نویسندکان: منیره کتابچی – منصوره کتابچی
خلاصه کتاب:
مقدمه: قبل از قرن بیستم سازمان ها در مقیاس کوچک وبا استفاده از روش های ساده اداره می شدند وهنوز پیچیدگی امروز خود راپیدا نکرده بودن.در حالیکه امروز مدیریت ها با مسایل گوناگونی همچون جمعیت فزاینده،رکود،اگاهی اجتماعی،کمبود منابع-بخصوص منابع انرژی،تورم،تامین رفاه،رقابت،و نظایر ان روبرو هستند. گرچه مدیریت به مفهوم کلی ان سابقه ای به قدمت زندگی اجتماع انسان و حتی بیشتر از ان دارد.اما انچه که به نام ((دانش مدریت))برای مدیریت سازمانها وموسسات به خصوص موسسات انتفاعی تکامل پیدا کرده است، مربوط به اواخر قرننوزدهم و عمدتا قرن بیستم است.
گرایش های مربوط به مدیریت در چند مکتب فکری خلاصه شده است که تعداد ان مختلف و گاهی تا پنج مکتب را در بر میگیرد ولی در یک تقسیم بندی روشن و واضح،بیشتر بر سه مکتب :کلاسیک(سنتی)،نیوکلاسیک(روابط انسانی)و مکتب سیستم های اجتماعی(مبتنی بر تیوری سیستم ها)تاکید شده است.
گرایش های مربوط به مدیریت در چند مکتب فکری خلاصه شده است که تعداد ان مختلف و گاهی تا پنج مکتب را در بر میگیرد ولی در یک تقسیم بندی روشن و واضح،بیشتر بر سه مکتب :کلاسیک(سنتی)،نیوکلاسیک(روابط انسانی)و مکتب سیستم های اجتماعی(مبتنی بر تیوری سیستم ها)تاکید شده است.
مکاتب مدیریتی:
مکتب کلاسیک یا سنتی، در بحث مربوط به مدیریت، همان مکتب((مدیریت علمی))است که با نام فردریک وتیلور امیخته شده است کهگاهی ان را مکتب تیلور یا تیلوریسم مینامند.
تیلور سر انجام در سال 1911 کتاب ((اصول مدیریت علمی))خودرا انتشار داد.هدف تیلوراز نگارش کتاب مدیریت علمی سه چیز میباشد:
1-توضیح این موضوع که راه حل مرتفع کردن عدم کار ارایی،استفاده از اصول مدیریت علمی است.
2-توجه به بالا بردن سطح تولید
3-صرفه جویی-در مصرف نیروی انسانی ومنابع مادی در حین تولید
4-تاکید بر صبر و حوصله در توسعه و تکمیل مدیریت عملیات
5- و…
مکتب کلاسیک یا سنتی، در بحث مربوط به مدیریت، همان مکتب((مدیریت علمی))است که با نام فردریک وتیلور امیخته شده است کهگاهی ان را مکتب تیلور یا تیلوریسم مینامند.
تیلور سر انجام در سال 1911 کتاب ((اصول مدیریت علمی))خودرا انتشار داد.هدف تیلوراز نگارش کتاب مدیریت علمی سه چیز میباشد:
1-توضیح این موضوع که راه حل مرتفع کردن عدم کار ارایی،استفاده از اصول مدیریت علمی است.
2-توجه به بالا بردن سطح تولید
3-صرفه جویی-در مصرف نیروی انسانی ومنابع مادی در حین تولید
4-تاکید بر صبر و حوصله در توسعه و تکمیل مدیریت عملیات
5- و…
چند نمونه از اصول مدیریت علمی تیلور:
1- همکاری صمیمانه با کارکنان وتقسیم تقریبا مساوی کار و مسیولیت این مدیران و کارکنان
2-اموزش دقیق کارکنان وفراهم نمودن انگیزه های مناسب برای جلب همکاری بیشتر وعلمی نمودن کارها
3-تشویق و تنبیه مادی افراد بر اساس استاندارد های علمی مشخص شده
4-کشف روش علمی برای هر جز از کار کارگری به جای روش های غیر عملی
1- همکاری صمیمانه با کارکنان وتقسیم تقریبا مساوی کار و مسیولیت این مدیران و کارکنان
2-اموزش دقیق کارکنان وفراهم نمودن انگیزه های مناسب برای جلب همکاری بیشتر وعلمی نمودن کارها
3-تشویق و تنبیه مادی افراد بر اساس استاندارد های علمی مشخص شده
4-کشف روش علمی برای هر جز از کار کارگری به جای روش های غیر عملی
اهمیت مدیریت علمی:
اهمیت مدیریت علمینظام مدیریت علمی،مدیران را متوجه کرد که مدیریتصحیح باید مبتنی بر عوامل وعناصر پنجگانه زیر باش:
اهمیت مدیریت علمینظام مدیریت علمی،مدیران را متوجه کرد که مدیریتصحیح باید مبتنی بر عوامل وعناصر پنجگانه زیر باش:
1-تحقیق وتجزیه وتحلیل مداوم به منظور پی بردن به مسایل ومشکلات سازمان وارایه راه حل های صحیح و منطقی برای انها
2-بوجود اوردن استاندارد ها ضابطه ها و معیار های علمی ومنطقی برای اجرای کار
3-ایجاد سیتم منظم طرح ریزی برای پیش بینی عملیات و فراهم کردن وسایل اجرای انها
4-بوجود اوردن ضابطه هایی برای کنترل کارهای انجام شده
5-ایجاد فضای مناسب کار برای جلب همکاری کارکنان سازمان با دستگاه مدیریت
2-بوجود اوردن استاندارد ها ضابطه ها و معیار های علمی ومنطقی برای اجرای کار
3-ایجاد سیتم منظم طرح ریزی برای پیش بینی عملیات و فراهم کردن وسایل اجرای انها
4-بوجود اوردن ضابطه هایی برای کنترل کارهای انجام شده
5-ایجاد فضای مناسب کار برای جلب همکاری کارکنان سازمان با دستگاه مدیریت
مدیریت ا داری :
