بررسی بازار های مالی ازبعدقانونمندی وانضباط نظارتی(بورس و غیربورس)

نویسنده: لیلا سالاری

از بعد قانون مدنی و انضباط نظارتی بازارهای مالی را به بازارهای رسمی(بورس ها) و بازارهای غیررسمی (خارج از بورس)تفکیک می نمایند و به عبارتی بورس ها، بازارهای مالی سازمان یافته ای هستند که دارای تشکیلات فیزیکی مشهود هستند. بورس اوراق بهادار مرکزی مطمئن و رسمی برای گردآوری نقدینگی و پس اندازهای خرد و راکد افراد می باشد.

این بازار چهارکارکرد تجهیز منابع مالی، توزیع عادلانه درآمد بین فعالان اقتصادی ایجاد بازار رقابت کامل و تخصیص بهینه سهام را برای جامعه به همراه دارد.
بازار سرمایه در ایران ازسال 1345 فعالیت خود را آغاز نموده است فعالیت اصلی این بازار عمدتاً در بورس اوراق بهادار تهران و بر معاملات سهام متمرکز بوده است و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تمایل افراد و موسسات به خرید اوراق قرضه به دلایل گوناگون از جمله ربوی بودن این اوراق،به تدریج کاسته شد و از سال 1363 با اجرای « قانون عملیات بانکی بدون ربا» اوراق قرضه جدیدی برای عرضه به مردم منتشر نشد. بورس ها بسته به شرایط اجتماعی و اقتصادی کشورها اقدام به تدوین شرایط پذیرش شرکت ها می نمایند. شرایط پذیرش عمدتاً ویژگی های کمی و کیفی است که شرکت ها باید از آن برخوردار باشند به عنوان مثال از شرایط پذیرش شرکت ها در تابلوی اصلی بورس تهران می توان به مواردی از قبیل سرمایه بیش از 25 میلیارد ریال، داشتن حداقل دو سال فعالیت سود آور، مالکیت 70 درصد شرکت توسط حداقل 10 نفر سهامدار و … اشاره کرد.

کلید واژه: بورس، اوراق قرضه، سهام

مقدمه:
بورس سهام در کشورهای پیشرفته، بازار متشکل سرمایه است و وظایف مهمی از تخصیص بهینه منابع و جلب پس اندازها برای امور تولیدی و سودآوری برای سرمایه های مردم را به خوبی انجام می دهد. بدیهی است که تامین منابع مالی برای شرکت ها، از مهمترین خصوصیات بورس در کشورهای پیشرفته است.
بورس بازاری است همانند بازارهای دیگر که عده ای جنس هایشان را عرضه می کنند و دیگران آنرا می خرند، اما در این بازار جنس مورد معامله، سهام شرکتها یا اوراق قرضه است که دولتها یا شرکتها و موسسات معتبر آنرا منتشر می کنند در بورس برای جلوگیری از ضرر کمتر مقررات سختی اعمال می شود، تا هم شرکتها و هم مردم منتفع شوند.
بورس اوراق بهادار یکی از کانالهای مهم سرمایه گذاری در دنیا به شمار می رود و نبض بازارهای جهان در بورس های مهم کالا و اوراق بهادار می تپد. هم چنین بورس شیوه ای برای جمع آوری سرمایه های کوچک و بزرگ و هدایت آن به اقتصاد کشورو استفاده از آنها در تولید و ارائه خدمات می باشند و زمینه رشد و توسعه اقتصادی و صنعتی را فراهم نموده و با ایجاد مشاغل جدید و به کارگیری جوانان کشور به مبارزه با بیکاری می پردازد و بسیاری ازآسیب های اجتماعی ناشی از بیکاری نظیر سرقت،بزهکاری و غیره کاهش می یابد.

