آیا می توان زنجیره تامین را مدیریت کرد

نویسنده: حمیده نقاده

چکیده:
در رقابتهای جهانی موجود در عصر حاضر باید محصولات متنوع را با توجه به درخواست مشتری دردسترس وی قرارداد. خواست مشتری برکیفیت بالا و خدمت رسانی سریع موجب افزایش فشارهایی شده است که قبلا وجود نداشته است، در نتیجه شرکتها بیش از این نمی توانند به تنهایی از عهده تمامیکارها برآیند. در بازار رقابتی موجود، بنگاه های اقتصادی و تولیدی علاوه بر پرداختن به سازمان و منابع داخلی، خود را به مدیریت و نظارت بر منابع و ارکان مرتبط خارج از سازمان نیازمند یافته اند. لذا امروزه مدیریت زنجیره تامین به عنوان یکی از مبانی زیرساختی پیاده سازی کسب وکار الکترونیک دردنیا مطرح است. مدیریت زنجیره تامین (SCM) پدیده ای است که این کار را به طریقی انجام می دهد که مشتریان بتوانند خدمت قابل اطمینان و سریع را با محصولات با کیفیت در حداقل هزینه دریافت کنند.

1- مقدمه:
در رقابتهای جهانی موجود در عصر حاضر باید محصولات متنوع را با توجه به درخواست مشتری دردسترس وی قرارداد. خواست مشتری برکیفیت بالا و خدمت رسانی سریع موجب افزایش فشارهایی شده است که قبلا وجود نداشته است، در نتیجه شرکتها بیش از این نمی توانند به تنهایی از عهده تمامی کارها برآیند. در بازار رقابتی موجود، بنگاه های اقتصادی و تولیدی علاوه بر علت این امر در واقع دستیابی به مزیت رقابتی با هدف کسب سهم بیشتری ازبازار است. براین اساس فعالیت هایی نظیر برنامه ریزی عرضه و تقاضا، تهیه مواد، تولید و برنامه ریزی محصول، خدمت نگهداری کالا، کنترل موجودی، توزیع، تحویل و خدمت به مشتری که قبلا همگی در سطح شرکت انجام می شده اند، اینک به سطح زنجیره عرضه انتقال پیدا کرده است. مساله کلیدی در یک زنجیره تامین، مدیریت و کنترل هماهنگ تمامی این فعالیتهاست.
امروزه مدیریت زنجیره تامین به عنوان یکی از مبانی زیرساختی پیاده سازی کسب وکار الکترونیک دردنیا مطرح است. مدیریت زنجیره تامین (SCM) پدیده ای است که در دهه 90 میلادی ظهور یافته و  اینکار را به طریقی انجام می دهد که مشتریان بتوانند خدمت قابل اطمینان و سریع را با محصولات با کیفیت در حداقل هزینه دریافت کنند.
در حالت کلی زنجیره تامین از دو یا چند سازمان تشکیل می شود که رسما ازیکدیگر جدا هستند و به وسیله جریانهای مواد، اطلاعات و جریانهای مالی به یکدیگر مربوط میشوند. این سازمانها می توانند بنگاه هایی باشندکه مواد اولیه، قطعات، محصول نهایی و یا خدماتی چون توزیع، انبارش، عمده فروشی و خرده فروشی تولید می کنند. حتی خود مصرف کننده نهایی را نیز می توان یکی ازاین سازمانها در نظرگرفت.
این مقاله  در 13 بخش به بررسی مدیریت زنجیره تامین که می تواند پایه ای برای بالا بردن مدیریت ارتباط با مشتری باشد، می پردازد.
2- تعریف مدیریت زنجیره تامین
درفضای رقابتی تجارت امروز دنیا، شرکتها و سازمانها با بهره گیری از انواع فناوری و علوم مدیریت، اقدام به ایجاد مزایای رقابتی از طریق ابزارهای مدیریت داده]1[ و مدیریت دانش]2 [و بهینه سازی روندهای سازمانی مانند تولید و یا ارتباطات سازمان می کنند.
یکی از مهمترین علوم مدیریتی که در این زمینه مباحث بسیار سودمندی را مطرح کرده است، مدیریت زنجیره تامین]3[ است. با بهره گیری از این ابزار سازمان شما قادرخواهد بود روابط تجاری خود را با بهینه سازی تبادل اطلاعات با همکاران تجاری نظیر تامین کنندگان مواد اولیه، توزیع کنندگان محصولات و پیمانکاران حمل و نقل کالا توسعه دهد. بدین ترتیب بنگاه اقتصادی شما موفق خواهد شد تا در زمان بسیارکمتری محصول خود را به بازار عرضه کرده و زمان تولید و هزینه های اتلافی را پایین آورد.
تعاریف مختصر و جامعی که می توان از زنجیره تامین و مدیریت زنجیره تامین ارائه داد عبارتند از:
زنجیره تامین مشتمل بر تمام فعالیتهای مرتبط با جریان و تبدیل کالاها از مرحله ماده خام (استخراج) تا تحویل به مصرف کننده نهایی و نیز جریانهای اطلاعاتی مرتبط با آنها است و از اجزای زیر تشکیل شده است:
