مدیریت اسلامی در سازمان ها با تکیه بر سیره امام رضا(ع)

1- مقدمه
در بررسی کتاب های مدیریت اسلامی نامشخص بودن جایگاه و نقش مدیریت اسلامی، عدم آشنایی مدیران و مردم با توان مدیریت اسلامی و بی اعتقادی به کار بردن آن، عدم ایجاد تمایز میان شیوه های مدیریتی، نبود تعریف و معیار مشخص، نبود نگاه کاربردی، تجمل گرایی مدیران، رابطه مداری، قدرت طلبی، عدم رعایت و حفظ کرامت انسانی کاملا به چشم می خورد. مبانی نظام اسلامی و مدیریت کردن این نظام بر اساس هستی شناسی و انسان شناسی است. اینکه انسان بداند از کجا آمده، در کجا قرار دارد و به کجا خواهد رفت، به عبارتی دیگر بتواند نقش زندگی و سیره امامان را در زندگی شخصی و زندگی کاری خود به کار ببندد بی تردید یکی از مسائل اساسی جوامع بشری در جهان جدید، توسعه و پیشرفت است(اژدری، 1390). پیشرفت در هر عرصه ای، مستلزم طراحی الگوی مناسب خود بوده و تدوین این مهم، نیز تابعی از دانش و نظریه می باشد. دانش ضرورت زندگی است اما نظریه مجموعه ای به هم پیوسته از مفاهیم، تعاریف و قضایا بوده، به طوری که به توان بر اساس آن، روابط میان متغیر های یک پدیده را تشخیص، تبیین و پیش بینی نمود. بدین منظور، تدوین الگوی اسلامی پیشرفت را باید یکی از اساسی ترین گام ها در مسیر مشخص شدن توسعه و پیشرفت در جهت تحقق آرمان های سازمان ارزیابی نمود، الگویی که باید راهنمای عملی نظام مدیریتی طلقی گردد(فرهانی،1393). طراحی چنین الگویی مستلزم در نظر گرفتن الزامات خاصی است. پیروی از زندگی و سیطره امامان معصوم ما را در به دست آوردن این الزامات یاری می کنند. در دنیای امروز با رشد روز افزون سازمان ها و نقشی که آن ها در شکل گیری زندگی انسان ها ایفا می کنند، بحث مدیریت، اهمیت زیادی پیدا کرده است. هر سازمانی برای دوام، بقا و جلوگیری از نابودی، نیازمند مدیری مناسب است که ضامن موفقیت آن سازمان گردد. اهمیت موضوع مدیریت در سازمان ها و دین اسلام در سرتاسر جهان باعث شده است که اندیشمندان و محققان حوزه مدیریت به دنبال کشف ویژگی ها و خصوصیات مدیران موفق به ویژه مدیران اسلامی در سازمان ها باشند. همانطور که تجربه نشان داده است وجدان کاری مدیر اگر مناسب باشد و به اصطلاح وجدان داشته باشد باعث پیشرفت و محکم تر کردن سازمان در بین سازمان های مشابه می شود و اگر نا مناسب باشد باعث پس رفت و ضربه به گروه می شود(علی احمدی وهمکاران، 1383). وجدان همان صدای خدا است که باید در فرد باشد و وجدان کاری نیز باید خدا گونه و خدا باور باشد و مدیر امور مربوط به خود و مجموعه خود را خدا گرا انجام دهد نه به صورت دنیا گرا و پوچ گرایی و نیهیلیسم . وجدان کاری همان کار کردن به موقع و کامل بر اساس دستمزد مشخص شده است و اگر کمتر کار شود گفته می شود مدیر یا مسئول بخش وجدان کاری ندارد Nurul Alam,2013)).  بررسی چند روایت وجدان کاری در مدیریت را مشخص می کند. در نکته اول امام رضا (ع) در بیانی شیوا می فرماید : کسی که دارای نعمت فراوان است درلبه پرتگاه می باشد.