تاثیر نماز در تثبیت حالات انسانی و عرفانی

نویسنده: مهدي جلالي نظرآبادی

مقدمه و هدف:
نماز در لغت به معنی دعاست و جهت قرب به خدا اقامه می‌شود. نماز ارتباط صمیمانه‌ای است میان انسان و خدا. نماز     تسلی بخش دل‌های مضطرب و خسته و مایه‌ی روشنی و صفای باطن است. در قرآن نام‌های دیگری نیز در مورد نماز نقل شده است: صلاة، ایمان، تسبیح، قرآن، رکوع، قنوت، قیام و سجده، امانت، استغفار و ذکر. دعا و نیایش در سراسر تمدن انسان و در تمام فرهنگ‏ها و ادیان وسیله‏ای برای رهایی از گرفتاری‏ها، درماندگی‏ها، تحقق آرزوها و درمان آسیب‏های بدنی و روانی بوده است. در قرآن کریم موارد فراوانی از توسل پیامبران و مردمان به دعا آمده است. مقوله روان‏درمانی و ویژگیهای آن و رابطه ای که با دعا و نیایش دارد مبحثی است که طیف وسیعی را در بر می گیرد اما دراین تحقیق سعی محقق بر این بوده است تا حتی الامکان این ویژگی ها را از جنبه های مختلف مورد ارزیابی قرار دهد . مذهب، نیایش و ارتباط با خداوند راهی است که بشر پس از قرن‌ها جدایی از آن، دیگر بار به سویش بازگشته و به توانایی‌های عمیق و کارساز آن در مبارزه با  مشکلات زندگی جدید؛ که اضطراب نیز ثمره‌ی آن است، پی برده و دیگر نمی‌تواند منکر تعامل بین روان‌پزشکی، روان‌شناسی و حتی در مواردی پزشکی از یک سو و مذهب از سوی دیگر شود لذا محقق در صدد است  با طرح پرسشهایی چهار چوبه بحث را معین نموده و سپس در جستجوی پاسخ و روشن نمودن آن برآید .
اکنون چند سوال که اساس تحقیق برای دستیابی آنها بوده است به شرح ذیل بیان می شود :
1. آیا مراسم دعا و نیایش با مراحل روان‏درمانی مقایسه‏شدنی است؟ چگونه؟
2. آیا چگونگی و چندی سخن و واژه‏ها در قرآن کریم با آنچه در روان‏درمانی به کار می‏رود همسانی دارد؟
3. آیا شرایط پذیرش نماز، پیام‏هایی برای افزایش تأثیرپذیری روان‏درمانی دارد؟
4. وقت‌های نماز چه تاثیری بر روی جسم و روح انسان دارد؟
سخن از عبارتی است که خداوند متعال در قرآن از آن به عنوان بازدارنده از بدیها یاد کرده و رسول خدا (ص) آن را ستون دین و معراج مومن نامیده و امامان علیه السلام با سخنان گهربارشان اهمیت و ارزش والای آن را خاطر نشان فرموده اند . امام خمینی (ره ) آن را به کارخانه انسان سازی خوانده اند و رهبر معظم انقلاب حضرت ایة الله العظمی خامنه ای نماز را گنجینه ذکر راز دانسته اند . اما هدف این حقیر از انتخاب موضوع این است که سه خصوصیت عمده در نماز هست که نقش برتر آن و رابطه ای که در سیر بهبود بیماریها و همچنین تهذیب نفس و پرورش روانی انسانهاست را نشان می دهد . نخست آنکه نماز با شکلی که در اسلام برای آن معین گشته یعنی حرکات و اذکار مخصوص به طور طبیعی نمازگزار را به دوری از گناه و آلودگی فرا می خواند ” ان الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر ” این فراخوانی پیوسته توانایی آن را دارد که هر کس را از منجلابها رهایی سازد و عروج بخشد . دوم انکه در او روح پرستش و خضوع در برابر حضرت باری تعالی را که محبوب حقیقی و فطری هر انسان است ، زنده می کند و غبار فراموشی از این حقیقت درخشنده را که در ژرفای فطرت او نهاده شده است می سترد . سوم انکه بر جان و دل نمازگزار آن ارامش و اطمینانی را که شروط اصلی موفقیت در همه عرصه های زندگی است هدیه می کند و تزلزل و اضطراب را که مانع بزرگی در راه اقدام مجدانه برای پروش اخلاق است ، از او دور می سازد و انسان در سایه سار این اطمینانی که به واسطه حضور قلب برای وی حاصل شده است به چنان آرامش روحی و روانی می رسد که آلام خود را فراموش کرده و تنها به معبود می اندیشد . و چه بسا که در این رهنمود بر بسیاری از بیماریهای خود فائق می آید . هدف اصلی از انجام این تحقیق آن است که پيشوايان و امامان ما همانطور که از حدود 14 قرن پيش به صور مختلف ما را به ارزش درمانبخشي و سلامت زاي نماز در درمان بسياري از ناهنجاريهاي فكري و آشفتگيهاي روحي انسانها آگاه ساخته اند و اكنون كه اين اختلالات رواني و اضطرابها و روان پريشيها در انسان قرن بيست و يكم بيش از پيش ديده ميشود، ارزش سفارشات آنها در مورد محبوب ترين عمل در نزد خداوند يعني نماز دو چندان گردد . اگرچه گفته مي‌شود هيچ فردي در مقابل مشكلات رواني مصونيّت ندارد و اين خطر ممكن است هر فردي را تهديد كند ولي بايد اين واقعيت انكارناپذير را پذيرفت كه چنان‌چه افراد ظرفيّت رواني و ايمان قلبي خود را بالا برده و خود را مقاوم سازند مي‌توانند شيوه‌هاي حل مسئله و رويارویی با مسایل و مشكلات را فراگرفته و كمك بزرگي در جهت پيشگيري از مبتلا شدن به بيماري‌هاي رواني داشته باشند.  نكته اي كه در مورد نماز قابل توضيح است ، توجه دادن به اين حقيقت متعالي است كه روح حقيقي نماز و فلسفه شكوهمند آن چيزي جز عبوديت محض در مقابل آفرينشگر يگانه هستي و ابراز خشوع بنده ناتوان در پيشگاه قادر متعال نيست و هر آنچه كه انديشمندان و قلم به دستان ، پيرامون فوايد گوناگون نماز در عرصه هاي مختلف بگويند و بنويسند تنها به منزله حاشيه اي بر اين متن گهر بار خواهد بود .
