جواني بهترين و حساس ترين دوره عمر انسان به حساب مي آيد. در همين دوره است كه انسان مي تواند سرنوشت خويش را رقم بزند و افق آينده خود را روشن و درخشان و يا آن را تيره و تار سازد. در واقع قالب وجودي انسان در اين دوره شكل مي گيرد و آينده او هم بر همين اساس رقم مي خورد.
جواني از نگاه قرآن واحاديث از منظر قرآن مجموع فراز و نشيب زندگي انسان داراي سه مرحله مي باشد؛ مرحله ضعف كودكي، دوران قوت و جواني، مرحله ضعف پيري. قرآن كريم و روايات اسلامي به دوره حساس نوجواني و جواني عمر انسان اهميت ويژه اي داده اند.چنان كه امام صادق(ع) در اين باره به يكي از اصحاب خويش مي فرمايد: چون جوان مسلمان قرآن بخواند،قرآن با گوشت و خونش آميخته شود و خداوند متعال او را در زمره پيامبران والا مقام نزد خود قرار مي دهد و خداوند خود در قيامت مدافع وي باشد.
همچنين قرآن كريم با طرح الگوهايي از جوانان شايسته همانند اصحاب كهف و برخي از پيامبران جوان الهي و يادآوري برخي از داستان ها و نكات اخلاقي و تربيتي سيماي جوان شايسته را ترسيم مي كند.در اين راستا يك جوان شايسته از ديدگاه قرآن كسي است كه تقوا و پرهيزكاري را پيشه مي كند. پيامبر اكرم(ص) مي فرمايد: خداوند متعال به وجود جوان عبادت پيشه و باتقوا بر فرشتگان مي نازد و مي فرمايد:اين بنده من را بنگريد به خاطر من از هواي نفس خويش دست كشيده است.
ويژگي هاي جوان شاسيته بر اساس آيات الهي
با مرور آيات شريف قرآن كريم مي توان موارد زير را به عنوان مهم ترين ويژگي هاي يك جوان شايسته عنوان نمود:
1- داشتن ايمان و دوري از شرك: قرآن كريم مي فرمايد: اي كساني كه ايمان آورديد به خدا و پيامبرش و كتابي كه بر او نازل كرده ايمان بياوريد.
2- عدالت طلبي و حمايت از مظلومان: از آن جا كه جوان هنوز در نابرابري هاي محيط غرق نشده و به آن خو نگرفته و آلوده نشده است صفت عدالت طلبي و حمايت از مظلومان در او بيشتر تجلي دارد. قرآن كريم در اين باره به جوانان عدالت طلب و حامي مظلوم حضرت موسي(ع) اشاره مي كند.
3- كوشش و تلاش: دوره جواني زمان تلاش، كوشش و نشاط است. قرآن در اين باره نيز حضرت موسي را يادآور مي شود و او را سمبل و الگوي يك جوان فعال و تلاشگر و پرتحرك معرفي مي كند كه بدون سرمايه و ثروت برا ي حضرت شعيب كار كرد و بعد از انتخاب همسر و تشكيل خانواده با ثروت فراوان به شهر خود بازگشت.
4- حق پذيري: جوانان زودتر به حقايق دل مي بندد و در عمل نيز بي باك و جسور اند و اگر چيزي را حق ببيند در تثبيت آن مقاومت مي كند .قرآن كريم برخي از جوانان اصحاب كهف را چنين مي داند و مي فرمايد: ما داستان آنان را به حق براي تو بازگو مي كنيم، آنان جواناني بودند كه به پروردگارشان ايمان آوردند و ما برهدايت شان افزوديم.
5-شهامت و شجاعت: از ديگر ويژگي هاي يك جوان شايسته از نگاه قرآن داشتن شهامت و شجاعت است .اين دو از صفات كمال انسان است كه بيشتر در جوانان نمود دارد.از جمله اين جوانان مي توان به حضرت داوود و حضرت ابراهيم اشاره كرد.
6- عفت و پاكدامني: از ديگر ويژگي ها ي يك جوان مي توان به عفت و پاكدامني اشاره كرد .قرآن كريم در جايي در باره حيا و عفت دختران شعيب مي فرمايد: ناگهان يكي از آن دو زن به سراغ او آمد در حاليكه كه با نهايت حيا گام بر مي داشت.
7- پرهيز از افراط و تفريط: پرهيز از افراط و تفريط و رعايت اعتدال از ديگر ويژگي هاي يك جوان شايسته است .امام موسي كاظم(ع) در اين باره مي فرمايد:بهترين كارها معتدل ترين و ميانه ترين آن هاست.جوانان در اين مقطع از سن بايد احساسات و شور جواني را در خويش كنترل و هدايت كنند و از افراط و تفريط در امور بپرهيزند.
8- خوش اخلاقي و تواضع در برابر مردم:لقمان حكيم به فرزند جوانش سفارش مي كند:پسرم با بي اعتنايي از مردم روي بر مگردان و مغرورانه بر زمين را نرو كه خدادند هيچ متكبر و مغروري را دوست ندارد.
