تلفيقی جديد برای طراحی محصول

نویسندگان: غلامعلي رئيسي اردلي – حسن خاکباز

اهميت مربوط به عملکردهاي محصول

چکيده:
مهندسي ارزش (VALUE ENGINEERING=VE) و گسترش عملکرد کيفيت (QUALITY FUNCTION DEPLOYMENT=QFD) دو ابزار مهم براي طراحي محصول هستند. مهندسي ارزش به افزايش ارزش محصول از ديد مشتري توسط بهينه سازي هزينه هاي طراحي پرداخته و گسترش عملکرد کيفيت به برقراري ارتباط بين نيازهاي مشتري و خواسته هاي مهندسي مي پردازد. به طورکلي گسترش عملکرد کيفيت تضمين مي کند که « محصول مناسب » طراحي شده است و مهندسي ارزش تضمين مي کند که « طراحي محصول مناسب » به بهترين نحو صورت پذيرفته است. بنابراين مفاهيم مشترک موجود در اين دو روش ، تلفيق آنها را ميسر مي سازد. در اين مقاله، با تلفيق اين دو روش که روش VEQFD نامگذاري شده، هزينه هاي مربوط به عملکردهاي محصول و نيازهاي مشتري و نيز هزينه هاي مربوط به خواسته هاي مهندسي مشخص مي شود. به طور کلي هدف اين روش، تأمين نيازهاي مشتري و نيز تخصيص بهينة منابع به صورتي مناسب بوده به طوري که ارزش مورد نظر مشتري افزايش يافته و هزينه هاي توليد محصول کاهش يابد تا از اين طريق افزايش سودآوري حاصل شود.

۱- مقدمـه
امروزه مهمترين جنبة طراحي محصول، طراحي بر اساس نيازها و خواسته هاي مشتريان است. بنابراين، طراحي محصول طبق انتظارات مشتريان نياز به طرح و برنامة مشخصي دارد به طوري که محصول توليد شده داراي قابليتهاي مورد نظر بوده و داراي قيمتي برابر و يا کمتر از محصولات توليدي به وسيلة رقبا باشد. به منظور رسيدن به اين هدف، تلفيق ابزارهاي طراحي همچون مهندسي ارزش و گسترش عملکرد کيفيت لازم و ضروري است.
گسترش عملکرد کيفيت با استفاده از يک شيوة گرافيکي موسوم به «خانة کيفيت» ، نيازهاي مشتري را شناسايي کرده و آنها را با خواسته هاي مهندسي مرتبط مي سازد تا طراحي براساس نيازهاي مشتري صورت گرفته و نياز به تغيير در طرح محصول کاهش يابد. از طرف ديگر مهندسي ارزش تخصيص بهينة منابع را طبق سطح اهميت عملکردهاي محصول انجام مي‌دهد . به طورکلي گسترش عملکرد کيفيت تضمين مي کند که « محصول مناسب » طراحي شده است و مهندسي ارزش تضمين مي کند که « طراحي محصول مناسب‌» به بهترين نحو صورت پذيرفته است.
در اين مقاله با تلفيق دو روش فوق که VEQFD ناميده شده، هزينه هاي بهينه براي هر خواستة مهندسي تعيين مي گردد و همچنين ميزان هزينة مربوط به عملکردهاي محصول و نيازهاي مشتري مشخص مي شود. به طورکلي، روش مزبور يک ابزار پشتيباني کننده از تصميم گيري در فرآيند طراحي محصول بوده که از اين طريق افزايش ارزش محصولات را فراهم مي آورد.
در ادامة مقاله و در بخش دوم به معرفي مهندسي ارزش پرداخته و در بخش سوم روش گسترش عملکرد کيفيت معرفي مي‌شود. بخش چهارم مهمترين قسمت مقاله بوده که در آن، روش تلفيقي VEQFD مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد. بخش پنجم نيز به نتيجه گيري از مقاله اختصاص دارد.