مواد و روش ها :
محقق در این کاوش حول محور مقایسه نماز و رابطه آن در پیشگیری و بهبود روند بیماریها به تحقیق و بررسی پرداخته        و مطالعات ونوشتار محتوی این تحقیق بر اساس آیات شریفه قرآن مجید و احادیث و روایات ائمه اطهار (ع) و نظرات فقهی علمای بزرگ شیعه و همچنین مباحث و تئوریهای علم پزشکی گردآوری شده است  نماز ستون دین و بهترین و استوارترین برنامه آدم‌سازی است. نمازگزار با خدایش به راز و نیاز می‌پردازد و بال فرشتگان بندگان خوب خدا هم‌نشین و دمساز می‌شود. نماز انسان را فرشته خو می‌کند چراکه نمازگزار از هر بدی پاک می‌شود. انسان با نماز از احساس تنهایی خلاص می‌شود، گویی از نو متولد شده، و یأس و ناامیدی در آسمان روح وی دیده نمی‌شود، لذا با گام‌های استوار به سوی زندگی پیش می‌رود.       هیچ عملی نزد خداوند محبوب‌تر از نماز نیست، پس هیچ کاری از کارهای دنیا نباید انسان را از نماز غافل سازد. نماز زینت بزم عارفانی است که از بیگانه دست شسته‌اند و با دوست پیمان پاکی بسته‌اند در سایه‌ی نماز می‌توان از کمند شیطان و عصیان رهید و به رضوان الهی رسید. تدبر و اندیشه در سراسر نماز همانند غواصی در اقیانوس ژرف و بی‌کرانی است که حاصل        آن گوهرهای بی‌بدیل اخلاص و تسلیم و فروتنی و رسیدن به آرامش روانی است. در اسلام هیچ فریضه‌ای بالاتر از نماز نیست، ادیان آسمانی دیگر نیز در دعوت به عبادات خدا و دوری از طاغوت باهم متحد بودند و وظایف گوناگون را بر عهده بندگان می‌نهادند ولی وجه مشترک تمامی آن‌ها، اقامه‌ی نماز است. حضرت رسول اکرم(ص) درباره‌ی زیبایی نماز می‌فرماید:          «به راستی برای هر چیز زینتی است و زینت اسلام نمازهای پنج‌گانه می‌باشد، و برای هر چیز صورتی، و صورت دین نماز است. پس در اثر بی‌توجهی به نماز صورت دینتان را زشت نشان ندهید». وقتی انسان چیزی را از خدا می خواهد و به خاطر طلب آن، نماز می گذارد و در نماز به خدای خود توجه می كند و خدا نیز دو صد چندان او را مورد لطف و توجه خود قرار می دهد، آن چیز به طرز اعجاب انگیزی برای او حاصل خواهد شد. این منطقی کاملا گویا در تمامی ادیان است. در تاریخ اسلام و ایران تا به امروز، موارد بی شماری از درمان های معجزه وار و شفای بیماران غیر قابل علاج و رو به مرگ در امام زاده ها و مساجد و درمان توسط شخصیت های مذهبی را می توان یافت. هر چند که این موضوع ، گاهی به انگیزه سود جویی و استحمار مردم انجام گرفته و در واقع به شارلاتان بازی تبدیل شده است، اما موارد متعددی كه مورد تایید “علم و دین” می باشد را نیز، در بر می گیرد، زیرا علم پزشكی این مقولات را به وسیله پدیده نیرومند تلقین، توجیه می كند. از طرفی در دین با اعتقاد به قدرت بی انتهای الهی و ممكن نمودن هر غیر ممكن بشری توسط ذات اقدس خداوند، می توان با اطمینان كامل، شفای هر دردی، هر چند لاعلاج را از او خواست و در درمان هر بیماری كه حتی پزشكان از كنترل آن عاجز مانده اند، از رحمت بیكرانه اش استفاده کرد. با این دیدگاه می توان گفت، زمانی که پزشكان به مادری بگویند: ” برای فرزندت، دیگر هیچ كاری از دست      ما ساخته نیست”، آن موقع همه چیز به پایان نرسیده است، بلكه همان خدایی كه پزشكان را وسیله ای برای انتقال رحمت خودش در درمان بیماران علاج پذیر قرار داده است، چنان چه اراده كند می تواند وسایل و واسطه های دیگری را هم كه      چه بسا غیر مادی باشند، برای درمان كودك بیمار برانگیزد. اما جایگاه نماز در بروز چنین درمان هایی خاص است. چه بسیار است شرح حال کسانی كه با متوسل شدن به درگاه نورانی ائمه دین(ع) و به خصوص حضرت رضا(ع)، و پس از اقامه نمازهای طولانی و عجز و لابه بسیار به بارگاه حضرت باریتعالی یا با واسطه قرار دادن حضرت امام زمان(عج)، چنان از چنگال بیماری های سخت نجات یافته اند، كه زبان و قلم از توصیف آن قاصر و دانش پزشكی از كشف ماهیت آن، انگشت به دهان است . بدین ترتیب آن زمان كه همه درهای علم و طبابت، بر روی انسان های دردمند و ناتوان، بسته می شود و علم از نقص نسبی خود، شرمسار می گردد، شكوهمند ترین جلوه دین یعنی نماز است كه قادر خواهد بود دروازه هایی بزرگ از رحمت الهی را بر بنده عاجز و بیمار بگشاید و شفایی شگفت انگیز، به او هدیه كند، چرا كه نماز گفتگو با كسی است كه اسمش دوا و ذكرش شفاست. “نماز” مي تواند ايفاگر نقش بسيار مهمي در پيش گيري و درمان اختلالات عميق شخصيت باشد. پذيرفتن مطلق و تسليم در مقابل “يك دين” و پيروي از “يك مذهب” و پيمودن “يك راه” كه همانا صراط مستقيم است، ويژگي مهم و برجسته نمازگزاران است. نمازگزار ضمن تكرار مكرر “يك مجموعه” از الفاظ و اذكار واحد در طي نمازهاي روزانه خود، پيوسته “يك عقيده واحد” و “يك خط مشي مشخص” را در زندگي خود دنبال مي كند و بدين ترتيب گويي “يك شخصيت ثابت” و “يك روش و منش معين” و “يك ايدئولوژي هميشگي” را براي خود انتخاب مي نمايد و در حين تكرار جزء به جزء اصول اساسي ايدئولوژي خود در نماز(كه همگي آن اصول در مضامين نماز متجلي است)، پيوسته به تثبيت شخصيت واحد و ثابت خود مي پردازد. بدين ترتيب براي آن گروه كه نماز را تكرار مكررات مي دانند، شايد توجه به همين يك نكته كافي باشد كه در وراي همين تكرار هميشگي، موهبت بزرگ ثبات شخصيت و تعادل كامل رواني نهفته است كه مي توان آن را به نوعي سر منشا تمام موفقيت هاي بشري در عالم ماده و معنا دانست.
راه‌های درمان آسیب‌های اجتماعی نمازگریزی :
1. به كارگیری روش محبت: از نیكوترین و اساسی‌ترین روش‌های تربیت دینی جامعه و عامل اساسی پیشگری و درمان آسیب‌های اجتماعی نمازگریزی، بكارگیری روش محبّت است. با توجه به سرشت آدمی و تأثیرپذیری انسان از نرمی و دوستی و انزجار فطرت آدمی از تُندی و خشونت‌گرایی، نیكوترین راه و رسم تربیت مذهبی كودكان و نوجوانان و همچنان عامل مؤثر در درمان نمازگریزی آنان، بكارگیری روش محبت است. پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ والاترین مربی بشر، مردمان را به محبت تربیت نموده و بیش از هر چیز از این روش بهره بُرد. از علی ـ علیه السّلام ـ روایت شده كه گفت از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ درباره سُنّت آن حضرت پرسیدم، فرمود: و الحُبُّ اساسی یعنی محبت بنیاد و اساس (روش و سنت) من است. محبت هم در مورد كودكان و هم در مورد جوانان و نوجوانان می‌تواند از بسیاری رفتارهای نامطلوب از جمله نمازگریزی جلوگیری نماید .
رسول گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ درباره محبت به كودكان فرمود: كودكان خود را دوست بدارید و به آنان مهر ورزید»
2. استفاده از روش الگویی: به دلیل نیاز فطری آدمی به الگو و همانندسازی؛ در درمان نمازگریزی لازم است الگوهای والا از نمازگزاران واقعی به افراد جامعه معرفی شوند. البتّه روش الگویی نه تنها در تربیت مذهبی و درمان نمازگریزی بلكه در تمامی رفتارهای انسان، كاربُرد دارد، افرادی كه علاقه به نماز ندارند و یا نمازگریز هستند نیز بخاطر وجود نداشتن الگوهای مناسب ، با افراد بی‌نماز و نمازگریز همانند سازی نموده و آنها را الگوی شخصیتی خویش قرار داده‌اند.
