مفهوم استرس

واژه استرس از لغت لاتین”Stringer” به معنی ”سختی“ گرفته شده است. استرس یک واکنش تطبیقی به یک عامل بیرونی است که پیامدهای فیزیولوژیکی، رفتاری، شناختی و روان شناختی زیادی برای هر فرد در پی داشته، فرد را از حالت عادی خارج می کند.هانس سلیه پزشک اتریشی،پدر استرس در مفهوم جدید آن، معتقد است استرس بیانگر عکس العملهای فیزیکی- شیمیایی، ذهنی و عاطفی بدن درمقابل رویداد ها و موقعیت های وحشتتناک، هیجان آور، خطرناک و حساس است. استرس واکنش و پاسخی به موقعیت های فشار آور است یا حالتی قلمداد می شود که در آن فرد بر اثر محرکهای خارجی از وضعیت و حالت معمول خود خارج می شود و می کوشد خود را با آنها منطبق و سازگار نماید. واکنش روان تنی حاصل از این تلاش استرس نام دارد.
استرس پاسخی است که فرد برای تطبیق با یک وضعیت خارجی متفاوت با وضعیت عادی، بصورت رفتار روانی یا جسمانی از خود بروز می دهد. نکات حائز اهمیت در مفهوم استرس ؛
    پاسخ به استرس متمایز از استرس زاهاست؛
    استرس صرفا یک تنش عصبی نیست؛
    استرس ممکن است پیامدهای مثبت داشته باشد؛
     استرس فرد را از حالت نرمال خارج می کند و فرد نمی تواند کارکرد معمول خود را داشته باشد؛
    هر فردی استرس را به طور متفاوتی تجربه می کند؛
     ایجاد سازمان بدون استرس یک رویا است؛
مفاهیم مرتبط با استرس
•    فشار عصبی(Nerve Pressure)
•    اضطراب(Anxiety)
•    تنش(Tension)
•    تحلیل رفتگی(Burn Out)
•    استرس ادراک شده
•    استرس درک شده به ادراک و تفسیر کلی فرد از تاثیر پذیری در برابر استرس زا ها اشاره دارد. افراد متفاوت، یک عامل استرس زای مشابه را به شکل های متفاوتی ادراک و تفسیر
می کنند
•    نقش عامل فرهنگی در ادراک افراد از استرس
•    سندرم عمومی سازگاری
•    هانس سلیه (H.Selye) بیان می دارد که پاسخ معمول به رخداد هایی که استرس وارد می کنند، از یک الگوی نسبتاً سازگار به نام سندرم عمومی سازگاری (GAS) تبعیت می کند. آن شامل سه مرحله است:
•    1- اخطار) Alarm (
•    2- مقاومت( Resistance)
•    3- فرسودگی Exhaustion))
•    مرحله اول: اخطار
     در این مرحله سطح اضطراب نسبتا پایین است. ارگانیسم در مواجهه با عامل فشار روانی از خود واکنش نشان می دهد. در این مرحله شخص از وجود استرس آگاه شده و ساز و کارهای مناسب را برای مقابله با آن آماده می کند.
     افزایش هوشیاری و آگاهی؛ تلاش زیاد برای کاهش اضطراب؛ بالا رفتن فشار خون؛ افزایش ضربان قلب ؛ بزرگ شدن مردمک چشم و کش آمدن عضلات از مشخصه های این مرحله است. 
مرحله دوم: مقاومت
     در این مرحله سطح اضطراب نسبتا بالا است. افراد در این مرحله منابع ذهنی، جسمی و احساسی خود را بکار می گیرند و قدری خود را با عامل فشار انطباق می دهند. فرد به مبارزه دست می زند(ستیز) یا از عامل فشار فرار می کند(گریز).
     احساس تهدید؛ زود رنجی و تحریک پذیری؛ احساس طاقت فرسایی و افسردگی از مشخصه های این مرحله است.
