ایمنی در برق

مترجمان: دکترمحمد جواد جعفری – رضا حسن بیگی

خلاصه کتاب: بخش اول:برق خطرناک است: هر گاه که با ابزار برقی یا مدارهای برقی کار می شود ریسک خطر برق بخصوص شوک الکتریکی وجود دارد. هر شخصی ممکن است در منزل یا محیط کار در معرض این خطر باشد. کارگران در معرض خطر بیشتری هستند زیرا محیطهای کاری مملو از ابزار و مواد ، سرعت کاری زیاد و در مواردی در ارتباط با فضای آزاد می باشد .

تماس با انرژی الکتریکی می تواند منجر به جریان یافتن برق در بدن شده و باعث ایجاد شوک های الکتریکی و سوختگی گردد. حتی صدمات شدید یا حتی مرگ نیز ممکن است رخ دهد. اگر بدون توجه به خطرات برق از ان به عنوان منبع انرژی استفاده شود می تواند باعث عوارض فوق گردد .
به دلیل اینکه الکتریسیته جزئی از زندگی روزمره شده است، اغلب به آن توجه کافی نمی شود . در نتیجه، هر سال به طور میانگین یک کارگر در روز دچار برق گرفتگی می شود.
مرگ در اثر برق گرفتگی سومین علت مرگ و میر ناشی از کار در میان افراد 17-16 ساله و بعد از مرگ میر ناشی از وسایل نقلیه  مو توری و کشندگی (قتل) در محیط کار می باشد . 12% مرگ و میر ناشی از کار در کارگران به علت برق گرفتگی است.
در این کتاب به مباحث زیادی پرداخته شده است . چهار نوع صدمه اصلی ناشی از جریان الکتریکی عبارتند از :
برق گرفتگی (مرگ در اثر شوک الکتریکی )،  شوک های  الکتریکی ، سوختگی و سقوط .
شوک الکتریکی چگونه ایجاد می شود:
ایجاد می شود که جریان برق از بدن عبور کند. جریان در وضعیت های مختلفی از بدن  عبور می کند. هر گاه دو سیم با ولتاژ های مختلف به هم وصل شوند، جریان از بین آن ها عبور خواهد کرد و اگر فردی در یک زمان با هر دو آن ها تماس داشته باشد بدن می تواند با سیم ها اتصال برقرار نماید و در این صورت جریان از بدن عبور خواهد کرد.
به طور مثال اگر با یک سیم بر قدار یا جزء برق داری از یک وسیله ی برقی و با شیئی که با زمین در ارتباط است تماس برقرار شود، شوک الکتریکی ایجاد می شود. همچنین لباس های مرطوب، رطوبت زیاد و تعریق نیز می توانند احتمال برق گرفتگی را افزایش دهند. البته، همیشه احتمال برق گرفتگی وجود دارد . در ضمن شوک الکتریکی ممکن است ناشی از اتصال به زمین نامناسب اجزای برقی باشد . حتی در شرایط آب و هوایی خشک
احتمال برق گرفتگی وجود دارد .
با به خاطر سپردن نکات زیر می توان از وقوع این حوادث و مرگ و میر ها جلوگیری نمود :
اگر با مدارهای الکتریکی کاری صورت می گیرد با امتحان کردن مدار اطمینان حاصل شود که برق از منبع قطع شده است .
همیشه فرض شود که رساناها خطرناک هستند .