روش تذكر: یكی دیگر از روش‌های درمان نمازگریزی در جامعه به كارگیری روش تذكر و یادآوری است. چه بسا افرادی كه علاقه به نماز ندارند بخاطر این‌كه به اهمیت و جایگاه نماز پی نبرده‌اند، اگر به این افراد یادآوری شود كه نماز كلید بهشت است و به منزله پرچم و آرم و نشانه اسلام است ممكن است به نماز علاقمند شوند. همچنان اگر پیامدهای منفی نمازگریزی هم در بُعد فردی و هم در بُعد اجتماعی و نیز پیامدهای دنیوی و اخروی آن بیان گردد، ممكن است عده‌ای متنبّه شوند و همچنان بیان عاقبت افرادی كه اهل نماز نبوده‌اند، می‌تواند در علاقمندی افراد به نماز مؤثر باشد.
4. نقل یا نمایش قصه‌ها و خاطره‌های زیبا در ارتباط با اهمیت و عظمت نماز: بدون شك بیان قصه‌های لطیف و خاطره‌های زیبا و فراموش نشدنی درباره نماز و اهمیت آن در زندگی و استفاده بهینه از هنر نمایش در به تصویر كشیدن نگرش و رفتار پیشوایان، رهبران و الگوهای محبوب در ارتباط با نماز، می‌تواند تأثیرات بسیار مؤثر در درمان نمازگریزی در بین همه مردم داشته باشد.
5. . احداث و زیباسازی مساجد و نمازخانه‌ها: مسجد و نمازخانه باید احساسات و خاطره‌های زیبا و بیاد ماندنی را برای همه تداعی كند. لذا باید تدابیری اتخاذ شود كه افراد، مسجد را محل آرامش بخش، زیبا و دوست داشتنی بدانند تا با انگیزه و علاقه مندی بیشتر به آن روی آروند.
6. عامل دیگری كه می‌تواند افراد جامعه را به نماز علاقمند كند و از آسیب نمازگریزی جلوگیری نماید، ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری امام جماعت مساجد و مدارس است. خلق و خوی نیكوی امام مسجد و مهارت اجتماعی او در برقراری ارتباط با نمازگذاران فوق‌العاده مؤثر است، اگر رفتار مناسب و حاكی از احترام مشاهده نمایند، به نماز علاقمند می‌شوند.
7. بیان رمز و راز نماز و آثار
اسلام در دستورهای عبادی خود كه اصولاً بر «تعبّد» و «تسلیم» مبتنی است به عنصر دانش و بینش و بصیرت اهتمام می‌ورزد. مسلمانی كه وظیفه دارد در هر شبانه روز پنج بار، عبادت بزرگی همچون نماز را به جا آورد، باید رمز و راز آن را بداند. پرسشی كه برای بسیاری از مردم و به ویژه جوانان و نوجوانان ما مطرح می‌شود این است كه «چرا باید نماز بخوانیم؟» قرآن كریم به این پرسش با عباراتی كوتاه امّا پر محتوا، پاسخ‌های گوناگونی داده است. در جایی می‌فرماید: «و أقم الصلوه لذكری»
«نماز را برای آن كه به یاد من باشی بپا دار». نماز ذكر و یاد خداست، باید آثار سازنده ذكر خدا و عواقب رویگردانی از آن را برای جوانان روشن سازیم. اگر درباره یاد خداوند تنها این آیه وجود داشت كه می‌فرماید: فاذكرونی أذكركم                       «پس مرا یاد كنید تا شما را یاد نمایم». كافی بود تا جان مشتاقان بسوزد، امّا ما كه استعداد این شوق را نداریم چه بسا بتوانیم با آیات دیگری از قرآن مجید آثار ارزنده ذكر و یاد خدا را تصور كنیم. هر انسانی آرامش و سكون را دوست می‌دارد و از اضطراب و دغدغه و نگرانی بیزار است.
قرآن می‌فرماید: ذكر خدا مایه آرامش دلهاست، ألا بذكر الله تطمئن القلوب هر انسانی وسعت زندگی و روانی آن را دوست دارد و از فشار و سختی رویگردان است. همچنین می‌فرماید: محصول رویگردانی از یاد خدا، زندگی همراه با فشار و سختی و نابینایی و بی‌بصیرتی در دنیا و آخرت و همنشینی با شیطان است. پس اولین آموزش قرآن به ما درباره نماز این است كه نماز ذكر و یاد خداست، ذكری كه این همه آثار و فواید سازنده را در پی دارد. حال اگر كسانی از درك لذّت یاد خدا و لذّت این كه خدا به یاد ذاكران و نمازگزاران است عاجزند; می‌توانیم آثار سازنده و ملموس‌تر نماز را برای آنان تشریح كنیم تا به این فریضه الهی جذب شوند. همه ما دارای بدی هایی در عرصه فكر و عمل و رفتار هستیم و دوست داریم آنها را از وجود خود بزداییم و از كارنامه مان محو نماییم. نماز آن حسنه ایست كه بدی‌ها را می‌زداید و وجود انسان را از كاستی می‌رهاند. و أقم الصّلوه طرفی النهار و زلفا من اللیل ان الحسنات یذهبن السیئات ذلك ذكری للذاكرین  . بر پایه حدیثی از امیر المؤمنین (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) این آیه امید بخش‌ترین آیه‌های كتاب آسمانی است هر چند فهم این آموزش قرآنی نیز به مختصر بیداری و هوشیاری نیاز دارد; كه: ذلك ذكری للذاكرین.
اگر خدای ناكرده قدری خودبین باشیم و بدی‌ها و نقایص خود را انكار كنیم دست كم باید اعتراف نماییم كه چون انسانیم     در معرض آلوده شدن به بدی‌ها و پلیدی‌ها هستیم. آیا در مقابل خطر آلودگی به پاد زهری كه سلامتی ما را تضمین كند، نیاز نداریم؟ قرآن می‌فرماید: آن پاد زهر همانا نماز است. ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنكر. بشارت به بهشت برین و نعمت‌های والایی كه در سرای دیگر نصیب نماز گزاران می‌شود، زمینه مناسبی است تا شوق و رغبت به نماز فزونی یابد.
الذین هم علی صلاتهم دائمون… اولئك فی جنات مكرمون1
بسیاری به بهشت راه می‌یابند امّا نماز گزاران در بهشت عزیز و محترمند.
قد افلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون… اولئك هم الوارثون الذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون2
نماز گزاران خاشع وارد بهشت نمی‌شوند بلكه آنان وارثان فردوس یعنی بهشت برین‌اند.
و بالاخره بیان آثار زیانبار رویگردانی از نماز و دچار خشم و غضب خدا شدن و از ساحت رحمتش دور بودن نیز روشی تهدیدی و انذاری است كه باید آن را در مورد برخی از مخاطبان به كار برد.
الاّ أصحاب الیمین فی جنات یتساءلون عن المجرمین ما سلكم فی سقر قالوا لم نك من المصلّین3
«اصحاب یمین كه در باغ‌های بهشتند از مجرمان می‌پرسند: چه چیز شما را به ذوزخ كرد؟ گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.»
