نویسنده:محمدرضا بخشی
مقدمه
يکي از ملزومات توسعه و پيشرفت در هر زمينه، داشتن بينش نسبت به محيط، تصميم‌گيري به موقع و داشتن برنامه هدفمند جامع و مانع است و اين امر ميسر نمي‌شود مگر اينکه امر آينده‌انديشي به صورت صحيح و موفق انجام گيرد. يکي از عواملي که به طور عام در طول تاريخ و به طور خاص در عصر کنوني و آينده باعث تغيير و تحولات سريع در محيط مي‌شود و همچنين برتري ملتها و کشورها را در سطوح منطقه‌اي و بين‌المللي رقم مي‌زند، توانايي فني و دسترسي به فناوري است. انتظار مي‌رود رشد فزاينده تکنولوژي در آينده، شکل‌دهي اقتداري جهان را همچنان تحت تاثير قرار دهد. از آنجا که تکنولوژي‌هاي آينده و تحقيقات استراتژيکي که اين فناوريها را تقويت مي‌کنند، غالباً آن قدر پرهزينه هستند که صنايع، مسئوليت پشتيباني از آنها را بر عهده نمي‌گيرند و از سوي ديگر دولتها نيز به دليل محدوديت بودجه عمومي نمي‌توانند سرمايه‌هاي لازم را براي تمام حوزهاي تکنولوژي و تحقيقاتي را که دانشمندان يا صنعتگران خواستار آن هستند، تامين کنند. لذا گزينشهايي بايد صورت بگيرد که آينده‌انديشي تکنولوژي، زمينه را براي کمک به اين گزينشها فراهم مي‌کند.
انتشار کتاب «تصوير آينده» نوشته اف.ال.پولاک در سال 1951 و کتاب «هنر حدس زدن» نوشته بي. دجوونل در سال 1946، تشکيل انجمنهاي تخصصي آينده‌پژوهي، تشکيل انجمن آينده جهان به وسيله ادوارد کورنيش و ديگران در سال 1966، تشکيل موسسه «رند» در سال 1945 از جمله نشانه‌هاي پيدايش آينده‌پژوهي مدرن است. اولين تجربه آينده‌نگاري ملي توسط ژاپن در سال 1970 تحت عنوان «آينده‌نگاري علم و فناوري» انجام شده است. اين کشور تا سال 2006 هشت بار ( با افق زماني 30 سال) اين فرايند را تکرار کرده است. فرانسه از سال 1980، انگلستان از سال 1993 و آلمان از 1989 آينده‌نگاري را شروع کرده‌اند. همچنين از سال 1990 موج فزاينده‌اي انجام آينده انديشي مشخصاً در اروپاي غربي و آسياي شرقي به چشم مي‌خورد.
روشهاي آينده‌پژوهي بر اساس نوع نگاه به آينده و روشهاي مطالعه و جمع‌آوري داده‌ها به چهار دسته کلي تقسيم مي‌شوند.
-1 روشهاي اکتشافي و روشهاي هنجاري: روشهاي اکتشافي به روشهايي اشاره دارند که در پي کشف آينده‌اند. اين روشها از زمان حال شروع شده و رو به سوي آينده دارند و به اصطلاح رو به بيرونند و تلاش مي‌کنند که تحت شرايط مختلف، کشف کنند که کدام آينده رخ مي‌دهد. اما دسته ديگر، روشهاي هنجاريند که «رو به درون» هستند. اين روشها از يک موقعيت مطلوب در زمان آينده شروع مي کنند و به زمان حال مي‌رسند و چگونگي تحقق آن موقعيت مطلوب را بررسي مي‌کنند.
-2 روشهاي کمي و روشهاي کيفي: روشهاي کمي مبتني بر اعداد و ارقامند و پيشرفتها و توسعه‌هاي آينده را در قالب کمي ارائه مي‌کنند. در مقابل روشهاي کيفي مبتني بر نظرات و قضاوتهاي کيفي هستند.
-3 روشهاي مبتني بر داده (فرض) و روشهاي مبتني بر نظر متخصصان.
-4 ساير دسته بنديها: روشهاي معطوف به شناسايي موضوعها، روشهاي معطوف به برون‌يابي، روشهاي معطوف به خلاقيت، و روشهاي معطوف به اولويت‌بندي از جمله دسته بنديها ديگر هستند.