هنری فایول (1841-1925) را اکثراً اولین کسی می دانند که نظریه کاملی در مدیریت اداری ارائه کرده است اومدیریت را یک دانش قابل تعریف و قابل آموزش می دانست. هدفش این بود که مفاهیم اساسی مدیریت را در همه سازمانها تعریف کند. فایول ، مجموعه سازمان را مانند یک شخص تصور می کرد که فعالیت های این شخص به 6 دسته تقسیم می شد:
1- وظیفه فنی ( تولید)
هنری فایول (1841-1925) را اکثراً اولین کسی می دانند که نظریه کاملی در مدیریت اداری ارائه کرده است اومدیریت را یک دانش قابل تعریف و قابل آموزش می دانست. هدفش این بود که مفاهیم اساسی مدیریت را در همه سازمانها تعریف کند. فایول ، مجموعه سازمان را مانند یک شخص تصور می کرد که فعالیت های این شخص به 6 دسته تقسیم می شد:
1- وظیفه فنی ( تولید)
2- وظیفه تجارتی ( خرید،فروش، داد و ستد)
3- وظیفه مالی(یافتن وبکارگرفتن سرمایه)
3- وظیفه مالی(یافتن وبکارگرفتن سرمایه)
4-وظیفه امنیتی(محافظت ازدارایی و اشخاص)
5- وظیفه امنیتی ( محافظت از دارایی و اشخاص)
6- وظیفه مدیریت ( برنامه ریزی ، سازماندهی ، رهبری ، هماهنگی و کنترل )
اصول مدیریت از نظر هنری فایول
1- تقسیم کار ( تخصصی گرائی)
2- اختیار و مسئولیت
3- انضباط
3- انضباط
4- جمعیت فرماندهی
5- وحدت هدف یا جهت
5- وحدت هدف یا جهت
6- تقدیم منافع سازمان بر منافع فردی
7- حقوق و مزایای کارکنان
7- حقوق و مزایای کارکنان
8- تمرکز
9- سلسله مراتب ( ارشدیت)
9- سلسله مراتب ( ارشدیت)
10- استقرار مناسب
11- عدالت و مساوات
11- عدالت و مساوات
12- امنیت شغلی کارکنان
13- ترغیب و جلب مشارکت
13- ترغیب و جلب مشارکت
14- روح اتحاد و فضای کار گروهی
بوروکراسی:
مدیریت بوروکراسی یکی از زیر شاخه های مکتب کلاسیک است.
تعریف واژه کلیدی بوروکراسی :
در زبان عامیانه کلمه ( بوروکراسی) به صورت شعاری در آمده است ، که مراد از آن تشریفات زائد و عدم کارائی اداره امور حکومت است . از نظر لغوی واژه « بورو» به دفتر کار مقامات دولتی و همچنین میز تحریر اطلاق می شود و « کراسی » از یک واژه یونانی به مفهوم حکومت مشتق شده است.
چند قاعده از بوروکراسی:
1- اعضای سازمان مکلف به اجرای وظایف غیرشخصی اداره باشند.
2- برای اداره های سازمان، سلسله مراتب روشن وجود داشته باشد.
3- وظایف اداره ها به وضوح تعیین و تصریح شده باشد.
4- ماموران منتخب برای کار اداری حائز شرایط حرفه ای لازم باشند.
5- ماموران اداری بر اساس یک قرارداد به کار گمارده باشند.
6- ماموران اداره باید حقوق ماهیانه نقدی دریافت نمایند.
7- شغل مامور اداری حرفه اصلی و تنها کار او باشد.
مزایای ساختار بوروکراسی:
1- ایجاد فزونی در مهارتها از طریق تقسیم کار
2- در بوروکراسی کوشش می شود از اظهار نظر شخصی و روابط غیر شخصی و پارتی بازی جلوگیری شود.
3- در بوروکراسی قدرت در پست سازمانی است نه در دست اطراف
4- وجود استاندارد ، تهیه دستورالعملها ، رویه و مقررات و شرح وظایف در سازمان
مکتب نئوکلاسیک ( روابط انسانی):
نظریه روابط انسانی از تضاد نظریه های کلاسیک با روح و روان انسان سرچشمه می گیرد . براساس طبیعت و خصوصیات انسان پایه گذاری نشده است. دانشمندان دریافته است آنچه باعث افزایش بازده کارکنان می شود عوامل اجتماعی است نه عوامل فیزیکی و اقتصادی. آنان به این نتیجه رسیده اند که کارکنان در محیط کار پاسخگوی یکدیگرند نه پاسخگوی سرپرست مربوط . این بررسی ها نشان داد که رفتار فرد تا حد بسیار زیادی تابع انتظارات و ارزشهای گروهی است.
اهمیت مکتب روابط انسانی :
این مکتب فکری را می توان خصوصاً در موارد زیر دانست :
1- برای اولین بار در تاریخ عامل انسانی در بررسی ها به طور فشرده و عمیقی مورد مطالعه قرار گرفت و بدین ترتیب سنتی پر ارزش در این زمینه پایه ریزی شد.
2- اهمیت فرد و احساسات و عواطف انسانی در دنیای سازمانی به خوبی شناخته و بیان شد.
3- نقش مهم ارزشها و هنجارهای گروهی و جمعی در شکل بخشیدن به رفتار کارکنان مورد توجه و تاکید لازم قرار گرفت.
4- اهمیت سازمان و روابط غیررسمی به عنوان عاملی که رفتار سازمانی را عمیقاً زیر نفوذ دارد مطرح شد.
5- تاثیر شیوه سرپرستی و مدیریت تقویت روحی کارکنان و افزایش بهره وری تشخیص داده شد.
مکتب سیستمهای اجتماعی :
پیشرفت علوم و تکنولوژی و تکامل و پیچیدگی سازمانها به پیدایش گرایش فکری جدید در همه زمینه ها از جمله مدیریت سازمانها منجر شد . این گرایش فکری همان مکتب سیستمهای اجتماعی است.
تعریف سیستم
سیستم : از یک مجموعه اجزای به هم پیوسته مرتبط است که در قالبها یا چهارچوبها از سیستم های دیگر با قالبهای مربوط به خود جدا می شود.