زیرا حقوقی از سوی خداوند بر او لازم شده است. بخدا قسم هنگامی که نعمتهایی و اموالی از پروردگار به من می رسد، همواره بیمناکم و نگران از ادای شکر آن و حقوقی که از سوی خداوند برعهده من از بابت آن نعمتها واجب شده، تا آنگاه که از عهده آن وظایف الهی برآیم. این روایت مشخص می کند که اولین نکته در بحث وجدان این است که بر اساس آن نعمت و دستمزد باید انجام وظیفه کرد، خواه دستمزد کم باشد یا زیاد مهم وجدان کاری نسبت به آن مقدار نعمت است. نکته دوم در بحث وجدان کاری این است که مدیر باید به دنبال انجام کار دیگران باشد و امور مربوطه را نادیده نگیرد ؛ از همین رو امام رضا (ع) می فرماید : حریصانه به دنبال قضای حاجت حاجتمندان باشید ، هیچ عملی بعد از واجبات بالاتر از شاد كردن مسلمان نیست، امام (ع) انجام کار برای دیگران و وجدان کاری را بعد از واجبات بالاترین عمل می داند. سومین نکته در باب وجدان کاری این است که وقتی مدیر مسئولیتی را می پذیرد باید در قبال آن متعهد شود و دلسوز امور خود مانند فرزند خود باشد ؛ امام رضا (ع) در این مورد فرمود : دلسوزی پیامبر برامت خود همچون دلسوزی پدران بر فرزندان است. در سیره عملی امام رضا (ع) مؤلفه های مدیر اسلامی ابعاد گوناگونی دارد که باید به آنها توجه زیادی کرد. امام رضا در جایی سخنی جالب، مدیریت را به ستون خیمه تشبیه کردند و فرمودند نمی دانید که مدیریت امور مادی و معنوی همچون ستون میان خیمه است که ابتدا تمام بار بر روی آن استوار است و سپس مانند نقطه مرکزی دایره شعاعش نسبت به همه جوانب یکسان است، به طوری که هر کس در هر زمان و از هر طرف که اراده کند به او دسترسی خواهد داشت. این مطالعه ضمن معرفی نقش های مدیریت اسلامی، سعی بر تببین مؤلفه های این شیوه مدیریت در چهارچوب دیدگاه امام رضا (ع) دارد. سوال اصلی پژوهش این است که دیدگاه امام رضا درباره مدیریت اسلامی چیست؟ سوال های فرعی پژوهش عبارتند از: مدیریت چیست؟ مدیریت اسلامی یعنی چه؟ نقش مدیریت اسلامی در سازمان ها چه عواملی می باشند؟
2- ادبیات نظری تحقیق:
2-1مدیریت:
از به روز ترین تعریف هایی که برای اصطلاح مدیریت به کار می رود این گونه می باشد که “خلوص در تمامی روابط اجتماعی”، لذا تعاریف متعدد دیگری وجود دارد که بیان کننده این اصطلاح است. از جمله: توانایی انجام کار و کار کردن به وسیله دیگران، به کار گیری تمامی امکانات، عملیات و منابع در جهت تحقق اهداف عملی سازمان. شاید شنیده باشید یا خوانده باشید و یا باور داشته باشید که میگویند؛ مدیریت هم علم است و هم هنر. یعنی هم آگاهی و هم تجربه. هم اکتسابی و هم ذاتی. هم توانائی و هم عشق. مدیریت؛ حکومت بر سازمان نیست، بلکه نشستن بر قلبهای کارکنان سازمان است. سازمان؛ یک اداره و کارخانه نیست، بلکه مجموعه‌ای است که در آن سهیم هستیم و روزگار را سپری مینمائیم. مجموعه یک سری افراد با ویژگیهای مختلف، با عنوان همکار نیست، بلکه همراهانی هستند که با آنها روز را شب و شب را روز میکنیم. برای مدیر شدن، نباید به دنبال کتابفروشی و کتاب و مدرس و دفتر تمرین بود. بلکه باید به دنبال واقعیت و واقعیت‌بینی و واقعیت‌پذیری و بیان واقعیت بود. برای مدیر شدن نباید به دنبال آرزو و آشنا و وابستگی به دوستان بود، بلکه باید به دنبال موقعیتها واکنشها، عملها و عکس العملها بود. راستی؛ تغییر روز به شب و شب به روز، برای ما یک عادت شده است یا امیدی برای یک تحول. آیا به سخن امام علی فکر کرده ایم که می فرمایند: وای به حال آن که امروزش مانند دیروزش باشد. پس وای به ما و حال ما که اگر در انتظار موقعیت ها بمانیم و تنها منتظران شانس باشیم. مدیریت فرایند به کارگیری مؤثرو کارآمد منابع مادی وانسانی در برنامه ریزی سازماندهی بسیج منابع وامکانات هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد.