در اجرا و پياده‌سازي فرايند آينده‌نگاري از ترکيبي از روشهاي پويش محيطي، پيمايش موضوعها، برون‌يابي روند، درخت ارتباطات، تحليل ريخت شناسانه، نگاشت ذهن، کارگاه و داستانهاي علمي-تخيلي، سناريونويسي، روش تکنولوژي‌هاي کليدي (حياتي)، نگاشتن مسير تکنولوژي، روش دلفي و روش پانل استفاده مي‌شود.
آينده‌نگاري چين
سابقه آينده‌نگاري
اولين پروژه آينده‌نگاري چين از سال 1992 شروع و در سال 1995 به پايان رسيد. اين پروژه در سطح ملي و تحت عنوان «تعيين فناوريهاي حياتي» در چهار حوزه اطلاعات، بيولوژي، صنايع و مواد جديد و با همکاري 600 کارشناس انجام شده است. نتيجه پروژه علاوه برتعيين و اولويت‌بندي 124 فناوري حياتي، مرجع و راهنمايي براي برنامه‌ريزي 5 ساله نهم علم و فناوري شد.
در سال 1999، پروژه آينده‌نگاري ديگري تحت عنوان «آينده‌نگاري فناوري صنايع ارجح» در حوزه‌هاي کشاورزي، اطلاعات و صنايع پيشرفته انجام گرفت که مهمترين اهداف آن عبارت بودند از:
-1 تعيين فناوريهاي حياتي، تعيين و انتخاب رهيافتهاي تحقيقاتي، تعيين معيار انتخاب فناوريهاي ملي و گنجاندن آنها در برنامه‌هاي توسعه.
-2 کمک به تصميم‌گيريها و برنامه‌ريزيهاي علم و فناوري، کمک به برنامه‌ريزي توسعه اقتصادي در سطح ملي، بنگاهها و دولتهاي محلي.
-3 هدايت فعاليتهاي تحقيق و توسعه در موسسات و دانشگاهها.
-4 فراهم کردن منبع و مرجعي براي مؤسسات و شرکتها تا آنها در انتخاب فناوريهاي آتي از آن مرجع کمک بگيرند.
-5 تشويق و ايجاد تعاملات مختلف بين علم، صنعت، مؤسسات، بنگاههاي اقتصادي، دانشگاهها، مراکز کارآفريني و غيره.
در اين پروژه بيش از 1200 کارشناس (که بيش از 80 درصد آنها از مؤسسات تحقيق و توسعه و دانشگاهها بودند) از طريق کارگاههاي محلي، پرسش‌نامه، کنفرانس، مصاحبه و اظهار نظر کتبي مشارکت داشتند.
سومين آينده‌نگاري چين در سالهاي 2004-2003 در سه بخش 1- فناوري اطلاعات و ارتباطات: شامل کامپيوتر، امنيت اطلاعات و شبکه‌هاي کامپيوتري، ارتباطات، نرم افزار، اطلاعات جامع و سمعي و بصري 2- علوم حياتي و فناوري زيستي: شامل فناوري زيستي کشاورزي، علم حيات، صنعت و محيط و دارو و 3- فناوري مواد جديد: شامل مواد با ساختار مدرن، مواد با کارکرد جديد، مواد اطلاعات الکترونيک و مواد نانو انجام شد.
اين پروژه در3 مرحله و در زمان 21 ماه به اتمام رسيد. مرحله اول شامل طراحي پروژه، تحليل نيازهاي اقتصادي- اجتماعي چين، ارزيابي روندهاي علم و فناوري در چين، معرفي فناوريها براي مطالعه در فرايند دلفي (222 فن)، انتخاب کارشناسان (1000 کارشناس ) و برگزاري سمينارهاي مشاوره‌اي (40 سمينار)؛ مرحله دوم در بردارنده اجراي دو دور فرايند دلفي؛ و مرحله سوم انتخاب تکنولوژي حياتي و انتشار نتايج آينده‌نگاري بود.