1) زنجیره تامین بالادست: این بخش شامل تامین کنندگان اولیه (که خودشان میتوانند مونتاژ کننده یا سازنده باشند) و تامین کنندگانشان هستندکه همه این مسیرها ازمواد سرچشمه می گیرد. فعالیتهای اصلی این قسمت خرید و حمل است.
2) زنجیره تامین داخلی: این بخش شامل همه پردازشهای استفاده شده به وسیله یک سازمان در تبدیل داده های حمل شده به سازمان به وسیله تامین کنندگان به خروجی هاست، از زمانی که مواد وارد سازمان می شود تا زمانی که محصول نهایی برای توزیع به خارج سازمان حرکت می کند؛ فعالیتها اینجا شامل حمل مواد، مدیریت موجودی، ساخت وکنترل کیفیت است.
3) زنجیره تامین پایین دست: این بخش شامل همه فرایندهای درگیر در توزیع و تحویل محصولات به مشتریان نهایی است. خیلی زیاد مشاهده می شود که زنجیره تامین وقتی محصول واگذار یا مصرف می گردد، پایان می پذیرد. اینجا فعالیت ها شامل بسته بندی، انبار و حمل است. این فعالیتها ممکن است با استفاده از چندین توزیع کننده انجام شود مثل کل فروشان و خرده فروشان.
زنجیره تامین درهمه شکلها و اندازه ها وجود دارد و ممکن است بسیار پیچیده باشد. زنجیره تامین برای یک ماشین شامل صدها عرضه کننده، هزاران کارگاه ساخت وکارگاه مونتاژ، انبارها، دلالها، فروشندگان تجاری مستقیم، عمده فروشان، مشتریان و وظایف پشتیبانی از قبیل مهندسی محصول، آژانس های خرید، بانک ها و شرکتهای نقل و انتقال است.
بطور کلی زنجیره تامین، زنجیره ای است که همه فعالیتهای مرتبط با جریان کالا وتبدیل مواد، ازمرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف کننده را شامل می شود. درباره جریان کالا دو جریان اطلاعات و جریان منابع مالی و اعتبارات نیز حضور دارد. (Laudon & Laudon, 2002)
مدیریت زنجیره تامین تلفیقی است از هنر و علم که در جهت بهبود دسترسی به مواد اولیه، ساخت محصولات و یا خدمات و انتقال آن به مشتری بکار می رود.
مدیریت زنجیره تامین بر یکپارچه سازی فعالیتهای زنجیره تامین و نیز جریانهای اطلاعاتی مرتبط با آنها ازطریق بهبود در روابط زنجیره درجهت دستیابی به مزیت رقابتی قابل اتکا و مستدام، مشتمل میشود
لذا، مدیریت زنجیره تامین عبارتست از فرایند یکپارچه سازی فعالیتهای زنجیره تامین و نیزجریانهای اطلاعاتی مرتبط با آن ازطریق بهبود و هماهنگ سازی فعالیت ها در زنجیره تامین تولید و عرضه محصول.
برای بررسی یک سازمان منحصر به فرد در چارچوب این تعاریف باید هر دو شبکه تامین کنندگان وکانال های توزیع در نظر گرفته شوند. تعریف ارائه شده برای زنجیره تامین موضوعات مدیریت سیستمهای اطلاعات، منبع یابی وتدارکات، زمانبندی تولید، پردازش سفارشات، مدیریت موجودی، انبارداری و خدمت به مشتری را دربر می گیرد. بنابراین، برای مدیریت موثر زنجیره تامین ضروری است که تامین کنندگان و مشتریان با یکدیگر و در یک روش هماهنگ و با شراکت و ارتباطات اطلاعاتی و گفتگو با یکدیگر کار کنند. این امر یعنی جریان سریع اطلاعات در میان مشتریان و عرضه کنندگان، مراکز توزیع و سیستم های حمل و نقل،که بعضی از شرکت ها را قادر می سازد که زنجیره های عرضه بسیار کارایی را ایجاد نمایند. عرضه کنندگان و مشتریان باید اهداف یکسان داشته باشند؛ عرضه کنندگان و مشتریان باید اعتماد متقابل داشته باشند. مشتریان در زمینه کیفیت محصولات و خدمات به تامین کنندگان خود اعتماد می کنند. علاوه بر آن عرضه کنندگان و مشتریان باید در طراحی زنجیره تامین برای دستیابی به اهداف مشتر ک و تسهیل ارتباطات و جریان اطلاعات با یکدیگر شریک شوند.
بعضی شرکت ها کوشش می کنند تا کنترل زنجیره تامین خود را با کنترل عمومی عمودی و با استفاده از مالکیت و یکپارچگی تمام اجزای مختلف در امتداد زنجیره تامین از تهیه مواد و خدمات تا تحویل محصول نهایی و خدمت به مشتری، بدست آورند. اماحتی با این نوع ساختارسازمانی، فعالیتهای مختلف و واحدهای عملیاتی ممکن است ناهماهنگ باشندساختارسازمانی شرکت بایدبرهماهنگی فعالیتهای مختلف برای دستیابی به اهداف کلی شرکت تمرکز کند.

