خلاصه کتاب: مقدمه: نماز زیباترین جلوه پرستش و والاترین گونه نیایش است و جلوه ای زیبا از بندگی و عبودیت و سرآغاز صعود به رفیع ترین قله های معنویت و معرفت و شناخت الهی و سعادت جاودانی و راهی است به سوی کسب زیبایی های معنوی و برترین درجات خلوص و ایمان،نماز این ودیعه بزرگ آسمانی ،نور چشم پیامبر(ص)و اولیای دین ،مفتاح بهشت و مطمئن ترین وسیله جهت حضور در برابر حق وکسب رضای اوست و از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که با هیچ بیانی نمی توان به ترسیم حتی گوشه ای از آن پرداخت مگر اینکه با تدبر در آیات سعادت بخش قرآن و الهام از معارف بیکران این کتاب آسمانی و نیز فرمایشات گهربار پیشوایان معصوم (ع) ،برخی از ابعاد جهالت و غفلت خویش را نسبت به آن برطرف نموده و به درجاتی از فهم و معرفت نائل شویم.
بسم الله الرحمن الرحیم
شناسنامه:
نام کتاب: آشنایی با چیستی ،چرایی و چگونگی نماز
مولفین: اکبر سنایی فر، سلمان سلگی
ناشر:معاونت آموزش عقیدتی و سیاسی نمایندگی ولی فقیه در نیروی مقاومت بسیج
حروفچینی و صفحه آرایی: مهرپرداز
شمارگان:50.000 جلد
نوبت چاپ:اول /1384
مقدمه:
نماز زیباترین جلوه پرستش و والاترین گونه نیایش است و جلوه ای زیبا از بندگی و عبودیت و سرآغاز صعود به رفیع ترین قله های معنویت و معرفت و شناخت الهی و سعادت جاودانی و راهی است به سوی کسب زیبایی های معنوی و برترین درجات خلوص و ایمان ،نماز این ودیعه بزرگ آسمانی ،نور چشم پیامبر(ص)و اولیای دین ،مفتاح بهشت و مطمئن ترین وسیله جهت حضور در برابر حق وکسب رضای اوست و از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که با هیچ بیانی نمی توان به ترسیم حتی گوشه ای از آن پرداخت مگر اینکه با تدبر در آیات سعادت بخش قرآن و الهام از معارف بیکران این کتاب آسمانی و نیز فرمایشات گهربار پیشوایان معصوم (ع) ،برخی از ابعاد جهالت و غفلت خویش را نسبت به آن برطرف نموده و به درجاتی از فهم و معرفت نائل شویم.
فصل اول: نماز چیست؟
بحث اول: انسان جستجوگر
انسان فطرتا جستجوگر و پرسشگر بوده و غریزه پرسشگری یکی از غرایز اولیه بشری می باشد،به همین دلیل به محض اینکه کودک زبان به سخن می گشاید بدون وقفه و بی درنگ شروع به سوالات گوناگون نموده و سعی می کند به هر شکل ممکن نسبت به کشف مجهولات پیرامون خود اقدام نماید.
انسان اساسا وقتی در صدد تحقیق ،جستجو و پرسش می آید که مطلبی را نداند اما بداند که نمی داند. به همین دلیل دانشمندان و محققین گفته اند:
بزرگترین امتیاز انسان نسبت به سایر جانوران آن است که جهل او جهل بسیط است،یعنی به جهل خود می تواند علم و توجه داشته باشد وبداند که نمی داند و در نتیجه درصدد سوال ،جستجو و تحقیق بر می آید.بر خلاف حیوانات که جهل آنها جهل مرکب است ، یعنی هرچه را نمی دانند،نمی دانند که نمی دانند و قهرا در صدد تحقیق و جستجو بر نمی آیند و نمی توانند برآیند.
اساسا پرسش نقطه آغازین کاوش،تفکر و پاسخگویی است،پرسش کلید دانش است.
درمان نابینایی پرسش است و کسی که حاضر نمی شود سوال کند و بر جهل خود سکوت می کند برای همیشه کور خواهد ماند.
پیامبر اکرم(ص): وای به حال مسلملنی که روزهای جمعه رابرای پرسش از مسائل دینی نگذارد.
دانستن حق انسان است و هیچ کس حق ندارد مانع یادگیری ،پرسشگری و آگاهی او شود.