بخش دوم
خطرات شوک الکتریکی:
شدت صدمات ناشی از شوک الکتریکی به میزان جریان برق و مدت زمان عبور جریان از بدن بستگی دارد. برای مثال، عبور 0.1 آمپر برق از بدن تنها برای مدت 2 ثانیه برای از بین بردن فرد کافی است. میزان جریانی که فرد می تواند آن را تحمل کند و قادر است ماهیچه های بازو را کنترل کند، کمتر از 10 میلی آمپر است. جریانی بیش از 10 میلی آمپر می تواند عضلات را فلج یا خشک نماید. هنگامیکه خشک شدن ماهیچه ها اتفاق افتد، شخص قادر نخواهد بود ابزار، سیم یا سایر اشیا ء را رها سازد.
در واقع، جسم برق دار حتی ممکن است محکم تر نگه داشته شود در نتیجه تماس بیشتری با جریان شوک دهنده رخ دهد. تنفس افراد زمانیکه با ولتاژ کمتر از 49 ولت شوک دیده اند ، متوقف می شود . معمولا جریانی حدود 30 میلی آمپر باعث فلج سیستم تنفسی می گردد .
جدول زیر معمولا در محدوده جریان های با ولتاژ خنگی (که یک ثانیه طول می کشند) اتفاق می افتد را نشان می دهد .
ولتاژ کمتر به معنای خطر کمتر نمی باشد
آثار جریان برق بر بدن
واکنشجریان
تنها سوزش ضعیف    1 میلی آمپر
احساس تکان خفیف. اضطراب. بیشتر افراد می توانند ابزار یا اشیاء را رها سازند اما حرکات غیر اختیاری پر قدرت می تواند باعث صدمه گردد.    5 میلی آمپر
شوک دردناک. کنترل ماهیچه ای از بین می رود. این محدوده، محدوده ای است که جریان های خشک کننده شروع می شوند. در این حالت ممکن است نتوان ابزار یا اشیا ء را رها کرد.    25-6 میلی آمپر (زنان)
30-9 میلی آمپر (مردان)
شوک بی نهایت دردناک، توقف تنفس، انقباض شدید ماهیچه ها، احتمال مرگ وجود دارد.     150-50 میلی آمپر
عملیات پمپاژ قلب بی نظم می شود، ماهیچه ها منقبض می شوند، آسیب های عصبی رخ می دهد و احتمال مرگ وجود دارد.    4.3 – 1 آمپر
ایست قلبی و سوختگی های شدید. احتمال مرگ وجود دارد.     10 آمپر
فیوز مدار را قطع می کند.     15 آمپر
نکته: این آثار برای ولتاژ های کمتر از 600 ولت می باشد.  –  تفاوت در مقدار چربی و ماهیچه روی شدت شوک اثر می گذارد.
گاهی اوقات ولتاژ های بالا تر صدمات بیشتری را باعث می شوند . ولتاژ های بالاتر میتوانند باعث انقباض های ماهیچه ای شدید شوند . ممکن است فرد تعادل خود را از دست داده و به درون ماشینی بیافتد که وی را له نماید . این حادثه می تواند سبب سوختگی های شدید شوند .

بخش سوم
سوختگی های ناشی از برق :
بیشتر شوک های معمول و صدمات غیر کشنده ناشی از برق ، سوختگی ها هستند .سوختگی های ناشی از برق ممکن است سه نوع باشند :
سوختگی های الکتریکی
سوختگی های قوس الکتریکی
سوختگی های تماسی گرمایی
سوختگی الکتریکی هنگامی ایجاد می شود که شخص با سیم های برف تماس پیدا کند ، از تجهیزات به درستی استفاده ننماید و یا از ابزاری که درست تعمیر و نگهداری نشده اند استفاده کند .
این سوختگی اغلب در دستها اتفاق می افتد .این سوختگی ها نیاز به توجه فوری دارند .
سوختگی قوس الکتریکی:1- قوس می تواند تشعشعا ت گرمایی و نور شدید ساطع کند که می تواند منجر به سوختگی گردد. فاکتورهای شناسایی درجه سوختگی عبارتند از : رنگ پوست ، ناحیه از پوست که دچار مواجه بوده و نوع لباس پوشیده شده . 2- قوس با ولتاژ بالا می تواند جرقه ای با فشار موج قابل توجه ایجاد کند. به طور مثال شخصی که در 2 متر دور از قوس 25000 آمپر ی قرار دارد، نیرویی حدود 480 پوند را در جلوی بدنش احساس می کند. در بعضی از انفجار ها باعث صدمه مغزی و اسیب شنوایی می شود .
سوختگی تماسی گرمایی: در اثر برق گرفتگی به صورت یکی از موارد بالا، لباس ها ممکن است آتش بگیرند و در اثر آن، سوختگی گرمایی اتفاق افتد.

