خلاصه كتاب: مصرف صحیح
تلخيص: محمد رضا معتمدی
نشر سنبلهبه عمرخود بخیل ترباش تابه درهم ودینارت زیرا مدت زندگانی محدود است هیچ کس ازعمری که برایش مقدرشده است هرگزفراتر نمیرود .پس پیش ازآنکه عمر به سرآید بشتابید.مرحوم علامه طبرسی صاحب تفسیر بزرگ مجمع البیان می نویسد:فرق میان سرعت وعجله این است که :سرعت پیشی گرفتن درچیزی است که سبقت درآن جایز است وضدسرعت کندی است که مذموم وناپسند است .عجله به معنای سبقت گرفتن درچیزی است که تقدم وپیشی جستن درآن سزاوارنیست وعجله ازکارهای ناپسند است وضدعجله آرامش ووقار است که امرپسندیده ای است.
یکی ازچیزهای که لازم است مردم برای خود وظیفه بداننداجتناب ازاسراف است.
حضرت ایت الله العظمی خامنه ای
اسراف درزمان
نقش عددوحساب وتاریخ وتاریخ وسال وماه درنظام زندگی بشر وپیوندهالی اجتماعی وکسب وکاربر همه کس روشن وآشکاراست وازآنجا که خداوند انسان رابرای یک زندگی سعادت بخش وتوام بانظم آفریده وسائل آنرا نیزز دراختیارش گذاشته است لذا می فرماید:
وجعلنا اللیل والنهار آیتین فمحونا آیته اللیل وجعلنا آیته النهار مبصره لتبتغوا فضلا من ربکم ولتعلموعددالسنین والحساب و……
ماشب وروز را دونشاته ازنشانه های خود قراردادیم .پس نشانه شب (روشنی ماه )ونشانه روزروشنی (روشنی خورشید)راکه روشنی بخش است به جای آن قراردادیم وازاین کاردوهدف داشتیم :
1- ازفضل پروردگارتان بهره گیرید شبها به استراحت پردازید ورروزها به تلاش وکوشش وکار ودرپرتوآن ازمواهب الهی بهره گیرید.
2- عددسالها وحساب کارهای زمانبندی شده خودرابدانید. وطبق فرمایش پیامبر گرامی اسلام هرساعت ازیک شبانه روزگنجینه ای است که دراختیارانسان قرارگرفته است .وعمرآدمی متشکل ازلحظه های زمان است که درآن قرارداریم.لذا درآموزه های دینی تاکید فراوانی به غنیمت شمردن عمرشده است . به عنوان نمونه حضرت
رسول اکرم (ص) میفرمایند:
به عمرخود بخیل ترباش تابه درهم ودینارت زیرا مدت زندگانی محدود است هیچ کس ازعمری که برایش مقدرشده است هرگزفراتر نمیرود .پس پیش ازآنکه عمر به سرآید بشتابید.مرحوم علامه طبرسی صاحب تفسیر بزرگ مجمع البیان می نویسد:فرق میان سرعت وعجله این است که :سرعت پیشی گرفتن درچیزی است که سبقت درآن جایز است وضدسرعت کندی است که مذموم وناپسند است .عجله به معنای سبقت گرفتن درچیزی است که تقدم وپیشی جستن درآن سزاوارنیست وعجله ازکارهای ناپسند است وضدعجله آرامش ووقار است که امرپسندیده ای است.
تاخیر انداختن درکارمردم
یکی ازعمده ترین مواردی که درهرروز باعث اتلاف وقت واسراف درزمان می شود مراجعات مکرربه ادارات و…. می باشد لذا درروایات پیرامون کم کاری –کارشکنی –کناره گیری ازراه اندازی کارمردم مذمت فراوانی شده است .به عنوان نمونه ازازامیرالمومنین نقل شده که فرمودند:
هرصاحب منصب که ازراه اندازی ورفع مشکلات مردم کناره گیری کند خداوند درروزقیامت ازاوکناره گیری خواهدکرد.
