نقش تمرکز زدائی و تفویض اختیار در ساختار آموزش و پرورش

نویسنده: فروغ حاجیان

مقدمه:
در محیطی که از ویژگی های عمده ی آن رقابت شدید جهانی و تکنولوژی نوین است دست برداشتن از کنترل های متمرکز موجب افزایش سرعت انعطاف پذیری قاطعیت هم افزائی و تقویت شبکه های ارتباطی خواهد شد.تفویض به معنای کاهش یا از دست دادن تقویت یا قدرت نیست بلکه با اجرای آن قوت های موجود تقویت و هر یک از اعضا و کارکنان دارای قدرت بیشتری خواهند شد.

مفهوم تفویض اختیار
امروزه به علت رشد سریع و پیچیده موسسات و سازمان ها این امکان وجود دارد که وظایف و مسئولیت های نیروی کار به خوبی تعریف نشوند.تفویض اختیار که به مفهوم واگذاری قسمتی از اختیارات به کارکنان زیر دست می باشد ابزاری است که مدیر به کمک آن به کارائی لازم در انجام کارها دست می یابد.این فرایند مکمل نقش مدیر است به عبارتی او ابتدا با تجزیه و تحلیل کارها به منظور صرفه جویی در وقت و نیروی کار خود قسمتی از اختیارات خود را به بعضی از همکارانش که از توانایی و لیاقت کافی برخوردارند واگذار می نماید.شرط های اساسی توفیق در تفویض اختیار :رضایت تفویض کننده استقلال عمل و نظارت فردی که اختیار به او تفویض شده می باشد.همچنین در تفویض اختیار نه تنها نظارت و کنترل مدیر از اهمیت فوق العاده ایی برخوردار می باشد بلکه بدون آن فاقد اعتبار و فایده است.می توان گفت تفویض اختیار عبارت است از: انتقال اختیار و مسئولیت رسمی از مافوق به زیر دست برای انجام دادن وظایف خاص. واگذاری اختیار و مسئولیت سبب می شود که سازمان به صورت موثرتری فعالیت نماید.زیرا هیچ مافوقی نمی تواند شخصا همه ی وظایف سازمانی را به طور کامل انجام دهد.تفویض اختیار و مسئولیت از بالاترین رده مدیریت آغاز می شود.مثلا وزارت آموزش و پرورش اختیار و مسئولیت تصمیم گیری در سطح استان ها را در چارچوب قوانین و مقررات به مدیران کل آموزش و پرورش تفویض می نماید.

مزایای تفویض اختیار:
تفویض اختیار علاوه بر آنکه برای اداره امور سازمان از اهمیت زیادی برخوردار است مزایای زیادی دارد که برخی از آنها عبارت است از:
صرفه جویی در وقت مدیران 2-افزایش نیروی کار آنان و همچنین بالا بردن بازدهی سازمان و قوه ی ابتکار و خلاقیت و آفرینندگی را در کارکنان افزایش می دهد.از آنجا که حیطه نظارت محدود تر می گردد نظارت و کنترل دقیق تر صورت می گیرد و موجب صرفه جویی در وقت و کار نیروی انسانی و منابع مادی سازمان می شود.موجبات مشارکت زیردستان در تصمیم گیری را فراهم می آورد و این سبب ایجاد اعتماد به نفس و افزایش رشد حرفه ایی آنان می گردد.تفویض اختیار اثر بخش و به جا فشار عصبی را که ممکن است مدیر به علت تعدد کارها به آن دچار شود کاهش می دهد.دلبستگی و وابستگی کارکنان را به سازمان رشد داده و موجب افزایش کارائی آنها می گردد.استقلال و آزادی عمل بیشتری به کارکنان می دهد.

مفهوم تمرکز و عدم تمرکز:
تفویض اختیار میان مقام مافوق و زیر دست روشی برای تقسیم قدرت می باشد.تفویض اختیار مافوق زیر دست می تواند تاثیر شگرفی روی کل سازمان داشته باشد.اگر مدیران مدارس ناحیه تمایل داشته باشند مقدار قابل توجهی از مسئولیت و اختیار را تفویض نمایند در این صورت تصمیمات بیشتری در رده های پایین تر سازمان گرفته خواهد شد.در چنین نواحی زیر دستان نفوذ و تاثیر قابل ملاحظه ایی را بر عملکرد کلی مدرسه ناحیه دارند.همچنین سازمان از فلسفه ی مدیریتی مبتنی بر تمرکز زدائی پیروی می کند.از طرفی دیگر وقتی که مدیران مدارس دارای بخش اعظمی از اختیار هستند و تنها برای اجرای تصمیمات به زیر دستان متکی هستند این سازمان از فلسفه ی تربیتی متمرکز پیروی می کند.تمرکز و عدم تمرکز دو انتهای متضاد یک محور را تشکیل می دهد.به این معنی که اختیار به نسبت خیلی کم و یا خیلی زیاد در سازمان تفویض شده است.تمرکز یعنی تجمع اختیار تصمیم گیری در راس هرم سازمانی و عدم تمرکز یعنی تجمع اختیار تصمیم گیری در قاعده هرم.یعنی سطحی که کار در آنجا انجام می شود.البته در عمل یک سازمان کاملا متمرکز وجود ندارد.و موضوع تمرکز و عدم تمرکز فقط بر حسب درجه و میزان آن مورد نظر است.به عبارت دیگر سازمانی که در آن اغلب اختیارات تصمیم گیری در سطوح مختلف پراکنده است سازمان غیر متمرکز می باشد.اصطلاح تمرکز غالبا اشاره می کند به وضعیتی که در آن میزان تفویض اختیار و مسئولیت نسبتا زیاد است.بنابراین مفاهیم تمرکز و عدم تمرکز با مفهوم تفویض اختیار رابطه تنگاتنگی دارد.