اصولا پرسش مقدمه وصول و دانستن و شک مقدمه یقین است. شک معبر خوب ولازمی است ولی توقفگاه نامناسبی است.آنچه می تواند مایه تاسف باشد این است که شک یک فرد ،او را به سوی تحقیق ،پرسشگری و یقین جهت ندهد. ولی اگر شک مقدمه کشف مجهولات و دریچه ای به سوی دانستن و یادگیری باشد حاکی از نوعی رشد و اعتلا می باشد.
با عنایت به اهمیت و جایگاه سوال و پرسشگری و ضرورت توجه به آن، ما در این بحث در صدد پاسخگویی به سه سوال زیر می باشیم:
1- به چه انگیزه ای سول کنیم؟
سوال و پرسش در عین این که خوب و با ارزش و مظهر رشد و کمال انسان می باشد اگر همواره با نیت ،انگیزه و قصد الهی نباشد نه تنها ارزشی ندارد بلکه موجب دوری انسان از خدا می باشد.
سوال کردن صرفا در صورتی با ارزش و سودمند می باشد که قصد انسان فهمیدن و کشف مجهولات و رسیدن به علم باشد.بعضی از مردم سعی مینمایند در هر مجلس و محفلی سوالات متعددی را مطرح نمایند ولی هدف آنها کسب علم و رفع شبهه و مجهولات نمی باشد بلکه با انگیزه هایی همچون «خودنمایی، تحقیر دیگران،ایجاد شک و تردید و وسوسه در دیگران،جاسوسی،شایعه سازی و جو سازی و فرصت سوزی» سوال می کنند.
2- چه سوالاتی و چگونه سوال کنیم؟
الف)سوالات خوب و سازنده ،حساب شده و مفید مطرح نماییم.
ب)از پرسشهای بی فایده،بی ارزش و بیجا مثل قوم بنی اسرائیل پرهیز نماییم.
ج)در هنگام سوال ادب را مراعات نموده و اگر پاسخ دهنده جواب سوال را نمی داند او را تحقیر نکنیم.
د)در کنار پرسیدن سعی شود به آن عمل نماییم.
3 از چه کسانی سوال کنیم:
الف)علما و دانشمندان:
به همان اندازه که سوال کردن خوب و مفید است،سوال کردن از افراد جاهل و نادان خطرناک است مثل این که بیمار را نزد کسی ببریم که از مسائل پزشکی بی اطلاع است.
ب)فقیه:
مسائل شرعی و دینی را در زمان غیبت امام زمان (عج) باید از فقیه اعلم سوال کنیم.
ج)از افراد بی غرض و مرض، بی غل و غش و کارشناسان و متخصصین و خبرگان سوال نماییم.
بحث دوم: فاسفه عبادات
به طور کلی مردم برای کشف و دسترسی به فلسفه مسائل و موضوعات به سه دسته تقسیم می شوند:
الف) افراطیون:
عده ای دوست دارند از کم و کیف ،خصوصیات و اسرار همه چیزها،حتی مسائل غیر ضروری و عادی سردرآورده و در این مسیر راه افراط را طی می نمایند،غافل از این که بشر هرگز نمی تواند چنین ادعایی نسبت به حتی محسوسات و مشهودات طبیعت داشته باشد تا چه رسد به احکام دینی که از افق مافوق طبیعت سرچشمه گرفته است.این دسته افراد چه بسا نه تنها ره به جایی نبرده بلکه ممکن است در بعضی مسائل و موضوعات هر روز شبها ای بر شبهات خود بیفزایند و از مسیر حق دورتر شوند.
ب)تفریطیون:
عده ای دیگر آنچنان روحیه رخوت و سستی بر آنها مستولی و چیره گشته که حتی در مواقع ضروری نیز به دنبال جستجو ،پرسش و کشف فلسفه و اسرار مسائل نیستند و اصولا مبنای رفتار و اعمالشان یا مبتنی بر تقلید و عادت بوده یا مبتنی بر شک و تردید می باشد.
ج)اعتدالیون:
عده ای دیگر از مردم در هر چیز و هر کاری راه اعتدال را در پیش گرفته و معمولا به دنبال کشف فلسفه و اسرار مسائل و موضوعات ضروری و لازم بوده و از هر گونه افراط و تفریط اجتناب می نمایند و اگر به فلسه و حکمت بعضی از چیزها به ویژه احکام الهی پی نبرند روحیه تعبد و تسلیم را از دست نداده و تکلیف الهی خود را بر اساس همین روحیه تسلیم و تعبد انجام داده و تلاش می نمایند در آینده مجهولات خود را کشف نمایند.
