(مطالعه موردی کارخانه لبنیات مغان): چکیده:
این تحقیق با هدف الف- بررسی میزان پتایسیل صرفه جویی انرژی در صنعت لبنیات ایران و کارخانه لبنیات مغان و ب- بررسی توجیه‌پذیری سرمایه گذاری در پروژه گازسوز نمودن کارخانه لبنیات مغان انجام شده است. در این پژوهش بدلیل وجود تعداد زیاد کارخانه لبنیات داده های آماری برخی کارخانه‌های مذکور در تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار گرفته است. و همچنین بدلیل موردی بودن پژوهش روی آمارهای کارخانه لبنیات مغان تمرکز شده است. روش مطالعاتی این پژوهش هزینه – فایده است که در ابتدا براساس مطالعات کتابخانه‌ای به جمع‌آوری مبانی نظری اقدام شده است. سپس با استفاده از روش ارزش فعلی صرفه‌جویی‌های آتی فرضیه پژوهش مورد آزمون قرار گرفته است. داده‌های آماری پژوهش حاضر از آرشیو کارخانه لبنیات مغان استخراج گردیده است .
مقدمه
به دلیل افزایش روز افزون مصرف انرژی و نیز کاهش مداوم منابع آن در جهان بخصوص در ایران بحث انرژی و راهکارهای صرفه جویی و استفاده بهینه از آن می‌تواند نقش مهمی در حفظ ذخایر انرژی کشورها داشته باشد افزون بر این مسائل چنانچه تمایل به ارائه محصولات خود به بازارهای جهانی می‌باشیم ملزم به ارائه تولیداتی قابل رقابت از نظر قیمت هستیم از طرفی انرژی یکی از عوامل مهم تعیین کننده اقتصادی و صنعتی کشورهاست در واقع یک فاکتور اساسی در جهت رسیدن به هدف‌های اقتصادی و صنعتی می‌باشد هدف همه جوامع بشری به ویژه دولت‌ها دست یافتن به میزانی از رشد اقتصادی است که بتواند رفاه جامعه را تامین کند. رسیدن به این هدف مستلزم برخورداری و بهره‌وری از عامل انرژی هست که بین میزان مصرف انرژی و رشد اقتصادی یک رابطه مستقیم می‌باشد که هرچه قدر رشد اقتصادی بالاتر را تجربه کنیم میزان انرژی مصرفی نیز بالا خواهد بود اما موضوع حیاتی شدت مصرف انرژی است. در کشورهای توسعه یافته هرچند میزان انرژی مصرفی بیشتر است اما شدت مصرف انرژی پایین‌تری را دارند در این کشورها در حقیقت بازده انرژی بالا است یعنی در یک سطح معینی از تولید نسبت به قبل، انرژی کمتری را مصرف می‌نمایند که مفهوم کارایی انرژی را می‌رساند اما در کشورهای درحال توسعه رشد اقتصادی وشدت مصرف انرژی هم جهت باهم و سیر صعودی را طی می‌کنند این شدت انرژی بالا، افزایش بهای تولیدات و وابستگی به سایر کشورها و کسری تراز تجاری ناشی از آن یک مشکل اساسی جهت حرکت کشورهای درحال توسعه در مسیر توسعه اقتصادی ایجاد نموده استفاده بهینه از انرژیهای موجود از قبیل صرفه‌جویی در مصرف آن و تولید یا خرید و نصب تجهیزات صنعتی با انرژی بری کمتر و بازدهی بیشتر در صنایع می‌تواند مشکلات این قبیل کشورها را حل نماید. که در این مسیر اولین قدم می‌تواند شناخت صنایع که مهمترین بخش انرژی بر در اقتصاد می‌باشد وبررسی راهکارهای صرفه‌جویی در این صنایع می باشد زیرا کشورهای صنعتی با اعمال این سیاست توانسته‌اند با استفاده بهینه از منابع انرژی شدت مصرف انرژی خود را پایین بیاورند.
صنعت لبنیات که جزو صنایع انرژی بر می‌باشد که عمده مصرف انرژی آن از نوع برق است کارخانجات لبنی، برق مورد نیاز خود را از شبکه خریداری می‌نمایند در این صنعت 3 درصد هزینه‌های تولید در سال 81 مربوط به سوخت‌های فسیلی و در سال 85 این رقم به 5/4 درصد رسیده است که عمده علت آن عدم توجه به صرفه جویی و بهینه سازی انرژی به دلیل ارزان بودن سوخت‌های فسیلی و فرسوده بودن صنایع لبنی در ایران می‌باشد در حالی‌که هزینه سوخت به هزینه تولید در کشورهای اروپایی با اینکه سوخت ها با قیمت‌های بین‌المللی عرضه می‌شود 2 درصد می‌باشد.