3- تاریخچه مدیریت زنجیره تامین
…

4- دیدگاه های متفاوت در برابر مدیریت زنجیره تامین
…

مشکلات زنجیره تامین و منابع آنها:
در جهان تجارت مثالهای بی شماری از شرکت هایی که قادر نیستند به سطح تقاضایشان برسند و در نتیجه موجودیهای هزینه بر و زیادی پروژه ای را متحمل می شوند وجود دارد. در این بخش ما به تشریح این مشکلات و علل آنها می پردازیم. به طورکلی مشکلات پیش روی زنجیره تامین از دو منبع ناشی می شوند:
• عدم اطمینان: یک منبع اصلی عدم اطمینان زنجیره تامین پیش بینی تقاضا است. پیش بینی تقاضا از چندین فاکتور از قبیل رقابت، قیمتها، شرایط فعلی، توسعه تکنولوژیکی و سطح عمومی تعهد مشتریان تاثیر می پذیرد. دیگر عامل عدم اطمینان زنجیره تامین زمانهای تحویل است که خود به عواملی مانند نسبت خرابی ماشینها در فرایند تولید خطی، فشردگی ترافیکی که در حمل و نقل دخالت می کند و مشکلات کیفیت مواد که ممکن است تأخیرات تولید را ایجاد کند وابسته است.
• عدم هماهنگی: این نوع مشکلات هنگامی اتفاق می افتد که یک بخش شرکت با دیگر بخشها ارتباط خوبی ندارد، وقتی پیغام برای شرکای تجاری غیرقابل فهم باشد و وقتی بخشهای شرکت از بعضی مسائل آگاهی ندارند و یا خیلی دیر از آنچه موردنیاز است و یا آنچه باید اتفاق بیفتد آگاه می شوند.
همانطور که اشاره شد مشکلات بی شماری طی زنجیره تامین میتواند رخ دهد که در این قسمت به دو مورد از مزمن ترین مشکلات آن اشاره می شود.
1) اثر شلاق چرمی]4[: اثر شلاقی به تغییرات نامنظم در سفارشات طی زنجیره تامین اطلاق می شود. این اثر برای اولین بار به وسیله پروکتل و گمبل(PSG)  در ارتباط با یکی از محصولاتشان مشاهده و شناخته شد. در این مشکل گرچه فروش واقعی در فروشگاه ها نسبتا ثابت و قابل پیش بینی بود اما سفارشات عمده فروشان و توزیع
کنندگان برایPSG (سازنده) میدان نوسانات شدیدی داشته و مشکلات موجودی محصول ساخته شده را برایPSG داشت.
یک تحقیق نشان داد که سفارشات توزیع کنندگان به دلیل پیش بینی ضعیف تقاضا وکمبود هماهنگی و اطمینان درمیان شرکا زنجیره تامین تغییرات نامنظمی داشت، زیرا هرماهیت مجزا طی زنجیره تامین سفارشات و تصمیمات موجودی را با یک دید نسبت به منافع خود به طرف بالای زنجیره تامین انجام می داد که این منجر می شد که میزان پیش بینی ها به طرف بالای زنجیره همچنان افزایش یافته و به موجودیهای اضافه ای در تمام قسمتهای زنجیره تامین منجر شود.
2) ذخیره فریبنده: این گونه مشکل زمانی که مشتریان محصولی را می خواهند که در دسترس نیست اتفاق می افتد گرچه در حقیقت وجود دارد مثل وقتی که محصول درجایی نادرست قرار می گیرد یا اینکه مقدار ذخیره ناصحیح است.
1-9 راه حلهای مشکلات زنجیره تامین:
هرساله سازمانها راه حلهای زیادی را برای مشکلات زنجیره تامین پیداکرده اند. در این قسمت سعی داریم ابتدا راه حلها را مطرح کرده و سپس پشتیبانی فناوری اطلاعات درمورد راه حلهای ارائه شده بحث نماییم.
جهت رفع مشکلات در زنجیره تامین سه دسته فنون وجود دارد: دسته اول فنونی هستند که در ارتباط با طراحی و عرضه قطعات، عرضه کنندگان، مدیریت ارتباطات بین عرضه کنندگان و ارتباط سازمان با عرضه کنندگان وجود دارد، دسته دوم فنونی هستند که در ارتباط با سیستم های تولیدی، مدیریت موجودی و مسائل داخلی سازمان جهت رفع مشکلات وجود دارد و دسته سوم مجموعه تدابیری هستند که درمورد توزیع کنندگان، خریداران، وفاداری خریداران و هماهنگی آنها با سازمان باید لحاظ شود. در ذیل به بعضی موارد اشاره می شود:
1) ادغام عمودی
2) کنترل موجودی
3) استراتژی های کاهش عدم اطمینان
4) ایجاد هماهنگی بین بخش های مختلف شرکت
5) تکنیک های مناسب در برنامه ریزی تولید شامل:
• تکنیک های تولیدی به موقع
• تکنیک های برنامه ریزی مواد موردنیاز
• عملیات همزمان
اما درمحیط تجاری رقابتی امروزه، کارایی و ثمربخشی زنجیره تامین در بیشترین سازمانها بحرانی هستند و بطور گسترده ای به هماهنگی اطلاعاتی بین بخشهای مختلف سازمان، سیستمهای پشتیبانی اطلاعات و یکپارچه کردن سیستم های مختلف وابسته است.

