الگوي روابط انساني در مديريت بومي

چکیده: در اين پژوهش از روش تحقيق نظریه داده بنياد بهره برده شده است كه درصدد پاسخ به اين سؤال اصلی است : آیا مطالعه روی موضوع روابط انسانی در مدیریت اسلامي ايراني، می تواند به ارائه یک الگوی بومی منجر شود؟  با توجه به متدلوژی مختار و با استفاده از روش‌های مرسوم جمع‌آوری اطلاعات، مجموعه‌ای جامع از اطلاعات مرتبط با سؤال، گردآوری شد سپس اطلاعات به‌دست‌آمده به دسته‌های متعددی تقسیم‌بندی شدند که درنتیجه منجر به شکل‌گیری 4 مقوله‌ شد؛ جمع‌آوری اطلاعات در اینجا پایان نیافت، بلکه به تدریج بنا بر ضرورت اطلاعات مورد نیاز گردآوری شد تا زمانی که در حوزه‌های موردنظر مطالب جدیدتری یافت نشد و این، نقطه اشباع (saturation point) جمع‌آوری داده بشمار آمد. سپس بر اساس این تحقیق، مدل مفهومی طراحی شد که درآن ، کرامت انسان موضوعی فطری، حاکمان نماینده و خادم و مردم ولی نعمت آنها به حساب آمده در نتیجه حاکمان از اینکه مردم به آنها اعتماد کرده و امور خود را به آنها واگذار کرد ه اند شاکر ند،  بنابراین پایه های حکومتی آنها مستحکم شده و با استفاده از این ظرفیت اجتماعی ، کشور یا سازمان پیشرفت خواهد کرد و در انتهای پژوهش، الگوي هفتگانه روابط انسانی اسلامی ایرانی(عمق تماس) شامل؛ عدالت، مشورت، قدرشناسي، تواضع، مردمی بودن، اخوت اسلامي و سعه‌صدر ارائه گردیده است

واژه های کلیدی : انسان ، سازمان ، روابط انسانی، فرهنگ اسلامی ایرانی، مدیریت بومی

مقدمه
شواهد تاريخي نشان مي‌دهد توليد علم در اين سرزمين پهناور و با فرهنگ، به صدها سال قبل و بخصوص دوران بعد از اسلام برمي‌گردد و بسياري از اسناد مؤيد آنست كه كشورمان در فرايند دانش‌زائي جهان، سهم به سزا داشته و جزء معدود ممالك پیشتاز بوده است، به‌طوری‌که صاحب‌نظران معتقدند، مباني و اصول علمي فراواني در جهان وجود دارد كه مولد آن ايرانياني همچون ابن‌سينا، رازي، خوارزمي، بيروني وغیره بوده‌اند –  اگرچه ، گاهی ديده مي‌شود اين مباني با كمال تأسف به نام اشخاصي از ديگر كشورها ثبت شده است – كه البته اين، وظيفه علما و پاسداران حريم فرهنگ كشور را سنگين‌تر مي‌كند، چرا كه بايد ضمن حفظ دستاوردهاي قبلي و حراست از حقوق معنوي ملي، با نوزایی علمی دوباره به سطح پيشتازي دست يابند.
اين تحقیق ‌درصدد برداشتن گامي هر چند كوچك در جهت حفظ و حراست از ذخائر فرهنگي كشور اسلامي‌مان برآمده و با استفاده از منابع معتبر علمي، تاريخي و روائی، تلاش خود را براي ارائه الگويي از روابط انساني در مديريت اسلامي ايراني معطوف داشته است.
در فصل نخست ، ديدگاه‌هاي مختلف درباره انسان، مفاهيم سازمان، مديريت و ارتباطات انساني مطرح شده است.
در فصل دوم،‌ تلاش شده تا به جمع‌آوري اطلاعات تاريخي و ارائه نمونه‌هايي از روابط انساني در رفتار حاكمان ايران قبل و بعد از اسلام پرداخته شود.
همچنين در فصل سوم اختصاصاً به جمع‌آوري اطلاعات و ارائه نمونه‌هايي از سيره عملي پيامبر اكرم (ص) و ائمه هدي (ع) در خصوص توجه به انسان و نيروي انساني پرداخته شده است.
در فصل چهارم ، اطلاعات مستندي از روابط انساني در دوران پس از انقلاب اسلامي و سيره مديريتي حضرت امام خمينی (ره)، مقام معظم رهبري و شهداي بزرگواري همچون رئيس‌جمهور شهيد، رجائي  و رئيس قوه قضائيه شهيد، دکتربهشتي   ارائه گرديده است.
در فصل پایانی با پرورش داده‌ها و استفاده از شیوه شناسی استقرائي كشف نظريه، به ايجاد ارتباط بين اطلاعات و داده‌هاي فصول قبل پرداخته شده و الگوي «روابط انساني در مديريت اسلامي ـ ايراني» ارائه شده است.