واقعا باید گفت ؛که در ابتدا انسانها درباره مدیریت چقدر میدانند؟دانش مدیریت تا چه حد علمی است و آیا مدیریت علم است یا هنر؟ بخشی از مدیریت را می توان از طریق مدیریت آموزش فرا گرفت و بخشی دیگررا ضمن کار باید آموخت در واقع بخشی را که با آموزش فرا گرفته می شود علم مدیریت است . و بخشی را که موجب به کار بستن اندوخته ها در شرایط گوناگون می شود هنر مدیریت می نامند. به عبارتی دیگر سخن علم دانستن است و هنر توانستن.
2-2مدیریت اسلامی:
مدیریت اسلامی یعنی با برنامه ریزی درست و صحیح قدرت علمی صنعتی موجود را در جهت پیشرفت زندگی بکار گیرد. مدیری که غالب طرح ها و برنامه های مدیریت را از طریق منابع اسلامی مانند قرآن و نهج البلاغه در تمام افراد سازمان، نهاد های اجرایی و عملیاتی مربوط به خود به کار گیرد. چنان چه این مدیر با اخلاص، کمال خواهی، دل سوزی، صداقت و درستی به اهداف خود برسد می توان گفت اصطلاح مدیریت اسلامی تحقق پیدا کرده است. امروزه سازمان ها در سطح جهانی با همل ها و چالش های متعددی مواجه هستند. ارائه مدیریت اسلامی به گونه ای می باشد که رهبران هر سازمان برای اولین بار از دستور العمل های الهی پیروی می کنند و پس از به دست آوردن دانش و شیوه های افراد الگو، جهت یک رویکرد جامع اسلامی پیرو مدیریت کردن امور استفاده می کنند. از آن جایی که دین مبین اسلام بسیار کامل و جامع می باشد، این رویکرد جامع مدیریت اسلامی می تواند رهبران شرکت های بزرگ در هر سازمانی با گزینه های مواجه کنند و قدرت تصمیم گیری آنان را بهبود بخشد. لذا مدیریت اسلامی با توجه به شرایط و اقتضای موجود دارای انعطاف پذیری می باشد که می تواند تمامی اعضا و جوارح را جهت انطباق به حداکثر سازی موجود برساند. مدیریت اسلامى شیوه ‏اى از مدیریت است که تمامى افراد یک مجموعه را به صورت انسانهاى مسئول و متأثر از ارزشها با جهت‏ دهى نظام ارزشى ‏اسلام در نظر می گیرد (Fatemi & saremi ,2015) . وجه تمایز مدیریت اسلامى از دیگر نظام ‏ها در نظام ارزشى است که نشأت گرفته از جهان ‏بینى الهى ‏مى ‏باشد. این جهان بینی کل جهان هستى را به صورت مجموعه ‏اى هماهنگ و هدفدار مى‏بیند که سنت‏هاى ربوبى بر آن حاکم است. در این نوع اداره جامعه، شرافت انسانى مد نظر است و قواى نباتى و حیوانى در واقع، زمینه ‏ساز رشد انسانى و کمال معنوى و ابزارهایى براى رسیدن به درجات بلند و سعادت جاودانى است .بنابراین، باید در تعیین اهداف و خط مشى ‏هاى سازمان، اصالت را به‏ ارزش ‏هاى معنوى داد . به این معنا که اسلامى بودن سازمان اقتضا دارد ‏در حیطه فعالیت آن، اهداف معنوى و هنجارهاى مربوط به آن رعایت‏ شده و نه تنها تأمین منافع مادى موجب پایمال کردن مصالح انسانى ‏نشود، بلکه حتى ‏المقدور سعى بر این باشد که منافع مادى در جهت‏ مصالح انسانى و مقدمه ‏اى براى توسعه و تعمیق بینش ‏هاى الهى و ترویج ‏شعائر اسلامى قرار گیرد. در مدیریت اسلامى، نگرش الهى وجود دارد یعنى به‏ انسان با این دید نگریسته مى‏ شود که وى لایق کرامت انسانى بوده و مستعد رسیدن به قرب الهى و نیل به مقام جانشینى خدا است .