تاریخچه بورس در جهان
واژه«بورس» ازنام خانوادگی فردی به نام «واندربورس» اخذ شده که در اوایل قرن پانزدهم در شهر بروژ در بلژیک می زیسته و صرافان شهر در مقابل خانه ی او گرد می آمدند و به داد و ستد کالا، پول  واوراق بهادار می پرداختند. نام وی بعدها به کلبه ی اماکنی اطلاق شد که محل داد و ستد پول و کالا و اسناد مالی و تجاری بوده است. تشکیل اولین بورس اوراق بهادار در جهان در سال 1460 روی داد در این سال در شهر«آنورس» بلژیک که موقعیت تجاری قابل ملاحظه ای داشت، اولین بازار متشکل سرمایه به وجود آمده است.
رشد بورس سهام و جا افتادن آن در عملیات تجاری و اقتصادی ، با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن قاره از کشاورزی به صنعتی همراه بوده است. نکته قابل توجه آنکه درست در هنگام جهش معاملات بورس و پا گرفتن آن، دولت اروپایی مانند آلمان، انگلیس و سوئیس، قوانین و مقرراتی ناظر بر فعالیت این نهاد وضع کردند و قبل از اینکه امنیت سرمایه گذاری به خطر افتد و موجباتی فراهم شود که صاحبان پس اندازهای کوچک، صنایع نوپای اروپا را از موهبت مشارکت خود محروم سازند و ضمانت اجرای قانونی وضع شد تا از هر گونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری گردد.
اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن 17 در شهر آمستردام تشکیل گردید و کمپانی معروف استعماری «هند شرقی» سهام خود را در آن بورس عرضه نمود، بورس آمستردام امروزه نیز یکی از منابع مهم تامین سرمایه در سطح بین المللی است.
دومین بورس معتبر دنیا: بورس لندن است که از سال 1801 میلادی با انتشار 4000 سهم 50 پوندی به مبلغ 200,000 پوند افتتاح گردید و آغاز به کار نمود، از ابتدای امر در بورس لندن اوراق بهادار خارجی و داخلی مورد داد و ستد قرار می گرفته است.
در آمریکا اولین محل شناخته شده به عنوان بورس اوراق بهادار در نیویورک و در محوطه ای در زیر سایه ی درخت نارون بزرگی در خیابان«وال استریت» بود که بعدها به قهوه خانه ای در نزدیکی همان محل انتقال یافت(1972.م)
بورس وال استریت با جمع آوری مبالغی به عنوان ورودیه از دلالان و گسترش عملیات تقویت شد و به مجتمع تجاری عظیمی مبدل گردید که بعدها به عنوان بورس سهام نیویورک رسماً به ثبت رسید.
بورس نیویورک در حال حاضر بزرگترین بازار سرمایه ی دنیاست.در آمریکا از حدود 250 میلیون نفر جمعیت کشور 80 میلیون نفرسهام داربورس و در انگلستان از حدود 50 میلیون نفر جمعیت کشور 25 میلیون نفر سهام دار بورس هستند.

تاریخچه بورس در ایران
در سال 1315 شمسی دو کارشناس هلندی و بلژیکی، فقط به منظور بررسی امکانات قانونی تشکیل سازمان بورس در ایران به ایران سفر کردند اما سالها اتاق صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی به مطالعه راجع به آن پرداختند و در سال 1341 با تشکیل کمیسیونی موضوع تاسیس بورس اوراق بهادار به صورت جدی دنبال شد و در سال 1345 قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران تهیه و به مجلس ارائه و تصویب گردید.

بورس
بورس مکانی است برای ایجاد تماس بین عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان سرمایه، که با جذب و به کارگیری سرمایه های کوچک حجم سرمایه گذاری را در جامعه بالا می برد و نرخ تورم را کاهش داده و توزیع ثروت و درآمد را عادلانه تر می کند. بازرگانان و صاحبان صنایع می توانند اوراق مورد پذیرش در بورس را نزد بانکها و موسسات اعتباری وثیقه بگذارند و اعتبار مورد نیاز خود را دریافت کنند و جریان نقدینگی بنگهای خود را تنظیم کنند(عبدالله زاده 1382، ص 34) از آنجایی که مخاطبان دولت در سالهای اخیر اقشار کم درآمد و بی بضاعت جامعه می باشد، ظاهرا دولت توجه زیادی به سهامداران بورس ندارند، زیرا هدفش توزیع عادلانه تر ثروت و از بین بردن شکافهای درآمدی است، تا تولید ثروت برای سهامداران.