آينده‌نگاري چهارم مشابه با سومين پروژه آينده‌نگاري و به دنبال آن در سالهاي 05-2004 در بخشهاي: 1- انرژي (شامل ذغال سنگ، نفت و گاز، نيروي الکتريک، انرژي هسته‌اي، انرژي‌هاي تجديد شونده انرژي هيدروژني و ساير انرژي‌هاي جديد، حفاظت از انرژي ساختمان، حفظ انرژي صنعت، حفظ انرژي حمل و نقل)؛ 2- منابع و محيط زيست ( شامل محيط اکولوژيکي، منابع معدني جامد، منابع نفت و گاز، منابع زيستي، منابع آبي و دريايي ) و 3- صنايع پيشرفته (مدل صنايع پيشرفته، مهندسي ديجيتال تجهيزات، اتوماسيون، جريان صنعتي، طراحي ديجيتال صنعت سازگار با محيط، صنعت نانو ، تجهيزات منابع انرژي، تجهيزات حمل و نقل، صنعت فراوري تجهيزات کشاورزي، تجهيزات حفظ محيط زيست، وسايل الکتريک خانگي، مهندسي دريايي) انجام شد. اين سه بخش شامل 28 زير بخش و 261 فناوري مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
اهداف عمده
آينده‌نگاري کشور چين با هدف تعيين فناوريهاي مهم و حياتي، تدوين سياستهاي پنج‌ساله علم و فناوري، انتخاب رهيافتهاي تحقيقاتي، هدايت فعاليتهاي تحقيق و توسعه و برنامه‌ريزي علم و فناوري براي دوره 06-2005 (در دور سوم و چهارم) صورت پذيرفته است.
نتايج مورد انتظار از پروژه
کارگزاران پروژه در هنگام طراحي برنامه انتظار داشتند که پس از اتمام پروژه مطالعاتي:
– سياست گذار مي‌داند نيازهاي توسعه اجتماعي و اقتصادي چيست؟ راه حلهاي تکنيکي آنها کدام است؟ مصرف بهينه منابع چگونه و در کجاست؟
– خطوط و سياستهاي آينده فناوري مشخص مي‌شود.
– در طول فرايند آينده‌نگاري تعداد زيادي از کارشناسان شناخته مي‌شوند.
– در شروع قرن جديد استراتژي توسعه فناوري معين مي‌شود.
– بالاخره نتايج آينده‌نگاري فرصتي براي برنامه‌ريزي بلند مدت و کوتاه مدت فراهم مي‌کند.
افق زماني مطالعه
دوره زماني پيش‌بيني در آخرين پروژه آينده‌نگاري سالهاي 2020-2006 است.
روش اجراي پروژه
در اجراي پروژه از ترکيبي از روشهاي دلفي و پانل استفاده شده است.
معيارهاي انتخاب کارشناسان
کارشناسان بايد به گونه‌اي انتخاب مي‌شدند که نظرات آنها نتايج نهايي پروژه را وزين‌تر و اجرايي‌تر مي‌کرد. به همين منظور يک کارشناس بايستي بر اساس ضوابط زير انتخاب مي‌شد.
– داشتن ديد استراتژيک درباره مسائل (مخصوصاً براساس منافع بلندمدت ملي).
– داشتن حداقل 10 سال مسئوليت در زمينه مربوط.
– و اينکه گروه کارشناسي بايد ترکيبي از افراد موسسات تحقيق و توسعه، دانشگاهها، مؤسسات اقتصادي، مراکز کارآفريني و ادارات دولتي باشند.
معيارهاي انتخاب فناوري
-1 فناوريهاي منتخب بايد کل فرايند آينده‌نگاري فناوري را پوشش دهند (يعني اينکه انتخاب فناوريها بايد جامع باشد).
-2 فناوري بايد پيشرفت کند، وجود آن براي توسعه صنعتي ضروري باشد، در حل مسائل پيچيده توسعه اقتصادي و اجتماعي و حفاظت محيط زيست مفيد واقع شود. احتمال بر آن باشد که آن فناوري در بازار آينده به صورت گسترده کاربرد دارد.
-3 فناوري بايد در جامعه نوآوري داشته باشد و ايجاد صنايع جديدتر را موجب شود.
-4 فناوري تا قبل از 2010 قابل دست‌يابي باشد.
-5 فناوري بايد منطبق با نيازهاي توسعه صنايع اساسي باشد و به توسعه صنايع جديد کمک کند.
