2003 .
دراین پژوهش سعی میشود راههایی برای موا رد زیرپیشنهاد شود که علیرغم تحقیقات وپژوهشهای متعدد  نسبت به آن بی توجهی شده و مورد غفلت قرار گرفته است :
1-توجه و احترام به علایق واستعدادهای دانشجویان
2-توجه به تجارب یادگیری و بکارگیری نمونه های موفق
3 –لازمه بکارگیری فنون و مهارتهای ارتباطی ازطرف اساتید دوره های مجازی
-لازمه بکارگیری فنون مذکور، تشخیص استراتژیهای یادگیری فراگیران است که هدف ، کسب حداکثر فهم از مطالعات میباشد. Ramsden  P (1993)
4-افزایش کیفیت ارزشیابی دوره های مجازی درجهت رفع نواقص وتأکید برسبکهای مختلف یادگیری
5-ارائه بازخورد فوری  و مشاوره ازطرف اساتید بعد از ارائه تکالیف، مقالات ، نوشته ها و مباحثات
6-تفهیم انتظارات دوره آموزشی به دانشجویان و احترام به نظرات وپیشنهادات سازنده آنان
7-تقویت زیرساختها وامکانات فنی وتکنولوژیهای ارتباطی درجهت دسترسی آسان دانشجویان به منابع ذیربط
8-جایگزینی شیوه  تعامل محور به جای شیوه آموزشی استاد محوردرتدریس دروس دانشگاهی که متاسفانه دردوره های آموزش مجازی بویژه در اکثررشته های علوم انسانی حاکم است.
9-تقویت  و افزایش کانالهای ارتباطی بین استاد ودانشجو درطول دوره آموزش مجازی بویزه درمقطع کارشناسی ارشد
10-استفاده ازنیروهای مجرب دربخش اداری وآموزشی دوره های آموزش مجازی به منظور هدایت دانشجویان میتدی  وبرنامه ریزی آموزشی ودرسی منسجم وعلمی براساس قواعد ونیاز خاص دوره های آموزش مجازی.
11-مشارکت دانشجویان در تصمیم گیری مسائل آموزشی و چگونگی ارتقاء کیفیت یادگیری و ایجاد انگیزه مثبت  در دانشجویان برای شرکت در دوره های آموزش مجازی.
12-ارائه راهکارهایی درجهت بکارگیری نتایج یافته های پژوهشی درحوزه های علوم انسانی.
13-تأسیس تیم مشاوره وراهنما جهت تصمیم گیری برای افزایش کیفیت آموزش دوره های مجازی مرکب از نمایندگان دانشجویان دررشته های مختلف ومسولان آموزش ومدیران گروههای آموزشی ، تشکیل جلسات مستمر این تیم برای بازخورد نظرات دانشجویان و اساتید در جهت برآورد انتظارات ذی نفعان و ارئه راهکارها درجهت برنامه ریزی برای افزایش کیفیت اجرایی دوره های یادگیری الکترونیکی