از آنجا که هدف مدیریت ‏اسلامى هدایت و رشد انسان‏ ها است، مدیر اسلامى به فراخور افراد سازمان ‏خویش، پیوسته در پى آن است که همگام با پیشرفت مادى مؤسسه و فراهم شدن امکانات مادى براى کارکنان، به رشد و تعالى معنوى افراد سازمان نیز بیندیشد. در نظام مدیریت اسلامى، انسان مسئول اعمال خویش است در حالى که در نظام ‏هاى دیگر، مانند حربه‏ اى تلقى می شود که به انسان ‏قدرت مى‏ دهد تا در عرصه تمایلات شخصى‏ خویش ‏کوشش‏ نماید و به ‏اهداف‏ شخصى‏ و سازمانى‏ خود دست ‏یابد.(Tasamlo & Malek Mahmoudi,2014)در نظام مدیریت اسلامى، بیشترین اهمیت‏ به مهارت ارتباط با خدا داده مى ‏شود که تقوا نامیده مى‏شود. حتى ارزش و مقام ‏هر کس با تقوا ارزیابى مى‏گردد و با ارزشترین افراد با تقواترین ‏آن‏ها شمرده مى‏شوند، اگر مدیر مهارت ارتباط با خدا را داشته باشد خروج ‏از مشکلات برای وی آسان و سهل شده و بهتر مى‏تواند از مشکلات رهایى ‏یابد.
2-3سیره امام رضا (ع):
سیره در لغت از کلمه سیر به معنای رفتن و جریان داشتن. سیره در اصطلاح منطق و اصول عملی همچون قوانین ریاضی قابل تغییر نیست و راهنمای زندگی انسان است. سیره امام رضا یعنی حالت یا روشی که انسان از نوع خاص امام رضا، نوع رفتار، کردار و عملکرد وی مطابقت کند. سيره سياسي امام رضا عليه السلام از آن جهت كه ايشان پنجاه سال عمر شريف خود را در سياست گذارنده است ولي در امور سياسي حاكم بر جامعه دخالتي نمي‌كردند فقط دو يا سه سال آخر عمر شريف كه مقام ولايتعهدي را به شروطي كه براي مأمون گذاشت  پذيرفت در طي اين مدت امام (ع) با سيره و روش خاص سياسي خود در دربار مدافع حقوق و احوال شيعيان بود .كمك نكردن به طاغوت ، جلوگيري از ورود ظالمان ، تحريم ارتباط با دستگاه ظالم ، معرفي خلافت به عنوان منصب الهي ، صراحت در اظهار امامت ، دعوت شيعيان به صبر و پايداري از جمله رفتارهاي سياسي حضرت بود . امام با تدبيرهاي الهي خود ، مأمون را در جنگ نرم كه با هدف استحاله جريان امامت آغاز كرده بود ناكام گذاشت.  تلويحي ولايتعهدي مأمون و رّد منت گذاري او ، با شركت در جلسات مجادله و منظرات آزاد با بزرگان فلاسفه ، متكالمان. سزاوار است با بررسي سيره فرهنگي ، اجتماعي ، اخلاقي و سياسي ايشان و با بكارگيري آن در موقعيت‌ها و شرايط مختلف از ارزش هاي الهي اين بزرگواران پاسداري شود. این پژوهش به بررسی سیره اخلاقی ـ سیاسی امام رضا عليه السلام می‌پردازد . هدف پژوهش شناخت و معرفي سيره اخلاقي و سياسي امام رضا عليه السلام است . بدين ضرورت که با توجه به اخلاقیات و سیاست‌های جوامع امروزي كه به افول اخلاق رسيده‌اند به سياست‌هاي ضد بشري مي‌پردازند ، لازم است سيره اخلاقي و سیاسي امامان معصوم عليهم السلام كه جانشينان پيامبر اسلام (ص) هستند در جامعه مطرح و به جوانان معرفي و به كار گرفته شود تا جوامع امروزي از سيره و روش اين بزرگواران به شايسته‌ترين وجه استفاده نمايند.