با توجه به این تعریف می توان گفت که اولاً هر سیستم حداقل باید از دو جزء تشکیل شده باشد ، ثانیاً هر جزء باید حداقل با یک جزء دیگر از مجموعه در ارتباط باشد، ثالثاً هر گونه تغییری در هر یک از اجزا به تغییر در کل مجموعه منجر گردد و رابعا مجموعه باید خصوصیاتی متفاوت از اجزاء داشته باشد.
اجزاء سیستم
اجزاء همان قسمتها یا قطعات یک سیستم هستند که از نظر تنوع نامحدود هستند. بسیاری از این سیستم ها از اجزای فیزیکی و ملموسی تشکیل یافته اند .
انواع سیستمها
سیستم بسته : سیستمی است که با محیط خود به تعادل استاتیکی رسیده است و با محیط خود رابطه ای ندارد . در مدیریت ، سیستم بسته شامل مکتب کلاسیک می باشد. از آنجائیکه شروع و خاتمه فعالیت های افراد نوع ، تعداد و ساعات کار آنها در شرح وظایف به صورت خشک و انعطاف ناپذیر طبقه بندی و تنظیم شده است واژه سیستمهای بسته در مورد آنها به کار می رود.
سیستم باز : سیستمی است که با محیط خود به یک تعادل دینامیکی رسیده است. بدین ترتیب که از تغییرات محیط متاثر شده و خود نیز روی محیط اثر می گذارد. و تعادل آن پیوسته در حال تغییر است همانند مکتب روابط انسانی
خصوصیات سیستمها
1- داده ها : هر سیستمی برای ادامه موجودیت خود چیزهای مختلفی از محیط پیرامون خویش می گیرد که به آن داده گفته می شود.
2- فرآیند : معرف یک یا دسته ای از فعل و انفعالات است که به منظور تبدیل داده ها به بازداده ها انجام می گیرد.
3- بازداده ها : داده های سیستم پس از انجام فعل و انفعالاتی که در آنها به وجود می آید به شکلهای گوناگونی خارج می گردد که در این حالت باز داده نامیده می شود.
مدیریت و بهبود
تعاریف مدیریت
1- مدیریت عبارتند از هماهنگی منابع انسانی و مادی برای نیل به هدف .
2- به نظر هرنی فایول مدیریت علم و هنر متشکل کردن و هماهنگ نمودن و رهبری و کنترل فعالیت های دسته جمعی است که برای رسیدن به هدف یا اهداف مشترک انجام می گردد.
اصطلاحات کلیدی مدیریت
1- کارایی : به اجرای درست کارها در سازمان مربوط می شود. کارایی نسبت بازدهی به بازدهی استاندارد است.
2- اثربخشی : دسترسی به اهداف از پیش تعیین شده در هر سازمان میزان اثربخشی را در هر سازمان نشان می دهد.
3- نوآوری : به میزان تطابق محصولات تولیدی و فرآیندهای تولیدی یک سازمان در قبال تغییرات تقاضا و نیازهای جدید مشتریان جدید گفته می شود.
4- قابلیت انعطاف : به میزان تولید سیستم تولیدی هر سازمان در عکس العمل و تطابق با تغییرات مورد لزوم در نوع ، ترکیب و مقدار محصول گفته می شود.
5- بهره وری : یعنی سازمان در قبال مقدار معینی از محصول به چه نسبتی از منابع تولیدی استفاده می کند.
6- کیفیت : به درجه تطابق محصول تولید شده با نیازهای مشتریان و طرح محصول با استاندارد مقبول ، گفته می شود.
1- برنامه ریزی
– سازماندهی 2
3- به کار گماردن
4- هدایت
5- هماهنگ کردن
6- گزارش کردن
7- بودجه بندی
مهارتهای سه گانه مدیریتی
مهارت فنی : دانایی و توانایی به کارگیری دانش ، روش ، فنون و ابزاری که لازمه انجام وظایف و ورزیدگی در کاربرد فنون خاص است.
مهارت انسانی: توانایی و قدرت تشخیص در کار کردن با زیردستان و انجام دادن کار به وسیله آنها
مهارت ادراکی : به توانایی درک و فهمیدن پیچیدگی های کل سازمان و آگاهی از اینکه آیا خود شخص مناسب شرایط سازمان عمل می کند یا نه ؟
رهبری
ظهور رهبری به شروع زندگی اجتماعی انسان باز می گردد. وقتی دو یا چند نفر تشکیل یک گروه اجتماعی را می دهد بعضی از افراد نقش فعال تری را به خود گرفته و تاثیر بیشتری را روی دیگران می گذارند و این زمینه آغاز پیداش رهبری در گروه است.
رهبری: هنر نفوذ در اشخاص به طوریکه با میل و خواسته خود در جهت حصول به اهداف تعیین شده گام بردارند.
سبکهای مختلف رهبری
1- رهبر اقتدارگرا: اقتدارگرا، قدرت خود را از منابعی مثل مقام ،دانش ، زور ، توانایی یا تشویق و تنبیه میگیرد.
2- رهبر بوروکراتیک : مثل رهبر اقتدارگرا به مردم می گوید که چه بکنند و چگونه بکنند اما پایه همه دستورات او انحصاراٌ سیاستها ، روشها و دستورالعملهای سازمان است. او به عنوان یک مدیر بیشتر شبیه یک قاضی می باشد.
3- رهبر دیپلماتیک : هنرپیشه ایست که مثل یک فروشنده با استفاده از هنر خود برای متقاعد کردن افراد زندگی می کند. قدرت رهبر اقتدارگرا را دارد اما ترجیح می دهد از طریق برنگیختن افراد عمل نماید.
4- رهبر مشارکتی : این نوع رهبر ، به صورت باز ، مردم را به شرکت در تصمیم گیری ها و سیاست گذاری ها و تعیین روشهای اجرایی دعوت می نماید.
5- رهبری رها کرده : به مفهوم کنار گذرادن هر نوع کنترل نیست ، او برای پیروان خود یک هدف را مشخص می کند ، سیاستگذاری می کند ، بودجه آن راتعیین می نماید سپس آنها را بدون هدایت و کنترل رها می سازد.
مبانی اساسی قدرت رهبر
1- قدرت پاداش : قدرتی است که توانایی ارائه پاداش به زیردستان را می دهد.