۲ – مهندسي ارزش
مهندسي ارزش مجموعة تکنيک ها و روشهايي است که با نگرش سيستمي، عملکردهاي اصلي و فرعي يک محصول را شناسايي کرده و ارزش هر عملکرد را مورد تجزيه و تحليل قرار مي دهد. از آنجا که محدوديت منابع امکان دستيابي به تمام نيازهاي مشتري را غيرممکن مي سازد، مهندسي ارزش نيازهايي که براي مشتري ارزش بيشتري داشته را شناسايي کرده و بهترين راه براي دستيابي به آنرا مشخص مي‌کند [1]. منشاء پيدايش مهندسي ارزش نيز به همين موضوع و به جنگ جهاني دوم باز مي‌گردد. در آن زمان، کمبود منابع اوليه منجر به توسعة راه حل هاي متعدد شد، به طوري که بعضي مواد جايگزين، منجر به کاهش هزينه ها و حتي بهبود عملکرد گرديد. در اين زمان لاورنس ميلز در بسط و توسعة روش مهندسي ارزش نقش بسزايي ايفا نمود. فرآيند مهندسي ارزش نياز به مراحل مختلفي داشته که در اينجا به اهم مراحل آن که در ارائه روش VEQFD به کار مي رود، پرداخته مي شود.
-2 -1 روش تحليل عملکرد سيستم
روش تحليل عملکرد سيستم (FUNCTION ANALYSIS SYSTEM TECHNIQUE =FAST) يک روش نموداري است که به صورت متوالي و منطقي تمامي عملکردهاي محصول را شناسايي و ارتباط، وابستگي و اولويت هاي مربوطه را نشان مي‌دهد [2]. توسط اين روش عملکردهاي اصلي و فرعي محصول شناسايي مي شوند. روش کار بدين صورت است که ابتدا عملکردهاي مشخص شده در يک ستون قرار داده مي شوند، سپس براي هر عملکرد دو سوال مطرح مي گردد:
-1 چرا اين عملکرد لازم است؟
-2چگونه اين عملکرد انجام مي پذيرد؟
پاسخ سوال اول در سمت چپ قرار داده شده و پاسخ سوال دوم در سمت راست قرار مي گيرد. براي همة عملکردها، فرآيند فوق انجام مي گيرد. در انتها عملکردهاي سمت چپ، عملکردهاي اصلي بوده و ساير عملکردها، عملکردهاي فرعي هستند.
2-2 – نمودار رتبه بندي عملکردها
نمودار رتبه بندي عملکردها، يک برآورد عددي از سطح اهميت مربوط به هر عملکرد است. در اين نمودار، تمام ترکيبات دو به دو عملکردها مورد مقايسه قرار گرفته و رتبة هريک از عملکردها مشخص مي شود.
در مقايسة دو به دو عملکردها، در صورتي که:
-1 تفاوت جزيي در اهميت وجود داشته باشد.
-2 تفاوت متوسط در اهميت وجود داشته باشد.
-3 تفاوت عمده در اهميت وجود داشته باشد.
به ترتيب وزنهاي 1، 2 و3 در نظر گرفته مي‌شود. سپس مجموع همة وزنها براي يک عملکرد بدست آمده و در ستون« مجموع » که مربوط به هر عملکرد مي باشد، نوشته مي‌شود. بدين ترتيب اهميت هريک از عملکردها تعيين مي شود.
2-3 – تحليل هزينه عملکرد
بعد از تعيين عملکردها و رتبه بندي آنها، مرحلة بعدي تعيين هزينة مرتبط با هريک از عملکردها است. تعيين هزينه براي هر عملکرد، بخشهاي هزينه بر را مشخص مي سازد. با ايجاد « ماتريس هزينه عملکرد‌»، امکان مشخص شدن عملکردهاي با هزينة بالا و موارد غير معمول هزينه وجود دارد[2]. هدف عمدة اين ماتريس، تعيين اجزاي هزينه بر که مرتبط با عملکردهاي مشخص شده هستند، بوده به طوري که هر جزء ممکن است با يک يا چند عملکرد محصول مربوط شود. بدين ترتيب هزينة هر عملکرد برآورد مي شود.
۳- گسترش عملکرد کيفيت
گسترش عملکرد کيفيت يک ابزار طراحي است که طي آن نيازهاي مشتريان به خواسته هاي مهندسي تبديل مي شود. مبنا و ساختار ماتريسي گسترش عملکرد کيفيت به جداول کيفيت برمي گردد که براي اولين بار در سال 1972 در صنايع کشتي سازي کوبه توسط پرفسور يوجي آکائوبه منظور طراحي تانکرهاي کشتي مورد استفاده قرار گرفت. با وجود تفاوت هايي که در روش هاي مختلف گسترش عملکرد کيفيت وجود دارد، منطق و فلسفة همة آنها يکي بوده و پايه و اساس آنها، ماتريسي موسوم به خانة کيفيت است. شکل1، نمونة ساده اي از ماتريس خانة کيفيت را به همراه قسمتهاي مربوطه نشان مي دهد[4]. در اينجا اهم مراحل گسترش عملکرد کيفيت که در ارائه روش VEQFD به کار مي رود، توضيح داده مي شود.