3-مدیریت از دیدگاه امام رضا(ع)
بی تردید یکی از مسائل اساسی جوامع بشری در جهان جدید، توسعه و پیشرفت است. پیشرفت در هر عرصه ای، مستلزم طراحی الگوی مناسب خود بوده و تدوین این مهم، نیز تابعی از دانش و نظریه می باشد. دانش ضرورت زندگی است اما نظریه مجموعه ای به هم پیوسته از مفاهیم، تعاریف و قضایا بوده، به طوری که به توان بر اساس آن، روابط میان متغیر های یک پدیده را تشخیص، تبیین و پیش بینی نمود. بدین منظور، تدوین الگوی اسلامی پیشرفت را باید یکی از اساسی ترین گام ها در مسیر مشخص شدن توسعه و پیشرفت در جهت تحقق آرمان های سازمان ارزیابی نمود، الگویی که باید راهنمای عملی نظام مدیریتی طلقی گردد. طراحی چنین الگویی مستلزم در نظر گرفتن الزامات خاصی است. پیروی از زندگی و سیطره امامان معصوم ما را در به دست آوردن این الزامات یاری می کنند. یکی از وظایف مدیر اسلامی عدالت اجتماعی است، که باید این عدالت رایج در هر گروهی باشد. لذا داشتن عدالت و رعایت کردن آن در تمامی اوقات باعث یک مدیریت قوی، اساسی و بدون تبعیض می گردد. مطالعه در تاریخ زندگی بشر و روابط اجتماعی، ضرورت اصل مدیریت را به اثبات می رساند و مؤید این واقعیت است که اصل مدیریت لازمه هر جامعه می باشد و هر کجا افرادی جمع شده اند تا زندگی خویش را بر اساس همکاری و تعاون تکمیل کنند. نیاز به مدیریت در رأس برنامه های انسان ها قرار گرفته است و این ویژگی محور و موضوع حرکت ها و تلاش های آنان بوده است. امام رضا در مورد نقش مدیریت در سازمان های امروزی و در تعیین رفتار های سازمانی این گونه بیان می کنند “به درستی که در بررسی احوال بشر هیچ گروه و فرقه ای را نمی یابیم که در زندگی موفق و پایدار باشند مگر با وجود سرپرستی امور مادی و معنوی و مدیریت کردن آن ها”. آن حضرت در جایی دیگر در سخنی جالب، مدیریت را به ستون خیمه تشبیه کردند و فرمودند “نمی دانید که مدیریت امور مادی و معنوی همچون ستون میان خیمه است که ابتدا تمام بار بر روی آن استوار است و سپس مانند نقطه مرکزی دایره شعاعش نسبت به همه جوانب یکسان است، به طوری که هر کس در هر زمان و از هر طرف که اراده کند به او دسترسی خواهد داشت. در دوره های گوناگون امام رضا نقش مدیریت را مهم دانستند و اساس زندگی هر فرد را مدیریتی اسلامی تلقی کردند که ازجمله جلوه هایی که امام برای اجرای مدیریت اسلامی در معنای واقعی بر شمردند می توانند به موارد زیر اشاره کرد:

    مدیریت به عنوان خدمت به مردم
    مدیریت به عنوان عدم تکاثر طلبی و فزون خواهی
    مدیریت به عنوان جلوگیری از ستم و ستم گریزی
    مدیریت به عنوان فقر زدایی و رفع محرومیت از جامعه اسلامی
    مدیریت به عنوان توجه به کرامت های انسانی
    مدیریت به عنوان داشتن علم و آگاهی
    مدیریت به عنوان برابری و برادری در روابط اجتماعی و اقتصادی
    مدیریت به عنوان همگامی با محرومان و رنج دیده گان
