در اجتماعات روستای که ما با آنها رو به رو هستیم برای داشتن اقتصاد پایدار و داشتن روستاهایی با فعالیت های اقتصادی شاداب نیاز است که بتوان با خطر ها و عوامل نا مطمئنی که وجود دارد برخورد صحیح داشت . مدیریت ریسک در این میان می تواند یک مدل مثبت رفتار اقتصادی و اجتماعی باشد یا به بیان دیگر می توان مدیریت ریسک را تصمیم گیری در باره مشکل دانست که خود با چالش ها و عواملی در ارتباط می باشد . این مقاله به روش مروری(review) تهیه شده است ودر آن ازنظرات و عقاید کارشناسان دراین زمینه استفاده شده است .
کلید واژگان : ریسک،مدیریت ریسک ،توسعه روستایی، تجارت های مالی روستایی بیان
مسئله :در بعضی کشور های در حال توسعه سهم میانگین در آمد سالانه تولید شده از فعالیت های کشاورزی در محیط های روستایی بسیارپایین است . با وجود این اگر ما به اقتصاد در ارتباط با کشاورزی به طور کامل توجه کنیم ، فعالیت های قابل توجهی رامی توانیم ببینیم مانند تهیه ورودی ها در فرآیند تولید کشاورزی ،استخدام کارگران که زمانی را برای تولید محصولات صرف می کنند ؛ تا سهم کشاورزی بالا رود. ولی باید توجه کرد که در همین کشور های در حال توسعه کشاورزی منبع اصلی اقتصاد روستایی را تشکیل می دهد و این به خاطر طبیعت و سیاست های اعمال شده در این کشور ها می باشد .(Ibrara,1994 )
اهمیت موضوع :
ما در این جا در باره مدیریت ریسک در رابطه با منابع متنوع ریسک صحبت می کنیم . تشخیص استراتژی های مدیریت ریسک و ظرفیت کشاورزان کوچک اهمیت بسیار دارد . متاسفانه در بیشتر مواقع به جای کاهش ریسک ها و انجام بیمه های مختلف فقط راه هایی برای از عهده خطر و ریسک در آمدن( سرپوشی بر روی آن گذاشتن ) ارائه می شود ، که این راه ها اثر کمرنگی بر روی اوضاع اقتصادی روستائیان دارند . برای مثال در کشور های در حال توسعه ای مانند مکزیک برای کشاورزان کوچک با کارو مشارکت تجارت به وسیله کشاورزیا اعضای خانه وار نمود پیدا کرده اند . همچنین کاهش مصرف ، دریافت آزاد وام و یا استفاده از بخشش های دوستان و اقوام و فروش دارایی ها و دریافت اجباری وام از منابع رسمی و غیر رسمی راه های دیگر از عهده در آمدن ریسک می باشد . یا اینکه به خود بیمه ای از طریق پس انداز های احتیاطی و گرفتن کمک از اقوام خارج از محیط دست می زنند . که این استراتژی ها بدون دانستن جزئیات دقیق هزینه ها و فواید، دشوار است . (Ibrara,1994 )
– مفهوم ریسک و مدیریت ریسک
جهان اطراف ما به وسیله نا اطمینانی احاطه شده است . به هر حال اگر با دقت به آن بنگریم این منبع نا اطمینانی فعالیت های بشری بخصوص فعالیت های اقتصادی او می باشد. این نااطمینانی یک واقعیت عینی و ویژگی ذاتی محیطی است که با آن مواجهیم ولی از درک ذهنی آن به خطر ( ریسک) یاد شده است . پس تفاوت نا اطمینانی و ریسک درمعنای عینی و ذهنی آن است. تحقیقات جدید در زمینه تصمیم گیری (HUBER,1997) نشان می دهد که رفتار بشری به طور عام و رفتار اقتصادی او به طور خاص برای کاهش نا اطمینانی، ایده خوبی را در بین افراد مسئول نشر داده است که آن مدیریت ریسک است .مدیریت ریسک یک فرآیند اندازه گیری یا تشخیص خطر است و همچنین توسعه استراتژی هایی برای اداره کردن خطربه طور ایده آل مدیریت ریسک ، یک فرآیند اولویت بندی خطر ها با بیشترین زیان و بیشترین احتمال وقوع است .