3 1- -جدول نداي مشتري
جدول نداي مشتري، ابزاري مفيد جهت ايجاد درکي عميق از خواسته ها و انتظارات مشتريان در ارتباط با محصول است[4]. اين جدول شامل موارد زير است:
-1 مشخصات مشتري: که به ماهيت محصول مورد بررسي شامل مشخصاتي از قبيل سن، قد، سطح تحصيلات و … توجه مي کند.
-2 نداي مشتري: خواسته ها و نيازهاي مشتري به صورت دقيق در اين قسمت ثبت مي شود.
-3 نحوة استفاده: کاربرد موردنظر، زمان استفادة محصول، محل استفادة محصول، علت انتخاب و چگونگي استفاده در اين قسمت درج مي شود.
به طورکلي جدول نداي مشتري به منظور تعيين نيازهاي بيان شده از سوي مشتري بکار مي رود و نتايج حاصل از آن در ستون مربوط به نيازهاي مشتري (شکل1) استفاده مي گردد.
3 2- -اولويت بندي نيازهاي مشتري
بدون شک، ميزان اهميت نيازهاي مشتري با يکديگر برابر نيستند و با توجه به نظرات اخذ شده، پاره اي از آنها داراي اهميتي بيشتر خواهند بود. بنابراين با استفاده از درجه بندي هاي مختلف مانند « 1 تا 5 » اهميت آنها مشخص و نتايج حاصل از اين اولويت بندي در ستون اهميت نيازهاي مشتري (شکل1) استفاده مي شود.
3-3 – تعيين خواسته هاي مهندسي
پس از تعيين نيازهاي مشتري، بايد خواسته‌هاي مهندسي که به نحوي با نيازهاي مشتري مرتبط هستند، مشخص شود. اين کار توسط بخش مهندسي صورت مي گيرد. لازم است تمامي خواسته هاي مهندسي محصول به طور واضح و شفاف بيان شده و حداقل با يکي از نيازهاي مشتريان ارتباط داشته باشند. نتايج اين مرحله در قسمت بالاي ماتريس خانة کيفيت وارد مي‌شود. همچنين ميزان ارتباط خواسته هاي مهندسي با يکديگر توسط ماتريس همبستگي که در سقف خانة کيفيت وجود دارد، بررسي مي گردد .
3-4 – ماتريس ارتباطات
ميزان تأثير هر يک از خواسته هاي مهندسي در نيازهاي مشتري، با ماتريس ارتباطات مشخص و ارائه مي شود. در منابع مختلف، ميزان ارتباط هريک از نيازهاي مشتري با خواسته هاي مهندسي با اعداد و يا اشکال مختلف نشان داده مي شود. به عنوان مثال مي توان از عدد 9 براي رابطة قوي، از عدد 3 براي رابطة متوسط و از عدد 1 براي رابطة ضعيف استفاده نمود. نتايج اين مرحله در ماتريس ارتباطات (شکل1) نمود پيدا مي کند و پس از پايان اين مرحله، اهميت مربوط به نيازهاي مشتري و نيز خواسته هاي مهندسي تعيين مي شود.
۴- تلفيق مهندسي ارزش و گسترش عملکرد کيفيت
با توجه به ابزارهاي مهندسي ارزش و گسترش عملکرد کيفيت و آنچه تاکنون بيان شد، نقاط مشترک زير در بين دو روش وجود دارد که کار تلفيق آنها را ساده تر مي سازد [10]:
-1 در هر دو روش تعريف، محصول اهميت بسزايي دارد.
-2 هردو روش بر پاية « عملکرد » قرار دارند.
-3- هردو روش نياز به يک تيم با تخصصهاي مختلف دارند.
-4 هردو روش بر روي اقليت مهم (نسبت به اکثريت غيرمهم) تمرکز دارند (قانون پارتو).
-5 هردو روش بر روي مشتري تمرکز دارند. بنابراين تلفيق اين دو روش به کامل تر شدن هر دو روش کمک مي کند. بر اين اساس، مراحل مختلف روش ارائه شده توضيح داده مي شود.
