مدیریت استراتژیک بندررجایی دررقابت با بنادر استراتژیک منطقه

نویسنده: مهدیه مرادی نسب بحری

چکیده:مجتمع بندری شهید رجایی به عنوان مهمترین بندر تجاری کشور با موقعیت دریایی منحصر به فرد خود در دهانه ورودی خلیج فارس ابتدای تنگه هرمز واقع شده که در این مسیر سالانه 20هزار فروند شناور اقیانوس پیما تردد می نماید.دراین راستا بندر شهید رجایی به عنوان بزرگترین بندر و شاهراه تجاری کشور نیازمند یک برنامه ریزی استراتژیک بلندمدت است تا بتواند در راستای ورود به بنادر نسل سوم و تبدیل شدن به هاب منطقه گام بردارد.وجود بنادر جبل علی و سلاله در منطقه و در اختیار داشتن سهم بزرگی از بازار توسط این بنادر لزوم برنامه ریزی استراتژیک و بهره گیری از فرصت ها و مواجه شدن با تهدیدات آتی را دوچندان می کند.در این مقاله استراتژی بندر جبل علی به عنوان بندر رقیب بندر شهید رجایی بررسی و سند استراتژیک مجتمع بندری شهید رجایی ارائه می شود.

مقدمه :نقش حیاتی صنعت حمل و نقل دریایی در زندگی ما انسانها به نحوی است که کوچکترین خللی در آن باعث می شد نیمی از دنیا دچار گرسنگی (به سبب نرسیدن غلات توسط کشتی ها به آنها)نیمی دیگر از دنیا دچار سرما و یخ زدگی (به سبب نرسیدن نفت و انرزی به آنها)شود.این صنعت عهده دار 80%تجارت جهانی می باشد به نحوی که در سال 2010 شاهد جابجایی حدودا 805 میلیارد تن کالا توسط کشتی ها از طریق بنادر بودیم. در همان سال میزان عملکرد کانتینری جهان 531 میلیون TEU کانتینر اعلام شد.دریاها که 75%سطح کره زمین را پوشانده دارای نعمات الهی و مزایای بیشماری برای انسانها می باشند رشد اقتصادی جهان و افزایش تجارت بی المللی مدیون صنعت حمل و نقل دریایی و بندری می باشد .خطوط کشتیرانی ،بنادر،پورت اپراتورها،….برای جذب هر چه بیشتر کالا،کشتی و کانتینر در تلاشند که با انتخاب استراتژی ها و اهداف مختلف به آن نائل می گردند .با عنایت به موقعییت منحصر به فرد مجتمع بندری شهید رجایی و پتانسیل های موجود در این بندر و بر اساس رویکرد کلان دولت جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تبدیل مجتمه بندری شهید رجایی به بندر کانونی منطقه،اداره کال بنادر و دریانوردی استان هرمزگان بر آن شد تا جهت تامین نیازمندیهای لازمجهت ورود این بندر به بنادر نسل سوم و نیز تحقق آرمان و چشم انداز ترسیم شده که همانا تبدیل بندر مذکور به کانون منطقه می باشد تدوین سند استراتژیک 5 ساله مجتمع بندری شهید رجایی را در دستور کار خود قرار دهد.این برنامه ریزی بر مبنای تدوین چشم انداز شفاف،تعیین اهداف استراتژیک و تامین منابع پایه ریزی شده است .بر این اساس اداره کل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان پس از تعیین توانمندی ها ،نقاط ضعف،فرصت ها و تهدیدها با استفاده از تکنیک SWOT وتحلیل یافته ها نسبت به تعیین استراتژی ها اقدام نمود و اتصال استراتژی ها به عملیات و ارزیابی عملکرد را بر اساس کارت امتیازی متوازن انجام داد که امید میرود با اجرای صحیح پروژه ها و سنجش به موقع عملکرد بتوان گام موثری در جهت حرکت هدفمند در راستای تحقق آرمان وچشم انداز مجتمع بندری شهید رجایی برداشت.