وهمچنین امام صادق می فرمایند:
هرمومنی که نیازبرادرمومنش رابرنیاورد باآنکه خودیابه یاری دیگران برآن تواناباشدخداوند درروزقیامت باروی سیاه وچشمان کبود ودستهای به گردن بسته درصحرای محشر نگاهش داردسپس خطاب آید این است خیانت کاری که به خدا وپیامبرش خیانت کرده است . آن گاه دستور رسد که به دوزخش برند.
بیان بعضی ازمصادیق اتلاف وقت مردم درجامعه
1-بحث ترافیک شهری که متاسفانه درجامعه کنونی سخت گریبان گیرجامعه شده است که خود دلایل متعددی دارد که اختصارا به چندمورد اشاره میکنیم :
1-1- افزایش بیرویه تولید خودرو
1-2- استفاده نابجا ازخودرو
1-3- نبودن برنامه وسرعت درطرحهای عمرانی
1-4- به روز نبودن معابر شهری (به عنوان نمونه شهرمشهد)
1-5- وجودروحیه مصرف گرایی درمردم
1-6- استفاده نکردن مردم ازامکانات اولیه دولت الکترونیک
1-7- مجهزنبودن اماکن تجاری واداری به پارکینگ
1-8- مجهزنبودن ناوگان حمل ونقل عمومی به امکانات موردنیازوموارد بسیاری ازاین قبیل
2-سیستم اداری –مراجعه مکرریک ارباب رجوع به ادارات درصورتی که دریک روز کارش به سرانجام میرسد.
3-نبود تدبیرمناسب درتقسیم زمان و….حضرت علی دراین باره می فرمایند:
مومن باید شبانه روز خودرا به قسم تقسیم کند :زمانی برای نیایش وعبادت پروردگاروزمانی برای تامین هزینه زندگی وزمانی برای واداشتن نفس به لذت های که حلال ومایه زیبایی است .خردمند را نشاید جز آن که درپی سه چیزحرکت کند :کسب حلال برای تامین زندگی یاگام نهادن درراه آخرت یا به دست آوردن لذتهای حلال.
مبحث بعدی اصراف درجلسات
قران کریم برای هرموضوعی درجای درجای خود اهمیت وارزش قائل است لذا کرارا درکنارمسائل مهم اشاراتی به آداب اسلامی مجالس –مجالس نهی شده و… شده است وهمچنین درکتب احادیث صدها روایت درباره آداب معاشرت وشرکت درمجالس ازپیامبروائمه معصومین نقل شده است لذا به جهت این که هرانسانی درطول روزخواسته یاناخواسته درمجالس مختلفی شرکت می کند یا جلساتی را تشکیل میدهد .دراین فصل اشاراتی را به این بحث خواهیم داشت .
تشویق به حضور درمجالس ذکرخدا
پیامبر خدا (ص) میفرمایند :
مجالس سه گونه اند: سودمند –سالم وپژمرده
مجلس سودمند مجلسی است که درآن ذکرخدا شود- محفل سالم محفل خاموش است ومحفل پژمرده آن است که درآن به باطل پرداخته شود.
وحضرت علی (ع)میفرمایند:
برتوباد (شرکت در)جالس ذکر.
نفع مجالس ذکرخدا
لقمان حکیم دراین باره میفرمایند:
مجلسها رابنگر،اگر مردمانی رادیدی که ذکرخداوندعزوجل میگویند باآنان بنشین ؛ زیرا اگرتودانشمندباشی ،دانشت توراسودمی بخشدوآنان بردانش تو می افزایندواگر ازعلم بی بهره باشی آنان به تو دانش می آموزند، شایدکه خدا برآنان رحمت آوردورحمت اوشامل تونیزبشود.
نکات اخلاقی مجالس
قران مجید این کتاب بزرگ آسمانی که به منزله قانون اساسی مسلمین است ،حتی بسیاری ازجزئیات مسائل اخلاقی وزندگی دسته جمعی مسلمانان را ناگفته نگذارده است ودرلابلای دستورات مهم وبنیادی به این جزئیات نیزاشاره کرده ،تامسلمانان تصورنکنندتنها پایبند بودن به اصول کلی برای آنها کافی است.