عملکردهای مدیریت در برابر چالشهای زنجیره تامین
بسیاری از تکنولوژی ها و ابزارها در بهبود راهکارهای زنجیره تامین مورد استفاده قرار می گیرد. دامنه پیاده سازی تکنولوژی، راههای جدیدی را برای تغییر ساختار سازمانی از تکنولوژی سخت افزار به تکنولوژی نرم افزار و اطلاعات برای سازماندهی می گذارد. همان طور که در بخش قبل گفتیم برای رسیدن به کارایی و اثربخشی در مدیریت زنجیره تامین را به پنج جز اصلی تفکیک کرده اند که این پنج وظیفه تا اندازه ای عاملی برای سازماندهی است. و مهارت و اثربخشی مدیریت زنجیره تامین به صلاحیت و درستی این پنج عملکرد وابسته است.
1) ساختار شرکای زنجیره تامین
طراحی زنجیره تامین بر اساس کارایی که بر روی عوامل استراتژیک و با توجه و نیازمندی های مشتری برای طراحی زنجیره تامین است، پایه ریزی شده است، به گونه ای که محدوده محصولات موجود، سرویس ها، محصولات جدید یا بخش مشتریان را پوشش می دهد. برپایه آگاهی از محصول نهایی در زنجیره تامین پایه ریزی می شود. این به این مفهوم است که در دوره طولانی، کیفیت محصولات برای ادامه رقابت، باید توسعه و بهبود بیابد. همچنین یکپارچگی زنجیره تامین، میزان رقابت پذیری سازمان را تعیین خواهد کرد.
2) پیاده سازی ارتباطات مشارکتی
این بخش به انواع مشارکت های ضروری برای شرکت اشاره می کند.  این عملکرد ارتباطات زنجیره تامین را به مشارکت با عوامل خارج از شرکت گسترش می دهد. هر تغییری در زنجیره تامین باید به اطلاع شرکا برسد و در کل زنجیره پیاده شود. لذا عملیات پشتیبان فرایندهای زنجیره تامین عبارتند از:
•سازماندهی تغییرات و نقش عملکردها در تغییرات زنجیره تامین
• فرایند مشارکتی برای طراحی مجدد زنجیره تامین
• اجرای ارزیابی ها و نقش آنها
• جایگاه عملکرد مدیریت زنجیره تامین درون شرکت
3) طراحی زنجیره تامین برای سوددهی استراتژیک
مدیریت زنجیره تامین، مشارکت موثر عوامل خارج از شرکت را ایجاب می کند. اما ارتباط هر شرکت با شرکت های خارج از آن بسیار مشکل زاست. در مورد شرکا دقت به موارد زیر ضروری است:
• مرکز رقابت: هدف مدیریت زنجیره تامین و انتخاب شرکا چه تاثیری بر اهداف رقابتی دارد ؟
• انگیزه شرکا
• ساختار شرکا
4) اطلاعات مدیریت زنجیره تامین
نقش سیستم های اطلاعاتی را در اصلاح زنجیره تامین نباید نادیده گرفت. این بخش نقش تکنولوژی را در اصلاح زنجیره تامین نشان می دهد. تغییرات سیستمی باید تغییرات(اصلاح) فرایندها و استراتژی شرکت را تحت الشعاع قرار دهد .
• عناصر سیستم زنجیره تامین
• نوآوری تکنولوژیکی
• استفاده از وابسته های نرم افزاری
• مشکلات موجود در مراحل پیاده سازی
5) کاهش هزینه زنجیره تامین :شاخص اصلی بهبودی زنجیره تامین کاهش هزینه است. این کوشش ها برای استراتژی ها و سیاست های
کارایی انجام می شود. پنج دلیل اصلی هزینه زایی عبارت اند از :
• عدم وضوح فرایند زنجیره تامین
• تغییرات رویه های داخلی و خارجی شرکت
• ضعف موجود در طراحی تولید
• وجود اطلاعات ناقص برای تصمیم گیری
• ضعف حلقه های زنجیره در ارتباط میان شرکا زنجیره تامین