مدیریت ریسک همیشه ممکن است ذهنی باشد . هر چند در جوامع سنتی،بالاترین نقش را در پایداری بیشتر در محیط و رسوم و وضعیت های رسمی دارد.
در واقع مدیریت ریسک یک ویژگی اصلی از فرآیند تصمیم گیری است زیرا بدون در نظر گرفتن آن پیش بینی غیر ممکن است و در واقع چرایی را توضیح می دهد.
هدف اصلی مدیریت ریسک تغییر دادن محیط است همانگونه که در بالا قید شد این عمل می تواند به وسیله به کار انداختن بعضی از ترکیب های واقعی نمود پیدا کند مانند بیمه آن چیزی که به جرات می توان گفت در پیش بینی اقتصادی احتمال های واقعی می تواند موثر باشد .
از نظر عملی بیمه بیشتر باعث می شود که اشخاص به احساس خطری که در ذهن آنها موجود است مثبت تر بیاندیشند و احساس خطر را در آنها کاهش می دهد مانند سمپاشی محصولات و واکسیناسیون حیوانات که می تواند بعضی احتمال های غیر مطلوب را کم کند و یا از بین ببرد .
در کلام دیگر مدیریت ریسک فرآیند خلاصه سازی تصمیم گیری برای مشکل، به هدف بر هم زدن ساختار هایی که توسط ریسک محدود شده اند . در واقع این می تواند همان ایده کنترل باشد که توسط عوامل ریسک صورت می گیرد . کنترل یعنی شکل دهی به مشکل و تبدیل آن به چیزی که ویژگی هایش به مسیر های مطلوب تغییر کرده است . استفاده از عاملان کنترل وابسته به دانش رایج ما از مشکل و مخصوصا دانش ساختاری و روندی ما است .آنها به یک مدل از چگونگی تغییرات محیطی نیاز دارند . در اینجا با یکی از چالش های مدیریت ریسک که همانا انتخاب و تربیت و آموزش صحیح متصدی کنترل است برخورد می کنیم . (Kostov,Lingard,2004 )
– مراحل مدیریت ریسکاین فرآیند دارای مراحلی است . اولین مرحله در این فرآیند شناسایی خطر های بالقوه است . خطر ها باید از نظر شدت زیان بالقوهیشان در احتمال وقوع یک واقعه تشخیص داده شوند .
بعد از شناسایی و تشخیص خطر تمام روش هایی که برای مدیریت ریسک انجام می شود در محدوده چهار عمل مهم قرار می گیرد :
1- اجتناب کردن
2- کاهش خطر
3- نگه داشتن و باقی ماندن در همان حالت موجود
4- و در آخر انتقال یا تبدیل خطر که می توان از بیمه در این روش نام برد .
برای اجرای این روشها باید یک نقشه یا طرحی را ایجاد کرد که در این صورت برای هر خطری می توان ترکیبی از روش ها و یا به تنهایی هر روشی را اجرا کرد . تمامی این روش ها برای تخفیف اثرات زیان بار خطرات می باشند . خرید بیمه یک سیاست در خطر ها می باشد که می تواند از طریق واگذاری به یک بیمه گر نمود پیدا کند ، اجتناب از همه خطر ها نیزمی تواند بدون قربانی گرفتن در راه رسیدن به خطر باشد .کاهش اثرات خطر و همچنین باقی ماندن در حالت موجود نیز مورد استفاده می باشد البته در اینجا بحث انعطاف پذیری در طرح و استفاده از روشها نیزوجود دارد. (بی نام ، 2004)
– چرا توسعه روستایی یک مدیریت ریسک است
روستا محیطی است که مردم در آنجا اغلب از طریق کشاورزی و همچنین فعالیت های وابسته به آن امرار معاش می کنند و زندگی آنها به طور بسیار عمیقی در ارتباط با این نوع فعالیت ها می باشد . از دیر باز نیز همواره این نوع فعالیت ها با انبوهی از مشکلات و خطرات برای شاغلان در این بخش در ارتباط بوده است . (Kostov,Lingard,2004 )
ملک محمدی 1377، می گوید” نظم دادن به روال فنی تولید و حمایت از ماحصل تلاش کشاورزان می تواند نقشی کاملا ً موثر نه تنها در حفظ و تقویت تولید کننده در بخش کشاورزی داشته باشد بلکه این بخش را با جاذبه های واقعی و با ارزش مواجه نماید .عوامل مدیریتی ، نهادی و سازمانی ، تربیتی و اجتماعی نیز در فرهنگ کار تاثیر گذاشته که می تواند به عنوان انگیزه مثبت به کار گرفته شوند”(4،ص 9)
همواره این افراد و اکثر قریب بالاتفاق صاحبنظران در پی دست یافتن به راه کار ها یی برای بالا بردن عملکرد فعالیت های روستائیان بوده اند . در این میان ما می توانیم به توسعه روستایی به عنوان عاملی که باعث می شود به صورت چند بعدی به بحث توسعه در روستا پرداخت و عاملی که برای بهبود وضعیت روستا و کاهش مشکلات و خطرات در این مکان مناسب است ، اشاره کنیم .