پیشینه تحقیق
بررسی برخی تحقیقات انجام شده  درحوزه دوره های آموزش الکترونیکی:
1-درمقاله فارسی تحت عنوان«ارزیابی وضعیت آموزش مجازی درمراکز آموزش الکترونیکی دانشگاههای تهران از دیدگاه دانشجویان » در یک نمونه 196 نفردانشجویان یافته ها نشان میدهد ، علیرغم دسترسی دانشجویان به امکانات آموزشی ، دانشجویان نگرش مثبتی به این دوره ها نداشته زیرا هنوزشیوه آموزشی استاد محوراست.جهانیان( 1391)
-مقاله ای تحت عنوان« زیرساختهای آموزش مجازی درآموزش» به بررسی روشهایی برای تقویت زیرساختهای آموزش مجازی به منظور اثربخشی در راستای اهداف آموزش وپرورش اشاره دارد  منجمله در مورد :
زیرساختهای مخابراتی – فنون همکاری و مفاد آموزشی توضیح داده شده است.سجاد (1392)
-مقاله تحت عنوان « ضرورت آموزش الکترونیکی » به اهمیت آموزش الکترونیکی وتأکید سند چشم اندازبرتوسعه کمی وکیفی آموزش الکترونیکی پرداخته است واشکالاتی را دراین زمینه برشمرده است :
1-عدم حمایت مدیران برخی سازمانها درمراحل خرید، استقرارواجرای فناوریهای الکترونیکی.
2-محتوای آموزشی ضعیف وخسته کننده که عامل شکست آموزش الکترونیکی بوده وباعث پراکندگی آموزش یادگیرندگان میشود.
3-بکارگیری فناوری پیچیده.
4-فرهنگی که پذیرای آموزش الکترونیکی نباشد وهیچ اطلاعی ازآن نداشته باشد.
5-فقدان نتایج ملموس وقابل اندازه گیری آموزش الکترونیکی . یاراحمدی (1388)
2-مقاله تحت عنوان « اولویت ها درتوسعه آموزش مجازی » به بررسی وتحلیل اولویتها درتوسعه آموزش مجازی پرداخته ونقش این عوامل را به شرح زیر مهم میداند:
-نقش بخش خصوصی
-دیدگاههای فرهنگی- جغرافیایی برای آمادگی پذیرش آموزش الکترونیکی
-محتویات دروس الکترونیکی.
-هزینه ها وبودجه ها
-ومهمتر ازهمه نقش عامل نیروی انسانی دراولویتها قرار دارند که با توجه به این اولویتها باید به تعیین خط مشی توسعه آموزش الکترونیکی در ایران پرداخته شود.خبرگزاری ایسنا(1388)
3-درمقاله « نگاهی به آموزش مجازی(الکترونیک) » نویسنده به تعریف انواع آموزش الکترونیکی – پیش شرطهای آموزش الکترونیک- مزیتهای آموزش مجازی- توصیف ویژگیهای دانشگاه مجازی وآموزش مجازی درایران پرداخت
ودرپایان به این نتایج دست یافته :
1-دانشگاههای سنتی بتدریج ناگزیر به سازگاری با سیرتحولات و تغییرات جدید هستند ونقش مربیان واساتید به سوی تسهیل گری خواهد رفت.
2-برای بکارگیری امکانات جدید باید ساختار سازمانی موسسات عالی نیز متحول شود.
3-تدوین استانداردهای آموزشی جدید وفرهنگ سازی مناسب وتغییرنگرش سنتی جامعه در امر آموزش.
4-مشارکت وسرمایه گذاری دولت و بخش خصوصی در این زمینه. در پایان پیش بینی نموده که طی 10 سال آینده اکثر واحدهای دانشگاهی در ایران به جذب و آموزش دانشجو بصورت الکترونیکی در سطح گسترده اقدام کنند. کیا ( 1388)
5-در مقاله ای تحت عنوان «9 راهنمایی درمورد بازخورد الکترونیکی به عنوان تجربه برای متخصصان….  9 Tip to Give and Receive e learning Feedback…………………..
1-چگونگی دادن ودریافت بازخورد الکترونیکی.
2-ارائه به موقع و سازنده بازخورد آموزش الکترونیک.
3-نشان دادن مفاهیم دنیای واقعی برای ایجاد تغییرات.
4-تمرکز برروی مهارت یا رفتاری که میتواند تغییر کند.
5-تشویق گروه بازخورد آموزش الکترونیک از طریق تمرینهای مشترک.
6-بازخورد ماژول یا کراوات آموزش الکترونیک به اهداف و مقاصد یعنی اجازه دادن برای بهبود رفتار سازگارانه و بهبود عادات یادگیری.
7-تشویق یادگیرندگان به شرکت در نظرسنجی.
8-بازخورد آموزش الکترونیکی ازنظر مناطق درخواست.
9- آزمونها وامتحانات برای ارائه بینش ارزشمند. CHRISTOPHER ,PAPPAS, (2014)  

