اولین مبنایی که برای تبیین حقوق زن باید به آن توجه داشت نگاه به انسان و ابعاد وجودی و نیازها و استعدادهای حقیقی اوست با توجه به این که انسان مخلوق خدای جهان آفرین است، جامع ترین بیان را در این رابطه باید از کلام انسان آفرین استنباط کرد انسان موجودی است مرکب از روح و جسم و نفس و بدن که نفس او مجلای حق است و خدای سبحان فقط او را از میان مخلوقات خویش، نماینده خویش قرار داد و برای خلافت و جانشینی خود از زمین برگزید.
کلمات کلیدی: زن، نامحرم، زینت، پاکدامنی، اسلام، زکات، خداوند
زنان باید با رعایت نکات و آموزه های دینی و با حساسیت خاصی در مسیر قرب و تکامل حرکت کنند و از خویشتن بانی غافل نمانند. زنان غیرتمند و مؤمن در هر حال، مراقب اعمال و رفتار و گفتار و کردار خویش خواهند بود و همواره نکاتی را در نظر دارند.
1ـ نحوه سخن گفتن
خداوند در قرآن کریم می فرماید:
«… فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً…؛95 به گونه ای هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند بلکه سخن شایسته بگویید…».
افزون بر نازک نکردن صدا، زنان باید محتوای کلامشان نیز نیکو باشد و از وارد شدن در هر محاوره ای جدا پرهیز کنند. اگر زنان به این آموزه قرآنی، پایبندی نشان دهند، از حوادث و زیان های مخاطره انگیز به دور خواهند ماند.
در تفسیر نمونه درباره این آیه آمده است:
«به هنگام سخن گفتن، جدی و خشک و به طور معمولی سخن بگویید؛ نه همچون زنان کم شخصیت، که سعی دارند با تغییرات تحریک کننده (رفتار کنند) که گاه توأم با ادا و اطوار مخصوصی است و افراد شهوتران را به فکر گناه می افکند».96
قرآن مجید، به نحوه سخن گفتن زنان توجّه خاصی نموده و به دنبال نهی از خضوع و نرمش کلام، به سخن شایسته دعوتشان می کند (و قُلن قولاً معروفا).
2ـ لباس زن در خارج از منزل
امام صادق(علیه السلام) می فرماید:
«لا ینبغی للمرأة ان یجمّر ثوبها اذا اخرجت (من بیتها)؛97 سزاوار نیست که زن با لباس خوشبو (از خانه) خارج شود».
اسلام، به جمال زن توجه کرده و زینت و آرایش او را برای همسر بسیار باارزش شمرده است، اما علاوه بر آن زیبایی را در حفظ عفت و پاکدامنی می داند و آن را برای زنان شایسته می شمرد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در روایتی، عفت و پاکدامنی را زینت زنان دانسته و می فرماید: «العفاف زینة النساء».98
همچنین در روایتی دیگر می فرماید:
«ما زان الله عبدا بزینة افضل من عفاف فی دینه و فرجه؛99 بهترین چیزی که خداوند بنده اش را به آن زینت کرده، پاکدامنی در دین و دامن است».