-6 تواناييهاي مالي و مهارتي در انتخاب فناوريها لحاظ شود.
-7 براساس منافع بلند مدت ملي، فناوري منتخب بايد در مقايسه با فناوريهاي بديل داراي نفع بيشتري باشد.
سازمان کاري
الف- آينده‌نگاري اول و دوم: سازمان کاري آينده‌نگاري دوم (1999) متشکل از کميته راهبري، تيم فراگير تحقيق و گروههاي تخصصي بود. کميته راهبري شامل کارشناسان مختلف از نهادهاي مسئول برنامه‌ريزي علم و فناوري (از وزارت علم و فناوري) که وظيفه هدايت فعاليتهاي تحقيق براساس نيازهاي توسعه ملي را بر عهده داشتند.
تيم فراگير(عير تخصصي) تحقيق شامل محققاني از خود مرکز تحقيقات ملي علم و فناوري که مسئول سازماندهي، اجرا و هماهنگي فعاليتهاي تحقيق، تعيين اهداف تحقيق و تعيين چارچوب کلي آن، تعيين طرح و روش تحقيق، تعيين معيارهاي ارزش‌يابي فناوري و طراحي شاخصهاي مربوط، هدايت کارهاي تحقيقاتي در هر يک از حوزه‌ها، تجزيه و تحليل داده‌ها و تهيه گزارش نهايي بودند.
کميته‌هاي تخصصي شامل متخصصان حوزه‌هاي اطلاعات، کشاورزي و صنايع پيشرفته که معرفي فناوريهاي براي بررسي در فرايند دلفي، طراحي پرسش‌نامه، تجزيه و تحليل داده در زمينه‌هاي تخصصي، ايجاد پايگاه داده و تهيه گزارش نهايي در زمينه تخصصي خود از عمده وظايف کميته‌هاي تخصصي به شمار مي‌رفت.
ب- آينده‌نگاري سوم و چهارم: آينده‌نگاري سوم و چهارم زير نظر وزارت علم و فناوري و تحت راهنمايي مقامات مربوط و با مشارکت وزارت علم و فناوري، مرکز تحقيق ملي علم و فناوري، مرکز توسعه صنعت اطلاعات چين، جامع الکترونيک چين، آکادمي علوم پزشکي چين مرکز ملي توسعه فناوري زيستي چين و جامعه علوم مواد چين انجام شد و ساختار اجرايي آن شامل موارد زير مي شد:
-1 کميته تحقيق و رسيدگي: شامل شوراي عمومي آينده‌نگاري ملي فناوري، زير کميته تحليل نيازهاي اقتصادي – اجتماعي و شش زير کميته تخصصي است. شوراي عمومي نيز 20 نفر از کارشناسان و محققان مشهور از واحدهاي مربوط، رهبران کميته‌هاي تخصصي که تحت نظارت و سرپرستي دپارتمان برنامه‌ريزي توسعه وزارت علم و فناوري انجام وظيفه مي‌کردند را شامل مي شد.
-2 شبکه‌هاي مشاوره کارشناسي: شامل کارشناسان مشهور از کار آفرينان، دانشگاهها، موسسات، دولت و کارشناسان مشهور خارجي که در مجموع حدود 3 هزار نفر در شش بخش و به طور متوسط 500 نفر در هر بخش همکاري داشته‌اند.
تحليل و تشخيص نيازهاي اقتصادي – اجتماعي ملي به علم و فناوري، تعيين عوامل موثر در توسعه علم و فناوري، تعيين اثرات توسعه هر فناوري در اقتصاد و جامعه چين، معرفي فناوريهايي براي مطالعه در فرايند دلفي و هدايت دورهاي دلفي و همچنين انتخاب فناوري حياتي براساس شرايط واقعي چين از مهمترين وظايف کميته بود.
سؤالات دلفي
پس از اينکه موضوعات و تکنولوژي توسط کميته‌ها و پانل‌هاي تخصصي مشخص شد، پرسش‌نامه‌هايي که حاوي سوالات زير بودند طي دو دور فرايند دلفي توسط تعداد زيادي از کارشناسان هر حوزه تخصصي تکميل شد. (موارد داخل پرانتز گزينه‌هاي هر سوال است).