4 1- – عملکردهاي محصول و نيازهاي مشتري
عملکرد، کاري است که موجب برآورده شدن نيازي مي شود. عملکرد در واقع نتيجة نهايي مورد نظر مشتري است. مشتري به دنبال اين است که محصول خريداري شده بتواند با قابليت اطمينان زياد و بازدهي مناسب عملکرد مورد نظر وي را تأمين نمايد[2]. به طورکلي نيازهاي مشتري به دو دستة نيازهاي تصريحي ( نيازهايي که مشتري به صورت مستقيم بيان مي‌گردد.) و نيازهاي تلويحي ( نيازهايي که به صورت مستقيم از جانب مشتري بيان نمي شود، اما بايستي در محصول وجود داشته باشد.) تقسيم مي شود. با استفاده از روش تحليل عملکرد سيستم، نيازهاي تلويحي مشتري و با استفاده از جدول نداي مشتري نيازهاي تصريحي مشتري مشخص مي گردد. بنابراين هنگامي که دو روش مهندسي ارزش و گسترش عملکرد کيفيت با يکديگر تلفيق مي شوند، تمام عملکردهاي محصول و نيازهاي مشتري بدست آمده و هيچ عملکرد ضروري ناديده گرفته نمي‌شود. توجه به اين نکته ضروري است که عملکردها ممکن است دربرگيرندة يک يا چند نياز مشتري باشند. نتايج حاصل از اين مرحله در دو ستون سمت چپ ماتريس VEQFD  بيان مي شود.
4 2- – اهميت مربوط به عملکردهاي محصول و نيازهاي مشتري
با توجه به نمودار رتبه بندي عملکردها در روش مهندسي ارزش، اهميت مربوط به هر يک از عملکردها مشخص مي‌شود. حال با توجه به اهميت بدست آمده براي هر عملکرد و با توجه به اطلاعات جمع آوري شده از مشتريان توسط جدول نداي مشتري، اهميت مربوط به هر يک از نيازهاي مشتري مشخص مي شود. نتايج حاصل از اين مرحله در دو ستون بعدي ماتريس VEQFD درج مي شود.
4 3- – خواسته هاي مهندسي
در اين مرحله، خواسته هاي مهندسي، همانند آنچه در روش گسترش عملکرد کيفيت بيان شد، مشخص مي شود. هر خواستة مهندسي بايد حداقل با يکي از نيازهاي مشتري ارتباط داشته باشد. نتيجة اين مرحله در قسمت بالاي ماتريس VEQFD وارد مي شود. همچنين ميزان ارتباط خواسته هاي مهندسي با يکديگر، توسط ماتريس همبستگي بررسي مي شود.
4-4 – تعيين ارتباطات بين خواسته هاي مهندسي و نيازهاي مشتري
همانطوري که در روش گسترش عملکرد کيفيت بيان شد، بايد ميزان تأثير هر يک از خواسته هاي مهندسي را در نيازهاي مشتري، مشخص کنيم. در روش تلفيقي VEQFD نيز اين کار صورت مي پذيرد و نتايج مربوطه در ماتريس ارتباطات (شکل3) نمود پيدا مي‌کند.
4-5 – هزينة مربوط به عملکردهاي محصول و نيازهاي مشتري
با توجه به تحليل هزينة عملکرد و ماتريس مربوطه در روش مهندسي ارزش (VE)، هزينة مربوط به عملکردها بدست مي‌آيد. حال با توجه به هزينة عملکردها و نيز اهميت نيازهاي مرتبط با هر عملکرد، هزينة مربوط به نيازها بدست مي آيد. نتايج حاصل از اين مرحله در ستون سمت راست ماتريس VEQFD (شکل3) درج مي گردد.
4 6- -هزينة مربوط به خواسته هاي مهندسي
آخرين مرحله از روش تلفيقي VEQFD تعيين هزينه هاي هر يک از خواسته هاي مهندسي است. اين کار توسط هزينه هاي مربوط به نيازها و روابط موجود بين نيازها و خواسته هاي مهندسي (ماتريس ارتباطات) صورت مي پذيرد. نتايج اين مرحله در قسمت پايين ماتريس VEQFD (شکل3) ثبت مي شود. لازم به ذکر است که خروجي اين مرحله، نتيجة اصلي روش تلفيقي VEQFD است. زيرا با توجه به هزينه هاي بدست آمده براي هريک از خواسته هاي مهندسي، نسبت به تخصيص منابع و سرمايه گذاري مربوطه، تصميم گيري مي شود.