بنابراین، زینت و ارزش یک زن و دختر مسلمان، به تقوا و دیانت اوست و پاکدامنی و متانت او هم از دیانت سرچشمه می گیرد. در روایات اسلامی برای بسیاری از نعمت های الهی، زکات قرار داده شده است؛ برای مثال، زکات علم، انتشار آن؛ زکات شجاعت، جهاد؛ زکات بدن سالم، روزه گرفتن و زکات زیبایی نیز پاکدامنی دانسته شده است. روایتی از حضرت امیر(علیه السلام) گویای این امر است: «زکوة الجمال العفاف».100
پیشوایان معصوم(علیهم السلام) پوشش و عفاف و پاکدامنی را همواره مورد عنایت قرار می دادند و زنان مسلمان را به چنین خواسته ای رهنمون می شدند و با قول و فعل و تقریر، رضایت خود را از پوشش متناسب زنان اعلام می داشتند؛ حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: در روزی تار و بارانی به همراه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در بقیع نشسته بودم که زن سوار بر مرکبی عبور کرد. دست حیوان داخل گودالی افتاد؛ در نتیجه، زن به زمین خورد. پیامبر(صلی الله علیه وآله) چهره مبارکشان را برگرداندند. عرض کردند: ای رسول خدا! آن زن، شلوار پوشیده است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) سه بار فرمودند: خدایا! زنانی را که از شلوار استفاده می کنند، مورد مغفرت قرار بده! ای مردم! از شلوار استفاده کنید؛ چرا که شلوار پوشاننده ترین لباس های شما می باشد و با آن، زنانتان را هنگامی که از خانه خارج می شوند، حفظ کنید.101
شبیه این توصیه را حضرت علی(علیه السلام) نیز دارند: «علیکم بالصفیق فإن من رق ثوبه رق دینه؛ بر شما لازم است لباس ضخیم بپوشید؛ زیرا هر کس لباسش نازک است، دینش نیز همچون لباسش نازک و ضعیف است».
اسلام به بانوان شوهردار سفارش کرده که تنها در محیط منزل، خود را برای شوهرانشان بیارایند و حتی از آرایش و لباس های نازک در برابر فرزندان خود اجتناب کنند. مادران و خواهران حق ندارند به صرف مَحرم بودن، با هر وضع و لباس زننده ای در محیط خانه باشند. بلکه باید نهایت دقت و مراقبت از خود را به ویژه در برابر فرزندان ممیّز (که خوب و بد را می فهمند) داشته باشند. البته چنین دقت و مراقبتی از پدران نیز در برابر دختران و زنان محرم، انتظار می رود.
3ـ کفش زنان مسلمان
در صدر اسلام، زنان عرب به پای خود خلخال می بستند که در موقع راه رفتن سر و صدای زیادی از آن برمی خاست و نظر مردان نامحرم را جلب می کرد. به همین جهت، خداوند بانوان را از این کار، که باعث تحریک بیگانه می شد، برحذر داشته و در کریمه قرآنی فرموده اند:
«وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ؛102 هنگام راه رفتن، پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانشان معلوم شود و صدای خلخالی که برپا دارند، به گوش رسد».
در ادامه آن، آمده است:
«وَ تُوبُوا إِلَی اللّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُوءْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ همه به سوی خدا بازگشت کنید! باشد که رستگار گردید».
فاضل مقداد، در کنز العرفان می گوید:
برخی از زنان عرب، خلخال به پا می کردند و برای این که بفهمانند خلخال به پا دارند، پای خود را محکم بر زمین می کوفتند و آیه، آنان را از این عمل، نهی می کند.103
بدین سان آیه از هر گونه راه رفتن که زمینه توجه مردان را ایجاد کند، نهی می کند. لام تعلیل (لِیُعلم)، دلالت دارد که علت کوبیدن پا به زمین، اعلام زینت است؛ خواه قصد اعلام زینت وجود داشته باشد یا نداشته باشد.104
مفسران با توجه به شأن نزول، سیاق و محتوا و آهنگ آیه، قاعده کلی و ضابطه عامی داده اند که نهی از کوبیدن پا بر زمین، بیانگر نهی از هر چیزی است که توجه نامحرم را جلب کند و نگاه ها را برانگیزد و زمینه فساد ایجاد کند.
توجه به این آیه، سخت گیری اسلام را در مورد حفظ عفت عمومی نشان می دهد. امروزه هم زنان بر اساس این آموزه قرآنی، باید از پوشیدن کفش های پاشنه بلند صدادار که توجه دیگران را به آنان جلب می کند، بپرهیزند. پوشیدن چنین کفش هایی علاوه بر ایجاد صدا که توجّه نامحرمان را به سوی آنان جلب می کند، در نوع راه رفتن زنان نیز تغییراتی ایجاد می کند و سنگینی و متانت در راه رفتن را از آنان می گیرد.