نماز چیست؟
پیامبر اکرم(ص):
اگر بدانی که نماز چیست و با چه کسی نجوا ومناجات می کنی خسته نشده و به این سو و آن سو ملتفت نمی شوی و نماز را به اتمام نمی رسانی.
اغلب انسان ها مایل هستند قبل از این که کورکورانه و یا از روی اجبار چیزی را بپذیرند و در مقابل سر تسلیم فرود بیاورند،فلسفه ،چرایی و چیستی آن را بدانند. در طول شبانه روز سوالات متعددی پیرامون پدیده های عالم هستی از خدا و انسان گرفته تا حیوانات و نباتات و جامدات ذهن و فکر بسیاری از انسان ها را به خود مشغول کرده است و برخی نیز در صدد یافتن پاسخ آنها می باشند.یکی از مسائلی که انسان به دنبال کشف چیستی آن می باشد عبادت و نماز می باشد.همه ما دوست داریم که بدانیم نماز چیست؟چرا باید نماز بخوانیم؟برای چه کسی نماز بخوانیم؟ خواندن نماز چه آثار و برکاتی دارد؟
درباره چیستی نماز آیات و روایات متعددی وارد شده است که پرداختن به همه آنها باعث طولانی شدن مباحث خواهد شد،لذا دراینجا ما فقط به اختصار به چند محور پیرامون چیستی نمازمی پردازیم.
1-نماز اولین سفارش و آخرین وصیت انبیا الهی
-نماز عبادتی است که در تمام ادیان الهی وجود داشته و به آن توصیه و سفارش شده است.در مورد سابقه تاریخی نماز در روایتی چنین می خوانیم:«هی آخر وصایا الانبیا» از این روایت می توان استفاده کرد که تمامی پیامبران الهی ،با نماز مانوس و سفارش کننده به آن بوده اند.حتی در ادیان غیر الهی که توسط انسان ها به وجود آمده است نماز وجود داشته است. هر چند که از نظر محتوای و شکلی با هم تفاوت هایی داشته است،در تمام ادیان توحیدی نماز وجود داشته است. حضرت ابراهیم(ع) از خداوند برای خ.د و ذریه اش توفیق اقامه نماز را می خواند.«رب اجعلنی مقیم الصلاة و من ذریتی» قرآن کریم از زبان حضرت عیسی (ع) نقل می کندکه خداوند مرا به نماز سفارش کرده است: « و اوصانی باصلاة »
2- نماز ستون و نماد دین است
پیامبر اکرم (ص): « مثل نماز همچون عمود و ستون خیمه است،نا زمانی که ستون ثابت باشد بندها و میخ ها و پرده های آن ثابت است و هنگامیکه که عمود خیمه بشکند نه میخی فایده ای دارد و نه طنابی و نه پرده ای»
3- نماز میثاق با خدا و تشکر از او
نماز فریضه الهی است.پس هر که بر انجام آن سعی وافر نماید،به فرمان پروردگار خود سر نهاده و به عهد همیشگی با او وفادار مانده است.کسانی که بر وحدانیت خدا،رسالت نبی خدا و ولایت وصی او شهادت می دهند،خود را در زمره کستانی می یابند که همگام با انبیاء و اولیاء با خدا پیمان بسته اند و برای کسب رضایت خدا و بهشت موعودش ،سر به بندگی و اطاعت بی چون و چرای او سپرده اند. نماز ضمن اینکه میثاق با معبود است،بهترین نوع شکرگزاری است که شیوه آن را خداوند بیان فرموده و تمام انبیاء و اولیاء هم آن شیوه را به کار بسته اند.
4- نماز ظاهر و باطن دین
نماز آبروی دین است و ناموس دین داران و دینداری ،نماز هم صورت دین است و هم ذات آن.هم ظاهر دین است و هم باطن آن.حضرت علی (ع): هر چیزی وجهی دارد و وجه دین شما نماز است.
نماز رازی است میان خدا و بنده ،که آن راز هم نیاز است و هم ناز . امروز نیاز است و فردا ناز . امروز رنج است و فردا گنج.امروز رکوع و سجود ،فردا وجود و شهود . امروز ظاهر است و فردا باطن آن هویدا می گردد.
