نوشهرها یا شهرهای جدید که معمولاً خارج از نفوذ شهر هستند به منظور؛ پیش گیری از رشد و گسترش بی رویه ی شهرهای بزرگ، تمرکززدایی کالبدی اقتصادی و اجتماعی در ناحیه شهری، بهبود وضعیت محیط کار زندگی، ساماندهی فضایی مادرشهر و جذب سرریز و فراوانی جمعیت آنها ایجاد شده اند. این گونه اجتماعات با استفاده از زمین های بکر و ارزان قیمت که تا به حال مورد استفاده قرار نگرفته اند موج احتمالی مهاجرین احتمالی شهرهای بزرگ را نیز می گیرند.
در نظام های اجتماعی- اقتصادی جهان و با توجه به تحولات نظری و تئوریک، مفاهیم مرتبط با نوشهرها بسیار دگرگون شده اند. به همین دلیل هنوز تعریف جامع و دقیقی برای شهرهای جدید ارائه نگردیده است. با این وجود معمولاً شهرهای جدید اجتماع های برنامه ریزی شده ای تعریف می گردند که در پاسخ به اهداف از پیش تعیین شده به وجود آمده اند. در نظام مدیریت شهری تشکیل شهر جدید را عملی ارادی می دانند که فرض را بر وجود یک منبع قدرت یا سازمانی گذاشته که تأمین کننده مکان و منابع برای توسعه شهر و اعمال کنترل مداوم بر آن است تا شهر به اندازه بادوامی برسد. نوشهرها در عین حال بهترین مکان آزمایشی تجارب مدیریتی هستند.
خود اتکایی، دارا بودن جمعیت و مساحت مشخص، داشتن فاصله ای معین از شهر مادر، برخورداری از کلیه تسهیلات لازم برای یک محیط مستقل و .. از مهمترین نشانه های نوشهرهاست. نکته ی قابل ذکر دیگر این است که فاصله ی شهرهای جدید تا شهرمادر بسیار بیشتر از شهرک با شهر اصلی می باشد. در کشور ما موضوع نوشهرها در کنار بهسازی و احیای بافت های قدیمی و فرسوده شهرها به عنوان یکی از سیاست های دولت و وزارت مسکن مطرح می باشد که مورد بحث کارشناسان شهری، اقتصادی، اجتماعی، معماری و شهرسازی نیز هست. به عنوان مثال در حال حاضر در کلان شهر تهران پنج شهر جدید؛ «پردیس، هشتگرد، پرند، اندیشه و لتیان» تا کنون مکان یابی شده اند. در کشور ما نوشهرها معمولاً از نظر کارکرد و نحوه ی استقرار در الگوهای زیر دسته بندی می شوند:
•شهرهای جدید با هویت مستقل: برای اهدافی همچون؛ جداشدن از مشکلاتی که در شهرهای بزرگ وجود دارد، رعایت اصول زیست محیطی، خودکفایی نسبی از نظر اشتغال و خدمات، توسعه ناحیه ای و همچنین تعادل در توزیع جمعیت و امکانات شهرهای جدید با هویت مستقل ایجاد می گردند. البته عملاً در ایران هیچ یک از شهرهای جدید توفیق ایفای چنین کارکردی را نداشته اند.
•شهرهای جدید پیوسته: این گونه شهرهای جدید به عنوان بخش مسکونی و یا صنعتی مادرشهرها عمل می کنند. شهرهای جدید پیوسته در گستره ی طرح جامع مادرشهر مکان یابی می شوند.
•شهرهای جدید سازمانی- صنعتی: در مسیر ایجاد نوشهرها و به منظور بهره گیری حداکثری از امکانات و پتانسیل های موجود در مناطق مختلف کشور نخستین اقدام احداث شهرهای جدید بر اساس این الگو می باشد.
•شهرک های شرکتی: این گونه شهرها برای مواردی همچون استقرار صنایع جدید در نواحی دورافتاده و همچنین به منظور بهره برداری از منابع طبیعی نقاط جدید شکل گرفته اند. معمولاً از شهرک های صنعتی به عنوان اجتماع های برنامه ریزی شده برای اسکان شاغلان مجتمع های صنعتی از قبیل؛ کشت و صنعت ها و مجتمع های صنعتی- معدنی و کشاورزی یاد می کنند.
•شهرهای جدید اقماری: به دلیل گسترش بیش از حد مشکلات شهرهای بزرگ شهرهای جدید اقماری در کشور ایجاد شده اند. نقش عمده ی این شهرها ساماندهی فضای شهر اصلی و همچنین جذب سرریز جمعیتی شهرهای بزرگ است. این گونه شهرها در ایران متداول ترین نوع ایجاد نوشهرهاست.
روند شکل گیری شهرهای بزرگ در گذر تاریخی و بر اساس نیازهای تدریجی گروه های انسانی است حال آن که شهر جدید با فاصله جغرافیایی تعیین شده در اطراف شهر مادر ساخته می شود. با وجود کمک های متعددی که به نوشهرها می شود آن ها نمی توانند مانند شهر مادر باشند. زیرا از جذابیت های لازم بی بهره اند. به بیان دیگر نوشهرها به راحتی نمی توانند خود را تکمیل کرده و به بستر اقتصادی اجتماعی پیشرفته تبدیل شوند بلکه همواره ناچارند به عنوان شهر اقماری و وابسته در کنار شهر متروپل قرار بگیرد. از طرف دیگر برخی مسائل فرهنگی اجتماعی در شهرهای جدید و تنوع گرو ها و اقوام آن مانع شکل گیری سیمای مطلوب یک شهر می شود. لذا برخی کارشناسان معتقدند نوشهرها یک اقدام غیر واقع بینانه در جهت دهی شهرنشینی و تمرکز به طرف پیرامون محسوب می شود که آینده روشنی برای آن متصور نیست. البته این نظریه به عنوان یک اصل پذیرفته شده چندان مورد قبول واقع نشده است. سخن آخر اینکه طراحی برنامه های شهری زمانی ممکن است که با مطالعه علمی دقیق و به کارگیری مکانیسم های مالی و مدیریتی همراه باشد.
منبع: روزنامه شهرآرا سه شنبه مورخ 24 تیر 93
http://shahrara.com/js,text.ajax?y=1393&m=4&d=24&p=14&n=03