بررسی وضعیت یکی از بنادر رقیب ایران بندر جبل علی
هر بندری که در یکی از صنایع بندری رقابت میکند،دارای استراتژی رقابتی به صورت آشکارا یا مخفی است .ممکن است اتخاذ این استراتژی به صورت آشکارا از طریق برنامه ریزی شکل بگیرد یا در طی فعالیت های بخش های مختلف.اهمیت خاصی که امروزه بنادر مختلف برای تدوین استراتژی قائل هستند مبین این حقیقت هستند مبین این حقیقت است که در فرایند آگاهانه تدوین استراتژی مزایا و فواید ارزشمندی نهفته است.توجه زیاد به امر برنامه ریزی استراتژی سوالات بسیار مهمی را در ذهن مدیران برجسته کرده است .امروزه بنادر موفق دنیا با ادغام بنادر خود و تجمیع منابع ،قدرت رقابتی خود را برای جذب کشتی های بزرگتر و در نتیجه افزایش ترافیک کالا افزایش داده اند که در اینجا به بندر جبل علی به عنوان بندر موفق و یکی از بزرگترین رقیبان بندر شهید رجایی اشاره می شود.
بنادر راشد و جبل علی هر دو دولتی بوده و به طور جداگانه به فعالیت های بندری می پرداختندو اغلب بین آن دو رقابت وجود داشت:دولت امارات متحده به این نتیجه رسید که با توجه به استراتژی های جهش و رشد به منظور تسهیل در عملیات امور بندری و استفاده قابل انعطاف از منابع هر دو بندر،همه مدیریت ها را تحت عنوان دو شرکت بین المللی بنادر دبی متمرکز کند.
در سال 1991 عملیات بنادر راشد و جبل علی ادغام شد و تحت مسئولیت شرکت DPA قرار گرفت که با استفاده از استراتژی افزایش مقیاس سازمانی شعبه بین المللی این شرکت با نام DPI حرکت جدیدی را جهت ارائه خدمات بندری در سطح بین المللی و منطقه آغاز کرد که می توان به پروژه هایی از قبیل بندر جده در عربستان سعودی،مدیریت بنادر میناو زاید و خجیره و مدیریت بنادر عدن اشاره کرد.نکته قابل توجه اینکه بسیاری ازبنادر مذکور ابتدا خود را رقیب دوبی می دانستند.ادغام منابع داخلی جهت تسهیل در رویه ها ،عملیات بندری ،افزایش توان رقابت منطقه ای و بین المللی اقدام مهم و استراتژیک دولت امارات متحده عربی بوده.آنها به این نتیجه رسیدند که برای دستیابی به سهم بیشتری از بازار به شدت رقابتی منطقه باید تمام مدیریت های پراکنده خود را متمرکز کنند.

استراتژی ادغام :
استراتژی ادغام یکی از روش های صرفه جویی حاصل از اقتصاد مقیاس محسوب می شود که بسیاری از بنادر پیشرفته و توسعه یافته در شرایط شدید رقابتی بازار اعمال میکنند.مناطقی از قبیل نیوزلند،آمریکای شمالی و غرب اروپا از این روش به کار برده اند.بنادر چین به عنوان یک نمونه موفق در ادغام بنادر محسوب می شوند از 20 بندر برتر جهان 8 بندر متعلق به چین است. :

مدیریت استراتژیک:
مدیریت استراتژیک تصمیمات و فعالیت های یکپارچه در جهت تدوین استراتژی های موثر، اجرا و کنتری نتایج آنهاست.بنابراین مدیریت استراتژیک فعالیت های مربوط به بررسی،ارزشیابی و انتخاب استراتژی ها،اتخاذ هرگونه تدابیر درون و بیرون سازمانی برای اجرای این استراتژیها و در نهایت کنترل فعالیت های انجام شده را در بر می گیرد.
فرایند استراتژی شامل 3 گام اساسی و مستمر زیر است: 1.تدوین استراتژی ها 2.اجرای استراتژی ها 3.ارزیابی استراتژی ها