آری اگر نمازگزاران در بهشت برین‌اند، نمازگریزان در قعر جهنّمند.
چنانكه ملاحظه می‌شود قرآن مجید در بیان رمز و راز نماز و بیان فواید سازنده آن و آثار زیانبار رویگردانی از آن، شیوه‌های گوناگونی را به كار بسته است .                                                                                                                   8. ترسیم چهره ای زیبا و جذّاب از نمازگزاران
راه سومی كه قرآن مجید برای ترغیب به نماز برگزیده است، ترسیم چهره ای زیبا و جذّاب از نمازگزاران است تا دیگران بادیدن جلوه‌های رفتاری آنان در عرصه‌های مختلف به نماز گرایش نمایند. اگر با این دید به آیاتی كه به گونه ای مسأله نماز در آن مطرح شده، نگاهی مجددّ بیفكنیم; در می‌یابیم كه قرآن مجید بر این روش بیش از سایر شیوه‌ها تأكید نموده است. شاید آنچه باعث شده قرآن مجید بدین شیوه بها دهد آن است كه قرآن، كتاب تربیت و انسان سازی است. در تربیت و پرورش آن اندازه كه الگوهای عملی و عینی می‌توانند كار ساز باشند، صرف ارائه مفاهیم ذهنی و نظری كارآیی ندارد. تحلیل ماهیت نماز و بر شمردن فواید و آثار آن گر چه سازنده است; امّا سازنده‌تر آن است كه نشان دهیم; این مفاهیم می‌تواند در وجود انسان‌ها تبلور یابد و عینی و مجسّم شود. معمولاً اذهان عموم مردم به ویژه جوانان چندان حوصله تجلیل و شناخت مفاهیم ذهنی را ندارد; آنان بیشتر به نمونه‌های عینی و شواهد زنده و گویا توجّه دارند. پس مهمتر از تبیین مفهوم نماز; معرفی نمازگزاران است. این كه یك ماهیت اعتباری همچون نماز قدرت بازدارندگی از بدی‌ها و زشتی‌ها را دارد، نمی‌تواند به اندازه یك نمازگزار واقعی كه عملاً از زشتی‌ها و بدی‌ها در همه چهره‌های آن بیزار است، كارساز باشد. چهره‌هایی كه آثار نماز را در وجود و رفتار خود بروز و ظهور می‌دهند، سازنده بودن نماز را عملاً نشان می‌دهند و در یك آموزش طبیعی و ناخودآگاه به دیگران می‌آموزند كه نماز می‌تواند انسان‌های كاملی را بپرورد. در قرآن مجید برای تأكید پیرامون جایگاه نماز این شیوه بیش از سایر شیوه‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.

يافته ها :
اصولا نتايج نماز و نيايش را با علم نيز مى توان دريافت ، زيرا نماز و نيايش نه تنها بر روى حالات عاطفى بلکه روى کيفيات بدنى نيز اثر مى کند و گاهى در چند لحظه يا چند روز بيمارى جسمى را بهبود مى بخشد. اما حرکات نماز، چنانکه امروزه ثابت گرديده ، تکرار قيام و قعود در نماز بهترين وسيله اى است که سرعت گردش خون را افزايش داده و از اين رو نماز را يکى از عوامل موثر در به کار انداختن جهاز هاضمه دانسته اند که راه اشتها و ميل به غذا را نيز هموار مى سازد. و جالب اين است که اوقات نماز و مواقع هضم غذا کاملا مناسب و هماهنگ بوده و چنانکه ملاحظه مى نماييم ، در اين امر حکمت عجيبى به کار برده شده است …به اين ترتيب که وقت نماز صبح پيش از شروع به غذاى صبحانه بوده ، و ظهر قبل از آنکه انسان به نهار بپردازد و عصر يا همان وقت که هضم غذا آغاز شده … و به هنگام غروب يا موقعى که انسان بين دو وعده نهار و شام قرار دارد. و به همين ترتيب موقع عشا که هضم غذا تازه شروع گرديده است .افزایش فشار خون یكی از شایع ترین دلایل مراجعه به پزشك در سرتاسر دنیاست. به علت عوارض خطرناك و متعددی كه این بیماری برای بسیاری از اعضای بدن از جمله قلب، مغز، كلیه و چشم و .. دارد، سعی و اهتمام فراوانی در دانش پزشكی برای پیشگیری و كنترل این بیماری وجود دارد.در تمامی منابع معتبر علمی، برای پیشگیری از ابتلا به افزایش فشار خون و همچنین كنترل تعداد زیادی از بیماران كه افزایش فشار خونی در حد خفیف یا متوسط دارند، رعایت برخی اصول و استفاده از درمان های غیر دارویی توصیه می شود. درمان های غیر دارویی ضمن آن كه هزینه چندانی را بر بیمار تحمیل نمی كنند، در پایین آوردن فشار خون و ممانعت از بروز و پیشرفت آن مؤثرند.چهار درمان اولیه و بسیار مهم غیر دارویی كه در منابع جدید علمی برای كنترل فشار خون مورد توجه قرار می گیرند ، عبارتند از:
1. كاهش اضطراب و استرس
2. كاهش یا عدم مصرف الكل
3. كم كردن وزن
4. انجام ورزش های سبك به طور منظم در شبانه روز
از طرفی نماز با حركات موزون و قیام و قعود و ركوع و سجود منظمی توأم است كه قابل مقایسه با یك نرمش سبك روزانه مشابه آنچه كه در درمان های غیر دارویی فشار خون توصیه می شود، می باشد. همچنین اگر به یاد آوریم كه مسلمان نمازگزار، رو به قبله مكتبی نماز می خواند كه خدای آن مكتب از پُرخوری و شکم پارگی بیزار است و مثلاً “عالمان فربه و چاق را دشمن می انگارد ” متوجه خواهیم شد كه هر چهار درمان غیر دارویی مذكور، برای كنترل و پیشگیری افزایش فشار خون، در ورای احكام نورانی نماز نهفته است.طب جديد اين موضوع را ثابت کرده و مدلل ساخته که نماز بهترين وسيله اى است که از بالا رفتن فشار خون جلوگيرى کرده و در حفظ تعادل آن اثر بسزايى خواهد داشت . آرى طبق نظريه پزشکان چنانچه در اداى نماز مراقبت و محافظت به عمل آمده و حرکات موزون آن به آرامى و طمانينه که از شرايط صحت آن است ، توام باشد، ثابت و مسلم گرديده که از بسيارى بيماريهاى ناشى از فشار خون جلوگيرى خواهد کرد… و اين خود اثرى آنى و فورى بر قلب گذاشته و از ضربان تند و سريع آن مانع خواهد شد.مجله ريدرز دايچست مى نويسد:بر اساس تحقيقات معلوم شده است افرادى که بطور مرتب به عبادتگاه مى روند، در برابر بسيارى از بيماريها نظير: فشار خون ، بيماريهايى قلبى ، سل و سرطانهاى ناحيه گردن مصونيت دارند.دکتر ادوين فردريک پاورز، استاد امراض عصبى در ايالات متحده آمريکا مى گويد:علم طب در دنياى کنونى از بسيارى از رموز و اسرار بيمارى ها به طرز معجزه آسايى پرده برداشته است . با اين وصف هنوز هم هزاران بيمارى و مرض باقى است که بزرگترين اطباء هوشمند و نوابغ پزشکى کمترين بارقه اميدى به کشف و معالجه آنها به دست نياورده اند. اما بررسى و دقت در مطالعات اين اطباء و نوابغ اين نکته را روشن مى سازد که اغلب آنها اين نظريه را تاييد نموده و اعتقاد پيدا کرده اند که در ميان معجزات فراوانى که براى نماز شمرده اند، يکى اعاده صحت و تندرستى روحى و شفاى کليه بيماريهايى است که مداوا شده و کليه روشهاى پزشکى در برابر آنها عاجز مانده است .يک جراح مصرى اخيرا با يک سرى تحقيقات گسترده اعلام داشت :نماز بهترين درمان براى بيماران مبتلا به جابجايى غضروفهاى ستون فقرات است .