•    مرحله سوم: فرسودگی
     در این مرحله سطح اضطراب شدید است. در صورتی که فرد در مرحله مقاومت نتواند به سازگاری برسد، انرژی صرف شده برای مقابله، تعادل فرد را مختل کرده و وی دچار تحلیل رفتگی و فرسودگی می شود.
     احساس ترس، بی حمایتی، نگرانی، وحشت؛ از دست دادن کنترل؛ اختلال شخصیت؛ از دست دادن تفکر منطقی و گسستگی و بیماری از ویژگی های این مرحله به شمار می روند.
پیامدهای استرس
•    پیامدهای فیزیولوژیکی
•    پیامدهای روانشناختی
•    پیامدهای شناختی
•    پیامدهای رفتاری
•    پیامدهای فیزیولوژیکی
•    تاثیر بر سیستم قلبی – عروقی:
افزایش ضربان قلب، افزایش فشارخون، افزایش قند خون، سردی دستها و صورت، اختلال در ریتم قلبی
•     تاثیر بر سیستم عصبی – عضلانی:
سردرد، اتساع عروق، لرزش، بی خوابی، درد مفاصل
•    تاثیر بر سیستم گوارشی:
دردهای شکمی، گرفتگی عضلانی، تهوع، سوء هاضمه، اشکال در بلع، بی اشتهایی، کاهش حرکات روده
•    تاثیر بر سیستم تنفسی:
افزایش تعداد تنفس، کاهش اسیدیته خون، سرفه های بی مورد
•    پیامدهای روانشناختی
•     اختلالات روان – تنی
•    خشم و عصبانیت
•     افسردگی
•     کناره گیری و انزوا
•     ترس و اضطراب
•     کابوس و وحشت شبانه
•     تنش و حساسیت
•    پیامدهای شناختی
•    کاهش و از دست دادن تمرکز حواس
•    کاهش خلاقیت
•    افت کیفیت تصمیم گیری و اتخاذ تصمیمات ضعیف
•    از دست دادن حافظه کوتاه مدت و بلند مدت
•    اختلالات فکری
•    افزایش خطا
•    فراموشی
•    افزایش توهم
•    پیامدهای رفتاری
•     کاهش عمدی کمیت یا کیفیت کار
•    ضرب و شتم در محیط کار
•    شتاب زدگی در سخن گفتن
•     تعجیل در انجام کارها
•     بی قراری و عدم توانایی در آرام گرفتن
•     توقف کار
•     غیبت و ترک خدمت
•     کناره گیری از دوستان و خویشان
•    ینه های استرس
هزینه های قابل محاسبه:
بیماری، بازنشستگی زودرس، فوت در حین خدمت، سوانح، صدمات، غیبت، مراقبت های بهداشتی.
– هزینه های غیر قابل محاسبه:
عملکرد ضعیف، مدیریت زمان ضعیف، تصمیم سازی نادرست، مدیریت غیرموثر،، تضاد و تعارض، فقدان تمرکز، کاهش خلاقیت.
•    عوامل ايجاد استرس
    علل فردی
     علل بین فردی
     علل سازمانی
     علل فرا سازمانی
•    علل فردي
    تضاد نقش
    ابهام در نقش
    تعدد نقش
     شخصیت
    مسئولیت سنگین
    کار کمتر یا بیشتراز ظرفیت فرد
    ناسازگاری در اهداف
    ناسازگاری بین ارزش ها، نگرش ها و احساسات
    اعتیاد به کار (پدیده کاروشیKaroshi)
     پایین بودن مهارت
•    علل بین فردی
     کار تیمی
     پدیده فشار گروهی
     در معرض خشونت یا ناظر آن بودن
     زورگویی و بی نزاکتی
     عدم انسجام گروهی
    وجود یا عدم وجود نیاز های مشترک
      عدم تعریف دقیق نقش در فعالیتهای گروهی
     اختلافات میان اعضای گروه