۵- نتيجه گيري
با توجه به نقاط مشترک بسياري که بين دو روش مهندسي ارزش و گسترش عملکرد کيفيت وجود دارد، تلفيق آنها باعث کامل شدن هر دو روش مي گردد. از طرف ديگر، مهمترين سوالي که در زمان طراحي يک محصول مناسب مطرح مي شود اينست که :
– بهترين راه براي تخصيص منابع جهت حداکثر کردن رضايت مشتريان چيست؟
پاسخ به اين سوال داراي جنبه هاي مختلفي بوده که روش تلفيقي VEQFD پاسخ مناسبي براي اين سوال بدست مي دهد. در روش VEQFD ابتدا عملکردهاي محصول و نيازهاي مشتري شناسايي شده و سپس اهميت مربوط به آنها مشخص مي شود. در مرحلة بعد با استفاده از گروههاي کاري که داراي تخصصهاي مختلف در زمينة محصول هستند، خواسته هاي مهندسي مرتبط با عملکردهاي محصول و نيازهاي مشتري تعيين مي شود. سپس ارتباط بين خواسته هاي مهندسي و نيازها بررسي شده و در مرحلة آخر هزينه هاي مربوط به عملکردهاي محصول و نيازهاي مشتري و نيز هزينة مربوط به خواسته هاي مهندسي بدست مي آيد.
به طور کلي هدف روش VEQFD، تأمين نيازهاي مشتري و نيز تخصيص بهينة منابع به صورتي مناسب بوده، به طوري که ارزش مورد نظر مشتري افزايش يافته و هزينه هاي توليد محصول کاهش يابد تا از اين طريق افزايش سودآوري حاصل شود.
*ماهنامه تدبیر

منابع و مراجع
-1 محمدرضا آراستي، حسين ذوالقدر، مقدمه‌اي بر مهندسي ارزش، هفتمين همايش دانشجويي مهندسي صنايع، 1379.
-2 محمد سعيد جبل عاملي، عليرضا ميرمحمد صادقي، روش بکارگيري مهندسي ارزش، انتشارات فرات، 1380.
-3 محمد سعيد جبل عاملي، عليرضا ميرمحمد صادقي، مهندسي ارزش معرفي سوء تعبيرها روابط متقابل در قراردادها، ، انتشارات فرات، 1380.
-4 کامران رضايي، حميدرضا حسيني آشتياني، محمد هوشيار، QFD رويکردي مشتري مدار به طرح ريزي و بهبود کيفيت محصول، انتشارات آتنا، 1380.
-5 اکبر عبادي‌کلهر، مهندسي ارزش، مجله روش ، سال 7 ، شماره 45، صفحات 18-12، 1377.

-6 W.H. Fang , J.H. Rogerson ,”Value engineering for managing the design process”, International Journal of Quality & Reliability Management,Vol. 16, No. 1, pp. 42 – 55 ,1999 .
-7 Biren Prasad, “Synthesis of market research data through a combined effort of QFD, value engineering”, Qualitative Market Research,Vol. 1, No. 3, pp. 156-172, 1998 .
-8 Fabio Luis Ramos da Silva, Katia Lucchesi Cavalca, Franco Giuseppe Dedini, ² Combined application of QFD and VE tools in the product design process² , International Journal of Quality & Reliability Management., Vol. 21, No. 2, pp. 231-252, 2004.
-9 Jim Dimsey, Hayes Brake, ² QFD to Direct Value Engineering in the Design of a Braking System², 14th Symposium on QFD,2002.
-10 Roger, Syverson, “QUALITY FUNCTION DEPLOYMENT AND VALUE ANALYSIS THE MOST POWERFUL PRODUCT/SERVICE DEVELOPMENT TECHNIQUES AVAILABLE TODAY”, International Conference of the Society of American Value Engineers (SAVE), 1992
-11 Gandhinathan, R; Raviswaran, N; Suthakar, M, “QFD- and VE-enabled target costing: a fuzzy approach”, International Journal of Quality & Reliability Management; Vol. 21, No. 9, 2004
-12 G. Blumstein, “Fast Diagramming: A Technique to Facilitate Design Alternatives,” save International Conference Proceedings, 1996
-13 Th. Fowler, “Value Analysis in Design”, Van Nostrand Reinhold, NY, 1990.
-14 Green, Stuart, “The essentials of value engineering”, Facilities, Vol. 8, No. 10, 1990