نویسنده: غلامرضا اوسطی
ضرورت ها و راهكارهاي تشكيل شركت هاي تعاوني دانش آموزان و فارغ التحصيلان استثنايي: مقدمه: رشد بي رويه جمعيت، افزايش روز افزون متقاضيان كار، عدم هماهنگي بين ميزان اشتغال و جويندگان كار موجب شده است كه بيكاري به عنوان يك مشكل عمده در كشور جلوه گر شود. با توجه به مشكلات موجود شركتهاي تعاوني مي توانند نقش بسزايي در زمينه اشتغال و توسعه اقتصاد كشور ايفا نمايند. شركت هاي تعاوني سازمان هايي هستند كه مانند بسياري از سازمان هاي ديگر توسط خود اعضا، داوطلبانه تشكيل مي شود. يك شركت تعاوني اساساً براي خدمت به اعضا خود ايجاد مي گردد. تشخيص نيازها و تأمين آنها نيز بر عهده اعضاي تعاوني است. تعاوني ها تشكل هاي كوچكي هستند و داراي اساسنامه و برنامه ريزي اجرايي خاص، كه در چارچوب قوانين خود فعاليت مي كنند. هر تعاوني براي اينكه از نظر حقوقي رسميت يابد، بايد به ثبت برسد. همچنين موسسات تعاوني داراي هويتي اجتماعي و اقتصادي مي باشند و تشكلي است
براي ترويج و تأييد برخي از ارزشهاي اساسي از جمله:
الف- خودياري (خلاقيت، فعاليت، مسووليت، استقلا
ب- كمكهاي متقابل (همكاري، وحدت، فعاليت گروهي، يكپارچگي)
ج- مردم سالاري (برابري، مشاركت، عدل، انصاف)
د- ارزشهاي آموزشي ( دانش، تفاهم، بصيرت)
علاوه بر آن، شركت تعاوني سازماني است كه براي تأمين نيازهاي مردم جامعه با شرايطي معين و مشخص بدون بهره كشي و استثمار ديگران و به منظور ايجاد نظم اجتماعي ودستيابي به عدالت به وجود مي آيد. نظر به اينكه اشتغال دانش آموزان استثنايي از اهميت زيادي برخوردار بوده، سازمان آموزش و پرورش استثنايي كشور نيز وظيفه تعليم و تربيت و رساندن كودكان و دانش آموزان به خودكفايي و جبران ناتواني هاي ذهني و جسمي دانش آموزان و دستيابي آنها به موقعيت اجتماعي و اقتصادي مناسب را بر عهده دارد. تأسيس و راه اندازي تعاوني هاي استثنايي را در برنامه هاي اين سازمان گنجانيده است و متوليان امر برآنند تا با برنامه ريزي و بهره گيري از امكانات موجود به اين مهم دست يابند.
اهداف تشكيل تعاوني دانش آموزان و فارغ التحصيلان استثنايي
الف- آموزش مناسب در جهت بازتواني اجتماعي، حرفه اي و رساندن دانش آموزان به استقلال اقتصادي .
ب- ارتقاء و بهبود عملكرد افراد و جلوگيري از گسترش معلوليت ها.
ج – برخورداري از حمايت هاي جامعه و خانواده در جهت مشاركت كامل اجتماعي و ياري دادن به معلولين.
د- بازگرداندن معلولين به يك زندگي فعال اجتماعي و اقتصادي و خودكفايي.