تدوین استراتژی ها: در این مرحله ماموریت سازمان تعیین شده ،عوامل داخلی و خارجی بررسی میشوند تا فرصت ها و تهدیدها،قوت ها و ضعف ها مشخص شوند و بر اساس آنها اهداف و استراتژی های سازمان در سطوح مختلف تعیین شوند.
اجرای استراتژی ها:در این مرحله استراتژی های تعیین شده در مرحله تدوین بایستی به اجرا در آیند برای اجرای استراتژیها منابع انسانی تخصیص داده میشوند سپس با ساختاری مناسب و با فرهنگی سازنده هدایت میشوند تا استراتژی ها به اجرا در آیند.
ارزیابی استراتژی:در این مرحله تغییرات احتمالی عوامل اثر گذار داخلی و خارجی و اثرات احتمالی آنها بر ماموریت اهداف و استراتژی ها و راهکارهای اجرایی بررسی میشوند و در نهایت نتایج بدست آمده مورد ارزیابی قرار می گیرد تا انحرافات احتمالی شناسایی شده و در جهت رفع آنها اقدام شود.
بیانیه ماموریت :یک بیانیه مختصر درباره فلسفه وجودی سازمان و تعریف این مسئله است که چرا یک سازمان وجود دارد . بیانیه ماموریت باید مقصود و منظور اصلی از موجودیت سازمان را نمایان کرده و به ویژه چیزهایی را که سازمان برای مشتریان فراهم می کند را توصیف کند.ماموریت یا رسالت باعث میشود که استراتژیست ها درباره ماهیت و دامنه فعالیت های کنونی شرکت بیاندیشند ونیز جذابیت های بالقوه و فعالیت های آن را مورد ارزیابی قرار دهندوبیانیه ماموریت بندر شهید رجایی معمولا به سوالات زیر پاسخ میدهد.
الف:وظیفه مجتع بندر شهید رجایی چیست
ب:چه کسانی مشتریان اصلی ما هستند
ج:مشتریا ما کجا هستند
د:هدف بنیادی مجتمع شهید رجایی کدام است
ه:چه مهارت و تکنولوژی هم اکنون بکار گرفته شدهاند که مورد رضایت مشتریان هستند

متن نهایی بیانیه ماموریت مجتمع بندری شهید رجایی:
مجتمع بندری شهید رجایی به عنوان مهمترین بندر و شاهراه تجاری کشور ،با ارائه خدمات دریایی،بندری و لجستیکی،تجارت بین المللی را تسهیل، سرمایه گذاری های داخلی و خارجی را افزایش داده و رونق اقتصاد ملی را به همراه می آورد و در این راستا با حفظ منافع ذینفعان ،از کارکنان کارآمد، فناوری پیشرفته واستانداردهای روزآمد بهره میگیرد

بیانیه چشم انداز: چشم انداز بیانگر مقصد و نهایتی است که سازمان میخواهد در آینده به آن دست یابد و نیز بیانگر ایده آل های سازمان است در چشم انداز سازمان باید جهت گیری های آینده ، محصولات آینده ،هویت آینده ،شیوه دستیابی به جایگاه آینده و شیوه ارتقاء آینده سازمان مشخص شود.بیانیه چشم انداز اهداف میان مدت تا بلند مدت سازمان را ظرف زمان 3 الی 5 سال تعیین میکند.بیانیه چشم انداز حتی الامکان سلیس ،کوتاه،شهرگونه،قابل حفظ کردن و افتخار برانگیز باشد.

بیانیه چشم انداز مجتمع بندری شهید رجایی:
بیانیه چشم انداز مجتمع بندری شهید رجایی
بندری سرآمد  توسعه یافته  نسل سومی
پیشنهادات ارائه شده در خصوص بیانیه چشم انداز بندر شهید رجایی:
الف : بندر شهد رجایی یکی از بنادر کانونی توسعه یافته ،سرآمد و نسل سوم
ب : سیکل عملیات بندر به گونه ای باشد که دذر عرصه واردات و صادرات به یک موازنه در مدل اعتدال برسیم واین مسیری را طی نماید که حداقل کالاها را در انبارها،باراندازها و …. داشته باشیم.
ج : ارتقا جایگاه بندر شهید رجایی به بندر سطح اول منطقه و مطرح شدن در بنادر تراز اول جهان و ارتباط و مبادله کالا با کلیه بنادر دنیا
د : بندر شهید رجایی تبلور مشتری مداری ،دوستدار محیط زیست دریایی،بهترین امانتدار مردم
ه : هاب در حمل و نقل
و: تبدیل بندر شهید رجایی به یک بندر الکترونیکی

تحلیل SWOT و انتخاب استراتژی
انتخاب استراتژی عبارت است از ارزیابی استراتژی های مختلف و انتخاب بهترین آنها.پس از اینکه تحلیل محیط خارجی و داخلی سازمان انجام شد تیم برنامه ریزی استراتژیک ،تحلیل SWOT را انجام میدهند.تحلیل SWOT اساسی ترین ابزار تدوین استراتژی است که بر اساس نقاط قوت و نقاط ضعف فعلی سازمان و همچنین فرصت ها و تهدید های خارجی که سازمان با آن مواجه است استراتژی های سازمان را شناسایی می کند .تجزیه و تحلیل SWOT بر این منطق استوار است که استراتژی اثربخش ،قوت ها و فرصت ها را حداکثر میکند و در عین حال ضعف ها و تهدیدها را به حداقل میرساند.
در شکل زیر ماتریس SWOT مجتمع بندری شهید رجایی نشان داده شده است .با توجه به اصول تدوین استراتژی ها در شرایط چهارگانه (SO ST WO WT) استراتژی های مرتبط با هریک از نقاط قوت ،ضعف،فرصت ها و تهدید ها در تعامل با یکدیگر ارائه گردید که فهرست تفصیلی استراتژیهای تععین شده و جدول استراتژیهای کلان در ادامه آمده است.

