انسان می بایست در رفتار عمومی و کلی با تمامی افراد جامعه، بخصوص اعضای خانواده ی خویش رافت و مهربانی و ادب را سرلوحه کار خویش قرار داده و رفتاری که دور از ادب و شان انسانی و مسلمانی است انجام ندهد. بر این اساس برخی از مصادیق رفتار های نامطلوب که مورد سرزنش امام رضا(ع) بوده وایشان انجام این موارد را دور از شان می دانند آمده است تا شاید سبب راهنمایی هر چه بیشتر پیروانش گردد:
از ابراهیم بن عباس صولی نقل شده، كه گفته است:
من ابوالحسن الرضا علیه السلام را هرگز ندیدم در سخن گفتن، با كسی درشتی كنند.
من ابوالحسن الرضا علیه السلام را هرگز ندیدم سخن كسی را پیش از فراغ از آن، قطع كند.
هرگز درخواست كسی را ،كه قادر به انجام دادن آن بود، رد نفرمودند.
هرگز پاهای خود را، جلو همنشین، دراز نمی‌كردند.
هرگز در برابر همنشین تكیه نمی‌كردند.
هرگز او را ندیدم،كه غلامان و بردگان خود را بد گویند.
هرگز او را ندیدم، كه آب دهان بیندازند.
هرگز او را ندیدم، كه قهقهه بزند، بلكه خنده‌اش تبسم بود.
تا آنجاكه می‌گوید: هر كه بگوید در فضلیت، كسی را مانند او دیده، از او باور نكنید. ،( كشف الغمه، ج 3، ص 156 – 157.)
همین سیره ذکر شده از حضرت علی بن موسی الرضا(ع) مشخص می نماید که رفتار حضرت چه در میان مردم و چه بین اعضا خانواده در عین ادب و متانت بوده است. پس بسیار زیبا خواهد بود تا پیروان و شیعیان حضرتش از همین راه را در پیش گیرند. برخی از الگوهای رفتاری حضرت رضا علیه السلام در میان اعضای خانواده به شرح زیر می باشد:
رافت و مهربانی با اعضاء خانواده
از لقب “امام مهربان” حضرت شمس الشموس علی بن موسی الرضا(ع) مشخص می گردد که ایشان کانون مهر و محبت و عطوفت چه در میان مردم و خاص تر برای هل خانه و اهل بیت خود بوده است. و قطعاً این سیره و روش می تواند کارگشا در خیلی از ارتباطات اجتماعی و خانوادگی ما که ادعای پیروی از ایشان را داریم باشد.
با کنکاش و جستجو در سیره ایشان نکات ظریف و زیبایی از ارتباط ایشان با مردم و اهل بیت را می بینیم به گونه ایی که ایشان در زمانی که مسموم شده و در بستر بیماری به سر می بردند بعد از اين كه نماز ظهر را خواندند به فردي كه نزديكشان بود فرمودند: مردم (منظور اهل خانواده، كاركنان و خدمتگزارانشان بودند) غذا خورده‌اند؟ آن فرد جواب داد: آقاي من در چنين وضعيتي كسي مي‌تواند غذا بخورد؟ در اين لحظه كه امام عليه السلام متوجه مي‌شوند كسي غذا نخورده، مي‌نشينند و دستور آوردن سفره‌اي را مي‌دهند همه را سر سفره دعوت مي‌كنند و آنها را يكي يكي مورد محبت قرار مي‌دهند (عيون اخبارالرضا، علي اكبر غفاري، ج 2، ص 498)
احترام و ادب در بین اعضاء خانواده
در بحث ارتباط با اعضاء خانواده یک اصل کلی وجود دارد آن هم احترام و مهربانی می باشد. که در این رابطه هم حضرت رضا(ع) می فرمایند: «اجْعلْ مُعاشرَ تَکَ مَعَ الصغیرو الکبیر؛ عيون اخبار الرضا، ج2، ص 432 یعنی برخورد خود را با افراد کوچک و بزرگ زیبا و نیکو گردان» که اگر بخواهیم به صورت خاص و ویژه ارتباطات را در سیره ولی نعمتمان علی بن موسی الرضا مورد بررسی قرار دهیم قسمت های زیر را شامل می شود:
نسبت به پدر و مادر
احترام به پدر و مادر یکی از مسلم ترین بایسته های رفتاری است که اسلام و قران به آن تاکید دارد و در خانواده های اسلامی که پیرو و همراه این دین و سیره هستند نیز کاملا واضح و روشن می باشد.
علی بن موسی الرضا نیز همانند دیگر اهل بیت به بزرگی مقام والدین تاکید داشته و بر حفظ و نگهداشت حرمت این دو گوهر و روشنی بخش خانه تاکید کرده به حدی که هتک حرمت به ایشان را به مسابه حرمت شکنی خداوند عزوجل می داند که در حدیثی از ایشان می خوانیم:
حرم ا… عقوق الوالدين لما فيه من الخروج من التوفيق لطاعه ا… تعالى؛(علل الشرايع،ج 2،ص 479) خداوند نافرماني پدر و مادر را به اين دليل حرام كرد كه نافرماني آنان، بيرون رفتن از اطاعت خدا محسوب مي شود.