دکتر الزيات استاد دانشگاه نوادا در آمريکا پس از مطالعه بر روى چهل بيمار گفت :حرکت هاى ناشى از پنج بار نماز در روز مى تواند عمل جراحى ناشى از بيمارى مذکور را در مدت يک هفته بهبود بخشد.اين پزشک مصرى به بيماران جراحى شده خود توصيه کرده است که بلافاصله پس از عمل جراحى حرکت کرده و به مدت يک هفته روزى پنج بار حرکات نماز را به جاى آورند و اين حرکات را در هر صورت تا پايان عمر ادامه دهند.همچنين يک دانشمند آمريکايى در کتابى که به تازگى بنام بيماريهاى فقرات منتشر ساخته ، گفته هاى اين پزشک مصرى را تاييد کرده و به بيماران خود نيز سفارش کرده است که روزانه پنج نوبت حرکاتى شبيه نماز مسلمانان انجام دهند. امروزه ضرب المثل ايراني ” خنده بر هر درد بي درمان دواست ” مصداق كاملاً علمي پيدا كرده است .دانش پزشكي در قرن حاضر به وضوح ميداند ، اشخاصي  كه اصطلاحاً يك لب و هزار خنده گفته مي شوند ، نسبت به آنان كه به اصطلاح با خودشان نيز قهرند  و نسبت به زندگي بديبن و عبوس هستند ، بسيار كمتر دچار بيماري جسمي و رواني مي شوند . به اين ترتيب هر عاملي كه شادابي را به انسان هديه كند ، در واقع به سلامتي جسم و روان او كمك كرده است. اما نكته بسيار مهمي كه دانش طب به بشر آموخته است ، اين مطلب است كه شادابي و افسردگي انسان در سلسله اعصاب مركزي انسان است .اما در اينجا ذكر همين نكته كافي است كه مثلاً افزايش يك ماده شيميايي به نام دوپامين در بدن سبب مي شود ، كه انسان بدون آنكه خود بخواهد ، دچار ناراجتي و كاهش اين ماده نيز سبب شاد شدن غير ارادي انسان خواهد شد . بعنوان مثال ، عصبانيت و ناراحتي غير ارادي و بدون علت صبحگاهي كه حالت شديد آن بعنوان ملانكولي يا همان ماليخوليا ( افسردگي درونزاد صبحگاهي ) شناخته مي شود ، در اثر تغييرات و كم و زياد شدن همين مواد شيميمايي بوقوع مي پيوندد.  اما از جمله اين مواد شيميايي داخل بدن كه به صورت غير ارادي سبب شادي انسان مي شود و به او شعف و شنه بي نظير مي بخشد ، ماده اي به نام كورتيزول مي باشد ..كه ميزان آن در داخل بدن انسان در ساعات سحرگاهي بشدت افزايش مي يابد و در صورت بيداري انسان در اين ساعات ،‌لذت و شعف سرمست كننده اي نصيب او مي شود كه بي شك بر زندگي او در تمام طول روز تآثير گذار است . افزايش كورتيزول در ساعات صبح و ارتباط آن با سرخوشي صبحگاهي ، كه امروزه از مسلمات پزشكي است ، در واقع توجيه قابل توجهي بر همه مضاميني كه در فرهنگ و ادب و عرفان پيرامون اسرار سحر معرفي ميشوند ارائه مي دهد . از آنجا كه زندگي انسان ها در عصر حاضر، با استرس هاي بسيار متعدد و گوناگوني همراه شده است و با توجه به اين كه لازمه زيستن و تداوم زندگي، سازش پذيري و مقاومت در برابر استرس هاست، لزوم برخورداري انسان از وسايلي كه درجه مقاومت او را در مقابل استرس ها افزايش بخشند و احساس آرامش و امنيت رواني را در وجود او حكمفرما سازند، به وضوح احساس مي شود. چنانچه با دقت كافي و استناد به شواهد آماري به مكان هايي كه استرس هاي متعدد زندگي، افراد را به آنجا مي كشاند (مكان هايي مثل مطب پزشكان، بيمارستان هاي جسمي و رواني،  قبرستان  جوانمرگ ها !؟ ، زندان ها و .. ) سري بزنيم متوجه مي شويم كه تعداد مذهبي ها، در مقايسه با غير مذهبي هاي حاضر در اين قبيل جاها بسيار متفاوت است. در كشور خودمان 90 درصد محكومان زندان ها را افراد بي نماز تشكيل مي دهند. يا مثلا آمار بيماران بستري در بيمارستان ها كه با نماز بيگانه اند، به طرز باورنكردني، بيش از اشخاص مقيد به نماز است.  اين موضوع نه فقط در كشورهاي مسلمان، بلكه در سرتاسر جهان عموميت دارد. به عنوان مثال: بررسي جوامع “هوتري‌” در آمريكاي شمالي حاكي از آن است كه بروز اختلال رواني در آنها كمتر از ساير افراد جامعه است. جوامع هوتري نسبتا پايدار و منزوي هستند و در شرايط آرام كشاورزي و با عقايد ديني استوار زندگي مي كنند. بدين ترتيب مي توان با فيلسوف بزرگ قرن اخير “ليمان” هم عقيده بود، آنجا كه گفته است: “دين و مذهب در زندگي به انسان اطمينان و تكيه گاه روحي مي بخشد.” در بعد دیگر آن ، پیشگیری از اضطراب و برای رسیدن به آرامش دائمی جسم و روان، “نماز” نقش خارق العاده ای را ایفا می كند. چرا که امروزه در درمان بیماران مبتلا به اضطراب، علاوه بر درمان های دارویی، از روش های چون آموزش انبساط آرامش عضلانی و همچنین تلقین بوسیله هیپنوتیزم نیز استفاده می شود . با اين اوصاف “نماز” به عنوان برجسته ترين چهره ايمان، نقش بزرگي در ايجاد امنيت رواني و توانايي مقابله با استرس ها در انسان ايفا مي كند و اگر به ياد آوريم كه بيش از 60 درصد مراجعه كنندگان به بيمارستان هاي عمومي، در واقع از يك مشكل رواني رنج مي برند و بيماري هاي(روان تني) در طب نوين روز به روز جايگاه مهم تري پيدا مي كند، مي توانيم از دريچه تازه اي درباره ي نقش نماز در تثبیت حالات انسانی و عرفانی سخن بگوييم . شايد بد نباشد “شخصيت پارانوئيد”(Paranoid Personality) را به “شخصيت ظنين” ترجمه نماييم، چرا كه مبتلايان به اين اختلال، دچار سوء ظن عميق و عدم اعتماد نسبت به بسياري از اطرافيان خود مي باشند. شروع اين اختلال در آغاز جواني مي باشد، يعني زماني كه چند سالي از وجوب فريضه نماز گذشته است و انسان نمازگزار سال هاست كه در نماز خود “الحمدلله رب العالمين” گفته است و خداي را به بزرگي و احاطه كامل بر جهان و جهانيان ستوده است و بدين ترتيب اين باور را در وجود خويش ملكه ساخته است كه”جهان را صاحبي است به نام خدا، كه برگي بي اذن و اجازه او از درخت بر زمين نمي افتد” و با زمزمه مداوم “اياك نعبد و اياك نستعين” بدين باور قلبي رسيده است كه همه كارهاي خود، همه زندگي خود و همه هستي خودش را فقط به خدايي اين چنين قدرتمند بسپرد و از هيچ اتفاق ناگواري، نگران نباشد. تكرار اين باور عميق ايماني، بارها و بارها در طي شبانه روز، نمازگزار را بدان جا مي رساند، كه حتي اگر در اطرافيان خود رفتاري را تهديد كننده يا تحقير آميز بيابد و يا به سوء ظني در رابطه با همسر يا بستگان خود برسد، با تكيه بر همان نماز و ايمان، از سوء ظن گناه آلود بپرهيزد و حساب کار را به پروردگار متعال و منتقم بسپارد. به قول حافظ شيرازي:
كار خود گر به خدا بازگذاري حافظ                                   اي بسا عيش كه با بخت خدا داده كني
با توجه به اين كه سن شيوع و شروع اين اختلال در آغاز جواني و سال ها پس از وجوب نماز است، بروز اين اختلال در نمازگزاران به مراتب کمتر از افراد تارك الصلوه مي باشد.بهترین راه تقویت روح، نماز است. بیشتر بزرگان، دانشمندان و روان شناسان، شفای دردها و درمان بیماریها، نگرانی ها، ناامیدی ها را راز و نیاز با خدا و پرستش او  می دانند.از جمله، روان شناس معروف، دکتر هانری لینک می گوید:در نتیجه تحقیقات طولانی خود در اجرای آزمایش های روانی بر روی افراد، به این موضوع پی برده ام کسی که با دین سر و کار داشته باشد و به عبادت و نیایش بپردازد،آنچنان شخصیتی قوی و نیرومند پیدا می کند که هیچ گاه یک بی دین، نمی تواند چنین شخصیتی به دست آورد.همچنین، کارلایل محقق معروف اروپایی می گوید: «دعا و نیایش، عمیق ترین سرچشمه نیرو و کمال است، ولی ما از این سرچشمه نیرو و کمال غفلت داریم.» مهاتما گاندی رهبربزرگ هند و نجات بخش این سرزمین از استعمار انگلیس، در زمینه تأثیر نماز در غلبه برناامیدی ها می گوید: دعا و نماز زندگی مرا نجات داده است. وگرنه من بدون آنها مدت ها پیش دیوانه شده بودم، من در تجارب زندگی عمومی و خصوصی خود تلخ کامی های بسیار سخت داشته ام که مرادست خوش ناامیدی می ساخت. اگر توانسته ام بر این ناامیدی ها چیره شوم، به خاطر دعاو نمازهایم بوده است.دکتر ادوین فردریک باورز، استاد بیماری های اعصاب نیز در زمینه نیروی شگفت انگیزدعا و نماز در درمان بیماری های سخت روانی می گوید:هزاران حالت و بیماری های سخت داریم که مشهورترین پزشکان ماهر نتوانسته اندکوچک ترین امیدی به درمان آن پیدا کنند، ولی همین بیماران با این همه ناامیدی که درشفای آنان بوده است، ضمن یکی از معجزات شگفت انگیز نماز و دعا، بیماری شان به طورکامل شفا یافته و سلامت و عقل خود را باز یافته اند.پروفسور روالتر کوفمان، استاد دانشگاه بریستول انگلستان نیز درباره تأثیر نماز ونیایش چنین می گوید:هنگام ستایش و نیایش در آدمی، چنان صمیمیت و اخلاقی ایجاد می شود که در تمام حالات معمولی ممکن نیست. سکوت تنهایی می شکند. فضای گسترده ای در پیش روینیایش کننده گشوده می شود. احساسات و عطوفتی که در گفت وگوهای معمولی با مردم دچارشرمساری ها و رودربایستی ها می شود، در اینجا به شکل سپاس گزاری صمیمانه،گله گزاری های خودمانی و خواهش های دوستانه درمی آید. روح آدمی پر و بال گرفته، به آسمان ها پرواز کرده و اوج می گیرد. گروهي از نويسندگان مسلمان ، كوشيده اند ، در حركات حين نماز اعم از قيام و قعود و ركوع و سجود جنبه هاي از نرمش عضلاني و ورزش بدني را بجويند و آن را با نرمش هاي متداول ديگر كه منجر به استراحتي و آمادگي عضلاني مي شوند ، مقايسه كنند . اما ديدگاه ما به آرامش عضلاني ناشي از نماز ، از دريچه ديگري است . دانش پزشكي امرزوه به اثبات رسانيده است كه اگر شخصي در ساعت حدود 10 شب بخوابد و حدود ساعت 5 صبح از خواب بيدار شود ( يعني حدود 7 ساعت خواب ) در ساعت حدود 1 بامداد ، در بدن او برخي مواد شيميايي شبه مورفين كه به عنوان گروهي اندورفين ها و آنكفالين ها نامگذاري شده اند ، ترشح مي شوند كه اين مواد اثر مستقیم بر روي قسمتهاي مختلف بدن از جمله عضلات اسكلتي دارند و منجر به راحتي عضلاني ، در طول روز آينده براي فرد مي شوند اما چنانچه شخص در ساعت حدود 12 شب بخوابد و صبح روز بعد ساعت 10 صبح از خواب برخيزد ( يعني حدود 10 ساعت خواب)اندروفين ها و آنكفالين ها برخلاف حالت گذشته افزايش ترشح كافي پيدا نمي كنند و در نتيجه اين امر ، سبب مي شود با اين كه اين شخص حدود 3 ساعت بيشتر از شخص قبلي خوابيده است ، از آرامش و استراحت عضلاني به اندازه كافي بهره مند نشوند . و درست به همين علت است كه هر چه خواب انسان بيشتر ادامه پيدا كند ومثلاً تا ساعت 10 صبح به دراز بكشد ، احساس خستگي و كوفتگي عضلاني پس از آن بيشتر خواهد بود . و اما فريضه نماز با اثر درخشان و بي نظيري كه در ايجاد بهداشت خواب دارد در اين مورد نيز نقش بسيار مؤثري ايفا مي كند . چرا كه نماز صبح ضمن ايجاد الزام و وجوب براي سحر خيزي ، انسان را خود بخود به سوي آرامش عضلاني ناشي از مواد شيميايي دور نزاد ، سوق مي دهد . بزرگان عرصه قلم و انديشه مانند استاد شهيد مرتضي مطهري (ره )‌نيز برنامه زندگي خود را مبناي خوابيدن در ساعت حدود 10 شب و برخاستن از خواب ، حدود نيم ساعت قبل از اذان صبح تنظيم كرده بودند تا از مواهب خدادادي و بي حد و حصر نماز ، حداكثر فيض و بهره را ببرند. پروفسور Newberg در بخش اشعه ایکس مرکز پزشکی دانشگاه پنسیلوانیا بر روی تعدادی از انسان هایی که ایمان قوی به خدا دارند و دارای ادیان مختلفی هستند، در Single Photon C.T. هنگام عبادت کردن تحقیقی را انجام داده است که این تحقیق با استفاده از دستگاه scan انجام شده که جریان خون در قسمت پیشینی مغز را با رنگ  های مختلف نشان می دهد به طوری که رنگ قرمز نمایانگر بیشترین فعالیت و رنگ های زرد و سبز بیانگر کم ترین فعالیت هستد.
