امید نعمتی برای تداوم زندگی

نویسنده: مهدی یاراحمدی خراسانی

اشاره

خداوند مهربان در سوره مبارکه زمر آیه 53 می فرماید: « آنگاه که نا امیدی بر جانت پنجه افکند و رها نمی شوی به من امید وار باش » همچنین پيامبر اعظم (ص) مي‏فرمايند: « اميد و آرزو، براي امت من رحمت است. اگر اميد نبود، هيچ مادري فرزندش را شير نمي‏داد و هيچ باغباني نهالي نمي‏کاشت». با عنایت به اهمیت امید در زندگی از نگاه اسلام و قرآن و همچنین تأکیدات علمی و روانشناسی در ارتباط با این مقوله کلیاتی در این زمینه ارائه می گردد.

مقدمه

درعصر اطلاعات وهزاره سوم علی رغم رشد تکنولوژی و صنعتی شدن امور یکی از مشخصه های بارز و عینی در رفتار عموم مردم جامعه مخصوصاً جوانان، ضعیف بودن امید و امیدواری به زندگی و آینده می باشد.لذا از جمله موضوعات اساسی و مهم که یادآوری آن به افراد مخصوصاً جوانان بسیار ضرورت دارد، موضوع «امید و امیدوار بودن به زندگی،حیات،فردای روشن و…» می باشد.افراد به دلیل شرایط خاص زندگي و جریان تکوین شخصیت خود،ممکن است نسبت به رفع مشکلاتی که با آن روبرو می شوند ،عاجز و درمانده شوند. در این صورت با توجه به مسئله امید و امیدواری در زندگی فردی و اجتماعی آن ها می توان بسیاری از مشکلات را رفع نموده و زندگی سخت و نابسامان را تبدیل به زندگی خوش و قابل تحمل نمود.

مفهوم امید

«اميد» يک حالت روحى و روانى و برانگيزاننده انسان به کار و فعاليت است. به طور طبيعى، انگيزه بشر در کارهاى اختيارى اميد به نفع يا ترس از زيان است. در واقع، خوف و رجا به منزله نيروى اجرايى براى حرکت بوده، عامل مستقيم تلاش ها و رفتارهاى انسانى است.اميد، که از معرفت و شناخت نسبت به مبدأ و معاد حاصل مى شود، اساس همه تلاش هاى مفيد و پرثمر انسانى و نيز منشأ اصلاح امور در جامعه و رسيدن شخص به سعادت ابدى است؛ همان گونه که نااميدى و قطع اميد نسبت به خدا و روز قيامت منشأ فسادها و تبه کارى ها و منتهى شدن کار انسان به شقاوت ابدى است. همين که انسان به آينده اى روشن اميد داشته باشد، احساس نيکو و حالتى شاد به وى دست داده، باعث نشاط وى مى شود و در او انگيزه کار و تلاش ايجاد شده، او را به فعاليت هاى صحيح زندگى وادار مى کند. امید واری منشأ شور آفرینی و شادی در زندگی است. حکیم ابوالقاسم فردوسی  این گونه می سراید:

اميد در قرآن

اميد از جمله مفاهيمي است كه در فرهنگ اسلامي بدان توجه ويژه اي شده است. قرآن كريم به منظور تشويق و ترغيب انسان به کارهاى شايسته، بهره فراوانى از اميد برده است. در ذيل، مصاديقي  در اين زمينه ارائه مى گردد:

الف- خداوند نسبت به ديدار خود اميد مى دهد:”کسى که به ديدار خداوند اميد دارد [بداند که] اجل [او از سوى ]خدا آمدنى است و اوست شنواى دانا. “(عنکبوت: 5)

ب- باور به معاد، حتى در حد اميد، اهرمى کارامد در گرايش به عمل است و در تنظيم زندگى سالم و تصحيح رفتارها و باورهاى انسان نقش مهم دارد. قرآن مى فرمايد:”هر کس اميد به لقاى پروردگارش (روز قيامت) دارد، بايد عمل صالح بجاى آورد و کسى را در عبادت پروردگارش شريک نسازد”. (کهف: 110) حضرت على(ع) مى فرمايند: «از کسانى مباش که بدون عمل شايسته، به آخرت اميد دارند، و توبه را با آرزوهاى دراز به تأخير مى اندازند.»

ج- آنان که در راه خدا هجرت و جهاد مى کنند، مى توانند ادعاى اميد به رحمت الهى داشته باشند.قرآن مى فرمايد:”آنان که ايمان آورده اند و کسانى که هجرت نموده و در راه خدا جهاد کرده اند، آنان به رحمت خدا اميدوارند، و خداوند آمرزنده مهربان است.” (بقره: 218)

د- از طرفی در تعابیر اسلامی و قرآنی نا امیدی مطرود واقع شده است. قرآن مي فرمايد: “از رحمت الهی نا امید نشوید ، زیرا جز قوم کافران کسی از رحمت الهی نو مید نمی شود”.(یوسف: ۸۷ )

