نویسنده: مهدی یاراحمدی خراسانی
در طول تاریخ انسان ها براي رسيدن به كمال در جستجوي دانش و معرفت بوده اند. از اين رو فناوري در همه زمينه هاي علمي و معرفتي به وجود آمد كه سبب رفاه و شكوفايي زندگي انسان در زمينه هاي گوناگون گردد. ورود تكنولوژي به زندگي و دوره هاي مختلف تاثير گذاري آن بر سبک زندگي انسان را مي توان به سه دوره به شرح زیر تقسیم کرد:
1. كشاورزي
2. صنعتي
3. فرا صنعتي
از نیمه ی دوم قرن بیستم و همزمان با پایان عصر صنعتی تحولات پر شتاب علمی- تکنولوژیکی آغاز گردید. نخست، با ورود رایانه به عرصه فناوری، زندگی انسان متحول شد. سپس با هم گرایی امواج حوزه اطلاعات و ارتباطات، رایانه ها به کمک تکنولوژی های ارتباطی از جمله تلفن به هم وصل شدند و ابعاد مختلف قابلیت های این دو تکنولوژی پر توان با توان مندی های تکنولوژی تلویزیون ترکیب شده و بدین ترتیب عظیم ترین دستاورد تکنولوژی انسان ساخته شد. در ادامه شبکه جهانی ارتباطات و اطلاعات یا همان اینترنت نیز به سرعت همه ی ابعاد زندگی بشر را دگرگون ساخت. که این جریان تحول پر شتاب حول محور تکنولوژی دیجیتال، با فرصت ها و چالش ها، امید ها و بیم های بی سابقه همراه می باشد. عصر دیجیتال، عصری است پر آشوب که انسان از آفریده ی خودش عقب می ماند و خواسته یا ناخواسته سبک جدیدی از زندگی بشر در آن شکل می گیرد.
آیا تکنولوژی جدید را باید پذیرفت؟
انتشار و نفوذ تدریجی تکنولوژی جدید در جامعه به فرآیند تحلیل فایده و هزینه پذیره های بالقوه ی آن مرتبط است. زیرا منافع پذیرش تکنولوژی جدید، در آینده رخ می دهد و افراد از لحاظ سلیقه، ترجیحات، درجه ریسک پذیری و دسترسی به اطلاعات متفاوت هستند به تبع آن سرعت نفوذ و انتشار تکنولوژی جدید در جامعه طی زمان متفاوت خواهد بود و عوامل اقتصادی و غیر اقتصادی در سرعت انتشار تکنولوژی جدید موثر تاثیر گذار هستند.
در این بین مسئله مهم این نیست که آیا تکنولوژی جدید را باید پذیرفت و یا رد کرد بلکه آن است که آیا تکنولوژی جدید را باید امروز پذیرفت و یا اینکه آن را به آینده موکول کرد زیرا منافع پذیرش تکنولوژی جدید به صورت جریان خواهد بود و وقتی که پذیرفته شد، در زمان های آتی به صورت پیوسته نصیب پذیرنده می شود ولی هزینه های آن در زمان آغاز پذیرش رخ می دهد و شخص باید آن را متحمل شود و برگشت ناپذیر است پس هزینه قطعی ولی منافع نامطمئن می باشد.
انتقال تکولوژی، سبک زندگی و اخلاق
زمانی که سخن از ورود تکنولوژی به جریان زندگی در کشور یا جامعه ی خاصی به میان می آید مفهوم انتقال تکنولوژی و اثرات آن بر سبک زندگی و اخلاق نیز مورد توجه قرار می گیرد. انتقال تكنولوژي، مسئله‌اي مهم است كه بايد با توجه به توانمندي كشورها ارزيابي شود تا امكان كاربرد، جذب و انطباق آن با شرايط محلي افزايش يابد. به بياني ديگر، انتقال تكنولوژي باید امكان دسترسي و كسب تكنولوژي را براي كاربرد مؤثر آن در توسعه اقتصادي و رشد كشورهاي نسبتاً عقب‌مانده از نظر تكنولوژي، فراهم كند. «اخلاق» در زبان فارسي، در مقابل دو اصطلاح «Ethics» و «Morality» به كار مي‌رود. به همين دليل، اين مفهوم هم به معناي هنجارها و ارزش‌هاي اخلاقي است و هم به معناي علمي كه در مورد اين هنجارها سخن مي‌گويد و هم به معناي فلسفه‌اي كه علم اخلاق را موضوع پژوهش خود قرار مي‌دهد. امروزه، نقش اخلاق در انتقال و توسعه تكنولوژي به دلیل تأثیری که فناوری های جدید بر سبک زندگی انسان های می گذارند، اهميت ويژه ای پیدا کرده است. معنايي كه از نسبت اخلاق و تكنولوژي برداشت مي‌شود، ارزش‌هايي اخلاقي است كه در شكل‌گيري تكنولوژي مدرن نقش داشته‌اند. معناي ديگري كه از نسبت اخلاق و تكنولوژي به دست مي‌آيد، اخلاقي است كه افراد ديگر با تكنولوژي مي‌بايستي رعايت كنند. اين امر، هم شامل افرادي است كه تكنولوژي را به وجود مي‌آورند و هم كساني كه آن را به كار مي‌برند و هم افرادي كه آن را تحليل و نقد مي‌كنند. در دنياي كنوني، رابطه‌اي مستقيم بين توسعه تكنولوژي و پيشرفت اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي از يك سو و سبک زندگی و مسائل اخلاقي از سوي ديگر، برقرار است.