فناوری اطلاعات و مدیریت زنجیره تامین
مدیریت زنجیره تامین بر رویکردی مشتری محور استوار است. براین اساس، ارتباط به موقع و کامل بین همه عناصر زنجیره برای اطلاع از نیازهای مشتری و میزان تامین نیازها از ضروریات زنجیره است.
برای تسهیل جریان اطلاعات و مدیریت دقیق آن بستری مناسبی از نرم افزارها و سیستمهای اطلاعاتی یکپارچه و شبکه های اکسترانت و اینترانت موردنیاز است. حقیقتاً مفهوم زنجیره تامین با رایانه ای شدن
فعالیت های آن طی 50 سال اخیر توسعه داده شده است. به عنوان مثال، پشتیبانی فناوری اطلاعات از سیستمهای برنامه ریزی و تولیدی را میتوان با عنوان تولید رایانه ای یکپارچه نام برد که ازطریق انسجام سخت افزاری و نرم افزاری انواع تکنولوژی هایGT ،CAM CAD ،MRP ،JIT و … صورت می گیرد.
با بکارگیری تجارت الکترونیک در زنجیره تامین میتوان برمبنای مدل B2E وB2B برای توصیف عملیات خرید، فروش و مبادله محصولات، خدمات و اطلاعات، از شبکه های رایانه ای و به خصوص اینترنت بهره جست.
بر مبنای مدل دیگری ازتجارت الکترونیک (E-Commerce) شرکت های همکار در یک زمینه به خصوص، از طریق شبکه های الکترونیکی می توانند به همکاری و اشتراک مساعی بپردازند؛ چنین همکاری اغلب بین شرکت های حاضر در یک زنجیره تامین اتفاق می افتد. بطور کلی مدیریت زنجیره تامین یکی از زیرساختارهای پیاده سازی تجارت الکترونیک است. از دید صنعتی، تجارت الکترونیکی بین بنگاهها عمدتا در صنایعی رخ می دهد که زنجیره تامین درآنجا شکل گرفته باشد. یک تولیدکننده همواره عاملی است که در وسط فرایند فعالیت اقتصادی قرار دارد. تولیدکننده، خود خریدار کالا از تامین کنندگان خود و فروشنده کالایی جدید به خریداران خود است.
چون فروشنده به تولیدکننده ، خود تامین کنندگانی دارد و ضمنا خریدار کالا نیز ممکن است خود  مشتریانی داشته باشد، ما با زنجیره ای از بنگاهها روبرو هستیم که هر کدام هم خریدار و هم فروشنده هستند؛ این مجموعه شبیه به زنجیر است، زیرا همه به هم وابسته هستند. بامدیریت درست زنجیره تامین همه عناصر موجود در زنجیره منتفع شده و ضمنا با ارایه کالای مرغوب و ارزان جامعه را نیز منتفع
می کند. از همین روست یکی از مسایل مهم صنایع در کشورهای پیشرفته مدیریت زنجیره تامین(SCM) است. یکی از عناصر مهم مدیریت زنجیره خودکارسازی امر خریدوفروش بین اعضای زنجیره است. این امر آنقدر مهم و حیاتی است که حتی قبل ازظهور اینترنت  صنایع خودروسازی و هوافضایی که بزرگ ترین و پیچیده ترین زنجیره های تامین را دارند، خود با صرف هزینه گزاف اقدام به ایجاد شبکه کرده بودند.
در حال حاضر استاندارد  EDIکه امروزه با کمک سازمان جهانی استانداردها در محیط اینترنت و بر بستر استاندارد XMLبرای امور تجاری درحال کاربرد است، از همین شبکه های اختصاصی به وجود آمده است. برای مدیریت زنجیره تامین ، پایداری زنجیره یک عامل مهم وحیاتی است و معمولا اشکال پیچیده، کارآمد وپایدار مدیریت زنجیره تامین تنها در بنگاه های بزرگ اقتصادی دیده می شود.
درحال حاضر در کشور ما در این زمینه کمبود جدی وجود دارد؛ از یک طرف تعداد بنگاه های اقتصادی بزرگ در کشور بسیار کم است. این تعداد کم هم عمدتا ماهیتی غیرخصوصی دارند و بنابراین خود با مشکل پایداری در مواجه با مسایل سیاسی روبه رو هستند. از طرف دیگر تعداد زنجیره های تامین پایدار نیز درکشور بسیار کم است؛ دو نمونه قابل ذکر صنعت خودرو و صنایع نفت هستند.

نرم افزار مدیریت زنجیره تامین
نرم افزارهای مدیریت زنجیره تامین از جمله متنوع ترین و کاربردی ترین نرم افزارها در دنیا هستند. هر یک از پنج مرحله اصلی مدیریت زنجیره تامین که در بخش 7 ذکر شده است، شامل دهها عملکرد مختلف می باشد که هر کدام می تواندبه صورت وظایف معینی در نرم افزار لحاظ شود.
بعضی سازندگان نرم افزارهای بزرگ سعی کرده اند که این نرم افزارها (پنج جز) را در کنار یکدیگر مونتاژ کنند ولی هیچ تولید کننده ای یک مجموعه کامل از این نرم افزارها نداشته و ندارد. یکپارچه سازی این نرم افزارها کابوس به نظر می رسد. شاید بهترین روش برای اینکار این است که نرم افزار زنجیره تامین به دونرم افزار تفکیک شود، یکی برای برنامه ریزی زنجیره تامین و دیگری برای اجرای گام های زنجیره تامین.
نرم افزار برنامه ریزی زنجیره تامین (Supply Chain Planning) از الگوریتم های خاص ریاضی استفاده می کندکه کار آن در جهت بهبود روندهای این زنجیره، و تامین و پایین آوردن موجودی انبار است. این نرم افزار کاملا وابسته به اطلاعات ورودی برای دقت بیشتر می باشد.  مثلا اگرشما سازنده کالاهای بسته بندی شده مصرفی هستید، چنانچه اطلاعات دقیق وکاملی درباره سفارشات مشتریان به خرده فروشان طرف قرارداد شما، سفارشات مشتریان، آمار و داده های فروش خرده فروشان، توان تولید، محل کالا و قابلیتهای تحویل محصول به سیستم ندهید، انتظارنداشته باشید که نرم افزارهای کاربردی برنامه ریزی تان خیلی دقیق باشند. نرم افزارهای کاربردی برای هرپنج گام اصلی زنجیره تامین وجوددارند.
نرم افزارهای برنامه ریزی برای کلیه مراحل زنجیره تامین وجود دارند. بطور حتم ارزشمند ترین ( و در عین حال پیچیده ترین)  آنها نرم افزارهای برنامه ریزی نیاز مشتریان است که مشخص می کنند میزان مورد نیاز تولید کالا برای رفع نیاز مشتریان چه مقدار است.
نرم افزار اجرای زنجیره تامین (Supply Chain Execution)  جهت اتوماسیون بخشهای مختلف سیستم زنجیره تامین بکار می رود این نرم افزار حتی می تواند به سادگی قابلیت مسیریابی الکترونیکی سفارشات از کارخانه یا کارگاه شما به تامین کنندگان مواد اولیه مورد نیاز، را داشته باشد.
درمورد استفاده از نرم افزارهای مدیریت زنجیره تامین چندین سوال وجود دارد که در زیر آنهر را همراه با پاسخ هایشان می آوریم:

1) آیا پیش از نصب نرم افزار مدیریت زنجیره تامین (SCM) به نصب نرم افزار مدیریت منابع سازمانی(ERP)نیاز است؟
این موضوع بسیار بحث برانگیزی است. اگر بخواهید نرم افزارهای کاربردی SCP را نصب کنید شاید لازم باشد پیشتر نرم افزار ERP را به دلیل وجود نیاز به اطلاعاتی که قاعدتا در نرم افزار EPR جمع آوری شده است، نصب کرده باشید. از لحاظ تئوری شاید بتوانید اطلاعات موردنیازنرم افزارهای SCPرا ازطریق سیستم های قدیمی نظیر صفحه گسترده اکسل به دست آورید، اما این اطلاعات را نمی توان سریع و با قابلیت اطمینان بالا ازتمام بخش های شرکت جمع آوری نمود. ERPمی تواند همه اطلاعات را در نرم افزارکاربردییکپارچه کند و SCPمی تواند از این منبع اطلاعاتی واحد به منظور به روز رسانی اطلاعات استفاده کند.
نرم افزار مدیریت منابع سازمانی کلیه این اطلاعات را در قالب یک بسته نگهداری می کند و بدین ترتیب نرم افزارهای برنامه ریزی زنجیره تامین می توانند با اتکا به تنها یک منبع به آخرین اطلاعات موردنیاز خوددسترسی داشته باشند.
بیشترمدیرانی که سعی کرده اند نرم افزارهای برنامه ریزی زنجیره تامین را در سازمان خود نصب کنند، اظهار داشته اند که از نصب ابتدایی نرم افزار مدیریت منابع انسانی(ERP)در سازمان خود راضی هستند. آنها به پروژه های ERPبه عنوان نظم بخشیدن به اطلاعات درون سازمانی خود می نگرند. واقعیت این است که نرم افزارهای ERP بسیار گران قیمت و اجرای آنها بسیار دشواراست در نتیجه ممکن است منطقی باشد که اطلاعات مورد نیاز نرم افزار برنامه ریزی زنجیره تامین بدون نصبERP برای آن فراهم گردد.
نرم افزارهای اجرایی زنجیره تامین وابستگی بسیار کمتری به جمع آوری دقیق اطلاعات از بخشهای مختلف سازمان دارند و به این ترتیب مستقل از تصمیمات ERPعمل می کنند. ولی احتمال وجود دارد که نیاز به تبادل اطلاعات بین این نرم افزارها و ERP باشد.
این اصل بسیارمهم است که نرم افزارهای اجرایی زتجیره تامین حتما  امکان یکپارچه شدن با اینترنت، مدیریت منابع سازمانی(ERP)  و برنامه ریزی زنجیره تامین(SCP) راداشته باشد. مثلا اگر می خواهید
یک وب سایت اینترنتی خصوصی برای ارتباط با مشتریان و تامین کنندگان مواداولیه خودبوجود آورید حتما نیاز به استخراج اطلاعات از نرم افزارهای اجرایی زنجیره تامین(SCE)، برنامه ریزی زنجیره تامین(SCP)  ومدیریت منابع سازمانی(ERP)  خواهید داشت که قادر به تبادل اطلاعات در مورد سفارشات، پرداختها و وضعیت تولید و تحویل کالا باشد.

2) هدف از نصب نرم افزار مدیریت زنجیره تامین(SCM) چیست؟
قبل از فراگیر شدن اینترنت، نرم افزار زنجیره تامین فقط به منظور پیش بینی تقاضای مشتریان و روان سازی زنجیره تامین بکار می رفت ولی ذات ارزان و همه جا حاضر اینترنت به همراه استانداردهای ارتباطی جهانی و ساده خود امکانات وسیعی بوجود آورده است. لذا امروزه با وجود اینترنت، شما می توانید از هر نقطه ای با اتصال به اینترنت، زنجیره تامین خود را به زنجیره های تامین تامین کنندگان و
مشتریان تان متصل نمایید.