بیان مسئله و ضرورت
یکی از بنیان های اساسی زندگی اجتماعی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران می¬باشد و این حاصل نمی¬شود مگر با به رسمیت شناختن هر فرد انسانی به‌عنوان موجودی مختار و مستقل؛ در این صورت است که بحث تعامل و ارتباط مؤثر پا به عرصه وجود گذاشته و مطرح می گردد. قاعدتاً هر اجتماع انسانی نیازمند به فردی راهنما و آشنا به پیچ‌وخم‌های راه، جهت طی مسیر و دست¬یابی به اهداف خود می باشد که می¬توان از آن فرد به‌عنوان مدیر یا رهبر آن اجتماع نیز یاد نمود؛ نقطه حائز اهمیت این است که میزان مقبولیت یک مدیر یا رهبر با توجه به میزان رعایت و یا عدم رعایت هنجارهای ارتباطی متفاوت خواهد بود؛ به‌گونه‌ای که هرچه پایبندی وی به این هنجارها بیشتر باشد، در بین اعضای اجتماع از پذیرش بالاتری برخوردار خواهد بود، ازجمله‌ی این هنجارهای ارتباطی که از مجموع مطالب فصل اول حاصل آمد، می¬توان به توجه به ماهیت نیازهای ارتباطی افراد، توجه به رشد یافتگی افراد، توجه به سطوح مختلف نیازهای افراد، امانت‌داری، مسئولیت‌پذیری، نظارت بر امور، معتمد بودن، مشارکت دادن افراد در فرآیند تصمیم¬گیری، استفاده از روش های انگیزشی مناسب وغیره اشاره نمود.
با توجه به اهمیت برقراری ارتباط مؤثر و نقش آن در موفقیت عملکرد گروهی و با در نظر داشتن جایگاه ارتباطات در تعالیم بشري و اسلامی و اهمیت آن در امر مدیریت و رهبری، در این تحقیق به بررسی و برجسته نمودن کلیدهای اصلی در بحث ارتباطات انسانی مؤثر و با رویکردی ایرانی و اسلامی پرداخته شده است.

بررسي شیوه‌هاي رفتاري روابط انساني در حاكمان ايران :
شواهد تاريخي حاكي از آنست كه عدالت‌خواهي، ظلم‌ستيزي، صلح‌خواهي و توجه به همنوع و بخصوص رعايت حال افراد ضعيف‌تر، از خصوصيات فرهنگي ايرانيان بوده كه در دو پديده مهم بروز يافته است،
اول اينكه برخي عناصر اين فرهنگ، حتي در رفتار برخي پادشاهان ايراني چه دوره باستان و چه دوره نوين (به عنوان شهروندان ايراني) نيز بروز و ظهور داشته، به‌طوری‌که گاه از پس پرده ضخيم اعمال ظالمانه و قدرت‌طلبانه آن‌ها نيز قابل مشاهده بوده است و دوم اينكه اين ويژگي‌هاي اصيل در فرهنگ ايراني، زمينه‌ساز پذيرش دين رحمت و صلح يعني دين اسلام، توسط قاطبه مردم اين سرزمين كهن گرديد كه مسير سرنوشت آن‌ها را به‌طورکلی عوض كرد. در این تحقیق گذری بر تاریخ ایران پیش از اسلام و دو سلسله‌ی هخامنشیان و ساسانیان و مروري بر ایران بعد از اسلام و عملکرد دو نمونه از سلسله‌های حاکمان این دوره (صفویان و زندیان) شده است.

نمونه‌هايي از شیوه های رفتاري در بزرگان اسلام :
زندگی اجتماعی مستلزم یکسری از قوانین و هنجارهایی در زمینه‌های مختلف اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره می‌باشد. اهمیت هنجارهای اخلاقی برای برخورداری از جوی آرام در جامعه که بر پایه‌ی رعایت حقوق متقابل افراد استوار باشد بر کسی پوشیده نیست به‌گونه‌ای که در هر آیین و مسلکی شاهد توصیه‌هایی در این زمینه می‌باشیم. در دین اسلام نیز به‌عنوان دینی همه‌جانبه و جهانی به‌کرات شاهد توصیه‌های اخلاقی در زمینه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی بوده‌ایم، به‌طوری‌که می‌توان گفت قوانین این دین، جهان‌شمول‌ترین و کامل‌ترین قوانین بشر تا به امروز بوده است که توصیه بر آن و توجه به ابعاد مختلف آن با ظرافت و دقتی وصف‌ناپذیر به‌کرات در قران کریم و در کلام و سیره‌ی عملی پیامبر مکرم اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) جاری گشته است؛ ازجمله‌ی این قوانین که در ارتباط مستقیم با بهبود روابط انسانی در حوزه‌ی مدیریت و رهبری بوده است و در این تحقیق بدان‌ها اشاره گشت، می‌توان به: توجه به اصل وحدت فکری و روحی در هدف و عقیده در کار؛ تواضع، بردباری، مهربانی، نرم‌خویی، سعه‌صدر، گذشت و تغافل، صبوری، انتقادپذیری، پاسخگویی، پرهیز از کبر وعُجب، رعایت اعتدال، احترام و همدلی، به رسمیت شناختن آرا و عقاید دیگران، تشریک‌مساعی و هم‌افزایی، اعتماد، امانت‌داری، وفای به عهد و پرهیز از خلف وعده، نظارت، صداقت ، اخوت اسلامی و پرهیز از خدعه و فریب، برقراری عدالت، شایسته‌سالاری، توجه به توانایی افراد، پشتیبانی‌های مادی و معنوی، تشویق و تنبیه بجا و اصولی وغیره اشاره نمود.