تصویراول
این تصویر نشان دهنده فعالیت مغز قبل از انجام مراقبه (سمت چپ) و بعد از مراقبه     (سمت راست) است. همان طور که می بینیم در هنگام مراقبه و دعا، جریان عبوری خون بیشتر شده است. قسمت قدامی مغز مسئول کنترل کردن احساسات و هیجانات است و همچنین این قسمت مسئول یادگیری و فهمیدن و انجام فعالیت پیچیده می باشد.

تصویردوم
این تصویر نشان دهنده قسمت استخوان اهیانه ای(Parietal lobe)  است که این قسمت مسئول داشتن احساسی از زمان و فضا است. از این تصاویر این طور نتیجه گیری شد که در هنگام دعا، تفکر و طلبیدن خداوند، احساس خود هوشیاری(توجه به خویشتن) محو می شود و به جای آن حسی از آرامش و اطمینان و آزادی در شخص ایجاد می شود و شخص احساسی از تقرب به خداوند پیدا می کند که با هیچ جمله ای نمی توان آن را توصیف کرد.

نتيجه گیری :
بسیاری از گرفتاری‌ها و رنجوری‌های روحی و روانی انسان با توسل و استمداد از درگاه ذات خداوندی تسکین می‌یابد. از نظر اسلام مصدر و منشأ قدرت و کمال روحی و روانی برای انسان‌‌ و تنها عامل متعالی کردن بشر صرفاً توجه قلبی و درونی رو به سوی خالق خویش می‌باشد و به جرأت می‌توان گفت قسمت عمده‌ای از بیماری‌های روانی و رزایل اخلاقی به طور کلی انجام آن‌چه پست شمرده می‌شود و روح و روان را آلوده می‌کند، همه و همه ناشی از غفلت از یاد خدا و پرداختن به مسایل بی‌اهمیت و جزیی زندگی دنیوی است. و بی‌جهت نیست که در شرح مقدس اسلام ، انسان وظیفه دارد از صبح‌گاه تا شام‌گاهان از یاد خداوند و ذکر نعمات او غافل نباشد و در مرحله‌ی بالاتر، اسلام انسان را مؤظف کرده است که در همه احوال از یاد خدای خویش غفلت ننماید. علت تاکید اسلام بر ذکر پیوسته‌ی خدوند یکی این است که انسان در خلال زندگی دنیوی لحظه به لحظه ممکن است استرس‌ها و فشارهای روانی گوناگونی را تجربه کند، که غلبه بر آن‌ها از قدرت روحی و روانی انسان به طور تدریجی کاسته و زمینه را برای ایجاد بیماری‌های خطرناک روانی و گاه جسمی فراهم می‌سازد. بنابراین انسان باید با ارتباط دادن خویش به منبع و سرچشمه‌ی هستی و استمداد قلبی از او و در سایه‌ دعا و نیایش پیوسته بر قدرت روحی و روانی خود بافزاید. و نه تنها بر مشکلات کنونی غلبه کند بلکه در گامی فراتر و در پرتو ایمان و نیایش به درگاه ذات باری تعالی به پیشرفت‌های شگرفی دست یابد؛ کوتاه سخن این‌که ذکر و یاد قلبی خداوند نتایج و پیامدهای روحی و معنوی زیبا و دلنشین دارد و معمولاً با عمیق‌ترین و لطیف‌ترین احساسات و هیجانات روحی و روانی همراه است. مدت‌ها است که فرض می‌شود، ارتباط مثبتی بین نیایش، نماز و باورهای مذهبی و سلامت روانی وجود دارد و اخیراً روان‌شناسی مذهب، حمایت‌های تجربی برای این عقیده را فراهم نموده است . هر عاملی که شادابی را به انسان هدیه کند، در واقع به سلامتی جسم و روان او کمک کرده است، اما نکته بسیار مهمی که دانش طب امروز به بشر آموخته است، این است که شادابی و افسردگی انسان پیش از آن‌که تحت کنترل اراده‌ او باشد، زیر فرمان تغییرات مواد شیمیایی در سلسله اعصاب مرکزی انسان است. مثلاً افزایش یک ماده شیمیایی به نام «دوپامین» در بدن سبب می‌شود، انسان بدون آن‌که خود بخواهد دچار ناراحتی شود و کاهش این ماده نیز سبب شاد شدن غیر ارادی انسان خواهد شد. عصبانیت و ناراحتی غیر ارادی و بدون علت صبح‌گاهی که حالت شدید آن به عنوان «ملانکولی» و یا همان مالیخولیا (افسردگی درون زاد صبحگاهی) شناخته می‌شود، در اثر تغییرات و کم و زیاد شدن همین مواد شیمیایی به وقوع می‌پیوندد. اضطراب یک حالت احساسی، هیجانی است که از خصوصیات برجسته آن ایجاد حالت بی‌قراری و دلواپسی است که با اتفاقات زمان و شرایط مکان تناسب ندارد. اگر اضطراب عکس العنل نسبت به شرایط زمان و مکان باشد نه تنها بیماری نبوده، بلکه ممکن است رساننده و سازنده باشد، مانند دلهره در موقع امتحانات و یا اضطراب در رسیدن به فرودگاه یا ایستگاه قطار و مانند اینها . در صحنه‌ی پر غوغای زندگی امروز هزاران گونه نگرانی وجود دارد، انسان در این دریای متلاطم در جستجوی پناهگاهی است که در مشکلات از وی استمداد جوید و حتی به امید او زنده بماند و برای امید او نفس بکشد. این پناهگاه جز خدا نمی‌تواند باشد، خدایی که تمام مشکلات در برابر قدرت و توانایی او سهل و آسان است. خدایی که نطفه‌ی بی‌ارزش را جان می‌بخشد و به او نیروی فوق العاده‌ای می‌دهد تا با کمک بال و پر علم و ایمان به فضا پرواز کند و اثار عظمت او را همه جا ببیند. آری یاد اوست که دل را آرامش و جان را نور و صفا می‌دهد و تیرگی‌های یأس و نگرانی را از دل می‌زداید، چه پناهگاهی بهتر از او می‌توان پیدا کرد. مذهب، نیایش و ارتباط با خداوند راهی است که بشر پس از قرن‌ها جدایی از آن، دیگر بار به سویش بازگشته و به توانایی‌های عمیق و کارساز آن در مبارزه با مشکلات زندگی جدید، که اضطراب نیز ثمره‌ی آن است، پی برده و دیگر نمی‌تواند منکر تعامل بین روان‌پزشکی، روان‌شناسی و حتی در مواردی پزشکی از یک سو و مذهب از سوی دیگر شود.