5- نماز برترین عمل و محبوبترین اعمال نزد خدا
ابوذر غفاری از رسول خدا (ص) روایت کرده است که:« خدمت رسول خدا (ص) عرض کردم، ای رسول خدا همانا مرا به نماز امر فرمودید،پس نماز چیست؟ حضرت فرمودند: نماز بهترین چیزی است که مقرر شده،پس هر که خواهد کم کند و هر که خواهد زیاد بخواند » یکی از بزرگان در خصوص ارزش نماز می گوید: اگر مرا مخیر کنند که در نماز شوم یا در بهشت،من بهشت را بر نماز اختیار نمی کنم ! زیرا بهشت اگر چه ناز و نعمت است،ولی نماز را ولی نعمت است. آن نزهتگاه آب و گل است و این تماشاگه جان و دل. آن مرغ بریان است در روضه رضوان و این روح و ریحان است در بستان جانان.
6- نماز معبر اصلی سلوک و بهترین وسیله قرب به خدا
نماز بهترین وسیله سیر و سلوک و قرب الی الله است. توجه به عبادت ، خصوصا نماز انسان را از بندگی دیگران رها و به خالق همه قدرتها پیوند می دهد و در پرتو تکیه بر قدرت الهی روح تازه ای به کالبد انسان دمیده می شود.در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم که امام حسین (ع) در برابر اشحابش آمد و چنین فرمود: « خداوند بزرگ بندگان را نیافرید مگر به خاطر این که او را بشناسند،هنگامیکه او را بشناسند،عبادتش می کنند و هنگامی که بندگی او کنند از بندگی غیر او بی نیاز می شوند.»
7-نماز معراج مومن
نماز،نردبان عروج انسان و بهترین وسیله ارتباط و عشق ورزی با حضرت دوست می باشد.نماز به عنوان عطیه ای الهی به گونه ای است که انسان به هنگام شروع، احساس پرواز دارد و با بالا بردن دستهایش همانند کبوتری که بال خود را برای پرواز می گشاید با تکبیر پر می گشاید وبا ادامه نماز به تدریج اوج می گیرد،آن چنان که رکوع را در فراز بلندی و سجود را بر اوج پرواز کعنوی خود به جای می آورد و به این عروج الهی ادامه می دهد تا با نزدیک شدن به پایان این پرواز روحانی حالت نزول به خود می گیرد وبا سلام نماز بر زمین می نشیند.بر خلاف تصور بعضی که نماز را تکرار می دانند،نماز نردبان ترقی انسان است و هر چه بیشتر با حضور قلب و آگاهانه خوانده شود بالاتر می روی ،گرچه در ظاهر رکوع و سجود ها تکرار می شوند،ولی در حقیقت مانند کلنگی است که برای حفر چاه می زنند.کلنگ زدن در ظاهر تکراری است اما در واقع هر کلنگی که می زنید یک قدم به آب نزدیک تر می شوید،هرگامی که در نردبان بر میداریم یک قدم به آسمان نزدیک تر می شویم.
8- نماز معشوق انسان مومن
خوشا به حال کسانی که عبادت و نماز را معشوق خود بدانند . با عبادت معا نقه کنند و آن را با تمام وجود لمس کنند.
پیامبر اکرم (ص) نماز را نور چشم خود دانسته و می فرمایند: برترین مردم کسی است که نسبت به عبادتش عشق بورزد و با آن معانقه کند و آن را دوست داشته باشد ،با قلب خودش و با جسدش با آن مباشرت و تماس داشته باشد و بوسیله آن شاد شود و از این که در دنیا چه چیزی بر او سخت می گذرد و یا آسان، باکی نداشته باشد.نماز عشق به خداوند است و باید عاشقانه خوانده شود ،اگر چنین شد، خستگی و کسالت در او راه ندارد. قرآن کریم نماز را بزرگ و با عظمت می شمارد،لکن می فرماید:« این عبادت بزرگ خداوند برای خاشعین یعنی مومنان اهل خضوع و خشوع گوارا است و دیگران که این خصوصیت را ندارند اظهار ملال و خستگی می نمایند. »
9- نماز آیین آسمانی ،پرچم اسلام ونشانه ایمان
نماز برای مسلمانان همچون شناسنامه ای است که ریشه تمامی تعلقاتش ، وابستگی هایش،شرف و حیثیت و اصالتش و تمامی آنچه به او و مسلمانی اش معنا می بخشد در آن ثبت و ضبط گردیده و چونان پرچمی است در دست سپاه آدمی که با کمک آن،همواره دشمن وجودش را در برابر دیده، و می داند که با که و برای چه می جنگد و روی به کدامین سو می نهد.
