مقدمه
دانش بشر یعنی اطلاعات و اطلاعات منهای ارتباط بی معناست . در عصر حاضر توسعه از مفهوم سخت افزاری خود خارج شده و در تعریف آن باید بر ارتباطات و اطلاعات تأکید کرد .اطلاعات به عنوان ماده گرانیها قرن حاضر ، به نظامهای اطلاعاتی و ارتباطی پیشرفته نیاز دارد . در واقع تفاوت عمده میان کشورهای پیشرفته و عقب مانده درنقش و ارزش اطلاعات آنها نهفته است . بر پایه نظریات برخی از صاحبنظران ، قدرت در جایی متمرکز می شود که بیشترین اطلاعات در آنجا وجود دارد . و امروزه شاهد آنیم با توجه به اهمیت و نقش اطلاعات جنگ های سرد و ( بعضاً سخت ) در ارتباط با دستیابی، نگهداری و دسترسی به اطلاعات در جوامع صورت می پذیرید.
باید های فناوری اطلاعات با توجه به ضرورت گردش اطلاعات
يکي از موارد فسادآور، نبود گردش آزاد اطلاعات است. اگر مردم به طور مساوي به اطلاعات دسترسي نداشه باشند رانت اطلاعاتي به وجود مي‌آيد. مردم بايد فرآيندها و تصميمات را بدانند و در مورد برگزاري مناقصه‌ها به طور مساوي از اطلاعات برخوردار باشند. با عنایت به این مطالب نظام IT می بایست در برگیرنده ی باید های زیر باشد:
1- گردش آزاد اطلاعات.
2- دسترسي مردم به طور مساوي به اطلاعات.
3- عدم رانت اطلاعاتي.
4- اطلاع مردم از فرآيندها و تصميمات.
5- اطلاعات برگزاري مناقصه‌ها، به طور مساوي منتشر شود.
6- آزادي اطلاعات در جامعه.
نظام IT مناسب برای گردش اطلاعات
نظام IT مناسب برای گردش اطلاعات باید بتواندبه سوالات زیر بصورت دقیق و کامل پاسخ داده دهد:
1-چگونه مي‌توان سيستم گردش اطلاعات ايجاد کرد؟
2- نقش فناوري اطلاعات و ارتباطات ( آي تي و آي سي تي) در سيستم گردش اطلاعات چگونه است؟
3-چگونه مي‌توان دسترسي مساوي مردم به اطلاعات در اين سيستم را تضمين کرد؟
4- رانت اطلاعاتي يعني چه و چگونه به وجود مي‌آيد؟
5- چرا مردم از فرآيندها و تصميم‌ها اطلاع ندارند؟
6- چگونه مي‌توان سيستمي طراحي کرد که مسئولان و مديران مجبور به انتشار اطلاعات مربوط به تصميم‌ها و فرآيندها شوند؟
7- چگونه مي‌توان اطلاعات مربوط به مناقصه‌ها را به طور مساوي در دسترس مردم قرار داد؟
8- آزادي اطلاعات چيست؟
9- آزادي اطلاعات چه اصول و محورهايي دارد؟
10- چشم‌انداز آينده توليد، توزيع، گردش و مصرف اطلاعات چگونه است؟
سيستم گردش اطلاعات
اطلاعات (Information) هر نوع داده، سند، فايل و اطلاعي است که قابل ارايه و انتقال به ديگري باشد.از نظر حقوقي اطلاعات يا مجاني است ( تبليغات) و يا داراي ارزش اقتصادي و موضوعيت مالي ( حقوق مالکيت‌هاي فکري و شعب مختلف آن، سهام، اوراق بهادار و پول ديجيتال) و يا داراي ارزش مقدماتي براي مبادله است ( تبادل اطلاعات تجاري و بازرگاني) و يا جزو حريم خصوصي اشخاص و يا در نهايت اطلاعات دولتي است (طيف وسيعي از اطلاعات بوروکراتيک و مرتبط با امنيت ملي).
براي ايجاد سيستم گردش اطلاعات بايد به دو نکته توجه کرد:
1- «فناوري» انتقال اطلاعات.
2- «اطلاعات» جريان يافته در بستر فناوري.