روش عملی تحقیق :
تعداد 100 نفرازدانشجویان شاغل دردانشگاه تهران جامعه تحقیق را شامل می گردند . کارکنان شاغل دردانشگاه تهران می باشند , که پرسشنامه محقق ساخته دراختیارآنها قرار گرفته وسعی گردید, که قبل ازآن توضیحات لازم داده شود , تا پرسشنامه روایی لازم را داشته باشد , تعداد 30 پرسشنامه درجلسه حضوری یک دوره آموزشی که برگزار گردیده بود ,که کارکنان شاغل ودانشجو دانشگاه که درقسمتهای مختلف دانشگاه ودانشکده های وابسته به آن حضورداشتند, ( خدمات آموزشی , پژوهشی وغیره ,) توزیع گردید , تانظرکارکنان درزمان برگزاری کلاسهای حضوری وتفاوت باکلاسهای غیرحضوری والکترونیکی به خوبی سنجیده گردد.
وسایرپرسشنامه ها نیزازطریق الکترونیکی یابه صورت حضوری باتوجه به امکان موجود , دراختیارهمکاران مورد مطالعه قرار گرفت , به گونه ای آنها فرصت داشتند , مدتی کوتاهی درخصوص سوالات پرسشنامه بیاندیشند , وپاسخ دهند , ضمن جمع آوری پرسشنامه ها , این نیازاحساس شد , که باطرح ساده سوالاتی که جنبه یک تحلیل  دوستانه ازموضوع یا پرسش وپاسخ (مصاحبه) , دوستانه را داشت ,بتوان به نتیجه درستی درخصوص تحقیق رسید.
باتوجه به اینکه برای کارکنان شاغل دانشگاه تهران دوره های الکترونیکی غیرحضوری مرتبط با شغل یا عمومی نیزبرگزارمی گردید, دراین خصوص نیز کارکنان نظرات خود را می توانستند , درقالب این سوالات تحلیلی پاسخ دهند , بااطلاعاتی که کسب شد ,این دوره به گونه برگزار می شد , که کارکنان پس ازثبت نام دردوره می توانستند , وارد آموزش الکترونیکی دانشگاه تهران (utec.ut.ac.ir)شده وجزوه مربوطه به دوره بابرنامه مربوطه دوره را دریافت نمایند , لیکن این دوره دارای کلاسهای مجازی به سبک دانشجویان نبوده , بلکه فقط دوره غیرحضوری بوده وکارکنان هیچ گونه ارتباطی با استاد اعلام شده درکلاس نداشتند , مثلا” دوره آیین نامه های کارکنان غیرهیات علمی ودوره آشنائی با آیین نامه بازنشستگی برگزارگردیده, وهیچ کلاسی مجازی دراین خصوص که تعاملی حاصل شود با استاد مربوطه ویا حتی یکی دوجلسه پرسش وپاسخ برگزار نگردیده بود.به این ترتیب تلاش شد, به طورهمه جانبه آموزش الکترونیکی درکارکنان شاغل دردانشگاه مورد بررسی قرارگرفته ونظرکارکنان بدرستی دریافت شود.
سوال مصاحبه :
1-نظرشما درخصوص برگزاری دوره های غیرحضوری چیست ,وآیا می توان آن را ارتقاء داد؟
2-آیا این دوره ها بازخوردی برای کارکنان دارد یا اینکه یادگیری حاصل نمی شود , وفقط دوره برگزاروپایان می یابد؟
3-پیشنهاد خوددرخصوص دوره آموزشی مربوط شغل به صورت مجازی ودوره آموزشی بلند مدت تحصیلی دریکی ودوجمله بیان نمایید.
مشاهده نیزبسیارمفید بود , چون بسیاری ازکارکنان دانشگاه که شاغل ودانشجو بودند , مشکلات آنها که مجبوربودند , به توجه مشغله شغلی درحین کلاس درمحل کارحضوریابند , وهمزمان با کلاس مجازی امورکاری خود را پیگیری نمایند , مانند , پاسخگویی به مراجعان یاپاسخگویی به تلفن وغیره, که موجب می گردید , بارهاازپشت کامپیوترخارج گردیده وامورکاری خود بپردازند.
تمام این ابزارهای تحقیق به محققین کمک نمود, تابتواند , بدرستی موضوع را بررسی ونظرکارکنان به واقع دریافت بنماید.