چگونه در خود امید ایجاد کنیم؟

اگر با نگاه جامعه شناسانه و مردم شناسانه به موضوع اميد بنگريم به اين نتيجه خواهيم رسيد كه ريشه اصلي يأس و نااميدي در ميان افراد تغيير و دگرگوني در ارزشهاي اجتماعي و فرهنگي مي باشد كه از بنيان خانواده سرچشمه مي گيرد.چرا كه پايه اصلي شخصيت افراد در درون خانواده ها شكل مي گيرد.هرچند كه مسائلي چون،اقتصاد ،تورم،بيكاري ،و..مي تواند بر روي نگرش افراد و خانواده ها تاثير بسزايي بگذارد ،اما نبايد از عامل كم رنگ شدن ارزشهاي اصيل فرهنگي و اعتقادي غافل شد. جهت ايجاد و افزايش اميد در زندگي فردي و اجتماعي بر اساس آموزه هاي ديني و علمي موارد زير مي بايست مورد توجه قرار گيرد:

1- تقویت باورهای الهی و دینی : مهمترین منبع و عامل حمایت کننده که می تواند ما را در برابر خطرات و امواج منفی حمایت نماید،باور به خداوند متعال و جهان آخرت می باشد. در آیه ۱۷ سوره انعام می خوانیم: « بدانید که هیچ کس غیر از خداوند نمی تواند به سختی و غم شما پایان دهد و بر نا امیدی شما خط بطلان کشند.». هر چقدر ما از منابع قدرتی و انرژی روحی و روانی برخوردار باشیم،تحمل پذیری،استقامت و امیدواری ما بیشتر خواهد بود.

2- الگو گیری از پیامبران _ اولیا و بزرگان: در سوره مبارکه احزاب آیه ۲۱ آمده است:  « در پیامبر خدا ، برای شما ، چه در صبر و مقامت با دشمن و چه دیگر اوصاف و افعال نیکویی او سر مشق و الگوی نیکویی است»برای ایجاد و تقویت امید و امیدواری در افراد می توان به زندگی و راه و روش رفتاری بزرگان دین ،ائمه(ع) و شخصیتهای کاملی که منبع امید و انرژی و حیات بوده اند توجه نمود، بزرگانی مانند پیامبر بزرگ اسلام که با همه سختی ها و مشکلاتی که برای ایشان در راه ترویج و نشر اسلام به وجود آمد، اما از مسیر حق و امیدواری خارج نگردیدند .

3- شناخت ویژگی های خود : با شناخت صحیح از نقاط ضعف و قدرت خویش و دنیای پیرامونی خود ، می توان با سختی های زندگی بهتر کنار آمد.

4- بالا بردن روحیه تعاون و مشارکت اجتماعی: افزایش تعاملات اجتماعی و مشارکت جمعی و ایجاد روحیه تعاون و مشارکت اجتماعی می تواند باعث افزایش روحیه ، توانمندی ، امیدواری و… شود.

5- بالا بردن صفت سازگاری با محیط: از مشخصه های شخصیتی و رفتاری افراد سالم و امیدوار ، برخوردار بودن از مهارت های مقابله ای و مقابله صحیح با مشکلات می باشد. امروزه در سطح دنیا افرادی از توانمندی و قابلیت لازم برای زندگی اجتماعی و فردی در جامعه برخوردار می باشند که در کنار هوش و قابلیت ذهنی و انتزاعی از قابلیت دیگری به نام هوش هیجانی و اجتماعی برخوردار باشند. لذا تقویت هوش هیجانی در افراد باعث سازگاری بهتر با جامعه و اجتماع خواهد گردید و فرد در این وضعیت از آرامش بیشتری برخوردار خواهد بود.

6- تنظیم سطح توقع با میزان تلاش :انتظاراتمان از خود و اطرافیان باید واقعی ، قابل دسترس و متناسب با تلاش و فعالیتمان باشد تا دچار ناکامی و به تبع آن نا امیدی نگردیم.

7- وارد کردن عشق و علاقه و عواطف در زندگی ( پیدا کردن معنی در زندگی):از عمده علت هایی که افراد را به بی تفاوتی ، بی هویتی و ناامیدی سوق می دهد ، نداشتن یک معنای درست از هدف و فلسفه زندگی می باشد، لذا برای جلوگیری از این آفت در عملکرد طبیعی خود ، باید به تقویت رابطه سالم و منطقی و همچنین توجه به یک فلسفه حیات بخش بر اساس شرع و عقل از زندگی تأکید نمائیم.

8- ايجاد اميد با توبه و شفاعت: احساس گناه يکى از عوامل اضطراب و افسردگى روح انسان است. فرد گنه کار احساس پوچى مى کند و اين موجب نااميدى در او مى شود. وقتى انسان راه بازگشت را به روى خويش مسدود مى بيند، حاضر به تجديدنظر در رفتار خود نيست و با توجه به تيرگىِ افق آينده اش، به هر سرکشى و طغيانى دست مى زند. خداوند با عنايتى که به بندگان خويش دارد، راهى براى آنان قرار داده است تا هر قدر هم آلوده به گناه و نافرمانىِ حق باشند، راه نجات برايشان فراهم و امکان جبران مهيّا باشد؛ توبه و بازگشت به سوى پروردگار راهى است که خدا در برابر انسان ها قرار داده است تا از يأس و نوميدى بپرهيزند و بدانند آفريدگارشان پذيرنده افراد عاصى است.