حریق های ناشی از برق:
برق یکی از معمولترین علل حریق و سوختگی های گرمایی در منازل و محیط های کاری می باشد. دستگاه های برقی معیوب و استفاده نادرست از آن ها علت عمده آتش سوزی های ناشی از برق می باشند.
اگر آتش سوزی ناشی از برق کوچک باشد، تنها استفاده ی از کپسول های اطفای حریق نوع C یا کپسول های چند منظور ه (ABC) کافی است. تمام کپسول های اطفاء حریق با حروفی که بین انواع آتش هایی که خاموش می کنند تفاوت می گذارد، علامت گذاری شده اند.
همچنین برخی از کپسولهای اطفای حریق، دارای علائم مخصوصی نیز می باشند .
این حروف و علائم در ذیل بیان می شوند (و دارای نکاتی درمورد نحوة به خاطر سپردن آنها است ).
( به خاکسترها فکر کنید ) = کاغذ ، چوب و……..
( به بشکه فکر کنید ) = مایعات قابل اشتعال و……………
( به مدارها فکر کنید ) = اتش سوزی های برقی و…………
در هر حال ، سعی نکنید اتش را خاموش کنید مگر اینکه آموزش مناسبی دیده باشید . اگر آموزش ندیدهای ، بهترین کاری که می توانید انجام دهید ارزیابی ناحیه و درخواست کمک کنید .
اطلاعاتی در مورد کمک های اولیه:
اگر همکار مان دچار شوک یا سوختگی ناشی از برق شد چه باید کرد؟
در صورتی که قربانی هنوز با مدار بر قدار در تماس است، برق مدار را قطع کنید. در حالی که این کار را انجام می دهید از فرد دیگری درخواست کمک کنید. اگر نمی توانید سریعا به سوئیچ ها دسترسی پیدا کنید وسیله ای که رسانا برق نباشد قربانی را از مدار جدا کنید .
به هیچ وجه قربانی را ترک نکنید مگر اینکهچاره ی دیگری نداشته باشید باید کنار قربانی بمانید تا اورژانس برسد.
اگر قربانی هوشیار است از او بخواهید تا تکان نخورد. احتمال دارد که قربانی شوک شدیدی دیده باشد اما تشخیص داده نشود.
اگر قربانی خونریزی دارد با پوششی روی زخم را پوشانده و آن را فشار دهید و قربانی را گرم نگه دارید و با او تا رسیدن کمک صحبت کنید.
اگر قربانی بیهوش است، علائم تنفسی او را بررسی کنید. در حین انجام این کار، قربانی را تا حد ممکن به آرامی تکان دهید.
اگر قربانی نفس نمی کشد، شخص آموزش دیده ای در مورد عملیات احیای قلبی – تنفسی باید شروع به تنفس مصنوعی نماید سپس بررسی کنید که آیا نبض قربانی می زند. انجام سریع این عمل ضروری است. برای هر چه موثر بودن، عملیات احیای قلبی – تنفسی باید در مدت 4 دقیقه انجام شود.

بخش چهارم
دید کلی در مورد مدل ایمنی :
مدل ایمنی سه مرحله باید به کار گرفته شود ؛ شناسایی ، ارزیابی و کنترل خطرات .
مدل ایمنی یعنی اینکه برای جلوگیری از صدمه و مرگ، خطرات باید شناسایی و درک شوند و در صورت وجود خطر، آن را به سرپرست گزارش داد تا درصدد رفع آن برآید.
1)شناسایی خطرات
به منظور حفاظت از خود و سایر همکاران، نخستین گام، شناسایی خطراتی است که به هنگام کار با آن ها مواجه هستید. برای این کار، باید بدانید که کدام وضعیت ها می توانند شما را در معرض خطر قرار دهند. دانستن جایی که باید خطر را در آن جستجو کنید به شناسایی خطرات کمک می کند.
به طور مثال:
مواجهه با خطرات بخش های برق دار:
در این مورد خطرات ناشی از برق زمانی به وجود می آیند که سیم ها یا سایر بخش های برقی بدون عایق باشند.
خطرات مربوط به سیم های هوایی انتقال برق:
بیشتر افراد نمی دانند که سیم های هوایی انتقال برق بدون عایق هستند. بیش از نیمی از برق گرفتگی ها در اثر تماس مستقیم با سیم های انتقال برق اتفاق افتاده است. امروزه اکثر برق گرفتگی های ناشی از سیم های هوایی انتقال برق مربوط به عدم رعایت فاصله کاری مناسب می باشد.
و…
2)ارزیابی خطرات
بعد از شناسایی خطر، گام بعدی ارزیابی ریسک ناشی از خطر می باشد. به طور مثال:  حتما  سیم های بدون عایق باید به عنوان یک خطر شناخته شوند. اگر سیم های بدون عایق، 15 فوت بالاتر از زمین باشند ریسک کم است. اما اگر کاری روی سقف و نزدیک این سیم ها انجام می شود ریسک زیاد است. در صورتی ریسک شوک افزایش می یابد که فرد رساناهای فلزی را حمل کند که ممکن است با سیم های بدون عایق تماس پیدا کنند. دائما باید ریسک را ارزیابی کرد.
و همچنین کابل، جعبه فیوز، یا جعبه تقسیمی که احساس می کنید گرم شده است ممکن است نشان دهنده جریان زیاد در مدار باشد.
یا سیم رابط که احساس می کنید گرم شده است ممکن است نشان دهنده عبور جریان زیاد از سیم باشد. باید تصمیم گیری شود که چه اقدام لازمه صورت گیرد. و…
3)ارزیابی خطرات
هنگامی که خطرات برق شناسایی و ارزیابی شدند این خطرات باید کنترل شوند. خطرات برق را می توان به دو روش اصلی کنترل نمود:
1) ایجاد محیط کاری ایمن
2) به کارگیری روش های ایمن انجام کار
کنترل خطرات برق ریسک صدمات و مرگ را کاهش می دهد.