10- نماز سرود توحید ویکتا پرستی و خلوتگه انسان به خدا
نماز سرود توحید و یکتاپرستی و سرود فضیلت و پاکی است که باید فکر و روح ما را در برابر عوامل شرک زا و آلوده کننده ای که در زندگی روزمره با آنها سر وکار داریم پاک و یکتاپرست نگه دارد. این آلودگی ها روح را تیره می کند و ما را از راه راست و یکتا پرستی منحرف می سازد لذا باید در شبانه روز لحظاتی را با ذکر نام او و به یاد او سپری نموده و سرود یکتا پرستی نجوا نماییم.
نماز خلوتگه انس و الفت انسان با خداوند مهربان و رحیم است. امامحسن مجتبی(ع) می فرمایند: « ای آدمیزاد،که پروردگارت با تو به خلوت نشسته ،چه کسی مثل توست؟ هذگاه بخواهی بر او در آیی، وضو می سازی و در برابرش می ایستی. او میان تو و خودش حجابی قرار نداده است تا از غمها و تنگدستی هایت به پیشگاه او شکوه ببری و نیازهایت را از او بخواهی و در کارهایت از او مدد جوئی »
11- نماز هدیه و عطیه الهی
امام رضا (ع) فرمودند: نماز عطیه و احسانی است از طرف خداوند برای بنده که از راه رحمت و عنایتش بخشیده است.
12- نماز معیار قبولی اعمال
امام محمد باقر (ع) می فرمایند:
« نخستین چیزی که از بنده حسابرسی می شود نماز است. پس اگر نماز پذیرفته شد،اعمال دیگر نیز پذیرفته می شودو چنانچه نماز رد شد بقیه اعمال هم قبول نمی شود.»
فصل دوم: چرا باید نماز بخوانیم؟
در این فصل به دنبال پاسخگویی به این سوال هستیم که چرا باید نماز بخوانیم ؟ معمولا انسان در چرایی هر کاری به دنبال این است که بداند آن کار چه منافع و سودی برایش دارد،اگر انجام ندهد په خسارت و زیان هایی نصیب او می شود.
حقیقتا انسان باید غافل و جاهل باشد یا از رحمت و مغفرت الهی به دور باشد که نماز را سبک بشمارد.و اما مکافات کسی که در نماز سستی کند چیست؟
رسول خدا (ص) فرمودند:
الف ) در زندگانی:
1- برکت از کسب و مالش می رود.
2- برکت از عمرش برداشته می شود.
3- نور صورت و سیمای صالحان از صورتش برطرف می شود.
4-دعایش بی اثر مانده و از دعای نیکان نیز بهره و نصیبی نمی برد.
5- اعمال نیکش مقبول درگاه حق قرار نمی گیرد و نتیجه نمی دهد.
6- خیرات و صدقاتش قبول پیشگاه حق نخواهد بود.
ب) در حال احتضار:
1- گرسنه می میرد ،گرچه در میان ناز و نعمت باشد و اطعمه لذیذ در حلقش بریزند.
2- تشنه می میرد،گرچه آب او را احاطه کرده باشد.
3- خوارو ذلیل می میرد و سکوت مرگ بر او بسیار دشوار می گردد،هر چند نزد مردم عزیز باشد.
ج) در قبر:
1- قبرش تاریک است و تا قیامت معذب خواهد بود.
2- دچار فشار قبر و تشنگی می شود.
3- دری از جهنم برای عذاب دائمی به رویش گشوده می شود.
د) در قیامت:
1- از قبر مانند حیوانات بیرون شده و به صورت انسان محشور نمی شود.
2- حیاتش دشوار و به عذاب دردناک طولانی دچار می شود.
3- خداوند بر او به نظر لطف نمی نگرد و در مقابل دیدگان مردم به جهنم داخل می شود.