نتیجه گیری تحقیق:
پس ازبررسی پرسشنامه های تکمیل شده همکاران دانشگاه وپاسخهای بدست آمده ازمصاحبه ومشاهده این نتیجه حاصل شد ,

باتوجه به سوالات تحقیق :
پاسخها که ازطریق پرسشنامه ومصاحبه حاصل شده بود ونتایج مشاهده به این ترتیب بررسی وتحلیل گردید:
درپاسخ به سوالات تحقیق این نتایج حاصل گردید:
بطور کلی در طول دوره های آموزش مجازی چه میزان بازخورد انجام شده است؟
اکثریت دانشجویان کارمند دانشگاه تهران معتقد بودند , که بازخورد حاصله ازاین دوره ها متوسط بوده واثربخشی 90 درصدرانداشته است .
– بازخورد ازطرف اساتید مربوطه طبق ملاکهای تعیین شده در آموزشهای مجازی انجام شده است؟
اکثریت براین اعتقاد بودند , که ملاکهایی اساتید برای بازخورد گرفتن ازیادگیری دانشجویان استفاده می شود , ضمن اینکه با ملاکهای دوره مجازی واستاندارد مربوطه دردانشگاههای دنیا همخوانی ندارد , بلکه دربرخی موارددیده شده که ازملاکهای بسیارسنتی نیز استفاده می گردد , به طوریکه دانشجوبه جای علاقه مند گردیدن به فعالیت دچارسردرگی گردیده است .
-چه اقداماتی جهت انجام فرآیند بازخورد از طرف اساتید صورت گرفته است؟
اکثراطبق اظهاردانشجویان وکارکنان دانشگاه بیشترسعی شده که ازطریق تمرینهای کلاسی وتعاملهای کلاسی ومتاسفانه درمواردی هم فقط امتحان نهایی ملاک یادگیری وگرفتن بازخورد قرار گرفته است .دانشجویان معتقدند ,باوجود اینکه دوره آنها آموزش محورمی باشد , ولی اساتید ضمن خواستن امورتئوریک که بسیارحجیم می باشد , تحقیق هایی با حجم بالا نیزازآنها خواسته می شود , که باتوجه به شاغل بودن , وزمان بسیارکوتاه ازروزبرای تحصیل وانجام کلیه اموری که به عهده آنها می باشد , به عنوان عضوی ازخانواده وکارمند دانشگاه بسیارسخت وسنگین است .
-آیا از نتایج نظرسنجی های دانشجویان برای رفع اشکالات درآموزشهای مجازی استفاده شده است؟ به چه میزان؟
خوشبختانه طبق اظهار نظرکارکنان ,اساتیدی جضوردارند , که به نظرات کارکنان اهمیت داده وتلاش می کنند , که بتوانند , با بررسی مشکلات آنها دربهتربرگزارشدن دوره ودریافت بازخورد صحیح کمک نمایند.هرچند اندک که لازم است , برگزارکنندگان این دوره, نظرات اینگونه اساتید را مدنظرقرار داده وضمن تشویق آنها هربیشتردرارتقاء کیفیت این دوره ها بگوشند.ولی این واقعیت تلخ وجود دارد,  توجه زیادی به نظرات دانشجویان دردانشکده های مجری نمی گردد.باوجود اینکه دانشکده ها خود متوجه مسائل می باشند , وکمک چندانی نمی توانند , به حل مشکلات بنمایند.
-آیا محتوای مواد آموزشی ، ساعات کلاسها ، محتوا وارائه تکالیف از طرف اساتید با ساعات کاری دانشجویان شاغل هماهنگ میباشد؟
اکثرا” سعی می شود که کلاسها درساعات خارج ازساعات اداری برگزارگردد, لیکن بعضی کلاسها دیده شده که به مثابه نظراساتید یا امکانات دانشگاه دربعدظهربرگزارمی گردید , مثلابین ساعات 14 الی 16 که کارکنان ناچاربودند , حین کاردرکلاس شرکت نمایند , یامرخصی گرفته ودرمنزل باشند , که این امکان برای هرهفته باتوجه به مشغله های مختلف کارکنان شاید قابل امکان برای همه نباشد , وهمین باعث می گردیده که دانشجو نتواند درحین کارتعامل لازم را با کلاس داشته باشد , وبعد ازکلاس ازفایل ذخیره استفاده نماید. محتوای دروس نیزباتوجه به شاغل بودن دانشجویان بااظهارنظرکارکنان دربسیاری ازموارد بسیارزیاد وپراکنده بوده است , به طوریکه درنهایت دانشجو منبع درستی برای یادگیری دراختیارنداشته وفایلهای کلاسی نیزبه گونه درسیستم ذخیره می شوند , که اکثرابه صورت پاورپوینت می باشند , نه PDF واین موضوع برای دانشجویانیکه می خواهند , به صورت دستی نیزکلاسها داشته باشند ومطالعه نمایند , تهیه پرینت آن بسیارهزینه بروسخت می باشد.
