نویسنده: کريم افضلی
جهان بيني اصلي است که در تمامي علوم و دانش و ديدگاه بشري ديده مي شود. تمامي اديان و علوم هر کدام مکتب ها و ديدگاه هاي متفاوتي دارند که در آن جهان بيني خاصي مطرح گرديده است. در قرآن جهان بيني خاصي وجود دارد که هدف و اصول آن با ديگر اديان و علوم تفاوت بارز دارد. در اين ميان قرآن با علوم مختلفي چون اقتصاد، سياست، مديريت و… وجوه تمايز و اشتراک دارد. رابطه قرآن و علوم بشري بيش از همه به تبيين جهان بيني آنها مرتبط است. در اين ميان جهان بيني اسلامي، مهمترين ارکان و هسته و اصول نظام ديني و الهي را تشکيل مي دهد که نقش مؤثري در تکوين و تکامل ديدگاه و اعتقادات انساني و پيشرفت اجتماع دارد. مجموعه اصولي که نشان دهنده فضاي حاکم بر تصميم گيري انساني در چارچوب معارف قرآني است با عنوان اصول تکويني شناخته مي شود. تحليل علمي رابطه قرآن و علوم با توجه به مباني ايجادي علم و مسائل بنياني مرتبط با آن به نحو جامع تر و اثر بخش تري مي تواند مورد شناسايي قرار گيرد.
اصول موضوعه و نظام انگيزشي انسان مسلمان قبل از همه متأثر از بينش ها و تصوراتي است که از نظام خلقت و جهان هستي دارد. بديهي است، بينش و نگرش انسان نسبت به حيات، انسان و جامعه در رفتار او تأثير خواهد گذاشت، بر اين مبنا، رفتار هر يک از افراد بسته به اعتقادات و بينش هايي که دارند در مقايسه با افراد ديگر جوامع، متفاوت خواهد بود. براي مثال دنبال کردن منافع شخصي براي فردي که جهان را هدف دار مي داند و به جهان آخرت نيز ايمان دارد تفاوت زيادي با رفتار فردي دارد که فقط به دنياي مادي توجه مي کند و به دنبال کسب حداکثر درآمد و سود و رفاه مادي قابل حصول در اين دنيا است.
بنابراين از مهمترين زمينه هاي اثر بخشي قرآن در اقتصاد، شناسايي اصول تکويني اقتصاد اسلامي از قرآن و سنت است. اصل خالقيت و يگانگي آفرينش يکي از اين اصول مي باشد. در فلسفه و جهان بيني اسلامي، خداوند بر مخلوقات و جهان هستي خود اشراف و هدايت دارد. به عبارت ديگر خداوند در عين حال که خالق و آفريننده است، رب نيز هست و بر امور و شئون بندگان خود نظارت و اشراف دارد. بنابراين انسان را رها شده نمي توان تصور کرد که رابطه اش با خداوند قطع شده باشد. در قرآن آمده: “الا له الخلق و الامر تبارک الله ربّ العالمين”. بر اساس يگانگي خداوند و اصل توحيد، وابستگي متقابل نظام آفرينش به اراده و خواست الهي اثبات مي شود، در واقع اصل توحيد به طور تکويني نشان دهنده جاذبه و همرنگي و همبستگي ميان مخلوقات، بويژه انسان ها است. تنها خالق جهان هستي و انسان ها خداوند بوده و چرخش نظام هستي و امور زندگي انسان ها تحت اراده اوست. اصل دوم مالکيت مطلق خداوند مي باشد. بر اساس جهان بيني اسلامي مالکيت عالم هستي از آن خداست. “ولله ما في السماوات و ما في الارض”. خداوند که خالق و آفريدگار موجودات و جهان است و مالکيت آنها نيز با خداست. اين نوع مالکيت مطلق مي باشد. سومين اصل هدفداري آفرينش در خلقت جهان و انسان است. آفرينش آسمان و زمين و هر چه در آن است بر اساس حق مي باشد: “و هو الّذي خلق السّماوات و الارض بالحقّ”. خداوند از آفرينش آسمان ها و زمين هدف و انگيزه اي معين داشته است و خلقت جهان عبث و بيهوده نبوده است و خداوند از آفرينش و خلقت انسان ها هدف خاصي داشته است.
رسالت