4ـ پرهیز از حضور در محل های پر رفت و آمد
زنان مؤمن باید از تردد در مکان های پر رفت و آمدی که آنها را در معرض دیدگان صدها فرد نامحرم و احیانا هرزه قرار می دهد، پرهیز کنند و سعی کنند در ساعات خلوت برای انجام کارهای غیر ضروری از منزل خارج شوند. آنان باید از محل های پرازدحام دوری کرده و از کناره پیاده رو حرکت کنند. حضرت امام صادق(علیه السلام) به نقل از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمودند:
«لیس للنّساء من سروات الطّریق شی ء و لکنّها تمشی فی جانب الحائط و الطریق؛ زنان از وسط خیابان عبور نکنند بلکه از کنار دیوار و یا از کنار سیر (کوچه ها) حرکت کنند».105
5 ـ پاسداری از دیدگان خود و نگاه دیگران
خداوند در قرآن می فرماید:
«وَ قُلْ لِلْمُوءْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ؛106 ای رسول! به زنان با ایمان بگو چشم های خود را فرو گیرند و از نگاه کردن به مردان نامحرم خودداری کنند و دامان خود را حفظ نمایند».
اساسا بسیاری از گناهان در نتیجه نگاه است و نگاه، تیری از تیرهای شیطان و وسیله ای برای انحراف و گمراهی است. وظیفه هر زن مسلمان این است که از حرکات تحریک زا بپرهیزد و تا آن جا که می تواند از مواجهه و رویارویی غیرضروری با نامحرمان دوری کند. زنان و مردانی که در نهادها و ادارات و کارخانه ها و مؤسسات خصوصی و دولتی به کار مشغول اند باید دقت بیشتری به این امور داشته باشند.
از این آیه استفاده می شود که چشم چرانی بر زنان نیز حرام است. حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند:
بهترین ویژگی زنان، بدترین خصلت های مردان است مانند کبر، ترس و بخل؛ زیرا اگر زن در برابر بیگانگان متکبر باشد، رام نخواهد شد و چنانچه بخیل باشد مال خود و شوهر را حفظ می کند و با صفت ترس، از هر چیزی واهمه دارد.107
نگاه به زنان نامحرم؛ وسیله گمراهی
نگاه به زنان بدحجاب آنان را به عمل خود تشویق می نماید. آنان از این که می بینند مورد توجه دیگران قرار گرفته اند، احساس رضایت می کنند. دین اسلام، مردان را از نگاه به نامحرم بازداشته است؛ زیرا زنان بی اعتقاد و بی مبالات، خطرهای فراوانی برای افراد با ایمان دارند و در حقیقت، دام های شیطان هستند. رسول گرامی اسلام می فرماید: «اوثق سلاح ابلیس النّساء؛108 مطمئن ترین اسلحه برای شیطان، زنان هستند».
شیطان از دام های گوناگونی برای گمراهی انسان استفاده می کند که از همه آنها مهم تر و مؤثرتر، زنان بی ایمان هستند؛ زنانی که خود را می آرایند و به عشوه گری و طنازی می پردازند و در صدد دلربایی از افراد هستند، به آسانی در مأموریت شیطانی خود در برابر سست ایمانان موفق می شوند. بنابراین، شایسته است در صورت مواجهه با چنین زنانی، انسان خود را کنترل نموده و به راحتی اسیر چنین وسوسه های شیطانی نشود. کوچک ترین ضعف و سستی در این راه خسارات جدی در پی خواهد داشت. حضرت علی(علیه السلام) می فرماید:
«من اطلق طرفه کثر اسفه؛109 هر کس چشم خود را رها کند (کنترل نکند) تأسف و ناراحتی او زیاد می شود».