بازار بورس چیست؟
بازار بورس مکانی است که در آن سهام شرکتهای گوناگون تولیدی خدماتی و سرمایه گذاری داد و ستد می شود.مردم به بازار بورس بازار سهام هم می گویند. اما نام رسمی و قانونی آن«بورس اوراق بهادار» می باشد. که منظور از اوراق بهادار همان برگه های سهام شرکت هاست. به مکانی که در آن عمل داد و ستد انجام می گیرد(تالار معاملات بورس»گفته می شود.
اصلی ترین تالار معاملات بورس کشور در تهران ـ خیابان حافظ ـ تقاطع جمهوری واقع است ورود عموم مردم در آن آزاد است.
برای آشنایی با نحوه داد و ستد سهام در بورس می توان با مراجعه به تالارهای معاملات بورس به طور عملی  آشنا شد و سپس با مراجعه به کارگزاری های مختلف بورس که در مکانهای مختلف شهرها پراکنده هستند فرم درخواست خرید سهم شرکت مورد نظر را تکمیل و در پایان سال مالی و پس از برگزاری مجمع عمومی عادی متناسب با حجم سهامی که خریداری شده از سود مناسب و قطعی که معمولا دو برابر سود بانک هاست برخوردار شد(حدود 40 درصد در سال)
در شهرستانهای دور افتاده کشور نیز علاقمندان می توانند از طریق شعب مرکزی بانک ملی جهت خرید سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار اقدام نمایند.
البته برای خرید سهام از روش خرید و فروش الکترونیکی هم میتوان استفاده نمود. برای این منظور باید اول به یکی از شعب بانک توسعه صادرات در سراسر کشور مراجعه نموده و حساب بانکی افتتاح کنید و فرم درخواست خدمات خرید و فروش الکترونیکی سهام را تکمیل نموده و کلمه عبور Password دریافت کنید. بعد از طریق اینترنت به سایت بانک توسعه صادرات ایران وارد شوید و به نشانی www.edbi.IR سپس فرم مخصوص خرید و فروش سهام و همچنین فرم وکالتنامه برداشت ازحساب را تکمیل نمایید. البته برای استفاده از این خدمات باید پست الکترونیکی (Email) داشته باشیم. فرم تکمیل شده در ساعات اداری خود را در دستور کارقرار می گیرد و در ساعات غیر اداری در ابتدای صبح روز بعد در دستور کار قرار خواهد گرفت.

انواع بورس:
بورس کالا، بورس فلزات، بورس کشاورزی، بورس اوراق بهادار، بورس اسناد خزانه در بورس افراد حقیقی و حقوقی توسط کارگزاران خود به داد و ستد می پردازند و در آن خریدار و فروشنده می توانند یک فرد یا یک شرکت باشند این خرید و فروش تابع قوانین خاصی است که در مورد همه و با هر مقدار سرمایه به صورت یکسان برخورد می کنند.

بورس اوراق بهادار
موسسه تامین سرمایه مسوولیت نظارت بر تمام تحقیقات، مکاتبات و رعایت مقررات قانونی و انجام صحیح امور را به عهده می گیرد.
1- مقررات افشاء: پیش از آنکه سهام انتشار یابد باید مقررات مربوط به آن رعایت گردد. یکی از قوانین اعلامیه پذیره نویسی است. پس از اینکه اعلامیه پذیره نویسی تصویب شد و قیمت تعیین گردید، اعلامیه تکثیر وبه سرمایه گذاران بالقوه تحویل شود سرمایه گذاران پیش از سرمایه گذاری باید اعلامیه پذیره نویسی داشته باشند این اعلامیه باید اطلاعات لازم در مورد شرکت صادر کننده اوراق بهادار، درباره افرادی که حجم وسیعی از سهام شرکت منتشر کننده را در دست دارند و درباره ی عوامل دیگر مربوط به ارزیابی اوراق بهادار عرضه شده را داشته باشند. تصویب اعلامیه پذیره نویسی به مفهوم تضمین و پشت نویسی اوراق در دست انتشار نیست تصویب به این مفهوم است که اطلاعات لازم در اختیار سرمایه گذاران قرار داده می شود تا آنان در مورد ارزش اوراق قرضه پیشنهادی دادرسی درستی داشته باشند.
2- مقررات پذیرش: تمام شرکت هایی که سهام آن ها در بورس معامله می شوند قبلا در بورس پذیرفته شده اند اکثر شرکت هایی که در بورس نیویورک پذیرفته شده می باشند به این نوع ثبت، ثبت مضاعف یا پذیرش مضاعف می گویند. بورس اوراق بهادار نیویورک سخت ترین مقررات پذیرش در میان سایر بورس ها را دارد. برای اینکه شرکتی واجد شرایط پذیرش در بورس نیویورک باشد باید حداقل 2000 سهامداری که مضربی از 100 سهم را دارند، داشته باشند و حداقل یک میلیون سهم منتشره که به صورت عام در اختیار عموم قرار داده است و قدرت سود آوری حداقل 5/2 میلیون دلار در سال در زمان پذیرش را دارا باشد علاوه بر داشتن همه شرایط، شرکت پذیرفته شده باید حق ثبت سالانه ی بورس را بپردازد و مقررات مربوط به افشای اطلاعات راجع به سهامی را که به عموم عرضه داشته است بپذیرد.