1- به اهل مجلس سلام کردن ومصافحه دادن
رسول اکرم (ص) فرمودند :
هرگاه به هم رسیدید ، سلبام گویید ودست دهید وچون ازهم جداشدید باآمرزش خواهی یکدیگرراترک کنید.
2- درکنار آخرین نفر که نشسته است ،نشستن
حضرت علی (ع)می فرمایند:
به سوی بالاترین جای مجلس مشتاب ؛ زیرا جایی که بالایت بکشند بهتر است ازجایی که پاینت آورند.
3- به افراد تازه واردشدن درمجلس جادادن
4- مؤدب وخوش اخلاق بودن و….
فصل بعدی اسراف درهزینه های ازدواج
برخی ازمصادیق اسراف درمساله ازدواج مسأله مهریه دراسلام مسأله بسیارمهم ،ظریف،دقیق وقابل توجه است ، اسلام به مهریه های سبک اصرارداردوازمهریه های سنگین متنفراست ؛ لذاذراین زمینه روایات مهمی ازائمه هدی(ع) درکتابهای معتبرواردشده که پافشاری داردمهریه راسبک بگیرید وازصداق سنگین بپرهیزید ؛
زیرایکی ازعواملی که باعث روگردانی جوانان ازمسأله ازدواج می شود مهریه سنگین است. به عنوان نمونه به یک مورد اشاره میکنیم :
الگوی الهی ومعنوی درجهاز عروس
مرحوم علامه مجلسی دراحوالات حضرت زهرا (س) درکتاب بحار الانوار ازقول حضرت صادق (ع) روایت میکند که :کل هزینه عروسی وتهیه جهاز و… مبلغی بود که اززره حضرت علی (ع) تهیه شده بودکه عبارت بود از:
1-پیراهن2- چارقد 3- چادرسیاه خیبری 4- یک تخت طناب پیچ 5-یک جفت تشک 6- چهاربالش 7- یک پرده پشمی 8- یک حصیر9- آسیای دستی 10- یک طشت مسی 11- یک مشک آب 12- یک قدح 13- یک دولچه آب 14- یک آفتابه 15- یک خم بزرگ ،جهت نگهداری آب یا موادخوراکی 16-چندکوزه سفالین – که خداوند فرمودند برای اهل بیت مبارک گرداند.
اسراف در هزینه های مجالس عروسی
درآموزه های دینی آن چه پیرامون ازدواج ومراسمهای آن توصیه شده است آسان گرفتن وکم خرج بودن آن است ،تا آنجا که پیامبراعظم (ص)میفرمایند:بهترین ازدواج آن است که آسان تر انجام شود.لذا پدران ومادران ،پسران ودختران درمقدمات این برنامه الهی وانسانی درتعیین مهریه وصداق ،درتنظیم شرایط ،دربرپا کردن جشن نامزدی ،مجلس عقدوعروسی ودراجرای عادات ورسوم محلی سخت گیری نکنیدوخارج ازطاقت وقدرت دوخانواده برنامه ای را پیشنهادندهید وازاسراف کردن بپرهیزیدتا امرازدواج به آسانی صورت گیردوخداوندمهربان هم دردنیا وآخرت امورشما را سهل وآسان نماید.غرب رادرقیافه وشکل زندگی اسوه والگووسرمشق قرارندهیم ،آنان دچارخطاها واشتباهات زیادی هستند،صنعت وتکنیک عامل این معنا درذهن مانشود ،که هرچه گفتند ونوشتند ،ومی گویندومی نویسند صحیح است ،وآن چه راازقیافه وشکل زندگی دارند مطابق واقع است . بیایید روش اهل تقوا را پیشه خودکنیم وازآن منابع خیروبرکت درس بگیریم وزندگی رابراساس اوصاف آن اولیاحق برپا کنیم،که نیک بختی وسعادت ،تامین خیردنیا وآخرت وتحقق دهنده شرافت وکرامت ،درسایه هماهنگی با آن عاشقان جمال ازل وابد است .حضرت امیر المومنین علی (ع)اهل تقوا راچنین معرفی میکند:وجودشان درگردونه خودداری ازهرگونه آلودگی است ،نیازهایشان بسیارسبک ،وهرخیری ازآنان توقع می رود وهمگی ازشرآنان ایمنند.