    مدیریت به عنوان همزیستی با خدمت گزاران
    مدیریت به عنوان توجه و بها دادن به مردم

 4-نقش مدیریت اسلامی در سازمان های امروزی
رعایت کردن عدالت در هر بعد زمان و مکان می تواند از هر گونه تبعیض رفتاری و عملکردی جلوگیری کند تا جایی که مدیریتی بدون استرس و بدون هنجار پدید آورد. امام رضا در راستای عدم تبعیض در رفتار یک مدیر تصریح می نماید” افرادی در جامعه زندگی می کنند که بر اثر عواملی از نظر سلامتی مشکل دارند و پدید آمدن آنان بر اثر بیماری، سال خوردگی، حوادث طبیعی و جنگ های طبیعی می باشند، افرادی با این ویژگی و راه اندازی کار آنان همان اهمیت را دارد که افراد سالم این ویژگی را ندارند و باید کارشان را در کمترین زمان سامان داد و از تعهد و تکلیف انسانی و حکومتی در این زمینه برخوردار شوند”. در سازمان های امروزی البته با وجود استثنا هایی، استفاده از همه آحاد دینی به صورت شعار گونه پیگیری می شود، به طوری که فقط گفتن مهم است و اجرا کردن نیاز به ملزومات و تشریفات بیشتری است لذا کمتر پیش می آید در این وادی فردی دقیقا مانند دیدگاه های علمی عمل کند. مدیریت اسلامی میزان و معیار پیاده کردن حق و عدل است، پس در حالت آرمانی مدیر اسلامی بر کل مسائل اجتماعی و اقتصادی، مبادلات، بازار، کارگاه ها نظارت می کند تا ستم و بیدادی رخ ندهد و غصب، احتکار، گران فروشی، ربا خواری و دیگر اسباب باطل پیش نیاید. امام رضا معیار و میزان بودن مدیر اسلامی را به طور کلی برای تمامی بخش های جامعه در امور اجتماعی و اقتصادی را بیان می کند، یعنی ضمن اینکه مرز دیانت، حدودش و شیوه پیاده کردن آن را توسط مدیر مشخص می کند. امور دنیوی و اخروی از نظر امام با برنامه ریزی طبق ضوابط حق و عدل می تواند سعادت همگان را فراهم سازد.
5- پیشینه تحقیق:
در پژوهش قمشه ای در سال 1387 اشاره به این نکته دارد که بررسی ابعاد مدیریت از دیدگاه امام رضا(ع) می تواند محصول روابط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را در همه امور جهت مثبت گرایی تضاد های اجتماعی کنترل کند. در پژوهشی دیگری از جلیلوند و چگینی در سال 1392 صورت گرفت که با اشاره به پیاده سازی نظام مدیریت اسلامی در سازمان های مدیریتی را دارد، با استفاده از نگرش اسلامی و فرض های اثبات شده در آموزه های دینی، مبانی مدیریت و شیوه های مدیریت را مانند یک نگرش اسلامی جامع را به عنوان یک نکرش عمومی بر تحلیل های یک سازمان می دانند. از یافته های پژوهش صادقی در سال 1389 می توان نتیجه گرفت که امامت، ریاست عام را امور دین و دنیا برای شخصی به عنوان جانشین پیامبر است و امام همه ویژگی های یک مدیر را دارد به طوری که عدالت در مدیریت سبب می شود هر چیزی را به جای خود نهاده و یا هر کاری را به نحو شایسته انجام دهیم. به عبارتی دیگر، به نظر می رسد در دیدگاه صاحب نظران غربی که مدیریت را انجام دادن کار و نیل به هدف تعریف می کنند، هدف وسیله را توجیه می کند.