توسعه روستایی یک مفهوم محبوب در حال افزایش است که با اصطلاحاتی مانند جامعیت ، پایداری و چند کارکردی بودن اجین شده است .به طوری که مایکل تودارو معتقد است که توسعه جریانی چند بعدی که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی عامه مردم و نهاد های ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی ، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر مطلق است.(ازکیا،1377)
استفاده از این مفاهیم ما را به سوی آگاهی یافتن نسبت به ریسک هدایت می کند . در این میان هدف سیاست های کشاورزی مدیریت در سطح گسترده تری است که این عمل به خاطر تاکید بیشتر برروی درک خطرات و بیان چارچوب های اداره رفتار می باشد .پس به این مفهوم مدیریت ریسک ، به ما در تعیین محدوده الگوهای رفتاری و درک بهتر آنها کمک می کند . مشاهده توسعه همانند یک فرآیند مدیریت ریسک راهی برای در ک های متفاوت و پی بردن به کانال های انتخاب های انسانی و فعالیت در یک جهان نامطمئن است .(Kostov,Lingard,2004 )
در این راه توسعه روستایی بهترین اندیشه در یک فرآیند مدیریت ریسک است . همچنین توجه بر مشکلات ریسک و امکاناتی برای بر طرف کردن آن یا جداکردن آن از تصمیم گیری برای بیان ماهیت فرآیند توسعه روستایی و رفتار در ارتباط با آن مهم است . که اصطلاح فرآیند به آگاهی از زمان و اهمیتش مربوط است . آگاهی از زمان مفهومی است که بیشترین تناسب را با درک ما از ریسک دارد .
تفکر اصلی از مدیریت ریسک این است که افرادی که مسئول هستند می توانند به وسیله آن عملکردشان را بالا ببرند خواه با تغییر محیط یا با تغییر نظرات خودشان در باره آن . که به این نیاز دارد که ما به فرد مسئول و محیط که وابستگی متقابل به هم دارند ، توجه کنیم . در نتیجه برای رسیدن به توسعه روستایی جایی که کشاورزان و جوامع روستایی با هم در ارتباطند .توسعه روستایی ففط در جایی به دست می آید که انعطاف پذیری به اندلزه کافی است که در واقع داشتن حالت پویا در محیط روستایی باعث انعطاف پذیری آن می شود ( ساراسنو ، 1994) انعطاف پذیری در مدیریت ریسک نیز دیدیم در بالا که لازم است و عبارت است از عملیات جداسازی خطر های ظاهر شده و تغییراتی که در اثر درک های ذهنی از نا اطمینانی ایجاد کرده است . پس یکی دیگر از چالش ها در مدیریت ریسک داشتن حالت انعطاف پذیر که در این صورت است که توسعه روستایی نیز در روستا صورت می گیرد. (Kostov,Lingard,2004 )