3) آیا استفاده از این سیستم ها بهتر است یا تهیه و نصب سیستم خصوصی؟
بسیاری از بازارهای الکترونیک B2Bمجهز به نرم افزار مدیریت زنجیره تامین می باشند. بازارهای الکترونیک (ارتباط چند به چند) و خصوصی (سازمان شما با دیگر عناصر زنجیره تامین) با انواع ایده های بزرگ برای بوجود آوردن مزایده ها، مناقصه ها و صرفه جویی در خرید شکل گرفتند. ولی تولید کنندگان کمی وسوسه به شرکت در آنها شده اند. بسیاری از این سایتهای اینترنتی در حال حاضر به حداقل کارآیی خود یعنی میزان نرم افزار مدیریت زنجیره تامین تنزل پیدا کرده اند. این گونه سایتها منابع شرکت هایی هستند که خود توانایی خرید نرم افزارهای مدیریت زنجیره تامین را ندارند ولی بسیاری از سرویسهای ارائه شده از کارآیی لازم برخوردار نیستند.شرکتهایی که توان مالی بیشتری دارند می توانند ارتباطات خود را بطور اختصاصی با شرکاء تجاری خود برقرار کنند.
ولی حتی این شرکت ها در زمان های امکان پذیر می توانند از بازارهای الکترونیک عمومی بهره مند شوند. ساخت نرم افزار خصوصی در شرایطی که کس دیگری آن را قبلا برای شما بوجود آورده توجیه پذیر نیست. واقعیت این است که عمق ارتباطاتی که بین عناصر زنجیره تامین توسط بازارهای الکترونیک عمومی تعریف می شود بسیار کمتر از ارتباطاتی که بصورت خصوصی با چند تامین کننده خاص برقرار می شود، است. بدین ترتیب بیشتر تصمیم گیرندگان بدین ترتیب عمل می کنند که از بازارهای الکترونیک عمومی برای ارتباطات عام زنجیره تامین خود استفاده می کنند و برای ایجاد ارتباطات عمیق تر به عناصر خاصی در این زنجیره بازار الکترونیک خاص خود را بوجود می آورند.

4) موانع بر سر راه نصب نرم افزار مدیریت زنجیره تامین کدامند؟
• جلب اطمینان تامین کنندگان مواد اولیه و شرکای تجاری:
اتوماسیون زنجیره تامین کار دشواری است زیرا پیچیدگی های زیادی دارد. نه تنها کارمندان شما باید عملکردشان را تغییر دهند و به تطبیق روش کار کردشان با نرم افزار دارند، بلکه کارمندان هر تامین کننده ای که به شبکه می پیوندد نیز نیاز به تطبیق روشهای عملکرد خود دارد. تنها تولید کنندگان بسیار بزرگ و قدرتمند می توانند چنین تحولی به وجود آورند و دیگران را در زنجیره تامین به اعمال چنین تغییراتی مجبور کنند. برای اینکه بتوانید رضایت شرکای زنجیره تامین خود را برای همکاری در این زمینه به دست بیاورید باید طبق توافقاتی انتظارات آنها را نیز برآورده ساخت تا بدین ترتیب همه عناصر این زنجیره به نوبه خود سود ببرند.یعنی باید تامین کنندگان و شرکاء نیز در این باره با شما اتفاق نظرداشته باشند.
• مقاومت داخلی در برابر تغییر:
اگر قانع کردن دیگر سازمانها برای استفاده از سیستم های زنجیره تامین دشوار است، قانع کردن افراد داخل سازمان هم به همان اندازه دشوار است.چرا که کارکنان مایلند طبق روشهای قدیمی و عادت خود، همچنان با حجم عظیمی از اوراق کار کنند و به اصطلاح به کاغذ بازی خود ادامه دهند، لذا اگر نتوانید آنها را قانع کنید که استفاده از این سیستم در دقت آنها صرفه جویی می کند به احتمال زیاد راهی برای دور زدن و استفاده نکردن از سیستم نصب شده پیدا خواهند کرد.
• اشتباهات اولیه:
در ابتدای کار پذیرش این سیستم ها از سوی کارمندان بسیار دشوار است زیرا سیستم های مدیریت زنجیره تامین جدید نصب شده در سازمانها، داده های برنامه ریزی شده برایشان را پردازش می کنند و نرم افزار در چند ماه اولیه نصب در سازمان نمی تواند از روشها، سنتها و تاریخچه عملکرد سازمان با خبر باشد. لذا برنامه ریزان باید دریابند که اطلاعات اولیه حاصل از سیستم، به بازنگری و دستکاری نیازدارد. اگرآنهابه این موضوع واقف نباشند، تصور می کنند که سیستم بی مصرف است.
به عنوان مثال، یک کارخانه تولید قطعات خودرو درست پس از نصب یک سیستم پیش بینی زنجیره تامین سفارشی غیرعادی بزرگی ازیکی ازسازندگان خودرودریافت می کند. سیستم بلافاصله فرض می کند که درخواست بازار برای این گونه قطعات بسیار بالاست.    (باتوجه به اینکه از روند قبلی بازار بی خبر است) استفاده کورکورانه از اعداد و ارقام سیستم در این مورد خاص می تواند منجر به سفارش غیرمنطقی مواد اولیه توسط این شرکت بشود. شرکت متوجه مشکل شد و از این اشتباه جلوگیری کرد. بدین گونه که برنامه ریزان اطلاعات سیستم را دور ریخته از اطلاعات شخصی خود استفاده کردند.
ولی این مشکل دیگری را بوجود می آورد، و آن عدم اطمینان برنامه ریزی ها به سیستم نصب شده و استفاده از اطلاعات شخصی خود می باشد. شرکت باید سیستم را تنظیم کند و در بوجود آوردن اطمینان کارکنان به سیستم کوشش کند. وقتی کارمندان متوجه شوندکه می توانند تجربیات خود با دقت رو به رشد سیستم هماهنگ کنند، تکنولوژی را قبول کرده از آن استفاده می کنند.