2- قدرت تنبیه : قدرتی است که بر مبنای آن پیروان اعتقاد دارند رهبر توانایی اعمال تنبیه را دارد.
3- قدرت مرجعیت: قدرت مرجعیت در عمق وجدان پیروان رسوخ می کند. آنها بدون اینکه اجبار و الزامی داشته باشند رهبر را به عنوان الگوی ایده آل خود می شناسند.
4- قدرت مهارت : قدرتی است که پیروان اعتقاد دارند رهبرشان دارای مهارت یا دانش تخصصی است.
5- قدرت قانونی:قدرتی است که به پیروان دیکته می کند که رهبر حق تاثیرگذاری روی آنها دارد
برنامه ریزی
یکی از وظایف مدیریت است که انجام گرفته اند و اجرای آن باید با توجه به بقیه وظایف مدیریت صورت بگیرد.
برنامه ریزی : طرحی برای یک آینده مطلوب و راههای موثر وصول به آن می باشد.
نمودار سازمانی
سلسه مراتب سازمانی به صورت رسمی توسط نموداری مشخص می شود که هم واحدهای تابعه سازمان را نشان می دهد و هم خطوط و مجاری ارتباطات مسئولیت را تعبیر می نماید.
نظارت و کنترل آخرین وظیفه مدیر
نظارت و کنترل : عبارتند از ارزیابی تصمیم گیری ها و برنامه ها از زمان اجرای آنها و اقدامات لازم برای جلوگیری از انحراف عملیات نسبت به اهداف برنامه و تصحیح انحرافات احتمالی بوجود آمده .
بهبود چیست ؟
زمانی که شما با مشکل و مسئله ای در سازمان خود مواجه می شوید نباید به آنها به صورت مسئله نگاه کنید بلکه آنها را به عنوان یک فرصت به عنوان بهبود تلقی نمائید مشکل واقعی زمانی است که شما از مسئله نگران می شوید یا شکایت می کنید.
انواع بهبود
1- بهبود در قالبت نگهداری: بهبود در این حالت به معنای پایدار نگه داشتن شرایط است.
2- بهبود در قالب جهش و ارتقاء: بهبود در این حالت به معنای ارتقای شرایط جاری است.
3- بهبود در قالب توسعه : بهبود در این حالت به معنای توسعه به سمت خاص مشتریان سازمان است.
پیش نیازهای فعالیت بهبود چیست ؟
1- خواست و اراده : بهبودی رخ نمیدهد مگر آنکه تصمیم به بهبودی گرفته شود.
2- تواضع و یادگیری : لازمه آگاهی از بهبود تواضع و یادگیری
: به معنای سیستمی جهت ساماندهی محیط کار است که عبارتند از : 5s
الف) جداسازی اشیاء و ابزارهایی که شما در محیط کاری به آنها نیاز دارید از آنهایی که شما نیاز ندارید.
ب) ایجاد شرایط مناسب برای دسترسی آسان به تجهیزات
ج) ایجاد محیط کاری تمیز بدون آلاینده
د) نگهداری و بهبود ماشین آلات
هـ) فرهنگ سازی رعایت اصول 5s
4- توازن هزینه و منافع : سنجیدن هزینه های اجرا نسبت به منافع حاصله
5- حضور در کنار مسئله : حل مسئله و دستیابی به بهبودی با مشارکت
6- تکرار : با تکرار است که بهبود تبدیل به عادت می شود.
7- کار تیمی : مشورت و همفکری
8- سیستم پیشنهادات : استفاده از انتقادات و پیشنهادات همکاران
9- کایزن : به معنای بهبود پیوسته و مداوم
10- کنترل کیفیت جامع : بهبود کارایی مدیریت در تمامی سطوح
11- کنترل کیفیت : کنترل کیفیت کارایی کارکنان
مزد و نقش آن
در روابط کار
تعریف مزد
آنچه در ازای انجام کار به فرد پرداخت می شود و یا بر طبق ماده 35 عبارتند از وجوه نقدی یا غیرنقدی و یا مجموعه آنها که در مقابل انجام کار به کارگر پرداخت می شود.
انواع مزد
مزد پولی : پرداخت وجه نقد در قبال ارائه خدمات
مزد واقعی : میزان قدرت خرید آنچه به عنوان مزد پرداخت می شود.
حداقل مزد : مزدی که برای گذران معیشت و داشتن کارایی لازم است.
مزد زندگی : برخوردای فرد از حداکثر سطح بالای مزد که کلیه عوامل رفاهی مورد نظر وی فراهم شود.
مزد منصفانه : نزدیکترین مزد به حداقل مزد و مزد زندگی است.
مزد انگیزه ای : مزدی که برای ایجاد انگیزش در کارکنان به منظور افزایش بهره وری پرداخت میشود.
تعیین حداقل مزد
در ایران بر اساس ماده 41 قانون کار « شورای عالی کار همه ساله موظف است میزان حداقل مزد کارگران را برای نقاط مختلف کشور و یا صنایع مختلف با توجه به معیارهای زیر تعیین نماید:
1- تورم
2- مشخصه های جسمی و روحی کارگران
3- ویژگیهای محل کار
مشخصات نظام مناسب مزد
1- ایجاد انگیزه برای افزایش کمی و کیفی بهره وری
2- ایجاد رضایت کارکنان
3- مهار تورم را رها نکند
4- رشد و توسعه اقتصاد کشور را به خطر نیندازد.
روشهای پرداخت مزد
1- مزد زمانی : نرخ × تعداد واحد زمانی
2- روش کارمزدی : نرخ هر واحد × تعداد واحد تولید شده
انجمن صنفی کارفرمایی
به موجب ماده 131 قانون کار کارفرمایان حرفه یا صنعت می توانند مبادرت به تشکیل انجمن های صنفی نماید.
اهداف سازمان :
الف) تنظیم مزد
ب) حل و فصل اختلافات
ج) دفاع از امتیازات مربوط به مدیریت
1) ایجاد استانداردهایی در روابط کار
تعریف اعتصاب
اعتصاب عبارت اند از:خود داری اداری و دسته جمعی از کارگران،به منظور نیل به اهداف خاصی انجام میدهند بدون انکه معمولا به سقوط دایمی قرار داد کار بینجامد
انواع اعتصاب
1-تحریم کاری
2-کم کاری
3-خود داری از اضافه کاری
4-اعتصاب نشسته
5-خراب کاری در محل کار
6-و….