نماز به عنوان مهمترین واجب الهی دارای آثار و برکات فراوان مادی و معنوی ،اخروی و دنیوی است که ما با بهره گیری از این آثار و توجیه و تبیین آنها به پاسخ چرایی نماز خواهیم رسید.
1- نماز اولین واجب بعد از ایمان به توحید و معاد
پس از تحکیم پایه های اعتقادی نخستین گام عملی ،در حوزه شریعت بسوی نماز برداشته می شود. به دلیل اهمیت اقامه نماز به عنوان اولین واجب الهی ،مسلمانان به محض کسب قدرت و تاسیس حکومت اسلامی اولین کارشان اقامه نماز است. پیامبر خدا (ص) به محض ورود به مدینه اولین برنامه اش ساختن مسجد بود .
2- نماز مایه آرامش دل ها و پاسخ به نیاز معنا خواهی انسان
یکی از آثار نماز ،آسایش و آرامش روح و قلب مومن و عاری شدن دل او از هر گونه دغدغه و نگرانی است. بدون شک انسان ، برای گریز از توحش و راهیابی به زندگی انسانی و حیات طیبه و متخلق شدن به اخلاق کریمه و رهایی از یاس ، اضطراب و افسردگی به یک عامل مهارکننده نیازمند است که روح او را در کنترل و تسخیر خود قرار دهد و پرهیز از انحراف و جنایت را بر او الزام و روح متعادل ، و نوع دوستی ،عاطفه و محبت را بر وی الهام بخشد و به هنگامی که پژمرده و افسرده می گردد او را طراوت بخشد.
در دنیای مدرن و پیشرفته ،گر چه انسان بر ابزار و تکنولوژی پیشرفته مسلط گشته و زمین و زمان و حتی بعضی از سیارات آسمانی را به تسخیر خود در آورده است،ولی تنها مشکلی که از حل آن عاجز بوده مشکل آرامش روحی و روانی است.
نماز درمانی و نیایش درمانی
نماز درمانی یا نیایش درمانی سابقه ی دیرینه ای در تاریخ انسان دارد.
موبدان در زمان اوستا،با پرهیز از گناه و نیز انجام دعا و برپایی مراسم دینی، به درمان بیماری ها به خصوص بیماری های عاطفی و روانی خویش می پرداختند. در زمان ساسانیان نیز طبابت در دو نوع جسمانی و روحانی رواج داشته است و پزشکان روحانی با ادای جملات مقدس و نیکو به طبابت می پرداختند و بر پزشکان جسمانی ترجیح داده می شدند.در ایران باستان نیز روان درمانی با استفاده از دعا و ذکر خاص زمان خود صورت می گرفت که آن را « کلام خدایی» می گفتند. امروزه بسیاری از روان شناسان و روانپزشکان دریافته اند دعا،نماز و داشتن ایمان محکم به دین،نگرانی ،تشویش ،یاس ،ترس و اضطراب را که موجب بیشتر بیمارها است،برطرف می سازد.
3- پاسخ به ندای فطرت
از مطالعه زندگی پیشینیان معلوم است که در هر زمانی و در هر جایی که بشری وجود داشته است نیایش و پرستش هم وجود داشته است.منتهی نوع پرستش و چیزهایی که پرستیده می شده،غلط بوده است،خورشید پرستی ،ماه پرستی،شاه پرستی ،پول و شهرت پرستی و… دلیل بر فطری بودن پرستش می باشند.
4- نماز وسیله راه یابی:
بشر راهی دراز و دشوار در پیش دارد،راهی که با انتخاب آزادانه او را به سعادت و رستگاری یا شقاوت و بدبختی سوق خواهد داد.در کنار صراط مستقیم کوره راهها و راه های انحرافی و جاده های خطرناکی به وفور در مسیر اصلی قرار می گیرند و گاه آن قدر فریبنده و دل انگیز هستند که مسافر در تشخیص راه اصلی دچار تردید و اشتباه می شود.
5- نماز کلید خوشبختی ،سعادت و رستگاری
چه افراد و جماعاتی که با شناختن قدر و جایگاه ذکر و خشوع و انابه که نماز مظهر کامل آن است. و همراه کردن کار و ابتکار دنیایی با آن، به قله های تعالی و کمال رسیدند و چه بی خبران و کوته نظرانی که با غفلت از این راز بزرگ هستی،خود را از سعادت کامل محروم ساختند و چه در تلاش و کار مادی و چه در صورت بیکارگی و تنبلی،هرجا به گونه ای خود را در منجلاب های محرومیت و ناکامی غرق ساختند.انسان هایی که تلاش و مجاهدت در عرصه زندگی بشری را با یاد خدا وانس با او و عشق به او همراه می سازند،خوشبختی در معنای حقیقی آن را در می یابند و آن را برای جسم و جان خود فراهم می کنند.