نمونه‌هايي از شیوه های رفتاري حاكمان پس از انقلاب اسلامي :
شکل‌گیری یک انقلاب، متکی بر عوامل و شرایط متعددی است که هرکدام در جای خود جای نقد و بررسی دارد اما دراین ‌بین نقش رهبران انقلابی در ساماندهی و هدایت جریانات اجتماعی برکسی پوشیده نیست، چراکه در طول تاریخ شاهد حرکت‌های انقلابی¬ای بوده‌ایم که براثر عدم رهبری مناسب، از دست‌یابی به کمال مطلوب‌خود بازماندند. آنچه در انقلاب اسلامی ایران رخ داد حرکتی خودجوش بود که با رهبری مدبرانه‌ی امام خمینی (ره) به ثمر نشست و با ژرف¬اندیشی¬ها و مصلحت بینی‌های آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) تا به امروز تداوم یافته است. همچنین نقش شخصیت‌های انقلابی¬ای که در جهت حفظ و تحکیم پایه¬های این انقلاب بزرگ گام برداشتند غیرقابل‌انکار و تحسین‌برانگیز است ،  اما آنچه موجب زنده ماندن این روحیه¬ی انقلابی تا به امروز بوده، در نظرگرفتن نکات ظریفی است که در هدایت این جریان به آن توجه شده است. نکاتی همچون خود را خادم مردم دیدن، توجه به مسیر فکری و روحی و نیازهای آحاد جامعه، توجه به ظرایف مذهبی و علایق دینی مردم، آینده‌نگری، هم سو بودن با ارزش های مردم، ایجاد فضای اتحاد و اعتماد و همدلی دوطرفه میان رهبر و لایه‌های مختلف جامعه و باقی ماندن بر سر تعهد و آرمان‌هایی که با مردم بسته‌شده، موقعیت‌شناسی و سیاست‌گذاری‌های دقیق وغیره ، و این راز استواری و تحکیم هرچه بیشتر این پیوند دیرینه و انسان‌سازبوده است. در این پژوهش مروری مستند برسيره مديريتي حضرت امام خمينی (ره)، مقام معظم رهبري و شهیدان بزرگواري همچون رئيس‌جمهور شهيد، رجائي  و رئيس قوه قضائيه شهيد، دکتربهشتي شده است.