چه عواملی امیدواری را تهدید می کند؟

پیشگیری مقدم بر درمان می باشد و بهتر است در تعاملاتمان با خود، اعضای خانواده،همکاران، افراد اجتماع و … روحیه تقویت و افزایش امید به زندگی را ایجاد نماییم .اگر انسان ها در زندگي اميد نداشتند شايد حتي از عصر حجر هم فراتر نمي رفتيم. براي حفظ اميد در زندگي مي بايست عوامل تهديد كننده اميدواري را بشناسيم:

1- نداشتن ایمان و اعتقادات دینی

۲- عدم درک صحیح از خود و استعدادهای خود

۳- عدم پذیرش فرد از خود (خود کم بینی )

۴- احساس عدم مسئولیت در برابر دیگران

۵- نداشتن برنامه در زندگی برای رسیدن به اهداف

۶- داشتن تفکر قطبی یا مبتنی بر اصل همه یا هیچ (یعنی مطلق گرایی و تفکر در نهایت ها )

۷- تعمیم بیش از اندازه امور

۸- تحریف واقعیت های زندگی

۹- ترس و اضطراب که به صورت مرضی در شخص و زندگی او تعمیم یافته است.

۱۰- غصه خوردن و مقایسه کردن زیاد خود با دیگران

۱۱- پر توقعی و انتظار بیش از اندازه از خود

۱۲-فقر عاطفی و اطلاعاتی

اميد تا چه حد و اندازه ؟

اميد تا چه حد و اندازه ؟ اميد كلمه زيبا و آرامش بخشي است .همه ما به چيزي خاص،به آرزويي خاص اميدواريم. مي توان اميد را بعد معنوي يك آرزو و آمال دانست.زيرا ما انسان ها هيچ گاه نمي توانيم در تلاش ها و اهدافي كه داريم مطمئن باشيم كه تحقق مي پذيرند و اين جزو خصلت ما انسانهاست كه اگر از نتيجه كاري مطمئن نباشيم كمتر كششي به سوي انجام آن خواهيم داشت. نكته مهم همين جاست كه اين همان بعد معنوي اميد است كه مارا به سوي انجام دادن كارهايي تشويق مي كند كه از آينده آن مطمئن نيستيم. لذا اميدي كه باعث انجام هر كار و عملي مي شود با افكار و اعتماد به نفس ما رابطه مستقيمي دارد .گاهي انساني را مي بينيم كه مشغول انجام دادن عملي خاص است اما نا اميدانه و مأيوس. نبايد کارمان به آرزوهاي دور و دراز بکشد. اميدواري نبايد جاي تلاش و عمل را بگيرد . همچنين نبايد آن قدر به رحمت خدا اميدوار باشيم که ترس از خشم و غضب خدا از دل خارج گردد. اميرمؤمنان(ع) در اين مورد مي فرمايند: “از آرزوهاي دراز بپرهيزيد که زيبايي نعمت‏هاي الهي را از نظر شما مي‏برد و آن ها‏ را نزد شما کوچک مي‏کند و به کمي شکر فرا مي‏خواند”.

نتیجه گیری:

همه ما باید نهال و جوانه امید را در خود به وجود آورده،سپس به رشد و تکامل آن اقدام نماییم و بدانیم اگر امید و پویایی از بین ما رخت ببندد،در آینده نسلی ایستا و غمگین و دل مرده خواهیم داشت. اگر نبود روحیه امید و امیدواری بعد از فعالیت و یا شکست هیچ رشد و پویایی و حرکت در توسعه و پیشرفت جامعه به وجود نمی آمد.انسان در لحظه لحظه زندگي خود اميد به چيزهايي دارد. كه اين اميد مي تواند لحظه بعدي زندگي او را بسازد .پس هميشه سعي كنيم در لحظات اميد بخش زندگي مان اميدهاي قوي و پررنگ تر از لحظه قبلي داشته باشيم تا بتوانيم اين مسير پر پيچ وخم زندگي را آسان طي طريق كنيم و به سر منزل مقصود برسيم. (اليزابت کوبلر) مي گويد: حتى بيمارانى که مرگ آنان نزديک است، با اميدِ به آينده مى توانند روحيه خويش را حفظ کرده، روزها، هفته ها و ماه ها درد و رنج را به راحتى تحمل کنند.

منابع و مآخذ:

1- قرآن کریم

2- نهج البلاغه، ص 663، حکمت 150.

3- غررالحکم، ج 5، ص 438.

4-  اصول کافي، ص 183؛ حديث 7.

5- بحارالانوار، ج 14، ص 329.  ج 74، ص 173.

6-  ميراخورلي مهدي ، امیدواری را پاس بداریم، مجله اینترنتی فصل نو

7- براندن ناتانيل، ترجمه هاشمى جمال، روان شناسى حرمت نفس، تهران، 1376، ص 241.