علل اعتصاب
اعتصاب ناشی از نارضایتی کارکنان از شرایط موجود است،نارضایتی هایی که مورد رسیدگی قرار نگرفته اند به تدریج روی هم انباشته و سبب بروز اعتصاب میشود
عملیات نگهداری
منابع انسانی
مقدمه
توصعه صنعت،استفاده فزاینده از ابزار و ماشین الات فنی را ایجاب کرد وعدم رعایت اصول صحیح درساخت واستفاده از وسایل صنعتی حوادث و سوانح زیادی باعث شده است و سوانح ناشی از کار از طرفی موجب افزایش میزان معلولیت ومرگ ومیر در کارگران میشود که اثار نا مطلوبی بر کل جامعه دارد
حادثه
حادثه ناشی از کار واقعه ای است که در حین انجام دادن کار روی میدهد وبرای ایجاد ان هیچ نوع قصد و یا برنامه ریزی قبلی وجود نداشته باشد.
علل بروز حادثه
1-مستقیم
2-غیر مستقیم
علت های مستقیم مانند:سوختگی،سر خوردن ،تصادف
علت های غیر مستقیم مانند خستگی مفرط،عدم رضایت شغلی،سروصدای زیاد
روشهای مقایسه حوادث
الف-ضریب یا میزان وفور حادثه:ضریب حادثه عددی است که رابطه بین تعداد حوادث ناشی از کار و تعداد ساعات کاری را نشان میدهد.
ب-شدت حادثه: شدت حادثهعددی است که رابطه زمان کار از دست رفته را با تعداد ساعتهای کار نشان میدهد
ج-شیوع حادثه:عددی است که رابطه تعداد حوادث را با تعداد کار کنان نشان میدهد.
جلو گیری از حوادث
1-بهداشت وایمنی یکی از عملیات نگهداری منابع انسانی:
اول:پیشگیری
دوم:خدمات درمانی
2-بیمه و باز نشستگی
برنامه های بیمه وباز نشستگی به منظور ایجاد امنیت اقتصادی تامین معاش وزندگی مستخدم وخانواده اش در زمان بیکاری، بیماری، پیری و….تهیه و اجرا میشود
انواع طرح های باز نشستگی
الف:بیمه باز نشستگی:در این طرح طبق قرار دادی با پرداختن حق بیمه شرکت بیمه مسیول تامین مستخدم در زمان پیری و از کار افتادگی است
ب:طرح صندق باز نشستگی:در این طرح وجوهی شامل سهم کار کنان و سازمان برای باز نشستگی در صندق نگهداری واز محل ان در موقع مقرر به باز نشستگان و به خانواده انان مستمری پرداخت میشود
3-مرخصی ها و تعطیلات :
مرخصی استحقاقی (سالانه ): نه تنها از جهت افزایش کارائی (در اثر بهبود وضع جسمانی فکری )، بلکه به دلیل اجتماعی ،مطلوب و متاسب تشخیص داده شده است .
((مرخصی استعلاجی )) : بیماری از جمله وقایع عادی زندگی هر انسانی است ،لذاپیشبینی مرخصی با استفاده از حقوق در مواقع بیماری،از حقوق مستخدم به شمار میرود
((مرخصی بدون حقوق))،برای مستخدم باید امکان استفاده از مرخصی بدون حقوق،در صورت نیاز وطبق ضابطه،فراهم گردد.
((تعطیل هفتگی)):یک روز تعطیل در هفته یا تعطیل هفتگی در قوانین کار همه کشور ها پیش بینی شده است
4-خدمات پرسنلی:
1-تامین وسایل رفت وامد کار کنان
2-ایجاد غذا خوری وتسهیلات مربوط
3-خانه سازی وتامین مسکن
4-ایجاد شرکت های تعاونی و صندق تعادل
5-ایجاد باشگاه های ورزشی
6-ارایه کمک های فکری و روانپزشکی
7-انتشار نشریه های مختلف
تعریف واژه کلیدی بوروکراسی :
در زبان عامیانه کلمه ( بوروکراسی) به صورت شعاری در آمده است ، که مراد از آن تشریفات زائد و عدم کارائی اداره امور حکومت است . از نظر لغوی واژه « بورو» به دفتر کار مقامات دولتی و همچنین میز تحریر اطلاق می شود و « کراسی » از یک واژه یونانی به مفهوم حکومت مشتق شده است.
چند قاعده از بوروکراسی:
1- اعضای سازمان مکلف به اجرای وظایف غیرشخصی اداره باشند.
2- برای اداره های سازمان، سلسله مراتب روشن وجود داشته باشد.
3- وظایف اداره ها به وضوح تعیین و تصریح شده باشد.
4- ماموران منتخب برای کار اداری حائز شرایط حرفه ای لازم باشند.
5- ماموران اداری بر اساس یک قرارداد به کار گمارده باشند.
6- ماموران اداره باید حقوق ماهیانه نقدی دریافت نمایند.
7- شغل مامور اداری حرفه اصلی و تنها کار او باشد.
مزایای ساختار بوروکراسی:
1- ایجاد فزونی در مهارتها از طریق تقسیم کار
2- در بوروکراسی کوشش می شود از اظهار نظر شخصی و روابط غیر شخصی و پارتی بازی جلوگیری شود.
3- در بوروکراسی قدرت در پست سازمانی است نه در دست اطراف
4- وجود استاندارد ، تهیه دستورالعملها ، رویه و مقررات و شرح وظایف در سازمان
مکتب نئوکلاسیک ( روابط انسانی):
نظریه روابط انسانی از تضاد نظریه های کلاسیک با روح و روان انسان سرچشمه می گیرد . براساس طبیعت و خصوصیات انسان پایه گذاری نشده است. دانشمندان دریافته است آنچه باعث افزایش بازده کارکنان می شود عوامل اجتماعی است نه عوامل فیزیکی و اقتصادی. آنان به این نتیجه رسیده اند که کارکنان در محیط کار پاسخگوی یکدیگرند نه پاسخگوی سرپرست مربوط . این بررسی ها نشان داد که رفتار فرد تا حد بسیار زیادی تابع انتظارات و ارزشهای گروهی است.