بخش پنجم
نحوه شناسایی خطرات :
به منظور حفاظت از خود و سایر همکاران ، نخستین گام شناسایی خطراتی است که به هنگام کار با آنها مواجه هستید .برای این کار ، باید بدانید که کدام وضعیتها می توانند شما را در معرض خطر قرار دهند. دانستن جایی که باید خطر را در ان جستجو کنید به شناسایی خطرات کمک می کند .
•سیم کشی ناکافی خطرناک است .
•مواجه با بخشهای بر قدار خطرناک هستند .
•مدارهای بالای سر خطرناک هستند .
•برخی از مواد شیمیایی مورد استفاده مضر هستند .
•و……………..
خطرات مربوط به سیم کشی ناکافی :
در این حالت خطر برق هنگامی وجود دارد که اندازه سیم برای مداری که جریان را حمل می کند کم باشد .
هنگامی که اندازه سیم برای جریان مدار کم باشد سیم گرم خواهد شد . سیم گرم شده می تواند باعث اتش سوزی شود .
مواجه با خطرات بخش های برق دار :
در این مورد خطرات ناشی از برق زمانی به وجود می آید که سیم ها یا سایر بخش های برقی بدون عایق باشند .
ممکن است سیم های ورودی به خانه بدون روکش باشند یا ترمینالهای داخل جعبه فیوز محافظ نداشته باشند .
خطرات مربوط به سیم های هوایی :
بیشتر افراد نمی دانند که سیم های هوایی انتقال برق بدون عایق هستند . امروزه تمام کارگران سیم های انتقال برق از دستکش های لاستیکی ویژه ای استفاده می کنند که آنها را در برابر ولتاژ های بیش از 34500 ولت حفاظت می کند .
هنگامی که کمپرسی ها ، جرثقیل ها ، سکو های کاری یا سایر مواد رسانا (هادی)(نظیر لوله ها و نردبان ها) با سیم های هوایی تماس پیدا می کنند ممکن است راننده ماشین یا سایر کارگران کشته شوند .
خطرات مربوط به خرابی عایق :
عایق که خراب شده یا ناکافی است یک خطر مهم محسوب می شود .اگر با ابزار یا تجهیزات برقی اسیب دیده ای که به زمین وصل نشده باشند و عایق دو بل نداشته باشند تماس برقرار شود فرد دچار سوختگی الکتریکی خواهد شد .
عایق : ماده ای است که برق را به آسانی عبور نمیدهد .
خطرات ناشی از اتصال نامناسب به زمین :
سیستم الکتریکی که به طور صحیح به زمین وصل نشده باشد خطرناک است . اکثر تخطی های رایج از معیار های اداره ایمنی و بهداشت حرفه ای ، اتصال نامناسب به زمین تجهیزات و مدارها می باشد .
ضروری است که بدانیم عدم اتصال مناسب سیستم های الکتریکی به زمین یک خطر به شمار میرود .سیستم های الکتریکی اغلب با لوله های فلزی آب که مسیر پیوسته ای با زمین ایجاد میکنند به زمین وصل می شوند .
خطرات مربوط به اضافه بار :
اضافه در سیستم های الکتریکی خطرناک است ،زیرا می تواند گرما و قوس تولید کند.
هر سیم متناسب مقطع خود میزان جریانی مشخصی را می تواند از خود عبور دهد اگر جریان عبوری بیش از تحمل مقطع سیم و حرارت مجاز روکش ان باشد ، سیم گرم شده و دچار اتش سوزی می شود .
برای همین منظور متخصصین برای جریان زیادی مدار فیوز قطع کننده ای تعبیه کرده اند تا مدار را در جریان های بالا قطع کند .
خطرات مربوط به محیطهای مرطوب :
کار در مکانهای مرطوب خطرناک است زیرا ممکن است بخشی از مسیر عبور جریان برق شوید .
فرد در جایی که خیس است نباید کاری انجام دهد که شوک الکتریکی ایجاد گردد . لباسهای خیس ، رطوبت بالا و تعریق احتمال برق گرفتگی را افزایش می دهند .لذا باید بدانیم مکانهای مرطوب خطرناک است .