روش‌شناسي پژوهش
این پژوهش درصدد پاسخ به اين سؤال اصلی است که:
آیا مطالعه روی موضوع روابط انسانی در مدیریت اسلامي ايراني، می¬تواند به ارائه یک الگو منجر شود؟
برای این کار، از روش تحقيق كيفي و نظریه داده بنياد استفاده شده است چرا كه یک روش پژوهش استقرایی و اکتشافی است که به پژوهشگران در حوزه های گوناگون امکان می دهد تا به جای اتکا به تئوری های موچود و از پیش تعریف شده ، خود به تدوین تئوری اقدام کنند.
ازاین‌رو بر اساس این متدلوژی و به منظور دست‌یابی به پاسخ سؤال  اصلی تحقیق ،به جمع‌آوری داده های مرتبط، از طريق روش مطالعه كتابخانه‌اي و مراجعه به بيش از 60 منبع علمي و تاريخي و غیره پرداخته شد.
نظریه داده بنیاد مجموعه ای از شیوه ها برای توسعه دادن نظریه استقرایی در مورد یک پدیده است . (نیومن ، 1997، ص 234) . موضوع این روش تحقیق ، کشف تئوری بر اساس گرد آوری نظام مند داده ، در پژوهشهای علوم اجتماعی است،  انگیزه اصلی، رسیدن به مرحله ای از شناخت در مورد  موضوع مورد مطالعه است که محقق را قادر می سازد تا نظریه ای که ساخته است را بر اساس داده های واقعی استحکام ببخشد . ( گلاسر و استراوس ، 1967، ص 13) . از آنجاییکه متدلوژی نظریه داده بنیاد قابلیت نظریه پردازی در حوزه مفاهیم مدیریتی را دارد ، می تواند در این حوزه نیز به خوبی مورد استفاده قرار گیرد . (سوسا ، 2006 ، ص 325)
با توجه به مطالب بالا ، به نظر نویسندگان مقاله رسيد كه استفاده از این استراتژی که در اغلب روش‌های علوم اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد، منطقي‌ترين روش براي تحصيل حاصل باشد، چرا كه اين روش نشان مي‌دهد که با چه دقتی می‌توان به واقعیت‌ها دست یافت و در این راه، چگونه نظریه می‌تواند با دقت علمی بیشتری مورد آزمون قرار گیرد» (دانایی فرد،1386، ص72) . درنتیجه استفاده از این روش، فرصتی برای بررسی دقیق و پاسخ به سؤال مدنظر تشخيص داده شد.
در ادامه با توجه به مدل فرایند اجرا ی استراوس (داده – کد ها – مفاهیم – مولفه ها – تئوری ) فرایند به این شرح انجام شد ، در ابتدا با استفاده از روش‌های مرسوم جمع‌آوری اطلاعات، مجموعه‌ای جامع از اطلاعات مرتبط با سؤال، گردآوری شد. سپس اطلاعات به‌دست‌آمده با توجه به مفهوم موردنظر از بوم (ایرانی –اسلامی) به دسته‌های متعددی تقسیم‌بندی شدند که این عمل موجب ایجاد دیدی عمیق‌تر نسبت به موضوع موردبررسی و درنتیجه منجر به شکل‌گیری 4 مقوله‌ شامل؛  مباني علمی و مفاهيم، شیوه ‌هاي رفتاري حاكمان ایرانی، بزرگان اسلام و انقلاب اسلامي ايران شد؛ اما جمع‌آوری اطلاعات در اینجا پایان نیافت، بلکه همان‌گونه که ابعاد مختلف سؤال در طول تحقیق روشن‌تر می¬شد، بنا بر ضرورت ، اطلاعات مورد نیاز گردآوری می¬شد تا زمانی که در حوزه‌های موردنظر مطالب جدیدتری یافت نشد و این نقطه اشباع (saturation point) جمع‌آوری داده ها برای تحقیق  بشمار آمد.