-1 درجه تخصص يا مهارت (بالا، نسبتا بالا، متوسط، نسبتا پايين، پايين)
-2 درجه اهميت براي چين ( شاخص، بالا، متوسط، پايين، هيچ )
-3 فاصله بين چين و کشورهاي پيشرو (پيشرفته، موازي، 5 سال عقب، 10-6 سال عقب)
-4 سطح تحقيق و توسعه در چين (خوب، تقريباً خوب، متوسط، ضعيف، بد)
-5 روش توسعه فناوري (مستقل، در ارتباط با کشورهاي ديگر، نوآوري مجدد، تقليد، معرفي)
-6 حقوق مالکيت معنوي در 5 سال آينده (بله ، نه)
-7 اثر بر توسعه صنايع مدرن
-8 اثر بر توسعه و نوسازي صنايع سنتي
-9 اثر بر محيط زيست و منابع (بالا، نسبتا بالا، متوسط، نسبتا پايين، پايين)
-10 چشم انداز تجاري سازي (بالا، نسبتا بالا، متوسط، نسبتا پايين، پايين)
-11 اثر در توسعه رقابت‌هاي بين المللي (بالا، نسبتا بالا، متوسط، نسبتا پايين، پايين)
-12 هزينه تجاري سازي (بالا، نسبتا بالا، متوسط، نسبتا پايين، پايين)
-13 زمان تحقق و يا زمان موردنياز براي تجاري سازي ( 5 سال آينده؛ 10-6 سال آينده)
-14 اثر بر بهبود شرايط زندگي (بالا، نسبتا بالا، متوسط، نسبتا پايين، پايين)
-15 اقدامات موثري که دولت مي تواند اتخاذ کند (هدايت استعدادها، تجهيزات و فراهم کردن تسهيلات مورد نياز براي نوآوري، بهبود ساختار تحقيقات پايه‌اي، افزايش نهاده‌ها مورد نياز تحقيقات، ايجاد همکاري صنعتي بين صنايع، دانشگاهها و موسسات تحقيق و توسعه، بهبود سياستها و قوانين)
-16 اثر در امنيت ملي
-17 ساير پيشنهادها.
يافته‌هاي پروژه آينده‌نگاري علم و تکنولوژي در چين
پروژه آينده‌نگاري دومرحله کلي (مرحله اول تا معرفي تکنولوژيها و مرحله دوم اجراي دلفي ) و به تبع آن دو برون‌داد عمده داشت. اول اينکه در اثر هم‌افزايي فکري و ذهني خبرگان هر حوزه در پانل‌هاي مختلف، کليه موضوعات و تکنولوژي‌هايي که امکان توسعه آنها در آينده وجود داشت، مشخص شدند. (مرحله اول) دوم اينکه اين تکنولوژيها و موضوعات توسط طيف گسترده‌اي از کارشناسان ارزيابي و الويت‌بندي شدند (مرحله دوم).
پس از اتمام دو دور دلفي، شاخصهاي اهميت فناوري، منافع اقتصادي فناوري، اثر فناوري بر صنايع مدرن، اثر فناوري بر صنايع سنتي، اثر فناوري بر حفاظت از محيط زيست و استفاده بهينه از منابع، اثر فناوري بر کيفيت زندگي، جايگاه چين در فناوري در مقايسه با ساير کشورها مورد بررسي و تحليل قرار گرفت و نتيجه سوالاتي از قبيل 1- سطح تحقيق و توسعه فناوري چين، 2- روش تحقيق و توسعه فناوري 3- اهميت فناوري و 4- تحليل مزاياي اقتصادي فناوري نشان داد که:
– براساس نظر پاسخگويان به طور کلي چين در اکثر حوزها 5 سال و يا بيشتر از کشورهاي پيشرو عقب است. به عنوان مثال در زمينه فناوري زيستي از 83 فناوري مورد بررسي در7 مورد همتراز کشورهاي پيشرو و در 76 مورد 5 سال ازآن کشورها عقب است.
– به عقيده کارشناسان 303 (63%) مورد از 483 فناوري بايد به صورت مستقل (بدون مشارکت با کشورهاي ديگر) و در چين انجام گيرد و 180 مورد (37%) در يک کار و پژوهش مشترک با کشورهاي ديگر صورت پذيرد.