6- روش شناسی تحقیق
ما در این پژوهش قصد داشتیم بدانیم که یک مدیر به گونه ای نسبی، در طبقه شغلی خود جهت رسیدن به مدیریتی اسلامی و با تکیه بر سیره امام رضا، تا چه میزان می تواند اوزان برتری را نسبت به مدیری دیگر داشته باشد. لذا جهت انجام این عمل شاخص هایی را مد نظر قرار دادیم و سپس برای مقایسه نسبی شاخص ها از جدول اهمیت شاخص ها استفاده کردیم. یکی از روش های تعیین اوزان شاخص ها در تئوری تصمیم گیری می باشد، که در آن ماتریس تصمیم گیری وجود ندارد ولی جدول دیگری توسط مدیران متخصص با عنوان جدول مقایسات زوجی طراحی می گردد. به همین منظور از چهار مدیر فرهنگی، صنعتی، ورزشی و سیاسی با تجارب گوناگون استفاده کردیم و از هر مدیر تقاضا شد بر حسب درجه اهمیت نسبی(جدول الف) به شاخص های مربوطه عددی را اختصاص دهند. نرمالایز کردن: پس از تکمیل هر جدول به ازای هر درایه باید جهت بدست آوردن اوزان شاخص ها، معیار ها را نرمالایز کرد. برای این کار از فرمول زیر استفاده می کنیم aij درایه های ماتریسی، aij∑ مجموع درایه های ماتریسی و nij نرمالایز کردن عناصر تعریف می گردد( اصغرپور، 1392).

شاخص ها: وجدان کاری، زیارت امام رضا (ع)، خواندن نماز.
nij = حل مسأله:     
جدول (1): مقایسه نسبی مدیر فرهنگی                                                                                                                 
جداول مقایسات زوجی تشکیل شده توسط مدیران از قرار زیر می باشند:

 جدول (1-1): نرمالایز شده جدول 1
 ارزیابی مدیر فرهنگی:
W3 » w2 » w1
از نظر مدیر فرهنگی اگر ابتدا خواندن نماز و سپس زیارت امام و در آخر وجدان کاری را انجام داده و رعایت کنیم می توان در اره رسیدن به مدیریت اسلامی با تکیه بر سیره امام رضا موفق بود.

 ارزیابی مدیر صنعتی:
W1 » w2 » w3
از نظر مدیر صنعتی اگر ابتدا وجدان کاری داشته باشیم، سپس به زیارت امام رضا برویم و در نهایت خواندان نماز را رعایت کنیم می توان در راه رسیدن مدیریتی اسلامی با تکیه بر سیره امام رضا قدم برداشت.

 ارزیابی مدیر ورزشی:

از نظر مدیر ورزشی اگر ابتدا زیارت امام رضا و بعد از آن خواندن نماز و در نهایت وجدان کاری را در اولویت کارهایمان قرار دهیم می توانیم یک مدیر اسلامی با تکیه بر سیره امام رضا باشیم.

 جدول (4): مقایسه نسبی مدیر سیاسی

جدول (1-4): نرمالایز شده جدول 4

 ارزیابی مدیر سیاسی :

از نظر مدیر سیاسی اگر ابتدا نماز بخوانیم سپس کارهایی هم چون زیارت امام رضا را انجام دهیم و کمی هم وجدان کاری داشته باشم می توانیم در وادی مدیریت اسلامی پیشرفت کرده و صاحب نظر باشیم.