– نیمرخ ریسک ها برای عاملان اقتصاد کشاورزی در بعضی از کشور های در حال توسعه مانند مکزیک ، انجمن هایی مانند بانک جهانی تلاش هایی را برای تجزیه و تحلیل رئوس مدیریت ریسک انجام داده اند . یک تحقیق کار آفرینی روستایی که در سال 1994 انجام شده است ، نشان می دهد که تقریبا ً 60 درصد پاسخ دهندگان یک بحران اقتصادی را بین سالهای 1984 تا 1994 تجربه کرده اند . ( بانک جهانی ، 1995 ) مطابق بعضی تحقیقات ، منبع اصلی ریسک برای عاملان اقتصاد روستایی در تولید کشاورزی را در بر می گیرد ، محصولات کم است . منبع دیگر ریسک که در درجه دوم اهمیت قرار داشت ، بیماری خود شخص کارآفرین یا یک عضو از خانواده اش بود (15%) دیگر منبع ریسک تنوع محصولات و ریسک های جوی است .متاسفانه تحقیقات نشان دادند که ریسک ها کاهش نداشته اند و استراتژی های خاصی برای تخفیف ریسک اعمال نشد بلکه فقط درباره استراتژی های از عهده ریسک ها در آمدن یا همان باقی ماندن در همان حالت موجودکه قبلا ً گفتیم، صحبت می شود . البته در بیشتر کشور ها نیز اگر مدیریت ریسکی اعمال شود ازنوع انتقال مانند بیمه باز همان مسئله اصلی در روستا که توجه بیشتر به بزرگ مالکان و عقب گذاشتن کشاورزان کوچک مطرح می شود . این نیز یکی دیگر از چالش های مدیریت ریسک در روستا می باشد .(Ibrara,1994 )
– توسعه پارامتریک وسایل مدیریت ریسک
از آنجایی که انواع وسایل به طور واقعی در بیشتر کشور های توسعه یافته حیات دارد در این مکان ها این قبیل مشکلات جدی شبیه کیفیت داده جوی پیدا نخواهید کرد ، تا سال 2003 در بعضی کشور ها انجمن ها برای اجرای نیاز مندی هایی مانند زیر ساخن ت ها ، طراحی قرارداد ها و غیره توانا شدند . آنها طرح های تجاری برای جلوگیری در معرض بودن عوامل مصیبت بار جوی را ارائه دادند . وقتی کارآمد ترین راه برای مدیریت هر ریسکی را تجزیه و تحلیل کردیم ، که شامل ریسک جوی است . در اینجا توسعه درک و فهم یا شناسایی صفات آن مهم است . ریسک دارای این چهار ویژگی است :
1- فراوانی : ریسک در تعریف مرتبط می شود با نااطمینانی درآمد های واقعی در شکل های زمانی مختلف که در واقع می توان /لان را اینگونه تعریف کرد ” انتظار تعداد دفعاتی که ریسک در واقعیت عملی خواهد شد که در واحد های مختلف زمانی قابل اندازه گیری است . ریسک ها می تواند دارای فراوانی های بالا و پایین باشند . برای مثال ، حمله ملخ در یک ناحیه آب و هوایی گرم می تواند فراوانی با ریسک بالاباشد . یا یک بیماری ریشه کن شده دارای ریسک با فراوانی پایین است
2- سختی :علاوه بر فراوانی میزان اثرات مخربی که یک ریسک می تواند داشته باشد یعنی سختی نیز مهم است . مثلا ً در مثال قبلی ، حمله ملخ می تواند یک ریسک با فراوانی زیاد باشد اما سختی کمی دارد .
3- ریسک های جمعی و فردی : ریسک ها یی که می توانند تاثیر بر روی یک شخص به صورت ایزوله داشته باشند مانند بیماری و تصادف ریسک فردی است : ولی گروهی از ریسک ها بر روی یک گروهی از افراد در زمان مشابه تاثیر دارند که ریسک های جمعی می گویند . مانند دارو ها بنابراین درصد ریسک های جمعی بر پایه در جه همبستگی مثبت بین اعضائ یک گروه مطمئنی از افراد است .