بخش ششم
روش ارزیابی ریسک :
بعد از شناسایی خطر ، گام بعدی ارزیابی ریسک ناشی از خطر می باشد .در صورتی ریسک شوک افزایش می یابد که فرد  رسانا های فلزی را حمل کند که ممکن است با سیم های بدون عایق تماس پیدا کند .دائما باید ریسک را ارزیابی نمود .
ریسک – احتمال اسیب دیدن یا مرگ که در حادثه رخ دهد .
•کابل جعبه فیوز ،یا جعبه تقسیمی که احساس می کنید گرم شده است ممکن است نشان دهنده جریان زیاد در مدار باشد .
•عایق پوسیده ، سائیده شده یا اسیب دیده هر سیم یا سایر رسانا ها خطرناک هستند زیرا ممکن است عایق رساناها از بین رفته و رسانا بدون عایق شود .

بخش هفتم
نحوه ایجاد محیط کاری ایمن:
با انجام اقدامات زیر می توان محیط کار را ایمن ساخت:
با تمام رسانا ها به عنوان رساناهای بر قدار رفتار شود مگر اینکه قفل و برچسب گذاری شده باشند .
تمام مدارها و ماشین ها قفل و برچسب گذاری شوند.
با استفاده از اندازه و نوع مناسب سیم، از ایجاد اضافه بار در سیم ها جلوگیری گردد.
با عایق بندی بخش های برقی از تماس با آن ها جلوگیری شود.
از طریق اتصال ابزار و سیستم های برقی به زمین از ایجاد جریان های شوک دهنده جلوگیری شود.
با استفاده از وسایل حفاظت در برابر جریان زیاد از افزایش جریان در مدارها جلوگیری شود.
قفل و برچسب گذاری مدارها و تجهیزات:
از طریق قفل و برچسب گذاری مدارها و ماشین ها، می توان محیط کاری ایمن ایجاد کرد.  هنگامی مه مدار قطع و بدون انرژی گردید، کلید اهر می طوری قفل گردد که مدار نتواند به طور تصادفی هم بر قدار شود. سپس، مدار با علامت یا بر چسبی که به سادگی دیده می شود برچسب گذاری گردد تا به همه نشان دهد که فردی در حال کار با مدار است.