7-نتیجه گیری
اهمیت موضوع مدیریت در سازمان ها و دین اسلام در سرتاسر جهان باعث شده است که اندیشمندان و محققان حوزه مدیریت به دنبال کشف ویژگی ها و خصوصیات مدیران موفق به ویژه مدیران اسلامی در سازمان ها باشند در سیره عملی امام رضا (ع) مؤلفه های مدیر اسلامی ابعاد گوناگونی دارد که باید به آنها توجه زیادی کرد. یافته های پژوهش ما در این تحقیق حاکی از آن است که مدیران فرهنگی و سیاسی نظراتی مشابه دارند و از نظر آنها خواندن نماز بیش از هر چیزی می تواند ما را در راه رسیدن به مدیریت اسلامی با تکیه بر سیره ائمه سر بلند کند. اما نظرات مدیران صنعتی و ورزشی با یکدیگر کاملا تناقض دارد. لذا مدیر صنعتی اعتقاد دارد باید به ترتیب داشتن وجدان کاری، زیارت رفتن و نماز خواندن را در دستور کار قرار داد تا به مدیریتی اسلامی رسید، ولی مدیر ورزشی اعتقاد دارد باید به ترتیب زیارت رفتن، نماز خواندن و داشتن وجدان کاری را در دستور کار قرار داد تا به مدیریتی اسلامی با تکیه بر سیره زندگی ائمه رسید. بالاترین درجه تکامل سعادت هر فرد، انسانیت است ولی این درجه و به دست آوردن آن گاهی برای ما انسان ها دشوار می گردد یعنی خودمان و عملکرد مان این چالش را به وجود می آورد، از روی دیگر تمامی انسان ها در طول عمر خود نیاز به آرامش دارند به وجود آمدن این آرامش و پایدار ماندن آن در همه ابعاد وجودی زندگی بشر در پیرو عدالت اجتماعی است. رعایت عدالت اجتماعی می تواند مدیریتی با رویکرد دینی به وجود آورد، به عبارتی دیگر با پیروی از برنامه های تدوین شده از امامان و معصومان می توان مدیریت اسلامی را در سازمان ها پدید آورد. فلسفه وجودی و رسالت مدیریت اسلامی باید همواره مد نظر قرار گیرد تا در سایه آن به آرامش درونی و عمیق رسید و از این طریق اهداف کاربردی و عملیاتی تمامی سازمان ها محقق گردد. پیش گام بودن در راه هموار و یا ناهموار هر سازمانی نباید به صورت تصادفی و شعار گونه باشد، لذا در راستای این امر فقط با بیان خویش، خود و دیگران را خسته و توانایی آنان را هدر داده ایم، که این خود گناهی بزرگ است.
نویسندگان:
پوریا فرح گل,دانشجو کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی دانشگاه ازاد اسلامی واحد شیراز
محمدحسین ساجدیان,دانشجو کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی دانشگاه شهید بهشتی تهران
حامد بحرانی,کارشناس مدیریت بازرگانی دانشگاه غیرانتفاعی زند شیراز
منابع
    اژدری، ع. 1390. مدیریت در اسلام و مصادیق آن.
    اصغرپور، م.ج. 1392. تصمیم گیری های چند معیاره. انتشارات دانشگاه تهران.
    چگینی، ه . جلیوند، م . 1392. نگرش اساسی به مدیریت در مقابل مدیریت اسلامی، اسلام و مدیریت شماره 3.
    صادقی، ح .1389. عدالت امام از دیدگاه امام رضا با تاکید بر عدالت اجتماعی ، معرفت سال نوزدهم بهمن 1389 شماره 11.
    علی احمدی، ع. علی احمدی، ح. 1383. مدیریت ارزشی با تکیه بر ارزش های اسلامی، انتشارات تولید دانش.
    فرهانی، م . تختی، م . 1393 . اندیشه و سیره سیاسی امام رضا، معرفت شماره 196.
    قمشه ای، غ . 1387. مدیریت از دیدگاه امام رضا، نشریه پاسدار اسلام شماره 10.

Fatemi M.saremi H. (2015). Islamic management-Punlshment and reward management practice in speech and manner of imam ali.SCI-int,2616-2611.
Nurul Alam M.Alam CM. (2013). Corporate governance in islamic perspective. International journal of Islamic and middle esten finance and management.Vol6:199-180.
Tasamlo MP.Malek Mahmoudi SK. (2014). Investing the role of Islamic management in organization. Indian journal of fundamental and applied life sciences,312-306.