رسيدگي به وضعيت اقتصادي دانش آموزان استثنايي از جمله توسعه حرف و تأمين معيشت آنها در وهله اول بر عهده خانواده اين افراد و سازمان آموزش و پرورش استثنايي كشور و در مرحله بعد بر عهده ساير نهادها و ارگانهاي دولتي مي باشد. طبق اساسنامه سازمان آموزش و پرورش استثنايي كشور ، دستيابي به كفايت اقتصادي و اجتماعي اين افراد يكي از اهداف مهم سازمان مي باشد كه در اين راستا به منظور اشتغال آنها برنامه هدفمندي را دنبال كرده و به صورت قانونمند اين جريان را پي گيري نموده است ايجاد شركت هاي تعاوني دانش آموزان و فارغ التحصيلان استثنايي از اهم آن برنامه هاست كه مصداق زيبايي از مشاركت و تعاون است. اين امر مي تواند افقهاي روشني را پيش روي آنان بگذارد و از اين رهگذر موقعيت مناسب اقتصادي و اجتماعي براي آنان فراهم آورد. از اين رو تشكيل شركت هاي تعاوني موضوعي است كه مسوولان وزارت تعاون و سازمان آموزش و پرورش استثنايي را بر آن داشته است تا همت گمارند و پيرامون آن توافقنامه اي منعقد نمايند. بر اساس بند (1) اين توافقنامه تعاوني دانش آموزان و فارغ التحصيلان مدارس استثنايي با عضويت دانش آموزان و والدين آنها و ديگر افراد حقيقي و حقوقي تشكيل مي گردد. حداقل 70% اعضاي اين تعاوني ها مي بايست دانش آموزان استثنايي يا والدين آنها باشند و بقيه اعضاء از معلمين و كاركنان شاغل و بازنشسته سازمان و ساير افراد علاقمند به مشاركت در امور معلمين انتخاب مي شوند.
به منظور برنامه ريزي و پيشبرد اهداف توافقنامه مزبور، كميته اي متشكل از نمايندگان اداره كل تعاون استان و اداره آموزش و پرورش استثنايي استان تشكيل مي شود كه تركيب اين كميته به شرح ذيل خواهد بود.
– مديركل تعاون استان.
– كارشناس ترويج به عنوان دبير جلسه.
– رييس آموزش و پرورش استثنايي استان.
– معاون آموزشي يا پشتيباني استان.
– كارشناس آموزش استان.
وظيفه اين كميته عبارتست از :
الف- زمينه يابي و برنامه ريزي براي تشكيل تعاوني ها، متناسب با امكانات استان.
ب- شناسايي زمينه هاي قابل واگذاري فعاليت ها در آموزش و پرورش و ديگر دستگاههاي اجرايي به اين تعاوني ها و فراهم كردن بستر مناسب براي واگذاري آنها.
ج- سازمان آموزش و پرورش و استثنايي كشور امكانات و ظرفيت هاي بلااستفاده قابل واگذاري به تعاوني ها را در سطح استان شناسايي و به دبيرخانه كميسيون مركزي اعلام مي نمايد.
د- گزارش فعاليتها به طور مستمر و ماهانه به دبيرخانه كميسيون همكاري هاي مشترك مركزي مستقر در دفتر ترويج و توسعه مشاركت هاي مردمي وزارت تعاون ارسال مي شود.
به نظر مي رسد با انعقاد توافقنامه سازمان آموزش و پرورش استثنايي كشور و وزارت تعاون، شرايط لازم براي اشتغال و فعاليتهاي اقتصادي دانش آموزان فراهم گرديده است.
نقش اولياء و مربيان در تشكيل تعاوني ها
خانواده ها در تشكيل تعاوني دانش آموزان استثنايي نقش اساسي و ويژه اي بر عهده دارند. به همين خاطر در زمينه آگاه سازي اولياء كه محور اصلي اين تعاوني ها هستند كارهاي فرهنگي فراواني بايد صورت پذيرد تا والدين به اهميت حضور هر چه بيشتر خود و فرزندانشان در گسترش تعاوني ها پي برده و با اشتياق بيشتري به اين مهم بپردازند و احساس كنند كه با همراهي و همكاري و مشاركت در تشكيل شركتهاي تعاوني مي توانند آينده خوبي براي فرزندان خود فراهم نمايند.
سلامت و صيانت تعاوني ها وقتي تضمين مي شود كه از وجود اولياء در امر تعاوني بيشتر استفاده گردد زيرا خانواده ها به لحاظ اينكه فرزندانشان از آموزش برخوردار مي شوند و به مرحله اشتغال مي رسند، انگيزه و وقت بيشتري جهت پي گيري امور تعاوني ها صرف خواهند نمود.