ازدواج وحفظ شئون
حفظ شئون درگرو مهریه زیاد ،جهزیه سنگین (که خود عمال مهمی درمصرف گرایی می باشد)مجالس پرخرج ،کثرت مهمان ،وپیاده کردن رسم ورسوم بیجا وغیر موافق با منطق ،وسخت گیری درشرایط نیست.
حفظ شان وشئون به اموری بستگی داردکه بعضی ازآنها عبارت است از:
1-انتخاب هم کفو
2-مراعات اخلاق اسلامی ازجانب دوخانواده
3-رعایت برنامه های سهل وساده
4- رعایت حقوق الهی وانسانی ازجانب زن وشوهر نسبت به یکدیگر
5- تداوم مهرومحبت وعشق ورافت زن ومردبه یکدیگرکه قران تعبیربه مودت میکند
6- دورماندن زندگی ازجنجال وآشوب وعوامل بیماری عصبی وروانی و…پس بیاییم بااقتداکردن به زندگی حضرت علی (ع)وحضرت فاطمه زهرا(س) آرامش کامل را به جامعه خودهدیه داده وازاسراف کردن درمجالس فرزندانمان ( تالارهای کذایید ،سفره های رنگین ،جهیزیه های سنگین و…) بپرهیزیم ؛زیرا خانواده ها وجوانهایی هستند که درحسرت یک ازدواج بسیارساده میباشند.
فصل بعدی اسراف درلباس
خداوند درقران یک سلسله دستورات وبرنامه های سازنده را برای همه فرزندان آدم بیان می کند که یکی ازآن دستورات ،مساله لباس وپوشانیدن بدن میباشد لذا می فرماید :ای فرزندان آدم ،لباسی برای شما فرو فرستادیم که اندام شما را می پوشاندومایه زینت شماست ولباس پرهیزگاری بهتر است ،این ها( همه ) ازآیات خداست شاید متذکر (نعمتهای او)شوند. فایده لباس علاوه بر پوشاندن تن ومستور ساختن زشتیها ،تجمل وزینت است که اندام آدمی را زیباتر ازآنچه هست نشان میدهد.
وچه زیبا ست همان طور که قران به دنبال لباس ظاهری ازلباس معنوی که تقوی باشد سخن به میان آورده است این نکته رامتذکرشویم که تشبیه تقوی وپرهیزکاری به لباس ،تشبیه بسیاررسا وگویایی است . زیرا همانم طور که لباس بدن راازسرما وگرما وبسیاری ازخطرها حفظ می کند عیوب جسمانی راپوشانده ،زینتی نیز برای انسان به حساب می آید،روح تقوی وپرهیزکاری هم نیزعلاوه برپوشاندن بشر اززشتی گناهان ،وحفظ ازبسیاری ازخطرات فردی واجتماعی ،زینت بسیاربزرگی برای اومحسوب می شود،وزینتی است چشمگیر که به شخصیت اومی افزاید .پس بنابراین درشرع مقدس اصل پوشش وفرع زینت است واینها نباید برای آدمی ارزش انسانی باشدومبادابازینت لباسیازینتهای دیگردنبال جبران کمبودشخصت باشیم.این سخت بدان معنانیست که اسلام به زیبایی ودوست داشتن زیبایی اهمیت نداده ،بلکه خداوند تبارک وتعالی درآیه 31 سوره اعراف نخست به همه فرزندان آدم به عنوان یک قانون همیشگی که شامل تمام اعصاروقرون میشوددستورمیدهد که زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود داشته باشید.لذا درمناجات هم به خداوند سبحان مبرزالجمال عرض می کنیم . «یامن الظهرالجمیل وسترالقبیح» ودراسلام نیزاستفاده کردن اززیبائیهای طبیعت ،لباسهای زیبا ومتناسب ،به کاربردن انواع عطرها وامثال آنها نه تنها مجازشمرده شده ،بلکه به آنها توصیه وسفارش نیزشده است وروایات زیادی دراین زمینهازپیشوایان مذهبی درکتب معتبر نقل شده است .