باتوجه به اینکه دانشجویان شاغل مربوط به دانشکده های مختلف دانشگاه تهران بودند , مثل پردیس فارابی , یا حتی دانشکده های دیگر نظرات آنها نشان داده است , که اساسا” محتوای درسی ارائه شده ,به وضعیت ومشغله شغلی کارکنان سنخیتی نداشته وفشارزیادی برکارکنان وارد شده است , به طوریکه اظهارمی داشتند , که نتوانستند ازتحصیل خود لذت لازم را برده وحتی زمانی نداشتند , به تحقیق موضوعاتی بپردازند که قبل ازتحصیل دراین دوره علاقمند به آن بوده اند.
باتوجه به سوالات مصاحبه , کارکنان معتقد بودند , که باید تلاشهای بسیارشود , تا این دوره با تمامی ارکان لازم برای دوره های مجازی مطابقت بنماید , درنتیجه بازخورد لازم برای یادگیری حاصل شود.
درپاسخ به سوالات پرسشنامه نیزدانشجویان ازسوال یک تا14 را به این ترتیب پاسخ دادند:
سوال 1: 70% ازدانشجویان  استفاده از پست الکترونیکی دربازخورد یادگیری الکترونیکی موثرذکرکردند.
سوال 2: 70% اظهارداشتند , که اساتید برای دریافت بازخورد درآموزش الکترونیکی ازپست الکترونیکی نیزاستفاده می نمایند.وآن را درتعامل دانشجو واستاد موثرمی دانند.
سوال 3- 50% اظهارداشتند , که ازتالارگفتگو درآموزش الکترونیکی استفاده می شود.
سوال 4- 50% اظهارداشتند , که برای انجام تکالیف درآموزش مجازی ازگفتگوی آنلاین درکلاس استفاده می شود.
سوال 5- 50% معتقد بودند , که آموزش مجازی برای پیشرفت تحصیلی آنها موثر بوده است .
سوال 6- 50% اظهارداشتند که دستیاران فنی درانجام بازخوردها ازپست الکترونیکی استفاده می کنند.
سوال 7- 50% اظهارداشتند , درتعاملهای دانشجویان با اساتید ازارتباطهای همزمان استفاده می شود.
سوال 8- 20% اظهارداشتند , که برای جستجو منابع مطالعاتی ازتالارهای گفتگو استفاده می شود.
سوال 9- 70% اظهارداشتند , که دربحثهای کلاسی آموزشی الکترونیکی ازکامنت گذاری استفاده می شود.
سوال 10 – کمتراز20% درگفتگوهای دوطرفه آنلاین ازارتباط چهره به چهره استفاده شده است .
سوال 11- 70% اظهارداشتند , که محتوای دروس الکترونیکی ارائه شده توسط اساتید با محدودیت زمانی دانشجویان شاغل هماهنگ نمی باشد.
سوال 12- 50% معتقد بودند , که اساتید با مهارتهای ارتباطی الکترونیکی آشنا نمی باشند , یا استفاده نمی کنند.
سوال 13- 50% معتقد بودند که آموزش الکترونیکی دردانشگاه تهران نتوانسته به حد انتظاربه آموخته های قبلی آنها افزوده ودانشهای جدید رااضافه نماید وبه اهداف اولیه مورد نظرشان رسیده باشند.
سوال 14 – 70% معتقد بودند , که استفاده از دستیاران فنی وآموزشی به پیشرفت آموزش الکترونیکی کمک نموده ومی تواند , درارتقاء سیستم باارائه بازخورد وضعیت دوره ها به برگزارکنندگان دوره ها, بکوشند.
باتوجه به سوالات مصاحبه نظرات کارکنان به این شرح ارائه شد.