سيستم هاي رايانه‌اي و اينترنتي به کمک تکنولوژي انفورماتيک و اتوماسيون مهمترين فناوري‌هاي موجود براي انتقال اطلاعات در عصر کنوني به شمار مي‌آيند. در بخش محتواي اطلاعات جريان يافته در اين بستر يا شبکه فني، مسئله مهمتر و بلکه مشکل‌تر است چرا که با وجود در اختيار بودن سيستم‌هاي انتقال اطلاعات، بخش‌هاي مختلف دولتي و اداري خود را ملزم به انتشار اطلاعات روي اين شبکه‌ها نمي‌بينند.
بخش دولتي، تنها توليدکننده بزرگ اطلاعات در محدوده‌هاي قانونگذاري، آمار، فرهنگ، اقتصاد، حمل ونقل، تحقيقات و صنعت مي‌باشد. از ديدگاه اقتصادي اين اطلاعات به کمک فناوري جديد مي‌تواند به واسطه ارزش افزوده‌اي که بخش خصوصي درآن ايجاد مي‌کند به موضوعي براي تجارت تبديل و ثروت‌هاي زيادي از طريق ايجاد شغل‌هاي جديد اطلاعاتي توليد شود.
رانت اطلاعاتي
بخش زيادي از اطلاعات موجود در دستگاه‌هاي دولتي، به دليل تشخيص مدير مربوطه و يانگرش سنتي نسبت به موضوع، انتشار اطلاعات به بايگاني ثابت سپرده مي‌شود، هنگامي که اصل آزادي دسترسي -طبق قانون- به رسميت شناخته نشده است. مسئول سازمان و نهاد دولتي خود تصميم مي‌گيرد که چه چيزي را در دسترس قرار دهد و چه مدرکي محرمانه و سري باشد.
منتشر نشدن اطلاعات توسط دستگاه‌هاي دولتي در برخي موارد منجر به ايجاد رانت اطلاعاتي مي‌شود.
رانت‌اطلاعاتي يعني دسترسي ويژه يک فرد يا گروه به اطلاعات و پنهان نگه داشتن آن از دسترس عموم.
البته بديهي است که حق دسترسي مردم به اطلاعات نبايد نامحدود باشد. اصولي وجود دارند که به موجب آن بعضي موارد مستثني هستند.
اين محدوديت‌ها در سه گروه اصلي قرار دارند:
1- حمايت از منافع کشور ( امنيت ملي و نظم عمومي)
2- حمايت از اشخاص ثالث (حريم خصوصي افراد واسرار تجاري شرکت‌ها)
3- حمايت از فرايندهاي تصميم‌سازي و اجتناب از هزينه وفعاليت اداري زياد.
نقش فناوري اطلاعات وارتباطات برای ایجاد سیستم گردش اطلاعات
فناوري اطلاعات مهمترين تکنولوژي موجود جهاني براي ايجاد سيستم هاي انتشار اطلاعات در جوامع است و رايانه‌ها فقط بخشي از اين فناوري هستند. متاسفانه بهره‌گيري غلط از رايانه در سيستم دولتي خود به معضل جديدي تبديل شده است. درحال حاضر رايانه‌ها در موسسات مالي، اقتصادي و اداري نه به عنوان سيستم‌هاي رايانه‌اي مورد استفاده قرار گرفته‌اند، بلکه حداکثر به عنوان منابع ذخيره اطلاعات ديده مي‌شوند که با توجه به فرايندهاي اضافي ورود ثبت اطلاعات، نظام بوروکراتيک کشور بيش از پيش طولاني و ناکارآمد شده است.
اکنون حداقل 8 سرويس مهم اينترنتي مبتني بر شبکه جهاني اينترنت وجود دارد که از طريق آنها مي‌توان به انتشار اطلاعات درکشور پرداخت. وب سايت، ايميل، وبلاگ، چت روم، فروم، يوزنت، تل‌نت و بانک‌هاي اطلاعاتي از اين جمله هستند. باايجاد بسترهاي فني و شبکه‌اي مي توان اطلاعات موجود را روي پرتال‌هاي اينترنتي منتشر کرد و دريافت و انتقال اطلاعات را مي‌توان از طريق اينترنت و اينترانت انجام داد. اين سيستم مي‌تواند بخش مهمي از پروژه مهم دولت الکترونيک در ايران تلقي شود.