نگاهی بر مقولات و مولفه های تحقيق:
1.    مقوله مباني علمي و مفاهيم:
مطابق آيه 70 سوره اسراء، خداوند به انسان كرامت ذاتي بخشيده و بر بسياري از مخلوقات خود برتري داده است و به گفته استاد مرتضي مطهري، از نظر قرآن، انسان موجودي است نيمه ملكوتي و نيمه مادي و ظرفيت علمي و عملي‌اش نامحدود است و از شرافت و كرامت ذاتي برخوردار است. از طرفي ديدگاه مادي كه نماد آن ماركسيسم مي‌باشد براي انسان فطرت و غريزه نمي‌شناسد و هرگونه ذات و سرشت دروني را براي آن نفي مي‌كند و همه آنچه كه با عنوان فطرت شناخته مي‌شود را عطاي جامعه مي‌داند و براي انسان شأن يك ماده خام را قائل است كه به كارخانه جامعه تحويل داده مي‌شود و از خود هيچ اراده و اقتضائي ندارد.
همچنين در اين مقوله مفاهيمي همچون سازمان (پديده اجتماعي و هماهنگ براي رسيدن به هدف)، مديريت (فراگرد بکار گیری بهره‌ورانه منابع انساني و مادي سازمان براي رسيدن به هدف) و ارتباطات انساني (مشاركت دو انسان در انتقال پيام در سايه اعتماد به هم) دانسته شد؛ و در اسلام نیز ماهيت ارتباط بر مبناي احترام متقابل و منطبق بر ارزش¬هاي فطري تعريف و تبيين شد.
2.    مقوله شیوه  هاي رفتاري حاكمان ايران در روابط انساني
در اين مقوله دانستيم كه فرهنگ ايراني سرشار از صلح و محبت و نوع‌دوستي و احساس مسئوليت است به‌طوری‌که حتي بعضاً رفتارهاي حاكمان و پادشاهان نيز متأثر از آن بوده است. همچون رفتار مناسب پادشاهان هخامنشي با اسراي كشورهاي مغلوب، رعايت حقوق شهروندان، مشورت، مدارا و یاشعار پرهيز از دروغ. و نيز در اين مقوله اشاره شد به روح صلح‌خواهي و عدالت‌جویی ايرانيان كه عامل مهمي در پذيرش پيام اسلام در سطح وسيع در ايران بود و پس از آن بود كه حاكماني مثل پادشاهان صفوي در ايجاد وحدت كلمه و هم‌افزائي ملي، مطلع بودن از وضع مردم گام برداشته و يا در دوره زنديان كه شعار وکیل‌الرعایایی بجاي پادشاهي نشست و سخت نگرفتن به مردم، مهرباني با آن¬ها، ‌تواضع و احترام به علم و علما جدی شد.
3.    مقوله شیوه  هاي رفتاري پيامبر اسلام (ص) و ائمه هدي (ع):
در اين مقوله به مفاهيم و آموزه‌هاي اسلام پرداخته شد از جمله اخلاق نيكو با زيردست، مهرورزي با خلق خدا، راست‌گویی و صداقت، ‌مشورت، تغافل و سهل گیری بر مردم،‌ فرهنگ عقد اخوت ميان مسلمانان، وفاي به عهد و اعتماد بين مردم و حاكمان الهي، احترام به آحاد مردم سعه‌صدر، انتقادپذيري، همكاري و هم‌افزائي و تعاون، تواضع رابطه اقناعي و عدالت و قدرشناسي و تشويق زيردستان، برابری كرامت انساني همه انسان¬ها، تغافل (بخشش خطاهاي سهوي) و همدلي.
4.    مقوله شیوه  هاي رفتاري حاكمان بعد از انقلاب اسلامي
در مقوله حاضر دانستيم، امام خميني (ره) به عنوان يك مرجع تقليد با ملیت ايراني، با تلفيق دو فرهنگ ايراني و اسلامي، حكومتي مدرن و مبتني بر آموزه‌هاي اسلام و رأي مردم را پايه‌گذاري كردند و ضمن پرهيز دادن جامعه از ملي‌گرايي(افراطی)، آن¬ها را به سوي وحدت اسلامي و هم‌افزائي دو نيروي ملي و ديني در جهت اهداف الهي و فطري سوق دادند. در منش حكومتي او ميزان رأي مردم، انتقاد از مديران ارزش و عنوان خدمتگزاري ارزشمندتر از رهبري است، مردم اصيل هستند و از حاكمان بهترند، رسيدگي به وضع مردم در رأس كارهاست، اعتماد كامل به مردم وجود دارد، خدمت به ايثارگران خدمت به نبي اكرم (ص) است، ساده‌زيستي ارزش مهم تلقي مي‌شود و مديريت و حکومت امانت است.
همچنين از ديدگاه تئوريسين انقلاب اسلامی علامه مرتضي مطهري، مهم¬ترين عوامل تداوم انقلاب اسلامي استمرار عدالت‌خواهي و احترام به آزادي‌هاي معقول است.
در سيره عملي مقام معظم رهبری حضرت آيت‌الله خامنه‌اي هم ارتباط با سطوح پائين مردم يك هنجار و ارزش حاكميتي محسوب مي‌شود، پيوست عدالت اجتماعي لازمه قطعی برنامه‌هاي توسعه نظام است، ايثارگران به عنوان از خودگذشتگان دینی وملي تكريم مي‌شوند، رفتار قبل و بعد از مسئوليت تفاوت نمی¬كند، حقوق مخالفان در حكومت اسلامي رعايت مي‌شود، انتقادپذيري ارزش است، مشورت از اصول تصميم‌گيري است، اخوت اسلامي و يكپارچگي ملي و اسلامي باعث پيشرفت است.
همچنان که در الگوهاي رفتاري رئيس‌جمهور، رئيس قوه قضائيه و نمايندگان شهيد مجلس شوراي اسلامي نيز نمادهاي ارتباط انساني مثل مديريت برادرانه، گوش دادن به صحبت مردم، انتقادپذيري، ‌صحبت كردن بدون ترس مردم با آن¬ها، تواضع، احترام وافر به كاركنان، كار جمعي و تيمي كردن، حليم بودن و رفتار صادقانه به‌طور برجسته ديده مي‌شود.

مدل مفهومي پژوهش :
بر اساس این مدل مفهومی ، در فرهنگ اسلامی، ایرانی کرامت انسان موضوعی فطری و واقعی است و حاکمان باید به آن احترام بگذارند و خود را، نه حاکم بر مردم که نماینده و خادم آ نها بدانند و مردم را ولی نعمت و صاحب اختیار خود به حساب آورند. این رویکرد باعث می شود تا حاکمان دائما از اینکه مردم به آنها اعتماد کرده و امور خود را به آنها واگذار کرد ه اند شاکر باشند، بنابراین پایه های حکومتی آنها مستحکم شده و با استفاده ازاین ظرفیت اجتماعی، کشور یا سازمان را خواهند ساخت.