مشخصات بازار بورس
1- وجود مکانی مشخص برای داد و ستد سهام
2- قیمت شفاف سهام
3- قدرت نقدشوندگی سهام

بازار بورس چه منافعی برای جامعه دارد؟
کنترل نقدینگی در جامعه بازار بورس یک فرصت سرمایه گذاری مطلوب برای سرمایه گذاران با سرمایه های اندک ایجاد می کند و زمینه توزیع عادلانه ثروت را مهیا می کند.
مزیت های کلان آن برای جامعه عبارتند از:
1- رشد تولید ناخالص ملی و مهار تورم 2- استفاده ازپس اندازهای خرد و کوچک مردم
3- هدایت سرمایه های سرگردان       4- کمک به رشد صنعتی شدن کشور
خطرات سرمایه گذاری در بورس
1- خطر بازار: که شامل از دست رفتن بخشی از اصل سرمایه به دلیل کاهش قیمت سهام بر اثر حوادثی مانند وقوع جنگ، تغییر ناگهانی نرخ ارز در جهت کاهش قیمت پول ملی، تنش های سیاسی و …. که این حوادث به شدت قیمت سهام را تغییر می دهند.
2- خطر تجاری: عبارتست از ناتوانی یک شرکت در حفظ نرخ رشد و سوددهی بر اثر عواملی مانند ضعف مدیریت شرکت، نوسانات اقتصادی، بالا رفتن قیمت مواد اولیه، انواع هزینه ها به ویژه هزینه های ثابت و…(عبدالله زاده ،1384، ص 36 )

اثر بورس در رشد اقتصادی:
آیا بورس اوراق بهادار تاثیری در توسعه اقتصادی کشور ها دارد؟ بر اساس تئوری های کلاسیک اقتصاد، اگر بخش های کارآمد اقتصاد گسترش یابند، قادر به جذب عوامل تولید اضافی از بخش های غیرکار آمد خواهند بود.
برای دستیابی به کارآیی در جامعه باید شرکت ها و پروژهای کارا و سودآور را از شرکت ها و پروژه های غیر سودآور تشخیص داد. با مکانیسمی کارآمد در بازار سرمایه به راحتی این کار را می توان انجام داد. در اقتصادی که بازار سرمایه آن درست عمل کند از یک سو حجم سرمایه گذاری افزایش می یابد و از سوی دیگر کیفیت و سلامت سرمایه گذاری ها بیشتر می شود. در چنین چارچوبی امکان افزایش رشد اقتصادی نیز فراهم می گردد(لاژوزی ، 1367، ص32)
بعضی از تحلیلگران اقتصادی معتقدند که بازار سهام و بورس اوراق بهادار کشورهای در حال توسعه چندان اثرمثبتی در رشد اقتصادی ندارد؛اما شواهد و مطالعاتی که اخیرا صورت گرفته است نشان می دهد که بازار اوراق بهادار می تواند تاثیری عمیق در رشد و توسعه اقتصادی بگذارد.
این بازارها می توانند با جمع آوری نقدینگی جامعه، در ضمن تامین سرمایه کوتاه مدت برای واحدهای نیازمند، سرمایه بلندمدت نیز برای سرمایه گذاری های سودآور تامین کند. در کنار بازار بورس اوراق بهادار، بانک ها نیز منبع عمده تامین مالی به شمار می روند. در کشورهای در حال توسعه، به دلیل عدم آگاهی مدیران شرکت ها از ابزار کارآمدی مانند بورس، حجم عمده ی سرمایه موردنیاز از طریق سیستم بانکی تامین می شود. چون استقراض از سیستم بانکی بازتاب های تورمی شدیدی دارد، ضروری است که شرکت ها و بنگاههای تولیدی نیازهای خود را مستقیماً از بازار پول و سرمایه کشور تامین کنند که آثار ضد تورمی نیز به دنبال دارد.
البته هم بورس اوراق بهادار و هم بانک ها در شد اقتصادی کشور نقش دارند. براساس مطالعه ای که توسط راس لیواین (ROSS LEVIN) در مرکز تحقیقات بانک جهانی انجام شده است: نظام بانکی توسعه یافته (برحسب اعطای  تسهیلات بانکی به بخش خصوصی، به صورت درصدی از GDP) می تواند به رغم سطح پایین توسعه یافتگی بورس اوراق بهادار، موجبات رشد اقتصادی را فراهم سازد. همین طور، کشورهایی که از بورس اوراق بهادار توسعه یافته برخوردارند، به رغم سطح پایین توسعه یافتگی نظام بانکی می توانند از رشد اقتصادی سریع تری نسبت به کشورهای فاقد این دو مشخصه برخوردار باشند. اما بازارهای اعتباری و بخصوص نظام بانکی، جانشین بازار سهام نیستند. در واقع این دو مکمل یکدیگرند و در کشورهای در حال توسعه نقش عوض می کنند.