اهمیت مکتب روابط انسانی :
این مکتب فکری را می توان خصوصاً در موارد زیر دانست :
1- برای اولین بار در تاریخ عامل انسانی در بررسی ها به طور فشرده و عمیقی مورد مطالعه قرار گرفت و بدین ترتیب سنتی پر ارزش در این زمینه پایه ریزی شد.
2- اهمیت فرد و احساسات و عواطف انسانی در دنیای سازمانی به خوبی شناخته و بیان شد.
3- نقش مهم ارزشها و هنجارهای گروهی و جمعی در شکل بخشیدن به رفتار کارکنان مورد توجه و تاکید لازم قرار گرفت.
4- اهمیت سازمان و روابط غیررسمی به عنوان عاملی که رفتار سازمانی را عمیقاً زیر نفوذ دارد مطرح شد.
5- تاثیر شیوه سرپرستی و مدیریت تقویت روحی کارکنان و افزایش بهره وری تشخیص داده شد.
مکتب سیستمهای اجتماعی :
پیشرفت علوم و تکنولوژی و تکامل و پیچیدگی سازمانها به پیدایش گرایش فکری جدید در همه زمینه ها از جمله مدیریت سازمانها منجر شد . این گرایش فکری همان مکتب سیستمهای اجتماعی است.
تعریف سیستم
سیستم : از یک مجموعه اجزای به هم پیوسته مرتبط است که در قالبها یا چهارچوبها از سیستم های دیگر با قالبهای مربوط به خود جدا می شود.
با توجه به این تعریف می توان گفت که اولاً هر سیستم حداقل باید از دو جزء تشکیل شده باشد ، ثانیاً هر جزء باید حداقل با یک جزء دیگر از مجموعه در ارتباط باشد، ثالثاً هر گونه تغییری در هر یک از اجزا به تغییر در کل مجموعه منجر گردد و رابعا مجموعه باید خصوصیاتی متفاوت از اجزاء داشته باشد.
اجزاء سیستم
اجزاء همان قسمتها یا قطعات یک سیستم هستند که از نظر تنوع نامحدود هستند. بسیاری از این سیستم ها از اجزای فیزیکی و ملموسی تشکیل یافته اند .
انواع سیستمها
سیستم بسته : سیستمی است که با محیط خود به تعادل استاتیکی رسیده است و با محیط خود رابطه ای ندارد . در مدیریت ، سیستم بسته شامل مکتب کلاسیک می باشد. از آنجائیکه شروع و خاتمه فعالیت های افراد نوع ، تعداد و ساعات کار آنها در شرح وظایف به صورت خشک و انعطاف ناپذیر طبقه بندی و تنظیم شده است واژه سیستمهای بسته در مورد آنها به کار می رود.
سیستم باز : سیستمی است که با محیط خود به یک تعادل دینامیکی رسیده است. بدین ترتیب که از تغییرات محیط متاثر شده و خود نیز روی محیط اثر می گذارد. و تعادل آن پیوسته در حال تغییر است همانند مکتب روابط انسانی
خصوصیات سیستمها
1- داده ها : هر سیستمی برای ادامه موجودیت خود چیزهای مختلفی از محیط پیرامون خویش می گیرد که به آن داده گفته می شود.
2- فرآیند : معرف یک یا دسته ای از فعل و انفعالات است که به منظور تبدیل داده ها به بازداده ها انجام می گیرد.
3- بازداده ها : داده های سیستم پس از انجام فعل و انفعالاتی که در آنها به وجود می آید به شکلهای گوناگونی خارج می گردد که در این حالت باز داده نامیده می شود.
مدیریت و بهبود
تعاریف مدیریت
1- مدیریت عبارتند از هماهنگی منابع انسانی و مادی برای نیل به هدف .
2- به نظر هرنی فایول مدیریت علم و هنر متشکل کردن و هماهنگ نمودن و رهبری و کنترل فعالیت های دسته جمعی است که برای رسیدن به هدف یا اهداف مشترک انجام می گردد.
اصطلاحات کلیدی مدیریت
1- کارایی : به اجرای درست کارها در سازمان مربوط می شود. کارایی نسبت بازدهی به بازدهی استاندارد است.
2- اثربخشی : دسترسی به اهداف از پیش تعیین شده در هر سازمان میزان اثربخشی را در هر سازمان نشان می دهد.
3- نوآوری : به میزان تطابق محصولات تولیدی و فرآیندهای تولیدی یک سازمان در قبال تغییرات تقاضا و نیازهای جدید مشتریان جدید گفته می شود.
4- قابلیت انعطاف : به میزان تولید سیستم تولیدی هر سازمان در عکس العمل و تطابق با تغییرات مورد لزوم در نوع ، ترکیب و مقدار محصول گفته می شود.
5- بهره وری : یعنی سازمان در قبال مقدار معینی از محصول به چه نسبتی از منابع تولیدی استفاده می کند.
6- کیفیت : به درجه تطابق محصول تولید شده با نیازهای مشتریان و طرح محصول با استاندارد مقبول ، گفته می شود.
1- برنامه ریزی
– سازماندهی 2
3- به کار گماردن
4- هدایت
5- هماهنگ کردن
6- گزارش کردن
7- بودجه بندی
مهارتهای سه گانه مدیریتی
مهارت فنی : دانایی و توانایی به کارگیری دانش ، روش ، فنون و ابزاری که لازمه انجام وظایف و ورزیدگی در کاربرد فنون خاص است.
مهارت انسانی: توانایی و قدرت تشخیص در کار کردن با زیردستان و انجام دادن کار به وسیله آنها
مهارت ادراکی : به توانایی درک و فهمیدن پیچیدگی های کل سازمان و آگاهی از اینکه آیا خود شخص مناسب شرایط سازمان عمل می کند یا نه ؟
رهبری
ظهور رهبری به شروع زندگی اجتماعی انسان باز می گردد. وقتی دو یا چند نفر تشکیل یک گروه اجتماعی را می دهد بعضی از افراد نقش فعال تری را به خود گرفته و تاثیر بیشتری را روی دیگران می گذارند و این زمینه آغاز پیداش رهبری در گروه است.