1-2- اهداف تحقیق:
1- بررسی پتانسیل‌های موجود برای صرفه جویی انرژی در صنایع لبنیات و اهمیت بازیافت انرژی
2- شناسایی عوامل موثر بربالا بودن مصرف انرژی درصنایع لبنی
3- تعیین جایگاه کارخانه صنایع لبنیات مغان در صنایع غذایی ایران
1-3- موضوع تحقیق:
صرفه‌جویی انرژی با توجه به اهمیت انرژی در اقتصاد کشورها و اهمیت فوق‌العاده آن در بخش صنعت می‌تواند تاثیر مهمی در حجم فعالیتهای اقتصادی بگذارد با توجه به ماهیت و ساختار بخش‌های مختلف اقتصادی، صرفه جویی و بهینه سازی در فعالیتهای بخش صنعت به صورت مرتبط بهم مورد بررسی قرار گیرد در این راستا جهت بررسی صرفه‌جویی انرژی در فعالیتهای صنعتی که مهمترین مصرف کنندگان انرژی این بخش از اولویت خاص برخوردار است و با تناسب نوع کالا و انرژی که مصرف می‌کنند و با توجه به اینکه صنعت نیز جز پرمصرف‌ترین بخش اقتصاد می‌باشد اهمیت توجه به موضوع صرفه جویی درصنایع چه در صنایع با انرژی بری بالا مانند صنایع شیشه، فولاد در سیمان وجه انرژی بری کمتر دوچندان می‌شود باید تجربه و تحلیل شود تا اثر صرفه‌جویی انرژی بر ساختار، فعالیت هم بر ماهیت و نحوه ارتباط با سایر بخش‌ها و انتقال اثر این ارتباط مورد بررسی قرار گیرد.
1-4- سوالات تحقیق:
1- آیا امکان صرفه‌جویی مصرف انرژی در شرایط فعلی وجود دارد گزینه‌ها کدامند؟
2- با تغییر سوخت چه مقدار صرفه‌جویی در مصرف انرژی صورت می‌گیرد؟ چه سناریوهایی در این رابطه می‌تواند مطرح باشد؟
1-5- فرضیه‌های تحقیق:
1- در شرایط فعلی تولید لبنیات با اتلاف انرژی همراه است.
2- گاز سوز کردن تولید در کارخانه دارای صرفه اقتصادی است.
1-5-1- توضیحاتی در مورد متغیرهای تحقیق:
قیمت برق: عبارت است از هزینه‌ای که بابت برق مصرف شده در محل کارخانه لبنیات مغان پرداخت می‌شود.
هزینه انرژی: بهای پرداختی برای استفاده از انواع حامل‌های انرژی مورد نیاز در محل کارخانه موردنظر.
شدت انرژی: میزان انرژی مصرفی به ازای واحد تولید محصول.
نرخ سود بانکی: هزینه تأمین سرمایه برای پروژه تغییر سوخت کارخانه براساس نرخ بهره متعارف در بانک‌های تجاری ایران.
قیمت گاز: هزینه استفاده از گاز طبیعی برای تولید در کارخانه براساس قیمت‌های عرضه داخلی و بین‌المللی.
1-6- پیشینه تحقیق:
بررسی بر روی راهکارهای صرفه‌جویی انرژی در برخی صنایع همانند قند و شیشه در پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد تحقیقاتی انجام گرفته است که بطور نمونه در پایان‌نامه محمد سلامت با موضوع بررسی راهکارهای صرفه‌جویی مصرف انرژی در صنعت قند در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده اقتصاد و حسابداری در سال 1387 کار شده است. در این پایان‌نامه با توجه به فرضیه‌هایش که مبتنی بر وجود، اتلاف انرژی در تولید قند وجود دارد در آن تحقیق به این نتیجه رسید که تولید قند در ایران و کارخانه قند مغان با اتلاف انرژی همراه است و پروژه گاز سوز نمودن کارخانه قند مغان بر اساس تغییرات نرخ بهره و قیمت سوخت دارای توجیه اقتصادی می‌باشد که مدت زمان برگشت سرمایه با نرخ بهره رابطه عکس و با قیمت سوخت رابطه مستقیم دارد. دیرترین زمان لازم برای برگشت سرمایه زمانی است که نرخ بهره در حداکثر خود و قیمت سوخت‌ها در قیمت فعلی ثابت بماند با توجه به سناریوهای مطرح شده و عمر مفید پروژه سرمایه‌گذاری دارای توجیه اقتصادی بود.