تعاوني دانش آموزان استثنايي بايد با مديريت اولياء اداره شود. زيرا ورود اولياء به عرضه مديريت تعاوني بخش اشتغال را زنده تر و پاينده تر خواهد كرد و اين اميد را در خانواده ها زنده مي كند كه فرزندانشان به استقلال اقتصادي خواهند رسيد و مشغله فكري آنها كمتر خواهد شد. ديگر آنكه پتانسيل موجود در ميان اولياء بالاست، به خصوص اوليايي كه در زمينه هاي مختلف فعاليت مي كنند مي توانند وارد عمل شوند كه در تعاوني ها و در جهت دهي نوع حرفه اي مورد نظر است، همكاري و مساعدت نمايند و كمك هاي مردمي را به سوي اين تعاوني ها هدايت نموده و در بازار يابي و فروش توليدات تعاوني ها كمك نمايند.
در خصوص تقويت و توسعه تعاوني دانش آموزان استثنايي با توجه به اينكه 70% اعضاء، از معلولين هستند، مي توان از حمايت افراد خير و داراي نفوذ و ساير سازمانهاي دولتي در استان استفاده كرده و از مشاركت هاي مردمي نيز كه نقش اساسي و ارزنده اي در توسعه تعاوني ها دارند، بهره مند گرديد.
شركت معلمين، كاركنان شاغل و بازنشسته به ويژه استاد كاران ماهر كه در زمينه هاي توليدي و آموزشي مهارت كافي دارند. در تشكيل شركتهاي تعاوني اهميت بسياري دارد زيرا با حضور خود در تأسيس شركت هاي تعاوني مي توانند اولاً محصولات و خدمات ارائه شده را طبق استانداردهاي موجود توليد و با بازار قابل رقابت نمايند. ثانياً با ارتباطي كه با اولياء و دانش آموزان استثنايي در كلاس ها و كارگاه ها دارند مي توانند در آموزش، تهييج و شركت فعال اولياء در توسعه تعاوني ها نقش به سزايي را ايفا نمايند.
نحوه تشكيل و فعاليت شركت هاي تعاوني
در خصوص تشكيل يك شركت تعاوني ابتدا بايد طرح هاي مناسب، قابل اجرا را كه داراي توجيه اقتصادي، فني و مالي باشند (كشاورزي، صنعتي، مصرف، خدماتي ….) در نظر گرفت كه با توان دانش آموزان در هر گروه استثنايي هماهنگي و همخواني داشته باشند. همچنين سرمايه گذاري به صورت مطلوب و در ارتقاء سطح توليد و يا توزيع و اشتغال برنامه ريزي گردد. بايد عواملي از قبيل اشتياق و علاقه افراد و شرايط اقليمي استان و … مورد بررسي دقيق قرار داد. سپس با طرحهاي موفق در زمينه تعاوني تشكيل شده در هر استان آشنايي پيدا نمود.
در صورت امكان بازديدهايي از تعاوني هاي توليدي و خدماتي و … توسط هيأت موسس اوليه به عمل آيد و پس از آشنايي كامل با امور تعاوني به تهيه و تدوين طرح هاي پيشنهادي پرداخت. پس از اطمينان كامل از اقتصادي بودن طرح (تهيه بقيه مقدمات) به برنامه ريزي هاي طراحي شده جامه عمل پوشاند. براي آشنايي بيشتر با مراحل تأسيس تعاوني نموداري از روند تشكيل يك تعاوني ارائه مي گردد.