رهبری: هنر نفوذ در اشخاص به طوریکه با میل و خواسته خود در جهت حصول به اهداف تعیین شده گام بردارند.
سبکهای مختلف رهبری
1- رهبر اقتدارگرا: اقتدارگرا، قدرت خود را از منابعی مثل مقام ،دانش ، زور ، توانایی یا تشویق و تنبیه میگیرد.
2- رهبر بوروکراتیک : مثل رهبر اقتدارگرا به مردم می گوید که چه بکنند و چگونه بکنند اما پایه همه دستورات او انحصاراٌ سیاستها ، روشها و دستورالعملهای سازمان است. او به عنوان یک مدیر بیشتر شبیه یک قاضی می باشد.
3- رهبر دیپلماتیک : هنرپیشه ایست که مثل یک فروشنده با استفاده از هنر خود برای متقاعد کردن افراد زندگی می کند. قدرت رهبر اقتدارگرا را دارد اما ترجیح می دهد از طریق برنگیختن افراد عمل نماید.
4- رهبر مشارکتی : این نوع رهبر ، به صورت باز ، مردم را به شرکت در تصمیم گیری ها و سیاست گذاری ها و تعیین روشهای اجرایی دعوت می نماید.
5- رهبری رها کرده : به مفهوم کنار گذرادن هر نوع کنترل نیست ، او برای پیروان خود یک هدف را مشخص می کند ، سیاستگذاری می کند ، بودجه آن راتعیین می نماید سپس آنها را بدون هدایت و کنترل رها می سازد.
مبانی اساسی قدرت رهبر
1- قدرت پاداش : قدرتی است که توانایی ارائه پاداش به زیردستان را می دهد.
2- قدرت تنبیه : قدرتی است که بر مبنای آن پیروان اعتقاد دارند رهبر توانایی اعمال تنبیه را دارد.
3- قدرت مرجعیت: قدرت مرجعیت در عمق وجدان پیروان رسوخ می کند. آنها بدون اینکه اجبار و الزامی داشته باشند رهبر را به عنوان الگوی ایده آل خود می شناسند.
4- قدرت مهارت : قدرتی است که پیروان اعتقاد دارند رهبرشان دارای مهارت یا دانش تخصصی است.
5- قدرت قانونی:قدرتی است که به پیروان دیکته می کند که رهبر حق تاثیرگذاری روی آنها دارد
برنامه ریزی
یکی از وظایف مدیریت است که انجام گرفته اند و اجرای آن باید با توجه به بقیه وظایف مدیریت صورت بگیرد.
برنامه ریزی : طرحی برای یک آینده مطلوب و راههای موثر وصول به آن می باشد.
نمودار سازمانی
سلسه مراتب سازمانی به صورت رسمی توسط نموداری مشخص می شود که هم واحدهای تابعه سازمان را نشان می دهد و هم خطوط و مجاری ارتباطات مسئولیت را تعبیر می نماید.
نظارت و کنترل آخرین وظیفه مدیر
نظارت و کنترل : عبارتند از ارزیابی تصمیم گیری ها و برنامه ها از زمان اجرای آنها و اقدامات لازم برای جلوگیری از انحراف عملیات نسبت به اهداف برنامه و تصحیح انحرافات احتمالی بوجود آمده .
بهبود چیست ؟
زمانی که شما با مشکل و مسئله ای در سازمان خود مواجه می شوید نباید به آنها به صورت مسئله نگاه کنید بلکه آنها را به عنوان یک فرصت به عنوان بهبود تلقی نمائید مشکل واقعی زمانی است که شما از مسئله نگران می شوید یا شکایت می کنید.
انواع بهبود
1- بهبود در قالبت نگهداری: بهبود در این حالت به معنای پایدار نگه داشتن شرایط است.
2- بهبود در قالب جهش و ارتقاء: بهبود در این حالت به معنای ارتقای شرایط جاری است.
3- بهبود در قالب توسعه : بهبود در این حالت به معنای توسعه به سمت خاص مشتریان سازمان است.
پیش نیازهای فعالیت بهبود چیست ؟
1- خواست و اراده : بهبودی رخ نمیدهد مگر آنکه تصمیم به بهبودی گرفته شود.
2- تواضع و یادگیری : لازمه آگاهی از بهبود تواضع و یادگیری
: به معنای سیستمی جهت ساماندهی محیط کار است که عبارتند از : 5s
الف) جداسازی اشیاء و ابزارهایی که شما در محیط کاری به آنها نیاز دارید از آنهایی که شما نیاز ندارید.
ب) ایجاد شرایط مناسب برای دسترسی آسان به تجهیزات
ج) ایجاد محیط کاری تمیز بدون آلاینده
د) نگهداری و بهبود ماشین آلات
هـ) فرهنگ سازی رعایت اصول 5s
4- توازن هزینه و منافع : سنجیدن هزینه های اجرا نسبت به منافع حاصله
5- حضور در کنار مسئله : حل مسئله و دستیابی به بهبودی با مشارکت
6- تکرار : با تکرار است که بهبود تبدیل به عادت می شود.
7- کار تیمی : مشورت و همفکری
8- سیستم پیشنهادات : استفاده از انتقادات و پیشنهادات همکاران
9- کایزن : به معنای بهبود پیوسته و مداوم
10- کنترل کیفیت جامع : بهبود کارایی مدیریت در تمامی سطوح
11- کنترل کیفیت : کنترل کیفیت کارایی کارکنان
مزد و نقش آن
در روابط کار
تعریف مزد
آنچه در ازای انجام کار به فرد پرداخت می شود و یا بر طبق ماده 35 عبارتند از وجوه نقدی یا غیرنقدی و یا مجموعه آنها که در مقابل انجام کار به کارگر پرداخت می شود.
انواع مزد
مزد پولی : پرداخت وجه نقد در قبال ارائه خدمات
مزد واقعی : میزان قدرت خرید آنچه به عنوان مزد پرداخت می شود.
حداقل مزد : مزدی که برای گذران معیشت و داشتن کارایی لازم است.
مزد زندگی : برخوردای فرد از حداکثر سطح بالای مزد که کلیه عوامل رفاهی مورد نظر وی فراهم شود.