در حوزه‌هاي انرژي، منابع و محيط زيست، مواد جديد و صنايع پيشرفته، تحقيق و توسعه بيشتر بايد داخلي باشد تا خارجي.
در حوزه فناوري زيستي هم تحقيق و توسعه داخلي و هم تحقيق و توسعه مشترک بايد توسعه يابد.
در زمينه اطلاعات به طور عمده بر تحقيق و توسعه مشترک ( مشارکت برون‌مرزي) تاکيد شده است.
– بر اساس شاخص اهميت فناوري، اثر بخشي پس از استفاده فناوري، برتري در مقياس بين المللي، راه رسيدن به پيشرفت، زمان مورد نياز براي تفوق فناوري و در نظر گرفتن عوامل محدود کننده فناوري، 100 فناوري برتر از ميان کل فناوريها و 10 فناوري برتر در هر حوزه معين شد. بر اساس شاخص اهميت از 100 فناوري حائز رتبه برتر، 26 مورد به حوزه اطلاعات، 22 مورد به حوزه فناوريهاي زيستي، 11 مورد به مواد جديد، 5 مورد به انرژي، 20 مورد در زمينه منابع و انرژي و 16 مورد به صنايع پيشرفته تعلق داشت.
در حوزه فناوريهاي زيستي 1- فناوري مقابله با آلاينده‌هاي محيطي 2- فناوري پژوهش درباره
ژنوم‌هاي کارکردي گياهي 3- فناوري انتقال ژن گياهي 4- توليد محصولات کشاورزي تراريخته با کيفيت و بازده بالا 5- فناوري کنترل کيفيت محصولات فناوري زيستي 6- فناوري قرنطينه و تشخيص فوري بيماريهاي واگير و انگلي در رديف فناوريهاي مهم قرار گرفتند.
– براساس شاخص مزيت اقتصادي شبکه اطلاعات، فناوري زيستي کشاورزي و فناوري زيستي پزشکي، مواد جديد مرتبط با توليد ساخت و صنعت، فناوري حفظ و نگهداري انرژي ساخت به ترتيب در حوزه‌هاي ارتباطات و اطلاعات، فناوري زيستي، مواد جديد و انرژي از الويت مزيت اقتصادي برخوردارند.
در اين مطالعه رابطه آماري بين اثر فناوري بر صنايع و منافع اقتصادي فناوري، رابطه بين حفظ محيط زيست و استفاده بهينه از منابع و منافع اقتصادي از ديدگاه گروههاي مختلف کارشناسي مثل تهيه کنندگان فناوري (دانشگاهها و مؤسسات تحقيق و توسعه) و به کارگيرندگان فناوري (صاحبان صنايع) مورد بررسي قرار گرفت. علاوه بر موارد فوق رابطه بين شاخص اهميت و زمان تحقق فناوري (براي هر شش حوزه) مورد بررسي قرار گرفت و نتيجه نشان داد که 1- فناوري اطلاعات و فناوري زيستي هم داراي اهميت بالا و هم زمان تحقق اندک هستند که حاکي از اهميت و سرعت پيشرفت اين فناوريها در جهان است. 2- فناوري صنايع پيشرفته داراي اهميت نسبتاً بالا است ولي زمان موردنياز براي تحقق آنها نيز بالاست يعني اينکه کشور چين در اين زمينه هنوز به مدت چند سال از کشورهاي پيشرو عقب است.
نتيجه‌گيري
تجربه چين (اجراي چهار دور متوالي آينده‌نگاري) به همراه تجربه ساير کشورها (مثل ژاپن، کره و …) حاکي از گستردگي، تعاملي بودن، پويايي (مقطعي نبودن) و اهميت اين رويکرد در برنامه‌ريزي بلند مدت علم و تکنولوژي، تعيين اولويتهاي پژوهشي و سرمايه‌گذاري، شناسايي کارشناسان و خبرگان حوزه‌هاي مختلف، تعيين نيازهاي اقتصادي و اجتماعي جامعه و رسيدن به اجماع درباره آينده است. همچنين اين تجربه (محتويات مطالعه و سوالات دلفي) نشان مي‌دهد که کشور چين در آينده‌نگاري تاکيد بيشتري بر صنعت (اعم از سنتي و صنعتي) دارد.