ذکر و وابسته شدن به ریسمان الهی که پیوندی قوی و ناگسستنی با حقیقت وجود و زندگی است، انسان را به وادی امن می‌رساند و فکر اتصال به نیرویی مافوق تمام نیروهای طبیعی خوف و بیم را از دل و ذهن انسان بیرون می‌راند و به عقیده‌ی روان‌شناسان این مهم‌ترین داروی ضد اضطراب است. انسان با ایجاد ارتباط با خداوند و دعا، راه رهیدن از ناراحتی‌های درونی و بیرونی را آسان نموده، و در نتیجه به عوارض روانی نیز مبتلا نمی‌گردد. و از طریق دعا و نیایش نیروی محدود خویش را با توسل به منبع نامحدودی چون قدرت خداوند افزایش می‌دهد، هنگامی که دعا می‌کند؛ خویشتن را به قوه‌یمحرکه‌پایان‌ناپذیری که آفرینش و تمام کائنات را به هم پیوسته، متصل می‌کند و یادآوری مشکلات و بازگو نمودن آن‌ها نه تنها در حالات عاطفی مؤثر بوده بلکه در کیفیات بدنی نیز تأثیر داشته و سبب بهبودی می‌شود. احساس این‌که انسان می‌تواند با نیایش، خواسته‌ها، کاستی‌ها و نا آرامی‌های خویش را به درگاه معبودی که قادر متعال است اظهار کند سبب آرامش می‌گردد .مطالبی که در مورد فواید علمی نماز گفته می شود، همگی دربرگیرنده بعد كوچكی از ابعاد متعدد نماز است و پرداختن به فواید دنیوی و مزایای مادی نماز، هرگز نباید انسان را از توجه به دریاهای نور و معنویت همراه با نماز، غافل كند و بر این اساس باید مراقب بود كه توجه به مزایای پزشكی نماز و این قبیل مقولات، تنها به عنوان تأییدات علمی و دنیایی بر این عبودیت محض شود و خدای نكرده، حدود فواید و مزایای این فرضیه نورانی، در حد خاك و دنیا باقی نماند و حكایت آن گروه گمراه كه نماز را به یك نوع ورزش سوئیسی تشبیه كرده بودند و دل خوش داشتند كه فلسفه نماز را دریافته اند، نشود. آیه های بسیاری در مورد اهمیت اقامه نماز در قرآن وجود دارد از طرفی قرآن ارتباطی بین صبر و نماز ایجاد کرده است تا مطمئن شویم که نماز گزار احساس تحریک و بی صبری نمی کند.
خداوند متعال در آیه 45 سوره بقره می فرماید:
وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاهِٔ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَهٌٔ إِلا عَلَی الْخَاشِعِینَ
“از صبر و نماز یاری بجویید، به درستی که این کار جز برای فروتنان، برای بقیه مشکل و سخت است”.
همچنین در آیه 103 سوره نساء در مورد نماز و آرامش انسان آورده است که :
فَإِذَا قَضَیتُمُ الصَّلاهَٔ فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیامًا وَقُعُودًا وَعَلَی جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِیمُوا الصَّلاهَٔ إِنَّ الصَّلاهَٔ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَوْقُوتًا
“پس هرگاه نماز بگزاردید، خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلو خوابیده یاد کنید و چون آرامش یافتید نماز را برپای دارید، که نماز برای ایمان آورندگان واجبی به هنگام است”.
پیام متن:
1. احراز شخصیت قوی و نیرومند در سایه نماز؛
2. درمان بیماری های روحی و روانی و غلبه بر ناامیدی ها و نگرانی ها از هگذرنماز؛
3. نماز، عمیق ترین سرچشمه نیرو و کمال؛
4. نماز، وسیله ای برای سپاس گزاری های صمیمانه، گله گزاری های خودمانی خواهش های دوستانه.
برای درمان آسیب اجتماعی نمازگریزی، كارهای مختلف و متنوع باید انجام شود. یكی از مهم‌ترین و محوری‌ترین راه‌های درمان آسیب اجتماعی نمازگریزی این است كه فرهنگ نماز بر جامعه حاكم شود. امّا این‌ كه چگونه فرهنگ نماز را در جامعه حاكم سازیم، تا دیگر پدیده‌ای بنام نمازگریزی در جامعه نداشته باشیم، مستلزم تلاش هماهنگ كلیه نهادهای فرهنگی ـ اجتماعی مانند صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و از همه مهم‌تر نهاد خانواده است كه هم در بُعد فردی و هم در بُعد اجتماعی به نهادینه شدن نماز می‌توانند كمك نمایند.
روش‌های درمان آسیب اجتماعی نمازگریزی، همان شیوه‌ها و روش‌های تعلیم و تربیت اسلامی است كه می‌تواند با دادن بینش و جهان‌بینی توحیدی، انسان آگاه، مؤمن، متعادل و پایبند به نماز تربیت نماید. علاوه بر تعمیق و گسترش شناخت و باروهای دینی استفاده از شیوه‌های مناسب برای دعوت به نماز نیز در درمان آسیب اجتماعی نمازگریزی مفید است. و حتی به تعبیر دقیق‌تر ـ امروزه بیش از آن‌كه نیازمند دانش باشیم، نیازمند روش و منش مناسب برای تربیت مذهبی و ترویج فرهنگ نماز در جامعه هستیم . این آیه های نورانی از قرآن و تحقیقات علمی بیانگر اهمیت نماز در زندگی مومنان است. بدین ترتیب منطق اسلام در اهمیت قایل شدن برای خطر ترک نماز مشخص می شود. این آیه را که تائیدی برای اهمیت ایجاد ارتباط با خدا است به یاد میآوریم که بر پرهیزگاری،‌ فرمانبرداری،‌خالص سازی قلب و واگذاری امور به خداوند تاکید دارد.

خداوند متعال در قرآن فرموده اند:
حَافِظُوا عَلَی الصَّلَوَاتِ وَالصَّلاهِٔ الْوُسْطَی وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ 1
“نماز ها را و نماز میانین را پاس دارید و برای خدا به نیایش بایستید”.
این دعا از پیامبر اسلام را نیز به یاد داشته باشیم:
بارالها به من و خاندانم توفیق عبادت خالص عطا کن وخدای من،نمازم راازمن قبول کن.
بيــا بـــاران بــراي مــا بيـاور                      بهــاران را بـه ايــن صحــرا بيــاور
عطش داريم ، تا کي قطره قطره                       بيـا و بــا خـودت دريـــــا بيــاور

فهرست منابع
1 – حاتمی ورزنه ، مجید – یحیایی ، علی اکبر . درمان بیماریها با نماز ، تهران ، موسسه انتشارات گلهای بهشت ، چاپ اول ، بهار 1385
2 – نوفل ، عبد الرزاق . اسلام و علم جديد، حسين وجدانى ، روزنامه همشهرى ،   ش ‍ 811.
3 – سیف ، علی اکبر. تغییر رفتار و رفتار سازمانی ، نشر دوران ، 1379
4 – نجاتي ، محمدعثمان – عرب،عباس . قرآن و روانشناسي، بنياد پژوهشهاي آستان قدس رضوي.
5 – دايجست ، ريدرز. معجزه هاي دعا و نيايش، ترجمه اميرديواني- روزنامه كيهان ،  22 مرداد 1382.
6 – http://www.rahpouyan.com/Forum/topic.asp
7 –  ریس ، روانپزشکی لینفورد . اختلالهای خلقی ، ترجمه دکتر لون داویدیان، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، ۱۳۶۴
8 – بنجامین جیمز سادوک ، روبرت کاپلان . خلاصه روانپزشکی (علوم رفتاری/روانپزشکی)،ترجمه فرزین رضاعی .
9 – قرائتي ، محسن . پرتوي از اسرار نماز، ستاد اقامه نماز، تدوین جواد محدثی.
10 – ریس،روانپزشکی لینفورد . اختلالهای خلقی ، ترجمه دکتر عظيم وهابزاده ، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، ۱۳۶۴
11 – وحیدی ، علی اصغر . مجموعه سخنرانیهای تغذیه کودک با شیر مادر، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمان .
12 – شهید پاک نژاد ، سید رضا . “ اولين دانشگاه ،آخرين پيامبر ” ، ج 21
13 – مجلسی ، محمد باقر . حلیة المتقین ، انتشارات باربد ، چاپ اول ، 1383