7 نکته مهم جهت خرید سهام
نکته اول:
در هنگام خرید سهام سعی کنید شرکتی را انتخاب کنید که جزو فهرست پنجاه شرکت فعال تر و برتر بورس باشد (چون فوراً نقد می شود)
نکته دوم:
با توجه به این شرکتهای سرمایه گذاری در دهها شرکت دیگر سرمایه گذاری نموده اند. بنابراین ریسک خرید کمتری داشته و احتمال سقوط و کاهش ارزش سهام آنها کمتر است و معمولاً رشد افزایشی دارند.
نکته سوم:
تمام سرمایه خود را درون یک شرکت نگذارید و صرفاً سهام یک شرکت را خریداری نکنید.
نکته چهارم:
برای انتخاب شرکت موردنظر خود از شرکتهای فعال در این زمینه و کارگزاران مشورت بخواهید.
نکته پنجم:
سهام شرکت هایی را خریداری نمایید که از پتانسیل بالایی برخوردارند و از نظر سرمایه هم به صورت باشند که تحت تاثیر فعالیت سفته بازان قرار نگیرند.
نکته ششم:
سایتهای بررسی معتبر و صفحات بازار بورس روزنامه های اقتصادی را به خوبی مطالعه کنید و از راهنمایی های روزنامه ها و سایتهای اقتصادی استفاده کنید.
نکته هفتم:
سعی کنید سهام شرکتی را خریداری کنید که محصولات آن شرکت به کشورهای خارجی هم صادر می شوند.

تامین مالی چیست؟
تامین مالی یا فاینانس، یعنی تهیه منابع مالی و وجوه برای ادامه فعالیت شرکت و ایجاد و راه اندازی طرح های توسعه و درآمدزایی این واحدهای اقتصادی.
تامین مالی عمدتاً از طریق انتشار سهام، فروش ا وراق قرضه و وام و اعتبار صورت می گیرد.
ابزارهای ویژه تامین مالی
1- سهام عادی
2- سهام ممتاز
3- اوراق قرضه
4- اوراق مشارکت
5- اوراق بهادار قابل تبدیل

نتیجه گیری
شاید اساسی ترین وظیفه ای که توسط بورس انجام می شود این است که یک بازار دائمی خلق می کند. یعنی، بازاری که در آن همیشه فرصتی وجود دارد که می توان اوراق بهادار را به قیمتی که نسبت به قیمت قبلی فروش، کمی تغییر می کند. خرید یا فروخت.
بنابراین، یک بازار دائمی نقدینگی لازم را برای سرمایه گذاران فراهم می آورد. سرمایه گذاران می توانند دارایی های خود را به سرعت و به آسانی به فروش برسانند و به هیچ وجه مجبور نیستند که اوراق قرضه خود را تا سررسید و سهام عادی خود را برای همیشه نگه دارند.
بورس همچنین به تعیین قیمت های اوراق بهادار کمک می کند. قیمت از طریق سفارش های خرید و فروش که منعکس کننده عرضه و تقاضای سرمایه گذاران است تعیین می شود.
بورس خریداران و فروشندگان را از سراسر کشور و حتی از کشورهای خارجی گروهی آورد و گمنامی خریداران و فروشندگان نیز حفظ می شود. همچنین، بورس از راه کمک غیرمستقیم تامین مالی جدیدبرای شرکتها و موسسات، به صنعت خدمت می کند. آسانی و سهولتی که سرمایه گذاران می توانند در بازار ثانوی به داد و ستد بپردازند مستقیماً به میل و رغبت آنان نسبت به هیات مدیره ای که به وسیله اعضا انتخاب می شوند اداره می گردد.

منابع:
1. عبداله زاده، یحیی، امور عمومی بازرگانی.
2. روزنامه بازار کار.
3. کتاب اصول مدیریت سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار.
4. فراهانی فرد، کامیار (1383)، مفاهیم اولیه بورس به زبان ساده، نشر چالش.
5. راعی، رضا و پویان فر، احمد (1389)، مدیریت سرمایه گذاری پیشرفته، انتشارات سمت.
6. شبانی، محمد، (1388)، بازارهای پولی و مالی بین الملل.
7. پارسائیان، علی، (1376) مدیریت سرمایه گذاری.
8 . راعی، رضا، (1389)، مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک.

موضوع: بررسی بازار های مالی ازبعدقانونمندی وانضباط نظارتی(بورس و غیربورس)

نویسنده: لیلا سالاری

* مدرس حسابداری دانشکده فنی