نمودار نحوه انتخاب و تشكيل شركتهاي تعاوني *
تصميم به تشكيل تعاوني گام اول
انتخاب نوع تعاوني گام دوم
تهيه طرح پيشنهادي تعيين اعضاء هيأت مؤسس گام سوم
درخواست كلاس توجيهي براي اعضاء هيأت مؤسس گام چهارم
دريافت مجوز فعاليت در صورت نياز تكميل اساسنامه پيشنهادي اداره كل معرفي نماينده تام الاختيار توسط هيئت مؤسس به اداره كل گام پنجم
دريافت موافقت نامه تأسيس توسط نماينده گام ششم
آگهي دعوت از داوطلبان عضويت افتتاح حساب توسط هيأت مؤسس گام هفتم
ثبت نام از داوطلبان عضويت توسط هيئت مؤسس ثبت نام از داوطلبان عضويت در هيأت مديره و بازرسان گام هشتم
درخواست كلاس توجيهي براي نامزدهاي هيأت مديره و بازرسان گواهي عدم سوء پيشينه براي نامزدهاي هيأت مديره و بازرسان
ارسال يك نسخه از آگهي به اداره كل تعاون جهت اعزام نماينده انتشار آگهي دعوت اولين مجمع عمومي توسط هيأت موسس گواهي واريز يك سوم سرمايه اوليه از صندوق تعاون گام نهم
برگزاري اولين مجمع عمومي عادي توسط هيأت موسس گام دهم
تشكيل اولين جلسه هيأت مديره براي تعيين سمتهاي خود و انتخاب مدير عامل شركت گام يازدهم
ارائه مدارك لازم به اداره تعاون توسط مدير عامل يا نماينده او گام دوازدهم
اخذ موافقت با ثبت شركت تعاوني از اداره تعاون توسط مدير عامل گام سيزدهم
ارائه مدارك به اداره ثبت شركتها توسط مدير عامل يا نماينده او گام چهاردهم
اخذگواهي ثبت و انتشار آگهي ثبت توسط مدير عامل گام پانزدهم
گرفتن پروانه تأسيس شركت از اداره تعاون توسط مدير عامل يا نماينده او گام شانزدهم
چند توصيه كليدي در تشكيل تعاوني ها
1- از اوضاع و احوال موجود شروع كنيد (منطقه اي، محلي يا ملي)
2- اعضاء را دركارهايي كه متضمن مصالح و فوايد مشترك است ترغيب كنيد.
3- پيشرفت در برنامه ها بايد با صبر و حوصله انجام پذيرد.
4- هدف شما احتياجات و علايق اعضاء باشد.
5- روش هاي مردم سالارانه را به كار بنديد.
6- برنامه ها را انعطاف پذير نگاه داريد.
7- بر اساس درك و فهم اعضاء امور شركت را اجرا نماييد.
8- از مديران محلي استفاده كنيد
9- از ادارات و موسسات موجود استفاده نماييد.
10- از متخصصين كار آزموده استفاده نماييد.
11- با كليه اعضاء كار كنيد.
12- برنامه ها را با وسعت احتياجات اعضاء هماهنگ سازيد.
13- پيشرفت كارها را دايماً ارزيابي كنيد.
14- فعاليتها را با سياست هاي دولت هماهنگ كنيد.
15- از تجارب و فعاليت هاي هريك از اعضاء استفاده نماييد.
در پايان اميدواريم با همكاري و كوشش مسوولان وزارت تعاون و آموزش و پرورش استثنايي كشور و ساير نهادها و ارگانهاي دولتي در جهت تهيه تسهيلات لازم و مساعدت اولياء و ديگر زحمتكشان و علاقمندان به امر تعليم و تربيت در مراكز آموزشي با تشكيل شركت هاي تعاوني گامي در جهت اهداف اصلي كه همانا رفع معضلات اقتصادي، اجتماعي و حل مشكلات فرهنگي آن عزيزان است برداشته شود تا آنها از يك زندگي كامل و شرافتمندانه در شرايطي مناسب با شأن و منزلت انساني برخوردار شوند و بتوانند تا حد ممكن متكي به خود بوده و در فعاليتهاي جامعه مشاركت نمايند.
منابع و مأخذ:
1- دامان، پراكاش، اهداف اجتماعي تعاوني ها، ترجمه معصومه رضايي، نشر دوام، چاپ اول، خرداد
2- ملكي، بيژن، ابراهيم زاده، علي، شركت هاي تعاوني از تصميم تا تشكيل، نشر رويكرد، تهران، چاپ اول، 1378
3- مستعاني، محمد حسين، تعاون و گسترش عدالت اجتماعي، ناشر، وزارت تعاون، نشر بهرام، تهران، تابستان 1375
4- دانشگاه ساسكا چوان كانادا- 1995، مشاركت مردمي در سازمانهاي تعاوني، ترجمه معاونت تحقيقات، آموزش و ترويج ، دفتر تحقيقات و پژوهش ناشر وزارت تعاون، چاپ اول بهار 78
5- وزارت تعاون، ماهنامه تعاون، شماره هاي مختلف سال 79
6- توافقنامه همكاري مشترك في ما بين وزارت تعاون و سازمان آموزش و پرورش استثنايي كشور