جهت بهره‌گيري از تجربه چين ابتدا بايد شرايط، فرصتها، چالشها و به طور کلي نيازهاي حال و آينده دو کشور ايران و چين را تطبيق داد.
مطالعه چشم‌انداز 20 ساله جمهوري اسلامي ايران نشان مي‌دهد که تکنولوژي به عنوان عامل پيشران توسعه تلقي مي‌شود (چين نيز آينده‌نگاري خود را در حوزه تکنولوژي اجرا کرده است) و سرمايه گذاري بهينه در زمينه تحقيق و توسعه تکنولوژي ضروري است و با توجه به اينکه پژوهش درباره تکنولوژي‌هاي آينده پرهزينه هستند و صنايع مسئوليت پشتيباني از آنها را بر عهده نمي‌گيرند و دولت بايد در اين زمينه دست به کار شود. (کارفرماي اصلي آينده‌نگاري چين نيز دولت بود. و در هر دو کشور اقتصاد و برنامه‌ريزي دولتي حاکم است.) از طرف ديگر با توجه به محدوديت بودجه عمومي دولت نمي‌تواند تمام سرمايه‌هاي لازم را براي تمام حوزه‌هاي تکنولوژي و تحقيقات را که دانشمندان يا صنعتگران خواستار آن هستند، تامين کند، پس گزينشهايي بايد صورت بگيرد. آينده‌نگاري تکنولوژي، فرايندي را براي کمک به اين گزينشها فراهم مي‌کند و با توجه به اينکه تجربه چنين کاري در ايران وجود ندارد، لازم است ابتدا به صورت آزمايشي در يک مقياس کوچکتر انجام گيرد. (مقياس اولين آينده‌نگاري چين نيز نسبتا کوچک بود و از تجربه ژاپن استفاده کرده است) براي انجام اين کار طي مراحل پيش‌آينده‌نگاري، آينده‌نگاري اصلي و پس آينده‌نگاري اقدامات زير ضروري است:
-1 تشکيل تيم آينده‌پژوهي (آينده‌نگاري) در سطح ملي.
-2 شناسايي چالشها، فرصتها و نيازهاي آينده از طريق پانل‌هاي خبرگان (پانل نيازها).
-3 شکل‌گيري پانل‌هاي تخصصي جهت تعيين معيار انتخاب تکنولوژيها و معرفي آنها.
-4 شناسايي کارشناسان با توجه به معيارهايي از قبيل داشتن نگاه سيستمي و استراتژيک.
-5 اجراي پروژه از طريق دلفي و يا هر روش مناسب ديگر.
-6 حمايت و پشتيباني در جهت به کار‌گيري يافته‌ها در برنامه‌ريزيها.
-1 حليمي، محمد (1383) آينده انديشي تکنولوژي، مجموعه مقالات و سخنراني‌هاي نخستين کارگاه آينده‌انديشي
-2 سند چشم‌انداز توسعه ملي جمهوري اسلامي ايران
-3 طهمورث‌نژاد و رزا مهدي‌پور (1385) مطالعه تطبيقي روشهاي آينده‌نگار در کشور کره و چين، همايش آينده‌پژوهي، فناوري و چشم‌انداز، تهران: دانشگاه صنعتي امير کبير
-4 گروه آينده‌انديش بنياد توسعه فردا (1384) روشهاي آينده‌نگاري تکنولوژي، بنياد توسعه فردا، تهران
-5 منوري، مهدي و ديگران (1383) اصول، اهداف و کاربردهاي آينده‌انديشي، مجموعه مقالات و سخنراني‌هاي نخستين کارگاه آينده‌انديشي
-6 ناظمي، امير و روح‌اله قديري (1384) آينده‌نگاري از مفهوم تا اجر، مرکز صنايع نوين، تهران
7- Johnston. Ron , Technology Planning in Major Asian Countries: An Analysis of Recent Foresight Reports from China and India & Comparison with Japan and Korea , ACIIC , 2005
8- Cheng Jiayu Zhou Yongchun , A Brief Introduction of National Technology Foresight in China , National Research Center for Science and Technology for Development, P. R. China
9- Research Group of Technology Foresight, China’s Report of Technology Foresight , 2005