به عنوان نمونه درتاریخ زندگی امام حسن مجتبی (ع)میخوانیم :هنگامی که به نماز برمی خواست بهترین لباسهای خودرامی پوشید ،سوال کردند چرابهترین لباسها ی خودرا می پوشید ؟فرمود: « ان الله جمیل ویحب الجمال » خداوندزیباست وزیبایی رادوست داردوبه همین جهت من لباس زیبا برای رازو نیازبا پروردگارم می پوشم که دستورداده است زینت خودرابه هنگام رفتن به مسجد برگیرید.ولی مهم اینجاست که غالبا دراین موضوعات راه افراط رادرپیش گرفته وبا بهانه های مختلف رو به تجمل پرستی می آورند ،به همین دلیل قران مجید بلافاصله بعدازذکر این حکم اسلامی ،ازاسراف وزیاده روی وتجاوز ازحد ،مسلمانان رابرحذرمی دارد.اما متاسفانه درعصر ماجنبه های فرعی وحتی نامطلوب وزننده لباس راتحت الشعاع قرارمی دهد. لباس عاملی شده برای تجمل پرستیها ،توسعه فسادوتحریک شهوات ،خودنمائی وتکبر،اسراف وتبذیروامثال آن .حتی گاه لباسهایی درمیان جمعی ازمردم به خصوص جوانان غربزده دیده می شود که جنبه جنون آمیزآن برجنبه عقلانیتش برتری داردوبه همه چیزشباهت داردجزبه لباس.اصولا چنین به نظر میرسدکه کمبودهای روانی عاملی برای به نمایش گذاردن این گونه لباسهای عجیب وغریب است ،افرادی که نمی توانندکارچشمگیری ازخودبه جامعه نشان دهند،سعی دارندبا لباسهای نامانوس وعجیب وغریب ،وجود وحضورخود رابه جامعه اثبات کنند.به همین دلیل ملاحظه می کنیم افرادباشخصیت وآنهایی که دارای عقده حقارتی نیستند ازپوشیدن اینگونه لباسها متنفرند. به هرصورت مساله مدپرستی وچشم وهم چشمی ،نه تنها ثروتهای زیادی رابه کام خود فرومی بردبلکه قسمت زیادی اززمان ونیروهای انسانی رانابودمی کند، که باجلوگیری ازاین معضل ،بسیاری ازمشکلات جامعه حل شده ومرحمی موثر برزخمهای جانکاه جمعی ازمحرومان جامعه بشری می باشد.
به عنوان نمونه درروایتی میخوانیم :
هیئتی ازمسیحیان نجران به خدمت رسول اکرم (ص) رسیدند ،ودرحالی که لباسهای ابریشمین بسیارزیباکه تا آن زمان به اندام عربها دیده نشده بودبرتن داشتند،هنگامی که به خدمت پیامبر رسیدند وسلام کردند،پیامبرپاسخ سلام آنها رانگفت حتی حاضرنشد یک کلمه با آنها سخن بگویند،از\ضرت علی (ع)علت را جویا شدند که حضرت فرمودند:من چنین فکر میکنم که اینها بایدلباسهای فاخروانگشترهای گران قیمت راازتن بیرون کنندسپس خدمت حضرت برسند. آن ها چنین کردند،حضرت جواب سلام آنها رادادندوبا آنهاسخن گفتند،سپس فرمودند :سوگند به خدایی که مرا به حق فرستاده نخستین بارکه اینها برمن وارد شدند دیدم شیطان به همراه آنهاست.ودرجایی دیگر پیامبراکرم (ص) می فرمایند:هرکس لباس فاخربپوشد که مردم به اونگاه کنند،خداوندبه وی ننگرد،تازمانی که آن جامه رااز تن بیرون آورد.
