از صدر اسلام تا‌کنون مسجد به‌عنوان مهم‌ترین مکان برای فعالیت‌های مذهبی شناخته شده است. مسلماً این مکان مقدس، تنها جایی برای عبادت، نماز، عزاداری و سایر فرایض نیست و از همان ابتدا نیز نبوده است. مسجد محیطی برای جمع‌شدن مسلمانان و هم‌فکری آن‌ها در امور فرد و جامعه، کمک برای حل مشکلات یکدیگر و انجام امور اجتماعی بوده و در زمان پیامبر اعظم(ص) نیز مسجد همین کارکرد را داشته است. رسیدگی به امور مردم، پاسخ به پرسش‌ها و مسائل آن‌ها، آموزش احکام اسلام، تقسیم بیت‌المال و تصمیم‌گیری‌های مهم درباره مسائل آن زمان، همه‌و‌همه در مسجد انجام می‌شد و هماکنون نیز باید در شهر اسلامی همین‌گونه باشد. به‌طور‌کلی در یک شهر اسلامی مساجد می‌توانند نقش‌های مهم و گسترده‌ای را ایفا کنند که بعضی‌از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
باخبرشدن از احوال یکدیگر: در شرایطی که پیامک و اینترنت جای دیدارها و باخبرشدن افراد از احوال یکدیگر را گرفته، به یک محیط نیاز است تا افراد جامعه در آن جمع شوند، یکدیگر را ببینند، از احوال هم باخبر شوند و به مشورت با یکدیگر و کمک برای رفع مشکلات خود و محله و شهرشان بپردازند.
کارکرد سیاسی و تدبیر امور: مساجد از همان ابتدا کارکرد سیاسی و مبارزاتی داشتند. مشاوره‌ها و مذاکراتی که برای جنگ‌ها اتفاق می‌افتاد، جمع‌آوری سلاح، مذاکره سیاسی و دینی بین قبایل مختلف در مسجد انجام می‌شد. امروزه نیز مسجد پایگاهی برای حفظ وحدت مسلمانان و کوشش آن‌ها برای جلوگیری از توطئه‌های دشمنان است. در مسجد همه افراد بدون در‌نظر‌گرفتن سودهای شخصی و منفعت کسب‌و‌کار دور هم جمع می‌شوند و همین احساس یگانگی و وحدتی که در مسجد به وجود می‌آید، مانع به‌ثمر‌رسیدن توطئه‌های دشمن می‌شود.
آموزش و تبلیغات: مسجد کارکرد دیگری نیز دارد و آن آموزش و تبلیغات است. بسیاری از آموزش‌ها می‌تواند در مسجد انجام شود؛ چه آموزش احکام نماز و قرآن و وضو به کوچک‌ترها باشد و چه آموزش مسائل تربیتی و حتی موضوعات علمی که بزرگ‌ترها به آن‌ها احتیاج دارند. مسجد فقط جایگاه جمع‌شدن افراد برای شنیدن روضه نیست. گاهی می‌توان مردم را پای سخنان یک روان‌شناس یا مدیر موفق در مساجد نشاند. مگر فقط مراکز علمی مثل دانشگاه‌ها یا مراکز فرهنگی نظیر فرهنگ‌سراها و مراکز مشاوره هستند که برای آموزش یا پیدا‌کردن پاسخ پرسش‌های خود باید به آن‌ها مراجعه کرد؟ آیا نمی‌توان بعضی‌از شب‌ها از متخصصان علوم و حوزه‌های مختلف در مساجد دعوت کرد تا به مخاطبان مسجد آموزش دهند؟ این کار همواره با صرف هزینه‌های گزاف همراه نیست؛ چرا‌که در بسیاری از مواقع در بین مسجدی‌ها چنین افرادی وجود دارند. استفاده از یک استاد علوم‌تربیتی، پزشک، معلم، مدیر موفق و… در مساجد نه‌تنها برای مسجدی‌ها، بلکه برای آن‌هایی که ممکن است معمولا به مسجد نروند نیز مفید است؛ زیرا کم‌کم آن‌ها را به مسجدرفتن علاقه‌مند می‌کند.
اشاعه فرهنگ دینی: بهترین راهکار برای اشاعه فرهنگ دینی استفاده از مسجد بوده به‌عنوان مرکزی که محل تجمع تمام معارف دینی است و می‌تواند در این راستا مؤثر واقع شود.
به‌کارگیری جوانان: اگر می‌خواهیم جوانان را که مهم‌ترین سرمایه انسانی ما هستند، به مسجد جذب کنیم باید از خودشان استفاده کنیم. گاهی می‌توان در مسجد میدان را به جوانان داد و از آن‌ها کمک گرفت؛ در اموری مثل بحث‌های علمی، مداحی‌ها، روضه‌خوانی‌ها و… .
برگزاری جشن‌ها و جلسه‌های مهم: باید به یاد داشته باشیم که مسجد جایگاه عزاداری نیست و می‌توان جشن‌هایی را نیز با حفظ شأن و رعایت حدود اسلامی مسجد در آن برگزار کرد.
نقش اقتصادی: نقش اقتصادی مساجد نیز درخور توجه است. از صدر اسلام افراد نیازمند به مسجد می‌رفتند و به آن‌ها کمک می‌شد. هماکنون نیز صندوق‌های قرض‌الحسنه‌ای که در مساجد شکل گرفته‌اند و به مردم نیازمند از‌طریق آن‌ها کمک می‌شود، یکی از کارکردهای مهم مسجد است؛ چرا‌که علاوه‌بر کمک به مسلمانان حس نوع‌دوستی و وحدت آن‌ها را نیز بیشتر می‌کند. از طرفی مردم با اعتماد کامل از این صندوق‌ها وام دریافت می‌کنند؛ زیرا می‌توانند بدون پرداخت مبلغی اضافی باعنوان سود، بدهی‌های خود را به مسجد پرداخت کنند.
مساجد به‌عنوان «منبر معارف اجتماعی و سیاسی» و همچنین «کانون موعظه و پرورش اخلاق» هستند. شهرها باید به جایگاه واقعی خود بازگردند که برای تحقق این مهم ملزم به تجهیز مادی و معنوی مساجد هستیم. در این راستا جذب افراد و اقشار مختلف جامعه به مسجد اهمیت ویژه‌ای دارد. مساجد ما نباید به انزوا کشیده شوند؛ بلکه باید پایگاهی فعال و پویا برای تدبیر امور و حفظ وحدت و انسجام ملت مسلمان باشند و برای این منظور، همکاری همه اقشار جامعه از مسئولان گرفته تا مردم و به‌خصوص جوانان شهر ضرورت دارد.
عنوان:
به بهانه روز جهانی مسجد؛ کارکردهای مسجد در شهر اسلامی
نویسنده: مهدی یاراحمدی خراسانی
ایمیل: mahdiyarahmadi@gmail.com
منبع: روزنامه شهرآرا – مورخ 30 مرداد 1393 – شماره 1489
shahrara.com/news/1393/5/30/pdf/13.pdf