 نتیجه گیرى:
امروزه شرکتها دریافته اند که بخش خریدشان میتواند بطور فزاینده اى در افزایش کارآیى و اثربخشى آنها موثر باشد و به همین دلیل شیوه هاى خریدشان را تغییر داده و سعى کرده اند تا براى کالاهاى خود شیوه خرید مناسب را بیابند، به طورى که بخش خرید بتواند به عنوان جزیى ازشرکت، اهداف استراتژیک خرید شرکت را برآورده سازد. براى تحقق این امر هر خرید استراتژیک نیازمند یک برنامه ریزى استراتژیک خرید براى کالاى مورد نظر است که معناى این سخن برقرارى یک رابطه استراتژیک با تامین کنندگان است. آشکار است که براى تحقق این امر باید با تامین کنندگان شایسته و منتخب روابط استراتژیک برقرار کرد تا در جوار همکارى استراتژیک با آنها بتوان به مزایاى رقابتى موردنظر دست یافت. براى رسیدن به اهداف توسعه فناورى اطلاعات و کسب و کار الکترونیک پیاده سازى راه حل هاى مدیریت زنجیره تامین در سازمان ها به عنوان ضرورت اساسى مطرح مى گردد. توصیه مى شود صنایعى نظیر صنعت خودرو، صنایع هوا فضا و پتروشیمى که تامین کنندگان زیادى دارند از این راه حل براى بهبود ارتباط با تامین کنندگان بهره گیرند. بدلیل اینکه زنجیره های تامین ممکن است طولانی و پیچیده و شامل تعداد زیادی شرکاء تجاری باشد، مشکلاتی طی آن پیش می آید. این مشکلات درصورت تأخیر درحل به نارضایتی مشتریان و از دست دادن فروش منجر شود و هزینه های بالایی را برای رفع متحمل سازمان کند. شرکتهایی در کلاس جهانی خیلی از موفقیتهایشان را به مدیریت زنجیره تامین نسبت می دهند، آنچه که بطور وسیعی توسط فناوری اطلاعات (IT)حمایت می شود.
در این مقاله سعی بر این بود که ماهیت و انواع زنجیره تامین و اینکه چرادراینجا مشکلات اتفاق می افتد را توضیح دهیم. همچنین فناوری اطلاعات مبتنی بر راه حلها که بیشترین آنها به وسیله نرم افزارهای کاملی از قبیل ERP ،MRP آماده هستند، را مطرح کرده و نشان می دهیم چگونه تجارت الکترونیک(EC)  می تواند مشکلات زنجیره تامین را حل کند.

منابع:
1) الوانی، سیدمهدی و میرشفیعی، نصرالله  – مدیریت تولید – چاپ دهم – سال 78 – نشر آستان قدس رضوی.
2) امام، سید محمدرضا – جلب مشتریان با ارزش با استفاده از همزمانی زنجیره تامین  – فصلنامه لجستیک – سال چهارم – شماره 11 – سال 1381.
3) براون، جیمی و همکاران – سیستم های مدیریت تولید  – ترجمه مهدی غضنفری و سروش صغیری – چاپ دوم – سال 81 -نشر دانشگاه علم و صنعت.
4) بیات ترک، امیر – گسترش مدل مدیریت تولید ناب… – پایان نامه دکتری دانشگاه آزاد اسلامی -واحد علوم و تحقیقات – سال82-81
5) دفت، ریچارد ال – تئوری و طراحی سازمان – ترجمه علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی – چاپ اول – سال77  -نشر دفتر پژوهشهای فرهنگی.
6) افقهی، بابک – لجستیک معکوس – فصلنامه لجستیک – سال چهارم – شماره12 – سال81 .
7) سعیدی کیا، علی اکبر و همکاران – مدیریت زنجیره تامین – مجله روش – سال دهم – شماره 61 .
8) ماکوئی، احمد – مقدمه ای بر برنامه ریزی تولید – چاپ اول – سال 79-  نشر روزنه.
9) نوری، حمید و راسل، رادرفورد – مباحث نوین در مدیریت تولید و عملیات جلد 1و2- چاپ اول -سال 79- نشر سازمان مدیریت صنعتی.

10) Turban, “Introduction To Information Technology,www.wiley.com/college/turban,2003
11) Turban & Etal, “Information Technology For Management”, Johnwily, 2002.
12) Mcleod Reymond And George Schell, Management Information System, Johnwily, 2002.
13) Miltenburg John, “Manufacturing Strategy”, United , 1995.
14) Nikam, M. & Satpute, S. RFID,” Changing the face of supply chain management”, Working Paper,Welingkar nstitute ofManagement and Development Research, 2004.
15) Harrison,Francis”‎Supply chain management workbook”‎,Butterworth- Heinmann: Oxford.2005

مولفین: حمیده نقاده، دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی دانش و علوم تصمیم، دانشگاه علوم اقتصادی تهران
منبع: ارسال شده توسط عضو پایگاه مقالات علمی مدیریت www.system.parsiblog.com
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات علمی مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com