6- نماز زداینده خود بینی و تکبر:
امام علی (ع): فرزند آدم را با فخر فروشی چه کار؟ او که آغازش نطفه ای بی مقدار بوده است و پایانش مرداری بدبو خواهد بود.نه روزی خود را دادن می تواند و نه قادر است به باز راندن مرگش.
7- نماز برگترین عامل تربیت:
گرچه نماز یک ارتباط روحی و معنوی است و هدف از آن یاد خداست، اما اسلام خواسته، این روح در قالب یک سلسله برنامه های تربیتی پیاده شود.لذاشرایط زیادی رابرای آن قرار داده است،که عبارتند از شرایط صحیح بودن نماز،شرایط قبولی و شرایط کمال. اما اسلام عبادت را در این لباس قرار داده تا به مسلمین درس نظافت و پاکیزگی ،استقلال و مراعات حقوق دیگران بدهد. دقت در این شرایط به خوبی می رساند که هر یک از آنها نقش موثری در تربیت انسان دارد.
با گذشت زمان،آثار و رمز های برنامه ها و توجیه های تربیتی اسلام و به ویژه آثار تربیتی نماز، بیش از پیش به اثبات می رسد. نماز می تواند به عنوان یک عامل تربیتی جامع و کامل در پیشبرد اهداف تربیتی فرد در جامعه و نیز یافتن هویت اسلامی و اجتماعی فرد، موثر و قابل ملاحظه باشد.
8- نماز بازدارنده انسان از گناه و محو کننده گناهان
نماز گزار واقعی دروغ نمی گوید،غیبت نمی کند،حقوق مردم را پایمال نمی کند،به مال ناموس مردم خیانت نمی کند. از ارتکاب به اعمال زشت و شنیع خودداری می کند،دامن خود را از هرگونه آلودگی پاک نگه داشته،از نفاق و دورویی پرهیز می نماید.حامی مردم و یاور مستضعفان است،غذای آلوده و شبهناک تناول نمی کند، لباس و مکانش پاک و حلال است. نماز گزار واقعی به خاطر روح قدسی اش از ارتکاب به آلودگی شرم دارد.
9- نماز برطرف کننده مشکلات و سختی ها
نماز اهرم استعانت در غم و مشکلات و یاور انسان در سختی ها است، خداوند کریم می فرمایند: برای رفع مشکلات و سختی ها از صبر و نماز کمک بگیرید و بر آن ها پیروز شوید. در تفسیر کشف الاسرار از حذیفه نقل است که می گوید: « هرگاه برای رسول خدا (ص) کاری سخت پیش می آمد آن حضرت مشغول نماز می شد و آن کار بر.ی آسان می گشت. »
10- نماز کلید بهشت و دوری از آتش جهنم است
نماز نه تنها در دنیا شفیق و همدم و حلال مشکلات مادی و معنوی و برطرف کننده دلهره،ترس و اضطراب انسان است،بلکه در عالم برزخ و قبر قیامت نیز بهترین دوست ،همراه و مونس او می باشد. اگر ما از نمازگزاران خاشع بوده،نمازمان « تنهی عن الفحشاء و المنکر » و ازاله کننده چهره زشت گناه و معصیت از زندگی فردی و اجتماعی بوده است.
فصل سوم: چگونه نماز بخوانیم؟
غیر از شکل ظاهری عبادات،بخصوص نماز که در چگونگی آن سخن خواهیم گفت محتوی عبادت را نیز باید از دید اولیای دین شناخت و به کار بست.
طبق آیات و روایات بهترین و زیباترین حالات نماز باید دارای شرایط و ویژگی های باشد که در پاسخ به چگونگی برگزاری و اقامه نماز طبق محور های ذیل به آنها خواهیم پرداخت.