الگوی روابط انسانی اسلامی – ایرانی   (عمق تماس)
بر اساس یافته های این پژوهش، هفت عنصر زیر ، فصل مشترک فرهنگ بومی کشورمان در دوره های مختلف، بخصوص دوره اسلامی در حوزه روابط انسانی محسوب می شود که با نام مخفف (عمق تماس) معرفی می شود.
1 .عدالت: Justice    قدرت، امانت نزد حاكمان است و بايد صرف برقراري عدالت و ايجاد فرصت هاي برابر براي رشد همه مردم شود.
2. مشورت: Consulation    همه چيز را همه كس دانند و استفاده از دانش ديگران شرط عقل است.
3. قدرشناسي: Appreciation   در آموزه های دینی و قرآنی، كسي كه كار نیكو مي كند با كسي كه كار نیكو نمی كند برابر نيست و تشويق و قدرداني از کار نیکو، لازمه ايجاد انگيزش در نيروي انساني است.به طوری که طبق حدیث شریف نبوی(ص) لا يشكر الله من لا یشکر الناس.  (من لا یحضره الفقیه، ج 4 ، ص 380)
4. تواضع: Humility   كرامت همه انسان ها برابر است و بايد رفتار مديران با زيردستان متواضعانه و در عين حال همراه با قاطعيت باشد.
5.  مردمی بودن : popularist  کاهش فاصله قدرت و وجود ارتباط مؤثر و رابطه اقناعي با مردم، از ويژگي هاي مدیر و رهبر است ، اين روش باعث پایداری قدرت ، بهر ه وري نيروي انساني و پیشرفت مي شود )نظام حکومتی در اسلام بر همين پايه استوار است(
6.  اخوت اسلامي: Islamic Brotherhood   آموزه هایی همچون ” انما المؤمنون اخوه ” ، ” تعاونوا علي البر و التقوي ” و “سنت عقد اخوت ” ، راهنماي اسلامي ايجاد بهترين و صميمانه ترين رابطه انساني  )يعني رابطه برادري( درمیان مردم است كه با ترویج صداقت، اعتماد، همدلي وهم افزائي و نهايتاً باعث ایجاد بهره وري و پيشرفت در جامعه میگردد.
7.  سعه صدر: Tolerance   مردم داري، مهرورزي، مدارا با مغلوبين و اصل تغافل در مقابل اشتباهات سهوي افراد ، از رموز موفقیت در حکومت داری  است.

نتیجه :
همان‌طوری که ملاحظه می شود هماهنگي وصف‌ناپذير بين عناصر اصلي فرهنگ ايراني با آموزه‌هاي اسلامي، باعث تولد پديده مترقي و پايه داري، به نام” فرهنگ اسلامي ايراني” گرديده است كه باید آن را مديون تلاش‌هاي خستگي‌ناپذير نخبگان ملي و ديني اين سرزمين، بخصوص سرآمد معاصر آنان ، حضرت امام خميني (ره) دانست . با دقت نظر در داده‌ها و تجزيه و تحليل  و اکتشاف ارتباط بین آن ها که حاصل تلاش علمی انجام  شده ، می باشد مجموعه ای به هم مرتبط و منسجم بدست آمده است که می توان آن را به عنوان “يك الگوي روابط انساني اسلامی و ایرانی”   که برگرفته از آموزه ها وسيره عملي رهبران و بزرگان ايران اسلامي است به علاقمندان معرفی کرد .