بخش هشتم
نحوه انجام کار به صورت ایمن:
یک محیط ایمن برای کار برای کنترل تمام خطرات برق کافی نیست. فرد باید به طور ایمن کار کند. عملیات کاری ایمن به کنترل صدمات و مرگ و میر های ناشی از خطرات محیط کار کمک می کنند.
خطرات برق باید از طریق عملیات کاری ایمن گردد .
برای کار و ایمنی برنامه ریزی شود.
از شرایط کاری مرطوب و سایر خطرات دوری گردد.
فاصله ی مجاز از سیم های هوایی انتقال برق رعایت شود.
ابزار به درستی استفاده و نگهداری گردد.
از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده شود.
وسایل حفاظت فردی:
وسایل حفاظت فردی آخرین راه دفاعی در برابر خطرات محیط کار می باشد.
وسایل حفاظت سر:
هر جا که در اثر سوختگی های ناشی از برق یا افتادن و پرتاب شدن، خطر آسیب به سر وجود دارد باید از کلاه ایمنی استفاده گردد. همه ی کلاه های ایمنی یک نوع نیستند و برای هر کاری باید از کلاه مناسبی استفاده شود. تمام کلاه های ایمنی که برای کارهای برقی تائید شده اند، از سال 1997 تا به حال تحت عنوان گروه E علامت گذاری شده اند. کلاه هایی که قبل از سال 1997 ساخته شده اند تحت عنوان گروه B علامت گذاری شده اند. این علامت ها روی برچسب داخل کلاه قرار دارند یا روی خود کلاه حک شده اند.
کلاه های جدیدتر نیز به صورت نوع 1 و نوع 2 علامت گذاری شده اند. کلاه های نوع 1 فرد را در برابر ضربات وارد به قسمت فوقانی سر حفاظت می کنند.
چگونگی استفاده و مراقبت از کلاه ایمنی:
همیشه باید کلاه ایمنی را طوری روی سر قرار داد که نوک پهن آن به سمت جلو قرار گیرد. اگر از کلاه به نحو دیگری استفاده شود ممکن است حفاظت کافی را تامین ننماید.
کلاه باید به راحتی و بدون مشکل با سر منطبق شود (کیپ شود). کلاه را باید از نظر ترک خوردگی، تو رفتگی، شل و ضعیف شدن تسمه های آن بررسی کرد. هرگز نباید به هنگام کار، چیزی (دستکش، کیف جیبی و…) در قسمت بالایی داخل کلاه قرار داد. فاصله بین بندهای کلاه و قسمت فوقانی آن باید خالی باشد تا بتواند سر را حفاظت نماید.
حفاظت پا:
هنگامی که در اثر اشیای تیز یا سقوط اشیا، خطر صدمه به پا وجود دارد یا زمانی که خطر برق وجود دارد باید از کفش های حفاظتی استفاده شود. همانند کلاه های ایمنی، برای نظافت و تعمیر کفش ها همیشه باید از دستورالعمل های شرکت سازنده پیروی نمود.
انتخاب کفش های ایمنی مناسب:
کفش ایمنی باید توسط ANSI تایید شده باشد. کد های تایید شده ANSI معمولا روی زبانه ی داخلی کفش حک شده است. اگر کفش برای کارهای برقی تایید شده باشد باید علامت EH داشته باشد. نکته قابل توجه اینکه کفش های ساخته شده از چرم باید خشک نگه داشته شوند تا فرد را در برابر خطر برق حفاظت نمایند حتی اگر علامت EH هم داشته باشند.
خطرهای غیر برقی :
تمام کفشهای تایید شده توسط ANSI پنجه حفاظتی دارند و پا را در برابر ضربه و فشار حفاظت می کنند .
کفشهای مختلف روش های متفاوتی را برای حفاظت از پا دارند. برای اطمینان از اینکه کفش پا را در برابر خطر حفظ می کند برچسب تولیدی کفش را بررسی نموده یا با شرکت سازنده کفش تماس بگیرید.

تهیه و آماده سازی :  موسسه انتشاراتی فدک – علی هدایتی
مدیر تولید :  مجید رضا ز رویی
چاپ دوم :  پاییز 86
ویراستار :راحیل کارخانه
خلاصه شده توسط : حامد بخشی و امید خوشرو
اصول سرپرستی
استاد مهدی یاراحمدی

فهرست
بخش اول – برق خطرناک است
بخش دوم – خطرات شوک الکتریکی
بخش سوم – سوختگی های ناشی از برق
بخش چهارم – دید کلی درمورد مدل ایمنی
بخش پنجم – مرحله اول مدل ایمنی – شناسایی خطرات
بخش ششم – مرحله دوم مدل ایمنی – ارزیابی خطرات
بخش هفتم – مرحله سوم مدل ایمنی – کنترل خطرات : محیط کار ایمن
بخش هشتم – مرحله سوم مدل ایمنی – کنترل خطرات : انجام عملیات ایمن