و در پایان‌نامه کاکی با موضوع صرفه‌جویی مصرف انرژی در صنعت شیشه در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده اقتصاد و حسابداری در سال 1385 که فرضیه‌های آن عبارت بود از آیا راهکارهای ارائه شده بر اساس نرخ‌های داخلی دارای توجیه اقتصادی است یا نه، جواب داده شد و مشخص شد که تمامی راهکارها اقتصادی بود، ولی با افزایش نرخ بهره فقط راهکار بازیافت حرارتی از گازهای خروجی در رکتی فایر گازی دیگر، توجیه اقتصادی نخواهد داشت و در فرضیه دوم که آیا راهکارهای ارائه شده با توجه به قیمت‌های منطقه‌ای دارای توجیه اقتصادی می‌باشد یا نه؟ نتایج بدست آمده نشانگر آنست که تمامی راهکارها دارای توجیه اقتصادی می‌باشد. و در تحقیقی دیگر با عنوان تحلیل و برآورد ساختار هزینه صنایع ایران توسط ساجد کیاکجوری با راهنمایی و مشاوره دکتر حسین پیراسته و دکتر رحمان خوش‌اخلاق در دانشگاه تبریز، دانشکده علوم انسانی در سال 1384 وهمچنین پایان نامه‌ای با عنوان تخمین سهم انرژیهای متفاوت در بخش صنعت استان اصفهان توسط پروین بهبهانی فرد در دانشگاه تبریز، دانشکده علوم انسانی در سال 1384 با راهنمایی دکتر حسین پیراسته کار شده است. و مقاله‌ای با موضوع بررسی میزان مصرف و شدت انرژی در صنایع ایران توسط مجید نورایی‌پور در وزارت‌نیرو در سال 1378 که در آن میزان و شدت مصرف انرژی به تفکیک الکتریکی و فسیلی برای صنایع ایران و درصد هزینه انرژی به هزینه تولید و هزینه انرژی به ارزش افزوده برای کلیه صنایع محاسبه، جدول و نمودارهای هر یک از آنها را استخراج و سپس تحلیل بر روی آن را انجام داده است. و در کارخانه لبنیات مغان هیچ‌گونه کار پژوهشی در زمینه صرفه جویی انرژی انجام نگرفته است.
1-7- روش تحقیق:
روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای، اسنادی و نیز از طریق مصاحبه با مدیران کارخانه لبنیات مغان می‌باشد. روش تحقیق تحلیلی- توصیفی است و برای این منظور از روش هزینه- فایده استفاده می‌کنیم. چون بسیاری از سرمایه‌گذاریها که در زمان حال انجام می‌شود موجب بوجود آمدن وجوهی در آینده می‌شود که تصمیم به انجام یا عدم انجام آن از طریق مقایسه ارزش فعلی وجوه حاصله با سرمایه‌گذاری فعلی امکان پذیر خواهد بود.
نتیجه گیری:
نتایج پژوهش به این صورت استخراج گردید که تولید لبنیات در ایران و کارخانه لبنیات مغان با اتلاف انرژی همراه است و پروژه گاز سوز نمودن کارخانه لبنیات مغان بر اساس تغییرات نرخ بهره و قیمت سوخت دارای توجیه اقتصادی می‌باشد که مدت زمان برگشت سرمایه با نرخ بهره رابطه عکس و با قیمت سوخت رابطه مستقیم دارد دیرترین زمان لازم برای برگشت سرمایه زمانی است که نرخ بهره در حداکثر خود و قیمت سوخت‌ها در قیمت فعلی ثابت بماند با توجه به سناریوهای مطرح شده و عمر مفید پروژه سرمایه گذاری دارای توجیه اقتصادی می‌باشد.
منابع و مآخذ
1- مدرس، احمد، مدیریت مالی، 1385، چاپ ششم، تهران، چاپ و نشر بازرگانی.
2- گلستانی داریانی، نادر، مدیریت مصرف برق، 1383، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
3- ساحتی مهر، عظیم، پیشگیری از بحران با مدیریت تولید و مصرف بهینه انرژی.
4- سبوحی، یدا…، راه‌اندازی آزمایشگاه سیار صرفه‌جویی انرژی، دانشگاه صنعتی شریف، 1376.
5- مجیدیان، داود، ارزیابی طرحهای صنعتی، تهران 85.
6- شکیبایی، علیرضا، اقتصاد انرژی، 1381، چاپ اول، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
7- کاشفی، کاظم، مدیریت انرژی در صنایع، موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی.
8- مقالات پنجمین همایش بهتر سازی مصرف سوخت در ساختمان، 1385.
همایش بهتر سازی مصرف سوخت در ساختمان، 1385.