برگزاری دوره های غیرحضوری مناسب است , ازاین لحاظ که نیازبه رفت وآمد ندارد, لیکن کیفیت آن باید حداقل مانند , دوره الکترونیکی ( مجازی ) برگزارگردد , که بتوانیم , تا حدممکن بازخورد درست  ازاین دوره ها حاصل گردد , حداقل باید دویا سه جلسه مجازی گذاشته شود , تا سوالات طرح وتعاملات حاصل گردد , ونتیجه بخش باشد , اگرهدف درک بخشنامه های کارکنان , می باشد , باید این امکان حاصل گردد , تا بتواند , با اساتید , یا استاد مربوطه تعامل نمایند , وسوالات خود را مطرح کند , وپاسخ دریافت گردد.
این دوره ها با روش موجود, نه تنها یادگیری مناسبی حاصل نمی شود , بلکه ازلحاظ انگیزشی نیزانگیزه لازم برای پیگیری ومطالعه رانیزحاصل نمی نماید.باتوجه به اینکه امتحانات این دوره ها نیزبه صورت الکترونیکی انجام می شود , وبازمان بسیارکوتاه اگریادگیری حاصل نشده باشد , بازخورد خوبی نخواهد داشت , مضاف براینکه ساعت امتحانات آنها نیزبه گونه ای می باشد , درتداخل با امورکاری داشته وکارکنان اغلب برای شرکت درآزمونها دچارمشکل می شوند , البته شاید برای برخی ازکارکنان که به مثابه کارخود فقط درگیرگذراندن دوره می باشند , وکیفیت ملاک آنها نیست , درنظرسنجی دوره ممکن است , نظرمثبت نیزداده باشند , لیکن آنچه درمصاحبه ومشاهده حاصل شده , نتیجه ای عکس را داشت , وکارکنان رضایتی کیفی ازاین دوره ها رانداشتند , شاید علت را این موضوع می شود , دانست که مدتها طول کشیده که این دوره ها به صورت منظم برگزارگردد.وکارکنان بیشترخوشحال ازبرگزاری دوره  بودند .
پیشنهاد دانشجویان وکارکنان این اینگونه مطرح شد , که اگردوره های آموزشی چه کوتاه مدت , وچه بلند مدت تحصیلی اگربدرستی برنامه ریزی گردد , وباهدف یادگیری وبه طریق کاربردی ارائه شود , نظرات کارکنان یادانشجویان ,نه به صورت فقط پرسشنامه که بعضااجباری هم باشد , بلکه به صورت تعاملی گرفته شود , می تواند , بسیارمناسب بوده وضمن ایجاد روحیه بسیارخوب درکارکنان , انگیزه کاروفعالیت آنها را افزایش خواهد داد , ملاک همه دوره های خصوصا” دوره مجازی که بیشتربرای کارکنان تعبیه شده است , یا کسانیکه امکان حضور درموسسات آموزشی را ندارند, فقط باید این تاکید کارکنان را مدنظرقرار داد که باید یادگیری باشد , تا بتواند , این یادگیری را درمحیط کارخود ارائه ودرارتقاء محیط کارخود بکوشد .
پیشنهاد محقیقن:
ضمن تشکرازتوجه شما به امرتحقیق , اگرهمه کسانیکه درامرآموزش الکترونیکی فعالیت می کنند , ازوزارت علوم تا دانشکده تمام اعضاء درگیرازجمله اساتید محترم ودانشجویان وشاغلین دانشگاه که مشغول به تحصیل ازطریق این دوره می باشند , اگرمعتقد به این امر مهم باشند , که این دوره ها نه برای اخذ مدرک , بلکه برای افزایش دانش بیشتر وکمک به ارتقاء  مهارتهای عملی شاغلین وتاثیرآن درمحیط دانشگاه وپیشرفت هرچه بیشتر دانشگاه ها وموسساتی که به تحصیل علم کارکنان خود اهمیت می دهند, برگزار شده است , دیگرهیچ مشکلی مواجه نخواهیم شد , بلکه همه اعضاء به مثابه یک خانواده کمک خواهند کرد , که این دوره ها با موفقت پایان یافته واثربخشی بالایی را داشته باشد , به طوریکه خاطرات بسیارشیرینی رابرای کارکنان رقم زده وآنها درحل مشکلات کاری کمک خواهد نمود , به طوریکه بتوانند , با خود مدیریتی درسطح عالی به امورکاری خود بپردازند . باتشکرواحترام 