الف) نماز باید با حضور قلب باشد
هرچیزی جسمی دارد و روحی،روح نماز در حضور قلب است و نماز بی توجه و حضور قلب یک سری الفاظ و حرکاتی است که انجام می گیرد.حضور قلب یعنی فارغ شدن دل از غیر آنچه به آن مشغول است و در آ« سخن دارد،تا آنکه بداند چه می کند،چه می گوید،چه می خواهد ،معنی حرکات و افعالش چیست،رو به چه کسی ایستاده،قبله اش کجاست،چرا نماز می خواند و در برابر چه خدای عظیمی به نیایش،پرستش و حمد و ثنا ایستاده است.
برای داشتن حضور قلب باید همواره نماز را اول وقت بخوانیم و مکان نماز خالی از اشیایی باشد که موجب سلب توجه گردد.همچنین نماز حتی الامکان در مساجد خوانده شود و پیش از نماز ، زمینه های روحی توجه به معبود را در خود فراهم سازیم.قوه خیالمان به یاد خدا باشد و معانی عبارات نماز را بدانیم و در آن ها تدبر کنیم.
ب) نماز باید خالصانه باشد.
قرآن کریم : هیچ دستوری برای مردم نیامده است مگر آمکه امر به اخلاص در آن شده است.بنابراین نیت خالص در نماز بهترین رکن آن است. ارزش هر کاری به نیت و انگیزه آن بستگی دارد و در همه عبادت ها و خصوصا نماز نیت، جایگاه ویژه ای دارد.نیت خالص آن است که انسان فقط برای خدا کار کند و در عمق جان هدفش رضای او باشد و از مردم انتظار پاداش نداشته باشد. نانی که اهل بیت رسول خدا (ص) در چند شب پی در پی هنگام افطار به یتیم و فقیر دادند ارزش مادی زیادی نداشت،اما چون خالصانه بود، خداوند بخاطر آن یک سوره نازل کرد. ( سوره انسان )
ج) نماز باید خاشعانه و خاضعانه باشد.
خشوع آن است که نمازگزار بی آنکه فکرش به جای دیگری برود تمام اندیشه و همش نماز باشد و همه حواس خود را متوجه خداوند بی نیاز سازد.به نحوی که جز معبود در دلش وارد نشود. بعبارت دیگر خشوع، آن توجه قلبی به پروردگار و داشتن حالتی است که مناسب با عظمت خداوند است. پرستش خداوند باید همراه با قلبی سرشار از احساس عظمت خدا و کوچکی و نیاز در مقابل او باشد.
د) نماز باید آگاهانه باشد
عبادت زمانی ارزش دارد که سطحی نباشد بلکه همراه با شناخت رهبر آسمانی و ولایت باشد. در طول تاریخ افرادی بودند که بدون شناخت رهبر و ولایت به بیراهه رفتند. به عنوان مثال در صدر اسلام حضرت علی (ع) گرفتار یک عده نماز خوان خشک مقدس بود که در تاریخ بنام مارقین و خوارج معروفند.کسانی که به خاطر سجده های طولانی پیشانی آنها پینه بسته بود. اما در مقابل امام علی (ع) قیام کرده بودند و بر ایشان شمشیر کشیدند.در روایات داریرم که وقتی امام زمان (عج) ظهور کنند گروهی از مساجد بر علیه او قیام می نمایند.حتی کسانی که برای جنگ با امام حسین (ع) به کربلا آمده بودند نماز می خواندند و در نماز جماعت مشارکت می کردند.آری عبادتی که همراه با جهالت باشد،کشتن عابدترین مردم را در محراب ، بزرگترین عبادت می دانند و با قصد و قربت در ماه رمضان جهت کشتن امام (ع) می روند.
ه) تصور آخرین نماز
اجل انسان برای خود او و برای هیچ کس دیگر غیر از خدا مشخص نیست و نمی داند کی ، کجا و چگونه می میرد. حال اگر انسان همیشه در انتظار مرگ باشد و چنگال مرگ را بر سر خود ببیند قطعا نماز و عبادات او شکل و محتوای بهتری خواهد داشت و قطعا از گناهان و معاصی ریز و درشت اجتناب خئاهد نمود.
حال اگر انسان در حال نماز احساس کند این آخرین نماز اوست و در واقع این وداع او می باشد چه حالتی به او دست می دهد؟ و نماز را چگونه بجای می آورد؟ به همین خاطر گفته اند: انسان باید با تصور این که آخرین نماز اوست ، بخواند.
و علیکم باالصلاة
محمد امین تقی پور – علی افشاریان