در کل همه تکنیک های شرح داده شده در بالا برای در بر گرفتن چند نکته است:
• وقایع مصیبت بار معمولا ً مطابق فراوانی ریسک ها در تجارت های مالی است . فراوانی یک معیار مهم برای سرمایه گذاران در تعیین میزان برخوردن به مشکل در ارتباط با امنیت غذایی برای وقایع مصیبت باری مانند زمین لرزه شده است .
• اصلی ترین چا لش این است که هنوز کشاورزی یکی از مهمترین موضوعاتی است که بیشتر دچاراثرات مصیبت بار می شود . پس اعمال مدیریت ریسک در محیط های کشاورزی با مشکلات زیادی در ارتباط است .
• دیگر اینکه در ریسک هایی مانند اثرات جوی ما الگو های جوی خاصی را باید طراحی کنیم که بر اساس آن بتوانیم مدیریترسک مناسب را اعمال کنیم مانند در نظر گرفتن سطح خسارت حاصل از انواع مختلف الگوهای جوی وایجاد بیمه های خاص برای آنها.
• آژانس های اعطا کننده وام و یا خدمات بسیار کمیوجود دارد . مخصوصا ً در کشور هایی که این سیستم ها به صورت دولتی ارائه داده می شود. که این آژانس ها ممکن است به صورت خدمات مشاوره ای توانایی جذب اعتبارات و ارائه راهکار های مناسب رابرای تشخیص وتخفیف ریسک ها را داشته باشند .
• ارائه و توسعه ساختار های فنی مناسب ، سمینار ها و سخنرانی ها برای آموزش کشور ها و کمپانی ها و غیره و اینکه چگونه به صورت کارآمد جلوی ریسک ها را بگیرند نیز از مزیت های آژانس های اعطا کننده می باشد .
• در آخر نیز توجه به هزینه هایی که تمامی موارد بالا و بخصوص آژانس ها و متصدی های کنترل ریسک به بار می آورند و اداره صحیح آن هزینه ها می تواند یکی از مهمترین چالش ها در مدیریت ریسک باشد .( Ibrara,1994 )
– نتیجه گیری :
1- مدیریت ریسک در بیشتر کشور های در حال توسعه در محیط های روستایی به خاطر کم بودن دانش و اطلاعات در مورد ریسک ها و خطرات احتمالی و همچنین نداشتن واحد هایی مخصوص در وزارتخانه های مطبوع خیلی بی اهمیت دانسته می شود . در صورتی که انجام اموری مانند بیمه می تواند در تضمین آینده بهتر و روشنتر برای این مناطق مفید باشد .
2- هر مشکل نیاز به تجزیه و تحلیل مناسب برای جلوگیری از وقایع غیر منتظره دارد تا کارایی مدیریت ریسک را در ارتباط با هزینه های آن بالا ببرد .یعنی اینکه بتوان با صرف هزینه های کمتر به نتایج بهتری ( مثلا ً به وسیله بیمه محصولات ) دست یافت .
3- کارشناسان و آژانس های مشاوره ای گروهی هستند که با شناخت نسبت به نیاز ها و مواردی که برای روستاییان و گروه های موردهدف ممکن است ایجاد مشکل کند و از طرفی آشنایی و شناخت نسبت به راه حل ها و اجرای مدیریت ریسک ، اقدامات سازند ه ای را می توانند ارائه دهند .
4- دیگر اینکه در مدیریت ریسک باید به تمامی افراد مخصوصا ٌ در محیط های روستایی که این قبیل مسائل نمود بیشتری پیدا می کند ،توجه یکسان شود به طوری که سوگیری نسبت به گروهی خاص می تواند ایجاد مشکل کند .
– منابع :
1- ملک محمدی ، ایرج . (1377) . ترویج و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ( جلد دوم ، مبانی) . تهران : مرکز نشر دانشگاهی
2- ازکیا ، مصطفی . (1377) . جامعه شناسی توسعه .تهران: موسسه نشر کلمه
4-Ibara, h. (1994):Risk management challenges in Rural financial market: blending risk management innovation with rural finance.At available: http://www.basis.wise.edu/rfc/docume…isk_slides.pdf
5-risk management . (2004)At available:http://www.bamboowb.com/articles/r/i…management.htm
__________________