انقلاب اطلاعات و سيستم اينترنت باعث شده است تا مفاهيم مربوط به حق دسترسي عمومي به اطلاعات از ريشه دگرگون شود. قوانين و قواعد « دسترسي به اطلاعات دولتي» در ايران عمدتا”پيش از انقلاب، اطلاعات تدوين شده‌اند. يعني زماني که واسط کاغذي مهمترين وسيله ارائه اطلاعات به متقاضي بود.
در اين وضعيت توان بسيار محدودي براي دريافت اطلاعات وجود داشت، اما اکنون هر نهادي مي تواند از طريق سرويس‌هاي اينترنتي اقدام به انتشار اطلاعات و دريافت تقاضاهاي مردم کند. متاسفانه لايحه آزادي اطلاعات که اکنون در مجلس خاک مي‌خورد، از بينش ديجيتالي برخوردار نيست و همچنان اصل کاغذ محوري بر آن حاکم است.
فساد اداري حاصل از عدم گردش اطلاعات
منتشر نشدن و عدم گردش اطلاعات باعث فساد اداري مي‌شود و انتشار آزادانه اطلاعات و حق مردم براي دسترسي مساوي وعادلانه به اطلاعات منجر به جلوگيري از رانت‌هاي اطلاعاتي دولت مي‌شود.
همچنين قانونمند کردن جريان اطلاعات دولتي به شفافيت فعاليت اقتصادي و سياسي منجر خواهد شد و خطوط قرمزي که امروز به سليقه افراد تعيين مي‌شود، از طرف بالاترين سطوح قانونگذاري کشور معين و مشخص خواهد شد.
انتشار اطلاعات مربوط به برگزاري مناقصه‌ها و مزايده‌ها بر روي وب‌سايت اينترنتي سازمان‌ها باعث مي‌شود تا علاوه بر دسترسي عموم به اين اطلاعات امکان نظارت عمومي بر عملکرد دولت نيز پديد آيد که اين مسئله مهمترين عامل کاهش فساد اداري خواهد بود.
توليد، توزيع و مصرف اطلاعات
هر يک از فرآيندهاي توليد، توزيع و مصرف اطلاعات، داراي ويژگي‌هاي خاص خود هستند. اين سه ارتباط سيستميک و مستقيم هم با يکديگر دارند. رويکرد به توليد و انتشار اطلاعات، به طور کلي در جوامعي صورت مي‌گيرد که به اصطلاح وارد مرحله جامعه اطلاعاتي (I,formation Society) شده باشد.
جوامع در گذار به توسعه يافتگي مراحل کشاورزي، صنعتي و فراصنعتي را طي کرده و وارد مرحله‌اي شده اند که در آن محور توسعه اطلاعات است. در جامعه اطلاعاتي مغز افزار به جاي سخت‌افزار و اطلاعات و آگاهي و دانش به جاي بازو و قدرت بدني و سيستم‌هاي پردازش اطلاعات و شبکه‌ها به جاي ماشين‌هاي صنعتي در محور توسعه قرار دارند. به قول امانوئل کاستلز ما وارد عصر جديدي شده‌ايم که اطلاعات در آن حرف اول را مي‌زند: عصر اطلاعات.
نتیجه گیری
فراهم ساختن امنیت اطلاعات و ارتباطات
هرچند با توجه به مطالب فوق الذکر گردش اطلاعات امری بایسته و ضروری است ولی زمانی که صحبت از زيرساخت ارتباطي و اطلاعاتي سازمان به ميان مي‌آيد، بي‌درنگ مهمترين موضوعي كه به ذهن خطور مي‌كند مساله چگونگي امنيت اطلاعات و ارتباطات سازمان است. يك ساختار ارتباطي هرچقدر هم كه پيشرفته باشد، اگر امن نباشد، فلسفه اصلي به‌كارگيري فناوري اطلاعات در سازمان را زير سوال مي‌برد و همه كاركردهاي مثبت آن را به خطر مي‌اندازد. مدير فناوري اطلاعات در سازمان بايد متوجه باشد كه اگر به موازات تسهيل روند گردش اطلاعات در سازمان فكري به حال افزايش امنيت بستر اطلاعاتي نكند، افزايش ميزان تبادل اطلاعات عملا به معني به خطرانداختنِ هرچه بيشتر دانش، تجربه، سرمايه معنوي و از همه مهمتر اسرار محرمانه سازمان است كه گاه ارزش اقتصادي يا راهبردي فراوان دارد.