*نقاط قوت شناسایی شده به ترتیب اهمیت :

نقاط ضعف شناسایی شده به ترتیب اهمیت:

*فرصت های شناسایی شده به ترتیب اهمیت:

*تهدیدهای شناسایی شده به ترتیب اهمیت:

نتیجه گیری و پیشنهادات :
آنچه موجب تحقق اهداف و برنامه های بلند مدت یک سازمان و درنتیجه موفقیت آن میشود اتخاذ رویکردی سیستماتیک و همه جانبه است که کلیه پرسنل سازمان در جهت اجرای آن همسو شده باشند هر یک از سازمانها با این چالش به طریق ،آهنگ و توالی متفاوت برخورد کرده اند ولی در بین همه آنها پنج اصل کاملا یکسان وجود دارد که اصول سازمان استراتژی محور نامیده میشود .در مجتمع بندری شهید رجایی نیز جهت موفقیت در اجرای استراتژیها وتحقق اهداف و چشم انداز می بایست اصول مذکور به شرح زیر رعایت شود:
1 : بسیج و به حرکت دراوردن تحول از طریق رهبری مدیریت ارشد
2 :استراتژی را به اصطلاحات عملیاتی ترجمه کنید
3 :سازمان را در جهت استراتژی همسو کنید
4 : استراتژی را کار هر روز کارکنان سازید
5: استراتژی را به یک فرایند مستمر تبدیل کنید
با تدوین استراتژی ها و هم سو کردن کلیه منابع سازمانی در جهت دستیابی به آنها ،می توان گامهای موثری در جهت ورود مجتمع بندری شهید رجایی به بنادر نسل جدید و تبدیل شدن به هاب منطقه برداشت.ترمینال کانتینر بندر شهیدرجایی به عنوان اولین و شاید تنها ترمینال کانتینری ایران که شرایط رقابت پذیری مناسبی را برای جذب کالا و کشتی های کانتینری در مقایسته با بنادر ننطقه دارد.به دلیل اشتباهات تاریخی در اتخاذ استراتژی های رقابتی متاسفانه در ارتقائ جایگاه خود در بین بنادر منطقه تا کنون ناکام بوده است جایگاه 5 در بین بنادر منطقه گواه محکمی در اثبات عدم برنامه ریزی درست و اتخاذ استراتژی های نادرست رقابتی و خطا در بهره برداری از مهمترین ترمینال کانتینری کشور بوده است.
ترمینال کانتینری بندر شهید رجایی اکنون در یک مقطع تاریخی حساس و تعیین کننده ای قرار دارد که هرگونه اتخاذ استراتژی های رقابتی و مدل های بهره برداری آن می تواند این بندر را برای مدت طولانی از سایر رقبا عقب بیندازد و این به معنای از دست رفتن حجم عظیم سرمایه گذاری ها در این بندر استراتژیک است با توجه به تاکیید مسئولین نظام در ارتباط با برنامه ریزی برای تبدیل شدن این بندر به یکی از بنادر کانونی HUB بایستی با استفاده از همه پتانسیل های فکری و زیر بنایی و فارغ از هرگونه تمایلات و گرایشها غیر کارشناسی به دنبال تهیه یک الگوی رقابتی باشیم
باید توجه داشت که عقب افتادگی امروز حاصل اشتباه دیروز بوده است و آنچه مهم است اینکه امروز برای فردا تصمیمی متناسب با شرایط و استانداردهای جهانی بگیریم.

منابع:
برنامه ریزی نیروی انسانی –سید جوادین -انتشارات دانشگاه مدیریت
استراتژی رقابتی –ترجمه جهانگیر مجیدی و عباس مهر پویا
چگونه بنادر را مدیریت کنیم-میثم هاشم خانی
بیانیه ماموریت بنادر برتر-دکتر بهزاد الصفی
استراتژیک بندر شهید رجایی –دکتر الصفی –نشر تهران