رسول گرامی اسلام درباره چشم چرانی می فرماید:
«لکلّ عضو حظٌّ من الزنا فالعین زناه النَّظر؛110 برای هر عضوی بهره ای از زناست و زنای چشم، نگاه بد (چشم چرانی) است».
در مقابل، در روایات دینی برای چشم پوشی از نگاه به زنان نامحرم ثواب های فراوانی شمرده شده است؛ چنان که امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
«من نظر الی امرأة فرفع بصره الی السَّماء اَو غمّض بصره لَم یرتدَّ الیه بصره حتی یُزوّجُه من الحور العین؛111 کسی که نگاهش به زن بیگانه ای بیفتد و برای این که گناه نکند، دیده اش را به سوی آسمان بیندازد و یا آن را ببندد، خداوند همان لحظه، حورالعینی را به ازدواج او در آورد».
اگر انسان خداوند را ناظر رفتار خود ببیند و معتقد باشد که خداوند خیانت چشم ها و خطورات پنهانِ دل ها را می داند (یَعْلَمُ خائِنَةَ الأَْعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ)112 و شاهد و ناظر اعمال ماست (أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللّهَ یَری)، اگر در دل؛ نه در زبان به این باور برسد، در خلوت و جلوت با اختیاری که خداوند به او داده است، از چشم چرانی پرهیز می کند. همچنین از قادر ازلی می خواهد که هماره او را حفظ کند؛ همان گونه که در مناجات شعبانیه آمده است:
«الهی لم یکن لی حول فانتقل به عن معصیتک الا فی وقت ایقطتنی لمحبّتک؛113 خدایا! قدرت دوری از معصیت را ندارم، مگر زمانی که محبت خودت را در دلم زنده و فروزان گردانی».
پی نوشت ها:
1ـ احزاب/ 33-32.
2ـ تفسیر نمونه، ج 17، ص 289.
3ـ الکافی، ج 5 ، ص 519 .
4ـ نهج الفصاحه، ح 2008.
5 ـ همان، ح 2600.
6 ـ میزان الحکمه، ج 4، ص 226.
7ـ مستدرک الوسائل، ج 1، ص 208.
8 ـ نور/ 31.
9ـ کنزالعرفان، ج 2، ص 224.
10ـ ر.ک: وهبه زحیلی، التفسیر المنیر، ج 18، ص 1 22.
11ـ الکافی، ج 5، ص 518.
12ـ نور/ 31.
13ـ نهج البلاغه، کلمات قصار، ش 234.
14ـ نهج الفصاحه، ص 196.
15ـ میزان الحکمه، ج 10، ص 72-71.
16ـ وسائل الشیعه، ج 14، ص 138.
17ـ میزان الحکمه، ج 10، ص 78.
18ـ مؤمن/ 19.
19ـ مفاتیح الجنان.
سوتیترها:
اسلام، به جمال زن توجه کرده و زینت و آرایش او را برای همسر بسیار باارزش شمرده است، اما علاوه بر آن زیبایی را در حفظ عفت و پاکدامنی می داند و آن را برای زنان شایسته می شمرد
مادران و خواهران حق ندارند به صرف مَحرم بودن، با هر وضع و لباس زننده ای در محیط خانه باشند. بلکه باید نهایت دقت و مراقبت از خود را به ویژه در برابر فرزندان ممیّز (که خوب و بد را می فهمند) داشته باشند. البته چنین دقت و مراقبتی از پدران نیز در برابر دختران و زنان محرم، انتظار می رود
زنان بر اساس این آموزه قرآنی، باید از پوشیدن کفش های پاشنه بلند صدادار که توجه دیگران را به آنان جلب می کند، بپرهیزند
نگاه به زنان بدحجاب آنان را به عمل خود تشویق می نماید. آنان از این که می بینند مورد توجه دیگران قرار گرفته اند، احساس رضایت می کنند
مجله: شمیم یاس-فروردین 1385، شماره 37