منابع :
1. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، المناقب، جلد 1، قم: علامه.
2. اصغری، جمشید، (1386). مبانی سازمان و مدیریت، چاپ اول، تهران، صفار-اشراقی.
3. انصاری، حمید، (1388)، زندگینامه امام خمینی، خلاصه‌ای از کتاب حدیث بیداری، معاونت آموزش و پژوهش بعثه نظام معظم رهبری.
4. انصاریان، حسین، (1386)، مفاتیح‌الجنان، جلد 1، قم، دارالعرفان.
5. بی‌طرفان، محمد، (1389)، فراز و فرود صفویان، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 149.
6. پاینده، ابوالقاسم، (1382)، نهج الفصاحه: مجموعه کلمات قصار حضرت رسول (ص)، چاپ چهارم، تهران، علمی.
7. پیرنیا، حسن، (1392)، تاریخ کامل ایران، تهران، اروند.
8. تنکابنی، مرتضی، (1386)، نهج الفصاحه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
9. تنهاتن ناصری، ایرج، (1382)، مسأله¬ی حاکمیت و مشروعیت آن در عهد کریم‌خان زند، نامه¬ی انسان‌شناسی، شماره¬ 3.
10. جاوید، محمد جواد؛ جمالی، فریما، (1388)، تعامل عدالت و دولت در ایران باستان با تأکید بر تحقیقات تاریخی در حقوق هخامنشیان، فصلنامه حقوق، شماره 4.
11. حق پناه، رضا، (1383)، انتقاد و انتقادپذیری، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره 49 و 50.
12. حقیقی، محمد علی و دیگران، (1384)، مدیریت رفتار سازمانی، تهران، ترمه.
13. حیدری نهند، علی، (1385)، امانت‌داری در فرهنگ اسلامی، مبلغان، شماره 79.
14. دانایی فرد، حسن؛ امامی، سید مجتبی، استراتژی‌های پژوهش كيفي: تأملي بر نظریه‌پردازی داده بنياد، اندیشه مدیریت، 1386، شماره 2.
15. دانش، اسماعیل، (1384)، تعامل امام علی علیه‌السلام با خلفا در جهت وحدت اسلامی، اندیشه تقریب، شماره 4.
16. دفتر تحقيقات و برنامه‌ریزی درسى، (1369)، آشنايي با مكاتب و اصطلاحات (عقيدتي و سياسي)، تهران، شركت چاپ و نشر ايران.
17. دُرّی، نجمه، (1386)، تأثیرپذیری اعراب از ایرانیان در آداب حکومت‌داری، مجله مطالعات ایرانی، 11.
18. دستغیب، عبدالحسین، (1388)، گناهان کبیره، جلد 2، قم، انتشارات اسلامی.
19. دلشاد تهراني، مصطفي، (1383)، سيره نبوي، انتشارات دريا.
20. دهقانی، مهدی، (1390)، تشکیلات حکومتی و سقوط زندیه، خردنامه، شماره 7.
21. رجائی، غلامعلی، (1377)، سیره شهید رجائی، جلد 1، چاپ اول، تهران، شاهد.
22. رجائی، غلامعلی، (1385)، سیره شهید بهشتی، تهران، چاپ 82، شاهد.
23. رحیمیان، محمد حسن، (1388)، در سایه‌ی آفتاب، تهران، چاپ دهم، شاهد.
24. رسولی محلاتی، سید هاشم، (1388)، غررالحکم و درر الکلم، جلد 2، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
25. رضایی منش، بهروز، (1389)، سازمان اداری ایران در عصر صفویان، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 153.
26. رضاییان، محمد علی، (1379)، مدیریت رفتار سازمانی، چاپ هشتم، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت).
27. ری شهری، محمد، (1387)، میزان الحکمه، جلد 6، الحدیث.
28. سبحانی تبریزی، جعفر، (1377)، سیمای انسان کامل در قرآن: تفسیر سوره فرقان، جلد 1، چاپ ششم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
29. سبحانی تبریزی، جعفر، (1377)، نظام اخلاقی اسلام: تفسیر سوره مبارکه حجرات، چاپ هشتم، قم، بوستان کتاب (دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
30. سید رضی (گردآورنده)، (1389)، نهج‌البلاغه (خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه امیر مؤمنان امام علی (ع))، ترجمه محمد دشتی، چاپ اول، تهران، مؤسسه نشر شهر.
31. شعار، جعفر؛ روان پور، نرگس، (1380)، گزیده قابوس‌نامه و سیاست‌نامه، پیام نور.
32. شیرازی، علی، (1390)، پرتوی از خورشید، چاپ بیست و سوم، قم، بوستان کتاب.
33. صحیفه‌ی نور، (1364)، جلد 17، شرکت سهامی چاپخانه وزارت ارشاد اسلامی.
34. صدری مازندرانی، حسن، (1388)، گل‌های باغ خاطره: 110 (صد و ده) حکایت و خاطره‌ی جالب و شنیدنی از زندگانی مقام معظم رهبری، چاپ پنجم، قم، مشهور.
35. صفائی حائری، عباس، (1376)، تاریخ امام امیرالمؤمنین، جلد 2، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران.
36. عباس نژاد، محسن، همکاران، (1384)، قرآن، روانشناسی و علوم تربیتی، جلد 1، چاپ اول، مشهد، بنياد پژوهش¬هاي قرآني حوزه و دانشگاه.
37. عزیزی، عباس، (1380)، نهج‌البلاغه موضوعی، جلد 1، چاپ اول، قم، صلاه.