9- عبادت و امر به معروف و نهي از منكر: يك جوان شايسته بايد در اقامه ي نماز بكوشد و مردم را از منكرات و زشتي ها نهي و به خوبي ها دعوت كند و در برابر سختي ها و مشكلات صبور باشد.
10- نيكي به پدر و مادر: از ويژگي هاي يك جوان شايسته، نيكي به پدر و مادر است.خداوند مي فرمايد: به پدر و مادر خود نيكي كنيد همچنين به خويشاندان و يتيمان و مسكينان و همسايه نزديك و…
11- يادآوري معاد و روز قيامت: يك جوان شايسته از نظر قرآن هيچ گاه ياد مرگ و روز قيامت و حساب و كتاب اعمال آخرت را فراموش نمي كند.لقمان به فرزند خويش مي فرمايد:” پسرم اگربه اندازه سنگيني دانه خردلي (عمل خوب يا بد) باشد و در دل سنگي يا در گوشه اي از آسمان ها و زمين قرار گيرد، خداوند آن را در قيامت براي حساب مي آورد، خداوند دقيق و آگاه است.”
12- اهتمام به ازدواج: ازدواج يكي از محبوب ترين نهادها نزد خداوند و از سنت هاي پيامبر اسلام(ص) است كه با آن مي توان خود را تضمين كرد .جوان براي رشد خود نيازمند به آرامش روحي و فكري است و اين آرامش مي تواند در سايه ازدواج مهيا شود.علاوه بر اين ازدواج اولين مرحله خروج از خود طبيعي و توسعه پيدا كردن شخصيت انسان است و انسان را پخته و شخصيت او را اجتماعي و ثمراتي چون حفظ و تقويت ايمان،بهره مندي از نشاط جواني،پاك ماندن از فساد و انحرافات جنسي ومحفوظ ماندن از بيماريهاي عصبي و رواني را به ارمغان مي آورد.
13- دوري از هواي نفس و شهوت: بالاترين غريزه انسان غريزه شهوت است كه اوج آن در دوران جواني است و بزرگترين مانع رشد يك جوان شهوت و هواي نفس اوست. حضرت علي(ع) در اين باره مي فرمايد:هر كس از شهواتش پيروي كند به تحقيق در هلاكت به نفسش كمك كرده است.
14- طلب شخصيت و عزت شخص:جوانان در طلب شخصيت و كسب عزت نفس مي باشند و مايلند هر چه زودتر شخصيتي ثابت و مستقل براي خود بسازد و موجبات رشد خود را فراهم نمايد و صلاحيت هاي لازم را براي پذيرش در جامعه به دست آورد.
پيامبر(ص) در اين باره مي فرمايد: فرزند در هفت سال اول به سبب ناتواني جسم و نارسايي فكر مورد عطوفت و ترحم والدين است و والدين از روي رحمت به خواسته اي او عمل مي كنند،لذا كودك بر پدر و مادر آقايي مي كند .در هفت سال دوم به سبب اينكه به اندازه اي نيرومند شده مانند گذشته مورد ترحم نيست و وظايف خود را در قالب دستور از پدر و مادر مي گيرد .در هفت سال سوم كه دوره بلوغ و جواني است دوره اي داراي ارزش هاي والااست و پيامبر اكرم با دادن نسبت وزارت به جوانان در حقيقت چنين نكته اي را مورد اهميت قرار مي دهد:اول اينكه جوان داراي ارزش است و بايد مورد احترام و تكريم قرار گيرد.دوم اينكه طلب شخصيت با كسب عزت يعني ارزشيابي انسان در مورد خودش كه با مفهوم هويت در ارتباط است ارتباط مستقيم دارد و ضعف و قوت خصوصيات شخصيتي هر فرد با ميزان موفقيت وي در كسب عزت نفس در ارتباط است.
15- الگو يابي: يكي از مهمترين ويژگي هاي شخصت انسان در دوران جواني الگو يابي است كه در راستاي رشد و شكل گيري هويت شكل مي گيرد. قرآن كريم پيامبر اسلام را بهترين شايسته ترين الگو معرفي مي نمايد.
سخن پاياني
برخي از افراد به غلط جواني را دوران جهالت و ناداني مي دانند. و هرگونه اشتباهي را با دليل جواني توجيه پذير مي دانند اين در حالي است كه از نگاه اسلام -كه جامع ترين مكتب آسماني است- جواني دوران تلاش و كوشش و تفكر است. از اين رو اسلام فعاليت هاي خردمندانه در دوران جواني را ارزشمندتر مي پندارد. و عبادت و پرهيزكاري را بهترين همراه انسان در بهار زندگاني مي شمارد:” در جواني پاك بودن شيوه ي پيغمبري است”. دين مبين اسلام بيشترين توصيه ها را در هدايت و تربيت نسل جوان و رسيدگي و ساماندهي امور آن ها دارد. فرصت زندگي اولين نعمتي است كه خداوند متعال به انسان ارزاني داشته است كه بهترين دوره ي آن جواني است. از اين رو بايد به گونه اي زندگي كرد كه مديون جواني نشويم و به گونه اي جواني كنيم كه شرمنده ي زندگاني خود نباشيم. به قول مرحوم شهريار:
از زندگاني ام گله دارد جواني ام
شرمنده ي جواني از اين زندگاني ام
منو