فصل بعدی اسراف درمسکن
ازمهمترین نیازها وضروریات برای هرموجودزنده ،به ویژه انسان که به جهت خصوصیت طبیعی اش درمعرض آفات وخطرات بیشتری قراردارد،مسکن مناسب به شمارمی آیدکه درردیف اول نیازمندیها وخواسته های اوواقع شده است.درروایات برخورداری ازمسکن وجان پناه مناسب ،ازحقوق مسلم هرفردی شناخته شده وحتی تامین آن برای زن ازسوی شوهرازحقوق واجب به حساب آمده است ونیزدرروایات آمده که که پیامبرگرامی
اسلام (ص)فرمودند:
ازخوشبختیهای مردمسلمان،داشتن مسکن وسیع است.اما با دقت به روایات وفرمایشات ائمه هدی به این نکته پی می بریم که مرادازمسکن وسیع ،حدنیاز ومتعارف است ووسعت برحسب افرادوموقعیتهای آنان متفاوت است وفراهم کردن مسکن بیش ازحد نیازوکفایت مذمت وتقبیح شده است . درواقع وسعت یک واحد مسکونی درصورتی پسندیده است که درخدمت نیازهای انسان باشد،نه خارج ازآن. لذا ازمسائلی که ازمصادیق اسراف به شمارمی آیدبحث مسکن است چنان که پیامبرگرامی اسلام میفرمایند:کسی که برای خودنمایی وشهرت ساختمانی بسازد درروزقیامت آن را برپشت خود تا هفت زمین حمل می کند وسپس به صورت طوقی فروزان درگردن او درمی آید وآنگاه درآتش پرت می شود،اصحاب عرض کردند :ای رسول خدا چگونه برای شهرت وخودنمائی می سازد؟ حضرت فرمودند:اضافه برنیازوکفایتش یابرای فخرفروشی بسازد.
اسراف درانفاق
اعتدال ومیانه روی ،اصلی است که حتی درخودانفاق نیزجاری است وکسی حق ندارد حتی بازیاده روی درآن به نیازمندیهای ضروری خود وخانواده اش پشت کند وآنان رادرمشقت وسختی بیندازد ودرحقیقت نباید اسراف کرد،تا بتوان انفاق نمود ودرآن هم نبایدازحداعتدال خارج شد ،تا این که بازهم بتوان ازمال خویش درموارد دیگر بهره جست .
برخی ازفوائد اعتدال درانفاق
1-باقی ماندن تمکن مالی برای انفاق های دیگر
2- وجود تمکن مالی برای تامین نیازمندیهای شخصی وخانوادگی که دراسلام امری واجب شمرده شده است.
عوامل اسراف درجامعه
دراین بخش به بررسی عواملی که باعث اسراف درجامعه میگردد میپردازیم:
1- جهل
2- خود نمائی
3- هواپرستی
4- تربیت خانوادگی (تربیت غلط خانواده وجامعه )
5- وسواس که ازبیماریهای روانی است که اضافه برهدردادن عمروفرسودن اعصاب وقوای روحی وجسمی ،ازموجبات وریشه های اسراف محسوب می شود.
6-فساد اخلاقی
7- هم چشمی ورقابت (تقلید)
8- فقرفرهنگی
9- فراوانی نعمت
10- تولید وعرضه نادرست کالا
11- الگو پذیری ازمسرفان (رفاه طلبی وسود جوئی بخش خاص )
12- تنبلی وسستی
13- سیاست گذاری نادرست
14- فساد درنظام حکومتی
15- ضعف ایمان
پیامدهای اسراف
1- نابودی سرمایه
2- تضییع حقوق دیگران
3- مفاسد اخلاقی ورفتاری
پیامدهای معنوی اسراف
الف : برادرشیطان شدن
ب: محروم شدن ازهدایت الهی
ج: محرومیت ازمحبت الهی
د: عدم استجابت دعا
ه : هلاکت ونابودی
و: جایگاه مسرفان دوزخ است
ز: مجازات الهی
درآخر گفتار خود را با سخنی ازامام کاظم (ع) به پایان میرسانم :ازما نیست کسی که هرروز به حساب خود رسیدگی نکند وببیند که اگرکارنیکی انجام داده است ازخداوندتوفیقانجام بیشتر آن رابخواهد وخدا رابرآن سپاس گوید ،واگرکاربدی انجام داده است ازخدا آمرزش بخواهد وتوبه کند.