رشد چشم گیر تکنولوژی و تغییر سبک زندگی
هم زمان با رشد چشم گیر تکنولوژی، معنای زندگی مردمی که در حال دست و پنجه نرم کردن با آن هستند نیز تغییر پیدا می کند. تکنولوژی به مثابه یک ابزار می تواند از یک سو در خدمت افراد قرار گیرد و از سوی دیگر خود را بر آنها تحمیل می کند. زندگی مردمان عصر حاضر میان انقیاد ناشی از تسلط تکنولوژی و عاملیت منتج از در اختیار گرفتن تکنولوژی به منزله ابزاری جهت رسیدن به هدف در نوسان است. صنعتی شدن، توسعه و پیشرفت از جمله مفاهیمی هستند که رشد تکنولوژی را توجیه می کنند. تکنولوژی هر روز بیشتر در زندگی افراد رسوخ می کند و زندگی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. به بیان دیگر یکی از مهمترین اثرات توسعه تکنولوژی تغییر سبک زندگی ما بوده است که در حقیقت سلایق و زیبایی شناختی ما را بطور کامل عوض کرده است. لذا وقتی سبک زندگی را عوض می کند یعنی محیط را هم عوض کرده و برای توده مردم، یک نظام اخلاقی جدید که مبتنی بر عضویت در یک نظام تکنولوژیک باشد را ایجاد می نماید. شما دیگر بعنوان یک «انسان» زندگی نمی کنید بلکه بعنوان جزئی از تکنولوژی زندگی می کنید، نه اینکه لزوماً غیر انسانی باشید بلکه انسان یک هویت جدیدی پیدا می کند، بعنوان بازیگری در عرصه تکنولوژی.جایگاه تکنولوژی و نحوه بهره برداری از صنعت پویا و روبه رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطح جهان به جهت اهمیت اثرات آن به جامعه، اقتصاد و اشتغال و … توجه همگان را به خود جلب کرده که کشور ما نیز از این قاعده مثتثنی نیست. شناسایی دقیق عرصه تکنولوژی موجب می شود تا علاوه بر اخذ اطلاعات ارزشمند در این راستا بتوان از اطلاعات یاد شده در امر سیاست گذاری برای تکنولوژی ها نیز بهره برد.
اثرات خواسته و ناخواسته تکنولوژی بر سبک زندگی
تکنولوژی از این جهت که باعث افزایش سطح رفاه، بالا رفتن میزان سرعت در کارها و افزایش سلامت و امید به زندگی شده، خوب و به دلیل برخی اثرات ناخواسته و غیر قابل کنترل آن نامطلوب است. به بیان دیگر تکنولوژی ها پیامد ها و عواقب ناخواسته و خواسته به همراه دارند. منظور از پیامدهای خواسته هدف طراحی تکنولوژی است که به چه منظوری و برای چه کاری طراحی شده است. سبک زندگی، مبتنی بر پیشرفت های صنعتی و الکترونیکی و ارتباطی در غرب است که در خود غرب هم فلسفه زندگی آنها را تغییر داده به نوعی که می توان گفت که بالارفتن سن ازدواج و عدم تمایل به داشتن همسر و از طرف دیگر گرایش به تنوع طلبی در همه امور از وسایل مادی گرفته تا نوع گرایش به ارزش های غیر مادی مبتنی بر سبک زندگی غربی است. به گونه ای که می توان گفت مدرنیسم نه تنها به تغییرات در اشکال زندگی مادی آنها پرداخته بلکه ذائقه فرهنگی آنها را نیز تغییرداده و آنها در موسیقی، رفاه، نوع نگاه به دیگران نیز تفاوت های اساسی با انسان های شرقی پیدا کرده اند که ریشه در تفاوت فلسفه ی زندگی در بین آن ها دارد. نهایت آنکه انقلاب صنعتی و به تبع آن انقلاب در ارتباطات که عصر ارتباطات و اطلاعات را رقم زده است بسیاری از متغیرهای زندگی را تغییر داده و این تغییر باعث شده است که سبک زندگی مدرن امروزی آن ها را کسل، دلمرده و خودشیفته سازد. و پدیده ی دیگر آن مصرف گرایی مدرن امروزی است که با نگاه اسلام تفاوت فاحش و اساسی دارد.
سخن پایانی اینکه اگر تکنولوژی بدون فرهنگ و آموزش صحیحِ مصرف و بهره برداری آن وارد کشوری شود، خود به خود مورد سوء استفاده قرار می گیرد و اگر هم این اتفاق نیفتد حداقل تا استفاده صحیح و پی بردن به امکاناتش زمان و هزینه زیادی صرف خواهد شد. بسیاری از لوازم زندگی و بسترهای ارتباطات اجتماعی از کوچک تا بزرگ امروز از غرب آمده، یا با تکنولوژی غرب ساخته شده است. بر این اساس نمی‌شود گفت استفاده نکنید! ولی باید مراقب باشیم در سبک زندگی‌مان تاثیر نگذارد. پس نیاز است با ورود هر تکنولوژی، دست اندرکاران فرهنگی هر جامعه به دنبال اشاعه ی فرهنگ صحیح استفاده از آن تکنولوژی باشند که قاعدتاً این فرهنگ از کشوری به کشور دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت خواهد بود و منطبق با موازین عرفی و فرهنگ پذیرفته شده آن منطقه یا کشور است خصوصاً در کشور ما که بحث مسایل و قوانین اسلامی نیز برای آن محدودیت هایی قایل است.
* روزنامه رسالت مورخ دوشنبه 25 آذرماه 1392
http://www.resalat-news.com/Uploads/Pdf/834327.pdf