محاسن سیستم آموزشی متمرکز:
برخورداری همگانی از تعلیم و تربیت به عنوان یک حق طبیعی و اجتماعی صرف نظر از نژاد فرهنگ و غیره کمک به برقراری وحدت ملی و یگانگی جامعه و جلوگیری از پراکندگی و تشتت در برنامه های آموزش و پرورش در کل کشور.

محاسن سیستم آموزشی غیر متمرکز:
به نیاز های محلی و منطقه ایی و خصوصیات فرهنگی و قومی بیشتر توجه می شود.چون مردم منطقه از نظر مالی و معنوی در امر آموزش و پرورش مشارکت می کنند پشتوانه ی محکمی برای تحقق اهداف تربیتی می باشد.

سیستم آموزشی متمرکز و غیر متمرکز:
سیستم موجود در جهان نشان می دهد که اکثر آنها متمرکز هستند .بدین معنی که خط و مشی ها برنامه ها و تصمیمات در یک مکان یا مقر مرکزی چون آموزش و پرورش که معمولا در مرکز کشور قرار دارد طرح و اتخاذ می گردند.سپس تصمیمات اتخاذ شده در قالب بخش نامه ها آیین نامه ها و دستور العمل ها به طور رسمی به واحدهای مرکز استان ابلاغ می شوند.به عبارت دیگر مسئولین آموزشی در استان ها و شهرستان ها فقط مجری تصمیمات اداره مرکزی هستند و خود هیچ گونه دخالتی در شکل گیری و تصویب خط و مشی و برنامه ها ندارند.با بزرگتر و پیچیده تر سیستم های آموزشی برخی از سیستم های متمرکز دست به تمرکز زدائی زدند بدین صورت که برخی اختیارات و تصمیم گیری ها را به رده های پایین تر تفویض کردند تا کارها با سرعت بیشتری انجام گیرند.مزایای عدم تمرکز همانند مزایای تفویض اختیار است.از جمله تسریع و تسهیل تصمیم گیری ها اعتماد به نفس پیدا کردن کارکنان امکان ابتکار از سوی آنها و ایجاد فرصت بیشتر برای مدیران ارشد برای برنامه ریزی و ایفای وظایف اساسی می باشد.عدم تمرکز معرف نوعی شیوه ی عمل در مدیریت است ومدیریت غیر متمرکز مستلزم آن است که مدیر دقیقا تشخیص دهد که چه تصمیماتی را به سطوح پایین تر واگذار کند و چه تصمیماتی را در اختیار نگه دارد.نگاهی بر سیستم های آموزشی مشخص می نماید که به جز چند کشور معدود مانند امریکا و آلمان کمابیش متمرکز هستند که البته این امر بستگی به شرایط فرهنگی اجتماعی سیاسی و اقتصادی دارد.برای مطالعه ی دقیق و عمیق نظام آموزشی مناسب باید در وهله ی اول فلسفه مورد قبول جامعه هدف خط و مشی و سیاست پذیرفته شده آن نظام را که مجموعه ایی از انتظارات و خواسته های جامع و کل امت آن کشور است مورد بررسی قرار داد چرا که هدف آموزش و پرورش یک کشور تحت تاثیر عوامل فرهنگی اقتصادی اجتماعی سیاسی مذهبی جمعیتی و غیره دارد.

نتیجه:
همانطور که ذکر شد تفویض اختیار در سازمان ها و ادارات به ویژه سازمان های بزرگ امری اجتناب ناپذیر است اما مدیرانی موفق ترند که در به کار گیری اصول تفویض اختیار توجه لازم را به توانایی و استعداد زیر دستان داشته باشند و ضمن پرورش و مشارکت آنان در انجام هر چه بهتر وظایف حیطه مسئولیت سازمان را به سوی اهداف عالی سوق دهند.تفویض اختیار به عنوان یکی از مهم ترین نرم افزارهای مدیریتی به سازمان و مدیریت حیات و پویایی می بخشد.تفویض اختیار باید بر ساختار و تشکیلات سازمانی اهداف و ماموریت آن متمرکز و غیر متمرکز بودن آن میزان تخصصی و حرفه ایی بودن آن و غیره استوار باشد.در تفویض اختیار مدیران باید هر گونه ابهام در واگذاری امور را مرتفع کرده و عمل انگیزش در زیر دستان را تقویت نماید و بالاخره اینکه تفویض اختیار مستلزم تدوین و اجرای سیستم کنترل و ارزشیابی است تا مدیر همواره از فرایند عملیات فعل تفویض شده آگاهی یافته و بازخوردهای لازم را به تفویض شونده ارائه نماید.

موضوع مقاله:نقش تمرکز زدائی و تفویض اختیار در ساختار آموزش و پرورش
گرداورنده:فروغ حاجیان دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی دزفول