نسبت به فرزندان
رعایت ادب و احترام فرزندان نسبت به پدر و مادر امری بسیار بدیهی و و مشخص می باشد که در جای جای ادبیات اسلامی ما به این نکته اشاره شده است. علاوه بر این باید توجه داشت که فرزندان نیز دارای حقوق خاص خود می باشند که در رساله حقوق امام سجاد علیه اسلام به طور کامل به آن پرداخته است در این جا نمونه ایی از سیره و منش حضرت سریر ارتضاء علی ابن موسی الرضا(ع) می آوریم که ایشان امام جواد (ع) را با نام و کنیه خاص فرزند دلبندشان ابوجعفر (ع)خطاب می کردند به عنوان مثال مي‌فرمودند: «ابوجعفر براي من نوشته است و من براي ابوجعفر نوشتم.( عيون اخبارالرضا، ج 2، ص 596)
نگهداری از فرزند
متاسفانه نگاه نادرستی در بین مردم جا افتاده است که بزرگ کردن و تربیت فرزندان بر عهده مادر بوده و پدر با توجه به فعالیتش در بیرون از منزل در امر تربیت و پرورش کودک هیچ گون مسئولیتی ندارد و خیلی از مردان در حال حاضر در این موضوع بسیار کم رنگ حاضر شده و فعالیت چندانی نمی کنند در صورتی که مولا و ولی نعمتمان حضرت علی ابن موسی الرضا(ع) با وجود مقام ولایت و امامت خود در پرورش دردانه خود بسیار می کوشیدند به حدی که شب را نمي‌خوابيدند و گهواره امام جواد عليه السلام را حركت مي‌دادند. به ايشان عرض شد آيا مردم با پسرانشان چنين رفتار مي‌كنند؟ حضرت فرمودند: اين پسر مانند عامه مردم نيست به دنيا آمدن و رشد نمودن او مانند ولادت پدران پاكش است. محمدباقر، بهبهاني، جواد الائمه، ص 17
نسبت به خواهر و برادر
در رفتار های خانوادگی بعد از رفتار بین والدین و فرزندان بعد دیگر این ارتباط رفتار بین خواهر و برادران می باشد که یکی از مهمترین ارکان ارتباطی و عاطفی در خانواده می باشد و هر چه این ارتباط و رفتار با در بین خواهران و برادران توام با مهربانی و عطوفت باشد در آرامش و آسایش افراد و اعضاء خانواده تاثیرگزارتر خواهد بود.
در این نوع ارتباط حضرت علی ابن موسی الرضا(ع) نیز الگو بسیار پسندیده و شایسته ایی می باشد.
امام رضا(ع) در رفتار با حضرت معصومه(سلام الله علیها) همانند حسین است با زینب(س) حضرت امام رضاع به قدری به خواهر بزرگوار خود احترام و محبت می کند که یکی از بهترین نمونه ها هین حدیث شریف حضرت می باشد که فرموده اند:
«هر كس او را زيارت كند، بهشت براي اوست.» و در جایی دیگر زیارت و دیدار خواهر را همانند زیارت ودیدار خود دانسته و هیچ فرق نمی داند احترام به خواهر را به مانند احترام به خود می داند و میفرماید:
«هر كس معصومه را در قم زيارت كند، گويي مرا زيارت كرده است. »عيون أخبار الرضا عليه السلام ج2، ص: 660
و از آن طرف حضرت معصومه نیز در نهایت مهربانی و عطوفت با بزرگوار برادرش ارتباط داشته و دارای یک ارتباط بسیار عمیق عاطفی است به حدی که با خروج حضرت از مدینه و مرو حضرت معصومه نیز همراه و همگام با برادر بزرگوارش می شود و باعث دلگرمی عاطفی برادر خود می باشد
اگر چنین ارتباط زیبا و توام با احترام مهربانی بین خواهر و برادر باشد قطعا باعث هر چه گرم تر شدن کانون خانواده خواهد بود.
احترام به برادر بزرگ تر
آن حضرت(ع) درباره ضرورت تكريم برادر بزرگ نيز فرمودند:
« الأخ الأكبر بمنزله الأب؛ برادر بزرگ جايگزين و به منزله پدر خواهد بود. » و این نشان از اهمیت و ارزش حضور بزرگتر در خانواده می باشد.
نتیجه گیری
در این مقاله به صورت مختصر و کوتاه به روابط عاطفی – اخلاقی بین اعضاء خانواده ؛ والدین و فرزندان و خواهر و برادر اشاره ایی کوتاه گردید امید است تمامی ما شیعیان راهرو صادق و راستین حضرتش باشیم به برکت دعا حضرتش!
«خدايا اگر تو را اطاعت كنم حمد و سپاس مخصوص تو است و اگر نافرماني كنم حجت و عذري برايم نخواهد بود، من و ديگران در احساس تو شريكي نداريم اگر نيكي به من رسد از جانب تو است. اي خداي بزرگوار! مردان و زنان با ايمان را در مشرق و مغرب در هر كجا هستند بيامرز.»
بخشی از نیایش حضرت رضا(ع)
السلام علي الامام الرئوف؛ (سلام بر امام و پيشواي با رأفت و مهربان)
پایگاه اطلاع رسانی آستان قدس رضوی
http://news.aqr.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx?Object=NEWS&ID=a73c04b0-1471-426f-8f0d-ac3f57286230&WebPartID=35bfc9ad-2f10-41ae-938b-bf7ec50751ff&CategoryID=29384c5e-15d2-403f-bc93-c6e6517c6ca9