38. مکارم شیرازی، ناصر (محاضر)، خادم الذاکرین (خادمی اصفهانی)، اکبر، (1385)، اخلاق اسلامی در نهج‌البلاغه (خطبه متقین) جلد 1، قم، نسل جوان.
39. فرهنگ لغت معین.
40. فقیه، محمد علی، (1383)، اثربخشی در ارتباطات و روابط عمومی (مروری بر مفاهیم و شیوه‌ها)، تهران، چاپ اول، شاهد.
41. فقیه، محمد علی، (1388)، مبانی ارتباطات انسانی، چاپ اول، تهران، چاپ اول، لقاء نور.
42. قرائتی، محسن، (1388)، تفسیر نور، 10 جلد، چاپ اول، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
43. قرائتی، محسن، (1392)، 300 نکته در مدیریت اسلامی برگرفته از تفسیر نور، تهران، چاپ هفتم، مرکز فرهنگی درس¬هایی از قرآن.
44. قمی، عباس، (1386)، کلیات مفاتیح‌الجنان، سید صادق شفیعی، چاپ اول، تهران، آیین دانش.
45. گفت و شنود با حضرت آیت الله خامنه¬ای در جمع اصحاب رسانه¬ها، (1385)، کارنامه علمی و عملی شهید بهشتی در گفت و شنود با رهبر معظم انقلاب، شاهد یاران، شماره 8.
46. کشمیری، محمد، (1384)، پژوهشی درباره‌ی روی کار آمدن زندیه، بررسی‌های تاریخی، شماره 19.
47. کشوری، احمد رضا، (1371)، نگرشی بر مدیریت اسلامی (8)، درس‌هایی از مکتب اسلام، شماره 12.
48. گزیدهای از دیدگاههای برخی نخبگان درباره¬ی شخصیت و رهبری حضرت آیت الله خامنه¬ای برگرفته از ویژه‌نامه جام جم به مناسبت بیستمین سال رهبری آیت الله خامنه¬ای، (1388)، گر کسی از من نشانی از تو جوید!، ویژه‌نامه سی امین سالگرد انقلاب اسلامی، سوره اندیشه.
49. اصول کافی، جلد 3. ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه.
50. محسنیان راد، مهدی، (1390)، ایران در چهار کهکشان ارتباطی، جلد 1، تهران، سروش.
51. مختاری، رضا، (1371)، سیمای فرزانگان، جلد 1، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
52. مطهری، مرتضی، (1377)، مجموعه آثار شهید مطهری، جلد 18، قم، صدرا.
53. مطهری، مرتضی، (1389)، آینده انقلاب اسلامی ایران، تهران، صدرا.
54. مطهری، مرتضی، (1389)، عدل الهی، تهران، صدرا.
55. مطهری، مرتضی، (1389)، نبرد حق و باطل (به‌ضمیمه‌ی تکامل اجتماعی انسان در تاریخ)، تهران، صدرا.
56. مطهری، مرتضی، (1390)، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (4): انسان در قرآن، تهران، صدرا.
57. مکارم شیرازی، ناصر، (1377)، اخلاق در قرآن، جلد 3، چاپ چهارم، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام.
58. مکارم شیرازی، ناصر، جمعی از نویسندگان، (1381)، تفسیر نمونه، 27 جلد، تهران، دارالکتب اسلامیه.
59. مکارم شیرازی، ناصر، جمعی از نویسندگان، (1387)، تفسیر نمونه، 27 جلد، چاپ سی و ششم، تهران، دارالکتب اسلامیه.
60. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، (1378)، صحیفه امام، 21 جلد، نشر مؤلف.
61. نراقی، احمد، (1378)، معراج السعاده. قم، قائم آل محمد (ص).
62. وطن دوست، رضا، (1383)، امانت‌داری در آموزه‌های اسلامی، مجله¬ی تخصصی الهیات و حقوق، شماره 14.
63. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، از روزنه¬ی تاریخ، آدرس اینترنتی:
http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=bio
64. پایگاه اینترنتی معاونت فرهنگی تربیتی مؤسسه امام خمینی (ره)، مجموعه نمایشگاهی آب آیینه آفتاب، آدرس اینترنتی: 91http://farhangisite.ir/node/
65. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، قطعنامهی ۵۹۸ به روایت رهبر انقلاب، آدرس اینترنتی: 7407 http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=

66. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، بیانات در مراسم بیعت مسئولان نهضت سوادآموزی، آدرس اینترنتی:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2118
67 . Glaser B and Strauss , A. (1967) , “ The Discovery of Grounded Theory : Strategies for Qualitative Research” , New York
68 . Neuman , Lawrence , 1977 ,social research methods : qualitative and quatitative approaches 3d , ed . Boston , Allyn and Bacon .
69 . Sousa . C.A.A Headriks . , P.H. J (2006) , need for grounded Theory in developing a knowledge based view of organization research methods . Vol . , No3 , pp 315 – 338

عنوان مقاله:

الگوي روابط انساني در مديريت بومي با نگاهي بر مفاهيم و شیوه ‌هاي رفتاری حاكمان

نویسندگان:

محمدعلي فقيه – مدرس دانشگاه
زهره سادات ميرشفيع ، فائزه مصلحي نیک