مزد منصفانه : نزدیکترین مزد به حداقل مزد و مزد زندگی است.
مزد انگیزه ای : مزدی که برای ایجاد انگیزش در کارکنان به منظور افزایش بهره وری پرداخت میشود.
تعیین حداقل مزد
در ایران بر اساس ماده 41 قانون کار « شورای عالی کار همه ساله موظف است میزان حداقل مزد کارگران را برای نقاط مختلف کشور و یا صنایع مختلف با توجه به معیارهای زیر تعیین نماید:
1- تورم
2- مشخصه های جسمی و روحی کارگران
3- ویژگیهای محل کار
مشخصات نظام مناسب مزد
1- ایجاد انگیزه برای افزایش کمی و کیفی بهره وری
2- ایجاد رضایت کارکنان
3- مهار تورم را رها نکند
4- رشد و توسعه اقتصاد کشور را به خطر نیندازد.
روشهای پرداخت مزد
1- مزد زمانی : نرخ × تعداد واحد زمانی
2- روش کارمزدی : نرخ هر واحد × تعداد واحد تولید شده
انجمن صنفی کارفرمایی
به موجب ماده 131 قانون کار کارفرمایان حرفه یا صنعت می توانند مبادرت به تشکیل انجمن های صنفی نماید.
اهداف سازمان :
الف) تنظیم مزد
ب) حل و فصل اختلافات
ج) دفاع از امتیازات مربوط به مدیریت
1) ایجاد استانداردهایی در روابط کار
تعریف اعتصاب
اعتصاب عبارت اند از:خود داری اداری و دسته جمعی از کارگران،به منظور نیل به اهداف خاصی انجام میدهند بدون انکه معمولا به سقوط دایمی قرار داد کار بینجامد
انواع اعتصاب
1-تحریم کاری
2-کم کاری
3-خود داری از اضافه کاری
4-اعتصاب نشسته
5-خراب کاری در محل کار
6-و….
علل اعتصاب
اعتصاب ناشی از نارضایتی کارکنان از شرایط موجود است،نارضایتی هایی که مورد رسیدگی قرار نگرفته اند به تدریج روی هم انباشته و سبب بروز اعتصاب میشود
عملیات نگهداری
منابع انسانی
مقدمه
توصعه صنعت،استفاده فزاینده از ابزار و ماشین الات فنی را ایجاب کرد وعدم رعایت اصول صحیح درساخت واستفاده از وسایل صنعتی حوادث و سوانح زیادی باعث شده است و سوانح ناشی از کار از طرفی موجب افزایش میزان معلولیت ومرگ ومیر در کارگران میشود که اثار نا مطلوبی بر کل جامعه دارد
حادثه
حادثه ناشی از کار واقعه ای است که در حین انجام دادن کار روی میدهد وبرای ایجاد ان هیچ نوع قصد و یا برنامه ریزی قبلی وجود نداشته باشد.
علل بروز حادثه
1-مستقیم
2-غیر مستقیم
علت های مستقیم مانند:سوختگی،سر خوردن ،تصادف
علت های غیر مستقیم مانند خستگی مفرط،عدم رضایت شغلی،سروصدای زیاد
روشهای مقایسه حوادث
الف-ضریب یا میزان وفور حادثه:ضریب حادثه عددی است که رابطه بین تعداد حوادث ناشی از کار و تعداد ساعات کاری را نشان میدهد.
ب-شدت حادثه: شدت حادثهعددی است که رابطه زمان کار از دست رفته را با تعداد ساعتهای کار نشان میدهد
ج-شیوع حادثه:عددی است که رابطه تعداد حوادث را با تعداد کار کنان نشان میدهد.
جلو گیری از حوادث
1-بهداشت وایمنی یکی از عملیات نگهداری منابع انسانی:
اول:پیشگیری
دوم:خدمات درمانی
2-بیمه و باز نشستگی
برنامه های بیمه وباز نشستگی به منظور ایجاد امنیت اقتصادی تامین معاش وزندگی مستخدم وخانواده اش در زمان بیکاری، بیماری، پیری و….تهیه و اجرا میشود
انواع طرح های باز نشستگی
الف:بیمه باز نشستگی:در این طرح طبق قرار دادی با پرداختن حق بیمه شرکت بیمه مسیول تامین مستخدم در زمان پیری و از کار افتادگی است
ب:طرح صندق باز نشستگی:در این طرح وجوهی شامل سهم کار کنان و سازمان برای باز نشستگی در صندق نگهداری واز محل ان در موقع مقرر به باز نشستگان و به خانواده انان مستمری پرداخت میشود
3-مرخصی ها و تعطیلات :
مرخصی استحقاقی (سالانه ): نه تنها از جهت افزایش کارائی (در اثر بهبود وضع جسمانی فکری )، بلکه به دلیل اجتماعی ،مطلوب و متاسب تشخیص داده شده است .
((مرخصی استعلاجی )) : بیماری از جمله وقایع عادی زندگی هر انسانی است ،لذاپیشبینی مرخصی با استفاده از حقوق در مواقع بیماری،از حقوق مستخدم به شمار میرود
((مرخصی بدون حقوق))،برای مستخدم باید امکان استفاده از مرخصی بدون حقوق،در صورت نیاز وطبق ضابطه،فراهم گردد.
((تعطیل هفتگی)):یک روز تعطیل در هفته یا تعطیل هفتگی در قوانین کار همه کشور ها پیش بینی شده است
4-خدمات پرسنلی:
1-تامین وسایل رفت وامد کار کنان
2-ایجاد غذا خوری وتسهیلات مربوط
3-خانه سازی وتامین مسکن
4-ایجاد شرکت های تعاونی و صندق تعادل
5-ایجاد باشگاه های ورزشی
6-ارایه کمک های فکری و روانپزشکی
7-انتشار نشریه های مختلف
نویسندگان:
خانم منیره کتابچی و خانم منصوره کتابچی
دانشجویان ارایه دهنده:
اقای سید مجتبی مرتضوی
خانم منیره کتابچی و خانم منصوره کتابچی
دانشجویان ارایه دهنده:
اقای سید مجتبی مرتضوی
تلخیص: سید مجتبی مرتضوی