نویسندگان:

گیتا نصیری صالح

سیما سعادت

منابع
1-مرکزآموزش مجازی ابیاما،بنیاد آموزش مجازی و الکترونیکی ایرانیان، همه چیز درباره آموزش مجازی(الکترونیک)، 1392
2-همان

3- Mapinga  D . M Distance Education in high  schools  : Benefits , Challeng and suggestions. The clearing House. 2005; 78(3): 105-108
4- Guri – Rosenblit s . Distance Education ‘ And E – Learning : Not the samething . Higher Education 2005 : 49(1) 467- 497

5- شکرخواه (1386) .
(6) – اسپینک،( 1997) ص 382
(7)  – قره داغی ، بهمن  . 1388 ، ص 118
(8) – سیبرنتیک(Cybernetics)  علمی بین رشته‌ای است که به نظام‌های ارتباطی و کنترل درموجودات زنده،ماشین‌ها،وسازمان‌ها می‌پردازد.این اصطلاح ازواژه یونانی   Kybernetes به معنی “سکان‌دار” یا “فرماندار” مشتق شده است .
(9)  -ریچاردسون، (1991 ) .
(10)  – مایر، 1970به نقل از معتمدی
(11) – Self-regulated
(12)  – قره داغی ، بهمن  . 1388 ، ص 118
13-مرکز آموزش مجازی ابیاما، بنیاد آموزش مجازی و الکترونیکی ایرانیان ، همه چیز درباره   آموزش مجازی (الکترونیک ) ، 1392
14-همان.

15-Bajjlay s . Enhancing student / Faculty communications in online course , online jurnal of Distance Learning Administration . 2005 : 8(3) : 1-11       
16-Wilson R . C , Gaff J.G , Diensky E . R , Woodl, Bavry J.L Collegerofessors and their impact on students.New       York:    Wiley and sons1975   
17-Hattie J, Timperley H.the power of feedback , Review of Educationa  Research . 2007 ; 77(1) : 81- 112
18- Chikering A . W . Gamson Z .F . New Directions for teaching and learning : Applying the seven principles for Good practice in undergraduate Educaton . San Francisco : Jossey – Bass ; 1991
19-Lemley D. sudweeks  R, Howell S, Laws R .D sawyer O . The Effects of immediate and Dalayed Feedback on secondary Distance Learners. Quarterly Review of Distance Education. 2007;8(3) : 251- 260     20- Erik D. Powerful learning environments : unraveling basic components and dimensions . Amsterdam : pergamon ; 2003 .
21- Ramsden  P. Theories of Learning and teaching and the practice of excellence Research higher education. Higher Education Research and Development . 1993 ; 12(1) : 87- 97

.22- رمضان جهانبان- شکوفه اعتباری/ارزیابی وضعیت آموزش مجازی درمراکز آموزش الکترونیکی دانشگاههای تهران از دیدگاه دانشجویان/فصلنامه فن آوری اطلاعات وارتباطات درعلوم تربیتی/سال دوم شماره 4/تابستان 1391/ص65-53
23-شمسی ،سجاد/زیرساختهای آموزش مجازی درآموزش وپرورش 30/1/1392
24-یاراحمدی خراسانی،مهدی/ضرورت آموزش الکترونیکی/بهمن ماه1388
25-خبرگزاری ایسنا/اولویتها درتوسعه آموزش مجازی/شهریورماه1388
26-کیا، علی اصغر/نگاهی به آموزش مجازی/اسفندماه 1388

27-  9 Tips to Give and Receive e learning Feedbac` CHRISTOPHER ,PAPPAS, 3 July 2014